ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
20
Ф
.
Урманбаева
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
ВАСИЙЛИК
ВА
ҲОМИЙЛИК
ИНСТИТУТИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ
АЙРИМ
МАСАЛАЛАРИ
Жамиятдаги
субъектларнинг
ўзаро
ҳуқуқий
муносабатларининг
барқарорлигини
таъминлаш
,
жамиятдаги
ёрдамга
муҳтож
бўлган
қатламнинг
манфаатларини
муҳофаза
этиш
ижтимоий
ҳимояга
йўналтирилган
Ўзбекистон
ҳуқуқшунослигининг
асосий
йўналишларидан
биридир
.
Бундай
ёрдамга
муҳтож
бўлган
қатлам
сифатида
вояга
этмаганлар
,
руҳий
касаллиги
ёки
соғлиги
ёмонлиги
туфайли
васий
ва
ҳомийга
муҳтож
шахслар
ёки
объектив
сабабларга
кўра
ўз
ҳуқуқларини
ўзлари
амалга
ошириш
имкониятига
эга
бўлмаган
шахсларни
айтиш
мумкин
.
Дарҳақиқат
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
айтганларидек
, «
Энг
муҳим
вазифа
–
халқчил
,
адолатпарвар
жамиятни
вужудга
келтириш
.
Бу
жамият
пойдеворини
,
энг
аввало
,
бой
ва
бадавлат
,
меҳнат
қадрини
биладиган
,
маънавий
соғлом
ҳамда
маданий
савияси
баланд
минглаб
ва
миллионлаб
ои
-
лалар
ташкил
этади
»
1
.
Албатта
,
бунда
биринчи
галда
оиланинг
,
унда
тарбияланадиган
ёш
авлоднинг
комил
инсон
бўлиши
,
жамиятда
ўзининг
муносиб
ўрнини
то
-
пиши
,
ақлий
ва
манан
етук
бўлиб
тарбияланиши
муҳим
ҳисобланади
.
Айнан
шу
боис
мустақиллигимизнинг
илк
давридан
бошлаб
ёш
авлод
тарбияси
,
оиланинг
мус
-
таҳкамлиги
,
ижтимоий
ва
ҳуқуқий
ҳимояга
муҳтож
шах
-
сларнинг
манфаатларини
ҳимоя
этишга
қаратилган
бир
қатор
ислоҳатлар
амалга
оширилди
ва
уларнинг
ҳуқуқий
асослари
яратилди
.
Бунга
яққол
мисол
сифа
-
тида
1997
йилдан
бошлаб
Президентимиз
ташаббуслари
билан
ҳар
бир
янги
йил
: “
Соғлом
авлод
йили
”, “
Она
ва
бола
йили
”, “
Қарияларни
қадрлаш
йили
”, “
Меҳр
-
мурувват
йили
”, “
Сиҳат
-
саломатлик
йи
-
ли
”, “
Ҳомийлар
ва
шифокорлар
йили
”, “
Ижтимоий
ҳимоя
йили
”, “
Ёшлар
йили
” “
Соғлом
бола
йили
”
каби
номлар
билан
аталиши
,
шунга
монанд
давлат
дастур
-
ларининг
қабул
қилиниши
ва
амалга
оширилишини
айтиб
ўтсак
бўлади
,
бу
ўз
навбатида
давлатимизда
ижтимоий
ҳимоя
масаласи
устувор
йўналишдан
бири
эканлигидан
далолат
беради
.
Мазкур
ислоҳотларнинг
ҳуқуқий
асоси
сифатида
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
,
Фуқаролик
ва
Оила
кодекслари
,
“
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ёшларга
оид
давлат
сиёсати
тўғрисида
”
ги
,
“
Бола
ҳуқуқларининг
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
, “
Васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
ги
қонунларини
ва
бошқа
қонун
ҳужжатларини
таъкидлаш
лозим
.
Бу
борада
юртбоши
-
миз
И
.
А
.
Каримов
ўз
маърузаларида
: “
Биринчилар
қаторида
ёш
авлодимизнинг
манфаатларини
таъмин
-
лашни
кучайтиришга
қаратилган
ҳуқуқий
базани
янада
мустаҳкамлаш
,
амалдаги
қонун
ҳужжатларини
бугунги
кун
талаблари
нуқтаи
назаридан
қайта
кўриб
чиқишимиз
зарур
”
лигини
таъкидлагандилар
2
.
Шу
нуқтаи
назардан
вояга
етмаган
ота
-
она
қарамоғидан
маҳрум
бўлган
шахсларнинг
1
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
миллий
истиқлол
,
иқтисод
,
сиёсат
,
мафкура
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 1993. – 14-
б
.
2
Каримов
И
.
А
. “
Асосий
мақсадимиз
–
юртимизда
эркин
ва
обод
,
фаровон
ҳаёт
барпо
этиш
йўлини
қатъият
билан
давом
эттиришдир
"
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
қабул
қилинганининг
15
йиллигига
бағишланган
тантанали
мароси
-
мдаги
маърузаси
// “
Халқ
сўзи
” 2007
йил
8
декабрь
.
манфаатларини
таъминлаш
мақсадида
кейинги
йилларда
ислоҳотлар
амалга
оширилди
ва
бунда
асосий
эътибор
васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
такомиллаштириш
,
мазкур
институтни
вояга
етмаганларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
самарали
таъминлашга
,
баркамол
авлодни
тарбиялаш
борасидаги
ишларни
янада
сифатли
амалга
оширишга
қаратилди
.
Таъкидлаш
лозимки
,
қонуний
вакилликнинг
асосий
шаклларидан
бири
васийлик
ва
ҳомийлик
ҳисобланади
.
Вакилликнинг
бу
шакли
қонуний
вакилликнинг
энг
асосий
ва
муҳим
шаклларидан
бири
ҳисобланиб
,
уни
тартибга
солиш
давлат
ва
жамият
ривожланишида
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Чунки
бу
вакиллик
бевосита
ўсиб
келаётган
ёш
авлод
тарбияси
,
ривожланиши
,
уларнинг
камол
топиб
жамиятда
ўз
ўрнини
топиб
,
давлат
ривожланишига
ўз
ҳиссасини
қўшиши
,
шу
билан
бирга
,
жамиятдаги
айрим
муомала
лаёқати
чекланган
ва
лаёқатсиз
шахсларга
ёрдам
кўрсатиш
каби
инсонпарварлик
,
меҳр
-
оқибат
билан
боғлиқ
ҳисобланади
.
Шу
боис
бу
вакилликка
оид
ҳуқуқий
муносабатлар
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Фуқаролик
”
кодекси
, “
Оила
”
кодекси
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1999
йил
12
апрелдаги
“
Васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
ги
Низоми
,
2014
йил
2
январдаги
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
ги
Қонуни
билан
тартибга
солинади
.
Қонунчилик
соҳасида
,
айниқса
“
Васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
ги
янги
қонуннинг
қабул
қилиниши
давлатимизнинг
болаларга
ғамхўрлигининг
ёрқин
исботидир
.
Шунингдек
,
ушбу
қонунда
васийлик
ва
ҳомийлик
институтлари
инсон
манфаатларини
таъминлашнинг
муҳим
воситаси
эканлиги
белгиланди
.
Ўзбекистон
Республикаси
ФКнинг
32-
моддасига
кўра
,
васийлик
ва
ҳомийлик
муомалага
лаёқатсиз
ёки
муомалага
тўлиқ
лаёқатли
бўлмаган
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
учун
белгиланади
.
Вояга
етмаганларга
васийлик
ва
ҳомийлик
уларни
тарбиялаш
мақсадида
ҳам
белгиланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
ОК
173-
моддасида
эса
васийлик
ва
ҳомийлик
ота
-
она
қаровисиз
қолган
болалар
устидан
уларни
тарбиялаш
,
тарбиялаш
ва
таълим
бериш
мақсадида
,
шунингдек
,
уларнинг
шахсий
ва
мулкий
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
учун
белгиланади
,
деб
кўрсатилган
.
Ҳ
.
Р
.
Раҳманқуловнинг
фикрича
,
васийлик
ва
ҳомийлик
ота
-
онасиз
қолган
ёки
уларнинг
ёрдамидан
,
ҳомийлигидан
маҳрум
бўлган
болаларни
тарбиялашнинг
,
уларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
ҳимоя
қилишнинг
муҳим
воситаларидан
иборат
3
.
Айрим
адабиётларда
васийлик
ва
ҳомийлик
ўз
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
ўзлари
мустақил
ҳимоя
қилишга
қийналадиган
ёки
эплай
олмайдиган
фуқароларни
ҳимоя
қилиш
усули
эканлиги
,
вояга
етмаганлар
учун
эса
васийлик
ва
ҳомийлик
уларни
оилада
тарбияланиши
учун
имконияти
эканлиги
қайд
этилган
4
.
Ш
.
Р
.
Юлдашеванинг
таъкидлашича
эса
,
васийлик
ва
ҳомийлик
ота
-
онанинг
қарамоғидан
маҳрум
бўлган
болаларга
ҳамда
суд
тартибида
муомалага
лаёқатсиз
ва
муомала
лаёқати
чекланган
деб
топилган
шахслар
-
га
нисбатан
таъминот
бериш
,
уларни
тарбиялаш
,
таъ
-
3
Раҳмонқулов
.
Ҳ
.
Фуқаролик
ҳуқуқининг
субъектлари
. –
Т
.:
2008.-
б
36.
4
Муаллифлар
жамоаси
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексига
шарҳ
I-
жилд
. –
Т
.: Vektor-press,2010. –86-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
21
лим
бериш
ва
парваришлаш
,
шунингдек
,
шахсий
ҳамда
мулкий
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
ҳимоя
қилишга
қаратилган
фаолиятдир
1
.
Демак
,
муомалага
лаёқатсиз
,
муомала
лаёқати
чекланган
ёки
муомала
лаёқатли
бўлсада
касал
шахсларга
қонунда
белгиланган
тартибда
васий
ва
ҳомийлар
бириктирилганидан
кейин
қонуний
вакилликга
оид
ҳуқуқий
муносабатлар
вужудга
келади
.
Бу
муносабатлар
биринчи
,
ваколат
берувчи
билан
вакил
ўртасидаги
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
,
иккинчи
,
учинчи
шахсларга
нисбатан
вужудга
келадиган
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлардан
иборатдир
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
ги
қонунда
нафақат
васий
ва
ҳомийларнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
,
балки
васийлик
ва
ҳомийликдаги
шахсларнинг
ҳуқуқлари
ҳам
алоҳида
нормада
кўрсатилган
.
Ушбу
Қонуннинг
37-
моддасида
назарда
тутилган
ҳолларда
васийликдаги
ёки
ҳомийликдаги
шахсларнинг
мулкий
ҳуқуқларига
дахл
қиладиган
ҳаракатларни
амалга
оширишда
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
рухсатларини
олиши
,
яъни
васий
ва
ҳомийлар
айрим
битимларни
тузишни
фақат
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
рухсатлари
билангина
амалга
ошира
олади
,
акс
ҳолда
бу
битим
ҳақиқий
эмас
деб
топилиши
мумкин
.
Е
.
А
.
Суханованинг
фикрича
васий
ва
ҳомий
қуйидаги
битимларни
туза
олмайди
:
•
Айирбошлаш
,
хадя
,
гаров
ва
ҳ
.
к
;
•
Васий
ёки
ҳомийликдаги
шахснинг
мол
-
мулкининг
бўлиниши
,
маълум
бир
қисмининг
йўқолиши
ёки
камайишига
олиб
келадиган
шартнома
ва
битимлар
2
.
Ҳозирги
кундаги
янгидан
қабул
қилинган
“
Васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
аҳамиятли
тамони
,
унда
васийлик
ва
ҳомийликдаги
шахсларнинг
ҳам
ҳуқуқлари
аниқ
тарзда
алоҳида
нормада
кўрсатилганлиги
ҳисобланади
,
яъни
қонуннинг
33-
моддасида
васий
ва
ҳомий
шахсларнинг
ҳуқуқлари
белгиланган
.
Аммо
ушбу
қонунда
васийлик
ва
ҳомийликдаги
шахсларнинг
мажбуриятлари
кўрсатилмаган
.
Агар
мантиқан
фикр
юритадиган
бўлсак
,
васийликдаги
шахслар
мажбуриятларни
бажариши
мумкин
эмаслиги
тўғри
,
лекин
ҳомийликдаги
шахслар
билан
васийликдаги
шахслар
ўртасида
нафақат
ақлий
ҳолат
бўйича
,
балки
юридик
ҳолат
бўйича
ҳам
фарқ
бор
.
Чунки
,
Р
.
Ж
.
Матқурбанов
таъкидлаганидек
,
вояга
етмаганлар
фуқаролик
ҳуқуқ
субъектлилигининг
таҳлили
унинг
ривожланиб
бориш
хусусиятини
аниқлаб
беради
.
Чунки
вояга
етмаган
шахсларнинг
ривожланиши
давомида
уларнинг
ҳуқуқ
субъектлилиги
қонунчиликда
белгиланган
муайян
ёшга
етиш
билан
муомала
лаёқати
ҳажмининг
кенгайиши
эвазига
бир
неча
маротаба
ўзгаради
.
Бинобарин
,
муайян
ёшга
етиш
билан
вояга
етмаган
шахсларнинг
ҳуқуқ
субъектлилиги
янги
ҳуқуқлар
билан
бойиб
боради
3
.
Назаримизда
,
айнан
шу
боис
ҳомийликдаги
шахсларнинг
мажбуриятлари
қонунда
ўз
ифодасини
1
Юлдашева
Ш
.
Р
.
Фуқаролик
ва
оила
ҳуқуқида
васийлик
ва
ҳомийликнинг
моҳияти
,
уни
амалга
ошириш
усуллари
.
Автореф
.
ю
.
ф
.
н
. ...
дисс
. –
Т
., 2005. –6
б
.
2
Гражданское
право
.
Учебник
, I
том
, 3-
ое
издание
/
под
ред
Е
.
А
.
Суханова
. –
Москва
:
Волтерс
Клувер
, 2005. 189
с
.
3
Маткурбанов
Р
.
Ж
.
Проблемы
правосубъектности
граждан
(
физических
лиц
)
в
гражданском
праве
.
Автореф
.
дисс
...
д
.
ю
.
н
.
–
Ташкент
, 2008. –
С
.14.
топса
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
.
Сабаби
,
Ўзбекистон
Республикаси
ФКнинг
27, 31-
моддаларида
муомала
лаёқатини
чекланган
шахслар
ва
ўн
тўрт
ёшдан
ўн
саккиз
ёшгача
бўлган
вояга
етмаганлар
вояга
етмаганлар
ўзлари
етказган
зарар
учун
ушбу
кодексга
мувофиқ
жавобгар
бўлиши
кўрсатилган
.
Соғлиғининг
ҳолатига
кўра
,
ҳомийлик
белгиланган
вояга
етган
муомалага
лаёқатли
фуқароларга
эса
ўз
-
ўзидан
жавобгар
эканлиги
маълум
.
Чунки
ҳомийлик
васийликдан
фарқли
ўлароқ
,
асосий
вазифаси
шахсга
кўмаклашиш
ва
ёрдам
беришдан
иборатдир
.
Шу
боис
фикримизча
,
ушбу
қонуннинг
33
1-
моддаси
қўшилиб
,
унда
ҳомийликдаги
шахсларнинг
мажбуриятлари
сифатида
қуйидагилар
кўрсатилиши
лозим
:
1)
ҳомийни
ҳурмат
килиши
;
2)
ҳомийнинг
шани
,
қадр
-
қимматини
камситмаслиги
;
3)
жамоат
олдида
ва
бошқа
жойларда
ҳомийнинг
обрўсига
путур
етказадиган
,
унинг
номига
иснод
келтирадиган
ҳаракатлардан
ўзини
тийиши
;
4)
ҳомийнинг
шахсий
,
оилавий
ва
ўзи
билан
ҳомий
ўртасидаги
муносабатларга
оид
маълумотларни
сир
тутиши
;
5)
ҳомийнинг
ўз
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
амалга
оширишига
тўсқинлик
қилмаслик
ва
унга
буларни
бажаришда
ёрдамлашиш
;
6)
ҳомийнинг
маслаҳат
ва
кўрсатмаларига
амал
қилиш
;
7)
ҳомийнинг
соғлиғига
ва
мол
-
мулкига
зиён
етказмаслик
.
Демак
,
васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларини
таҳлил
этадиган
бўлсак
,
шуни
таъкидлаш
керакки
,
ҳозирги
кундаги
қонунчиликда
васийлик
ва
ҳомийликдаги
шахсларнинг
нафақат
шахсий
номулкий
ҳуқуқлари
шу
билан
бирга
,
уларнинг
мулкий
ҳуқуқларига
ҳам
алоҳида
аҳамият
берилган
,
бунга
яққол
мисол
сифатида
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
ги
қонуни
VII
боби
“
васийликдаги
ёки
ҳомийликдаги
шахсларнинг
мулкий
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
”
деб
белгиланганлигини
кўрсатиб
ўтишимиз
мумкин
.
Албатта
,
бу
бежизга
эмас
,
сабаби
васийлик
ва
ҳомийликдаги
шахслар
ҳам
фуқаролик
ҳуқуқининг
барча
субъектлари
қатори
мулкдор
бўлиш
ҳуқуқига
эга
.
Н
.
Ашурованинг
фикрича
,
ҳар
қандай
фуқаро
ёшидан
қатъи
назар
мулкдор
бўлишга
ҳақлидир
.
Бошқача
айтганда
,
вояга
етмаганларнинг
мулкка
эгалик
ҳуқуқи
вояга
етганларнинг
ҳуқуқ
лаёқатидан
фарқланмайди
.
Фақатгина
мулк
ҳуқуқини
амалга
ошириш
имконияти
вояга
етган
ва
вояга
етмаган
фуқароларда
фарқланиши
мумкин
.
Вояга
етмаганлар
мулкка
эгалик
ҳуқуқини
амалга
оширишда
ўзлари
эмас
,
вакиллари
орқали
муносабатга
киришишади
4
.
Айрим
илмий
адабиётларда
ҳам
мулкдорни
ўз
мол
-
мулкидан
фойдаланиш
ҳуқуқи
унинг
томонидан
ёхуд
у
томонидан
тайинланган
шахслар
томонидан
амалга
оширилиши
назарда
тутилган
5
,
яъни
васийлик
ва
ҳомийликдаги
шахслар
ҳам
ўз
мол
-
мулкини
тасарруф
этишда
айнан
ўз
вакилларидан
фойдаланадилар
.
Шу
билан
бирга
,
Н
.
Ашурова
таъкидлашича
,
вояга
етмаган
мулкдор
бевосита
ўзи
ёки
вакиллари
кўмагида
таъсисчи
сифатида
юридик
шахсларнинг
4
Ашурова
.
Н
.
Вояга
етмаганларнинг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатлардаги
иштироки
.
ю
.
ф
.
н
....
дисс
.–
Т
., 2008.
5
Баратов
.
М
.
Х
.
Мулк
ҳуқуқи
.–
Т
., 2009. -
б
58.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
22
тадбиркорлигида
иштирок
этишлари
мумкин
1
.
Ж
.
Юлдашев
эса
жисмоний
шахслар
муомала
лаёқатига
эга
бўлсалар
ёки
вакиллари
орқали
муассис
бўлишлари
мумкинлигини
таъкидлаб
ўтган
2
.
Назаримизда
,
муаллиф
бу
ҳолатда
вакилликнинг
ҳарқандай
турини
назарда
тутган
.
Айрим
адабиётларда
хозирги
кунда
амалиётда
вояга
етмаганларнинг
мол
-
мулкларини
турли
тижорат
ташкилотларига
ҳисса
сифатида
қўшиш
ҳолатлари
учраётганлиги
кўрсатилган
3
.
Аммо
Н
.
Ашурованинг
фикрича
,
қонунчиликда
вояга
етмаганларнинг
тижоратчи
юридик
шахслар
фаолиятида
иштироки
,
мулкий
бадаллар
,
ҳиссалар
қўшиш
имкониятининг
мавжудлиги
ҳақида
нормалар
мавжуд
эмас
.
Ушбу
муаммоли
масалани
мол
-
мулкни
ишончли
бошқаришга
бериш
институтини
қўллаш
орқали
ҳал
қилиш
ҳам
мумкин
4
.
Б
.
Р
.
Топилдиев
ҳозирги
кунда
васийлик
ва
ҳомийликдаги
шахслар
мол
-
мулкини
ишончли
бошқаришга
беришнинг
шартномавий
тартибини
жорий
этишга
алоҳида
эътибор
қаратиш
,
бунда
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
ҳуқуқий
саводхонлигини
ошириш
лозимлиги
,
шу
билан
бирга
,
ФКга
ва
“
Ўзбекистон
Республикасида
васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
ги
Низомга
“
васийлик
ва
ҳомийликдаги
шахс
мол
-
мулкини
бошқаришнинг
шартномавий
тартиби
”
номли
модда
киритилишини
мақсадга
мувофиқ
эканлигини
таъкидлайди
5
.
Лекин
фикримизча
,
ушбу
муаллифларнинг
таклифларига
тўлиқ
қўшилиб
бўлмайди
,
сабаби
биринчидан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
ги
қонунга
мувофиқ
васийликдаги
ва
ҳомийликдаги
шахсларнинг
мол
-
мулки
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
назорати
остида
васий
ва
ҳомийлар
томонидан
тасарруф
этилади
.
Сабаби
,
Л
.
Ю
.
Михеева
таъкидлаганидек
,
васийликка
олинувчининг
шахси
ва
мулки
юзасидан
ғамхўрлик
қилиш
вазифасини
битта
шахс
(
васий
ёки
ҳомий
)
бажариши
мумкин
.
У
бу
соҳада
тегишли
имкониятга
эга
бўлиб
,
нафақат
бола
тарбияси
билан
,
балки
унинг
сармояси
ўсиши
билан
ҳам
шуғулланиши
мумкин
.
Шу
билан
бирга
,
васийлик
остидаги
шахснинг
мол
-
мулки
мавжуд
бўлмаслиги
мумкин
,
бунда
эса
уни
қўриқлаш
билан
боғлиқ
муаммо
ҳам
бўлмайди
6
.
Бундан
ташқари
,
васийлик
ва
ҳомийлик
органларига
васийлик
ва
ҳомийликдаги
шахслар
мол
-
мулкини
ишончли
бошқаришга
беришдан
кўра
уларни
ўз
назорати
остида
васийларга
ёки
ҳомийларга
тасарруф
эттириш
ҳар
томонлама
қулай
ҳисобланади
ва
бу
мол
-
мулкнинг
йўқ
бўлиб
кетишининг
олдини
олади
.
Иккинчидан
,
масаланинг
иқтисодий
томони
билан
боғлиқ
,
яъни
васийликдаги
ва
ҳомийликдаги
шахсларнинг
мол
-
мулки
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
назорати
1
Ашурова
.
Н
.
Вояга
етмаганларнинг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатлардаги
иштироки
.
Дисс
.
Ю
.
ф
.
н
.-
Т
.:, 2008.
2
Юлдашев
Ж
.
И
.
Акциядорлик
жамиятлари
-
фуқаролик
ҳуқуқининг
субъекти
сифатида
. –
Т
.:
ТДЮИ
. 2004. –78-
б
.
3
Топилдиев
Б
.
Р
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқаришнинг
вужудга
келиш
асослари
. –
Тошкент
,
Фалсафа
ва
ҳуқуқ
институти
нашриёти
. 2007. 57-
б
.
4
Ашурова
.
Н
.
Вояга
етмаганларнинг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатлардаги
иштироки
.
Дисс
.
Ю
.
ф
.
н
.-
Т
.:, 2008.
5
Топилдиев
Б
.
Р
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқаришни
фуқаролик
-
ҳуқуқий
тартибга
солиш
.
Автореф
.
Дисс
...
ю
.
ф
.
н
. –
Т
.:, 2008. -19-
б
.
6
Михеева
Л
.
Ю
.
Доверительное
управление
в
деятельности
органов
опеки
и
попечительства
.
Учебно
-
практическое
посо
-
бие
. -
Барнаул
, 1998. -
С
.133-134.
остида
васий
ва
ҳомийлар
томонидан
тасарруф
этиш
,
уларнинг
мол
-
мулкини
ишончли
бошқаришга
беришдан
кўра
арзон
.
Чунки
,
Ҳ
.
Раҳмонқулов
таъкидлаганидек
,
васий
ва
ҳомий
бўлиш
фахрли
вазифа
ва
одамийлик
,
қариндош
-
уруғчилик
бурчи
сифатида
тан
олинади
.
Шунинг
учун
ҳам
васийга
ва
ҳомийга
уларнинг
хизмати
учун
қандайдир
бир
шаклда
бўлмасин
мукофот
қонунда
назарда
тутилмайди
7
.
Ушбу
фикрга
қўшилган
ҳолда
эътироф
этиш
лозимки
,
васийлик
ва
ҳомийликни
амалга
ошириш
давомида
васий
ва
ҳомий
вояга
етмаган
шахснинг
мол
-
мулки
тўлиқ
сақланиши
юзасидан
жавобгарлик
ва
масъулиятини
ҳам
зиммасига
олади
ва
борада
қонунчиликда
белгиланган
тартибда
васийлик
ва
ҳомийлик
органига
ҳисобот
бериб
боради
.
Бу
эса
энг
аввало
,
васийлик
ва
ҳомийлик
остидаги
шахснинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
тўлиқ
таъминлашга
хизмат
қилади
.
Умуман
олганда
,
“
Васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
ги
янги
Қонун
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётида
қўлланила
бошлаганлигига
ҳал
унча
кўп
вақт
бўлмаган
бўлсада
,
мазкур
қонундаги
айрим
ҳолатлар
такомиллаштиришга
муҳтожлигини
ва
айрим
нормаларни
қўллаш
борасидаги
ҳуқуқий
механизмларни
яратиш
эҳтиёжи
борлигини
кўрсатади
.
Бу
эса
ўз
навбатида
,
васийлик
ва
ҳомийлик
борасидаги
қонунчиликни
такомиллаштириб
бориш
орқали
васийлик
ва
ҳомийлик
остидаги
шахсларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
янада
самарали
таъминлаш
имкониятини
яратади
.
Аннотация
:
Ушбу
мақолада
ота
-
она
қарамоғидан
маҳрум
бўлган
болаларни
жойлаштириш
шаклларидан
бири
бўлган
васийлик
ва
ҳомийлик
муносабатларини
тартибга
солишга
қаратилган
Ўзбекистон
Республикасининг
қонунчилиги
таҳлил
этилиб
,
амалдаги
қонун
ҳужжатларини
такомиллаштириш
борасидаги
мулоҳазалар
илгари
сурилган
.
Муаллиф
жорий
қонунчилик
ва
ҳуқуқшунос
олимларнинг
васийлик
ва
ҳомийлик
институти
,
хусусан
,
васийлик
ва
ҳомийлик
остидаги
шахсларнинг
мулкий
манфаатларини
таъминлаш
борасидаги
қарашларини
ўрганиш
асосида
васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
такомиллаштиришга
қаратилган
айрим
таклифларни
ўртага
ташлайди
.
Калит
сўзлар
:
васийлик
ва
ҳомийлик
,
вояга
етмаганлар
,
ота
-
она
қарамоғидан
маҳрум
бўлган
болаларни
жойлаштириш
,
васийлик
ва
ҳомийлик
органлари
,
вояга
етмаганларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатлари
,
мол
-
мулк
,
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
,
васий
ва
ҳомийларнинг
масъулияти
ва
жавобгарлиги
.
Аннотация
:
в
этой
статье
анализируется
законо
-
дательство
Республики
Узбекистан
,
регулирующее
отношения
по
поводу
одного
из
форм
устройства
де
-
тей
,
оставшихся
без
попечения
родителей
–
опеки
и
попечительства
;
выдвигается
суждение
о
совершен
-
ствовании
законодательства
в
этой
области
.
Автор
анализирует
действующее
законодательство
и
мнение
учёных
-
юристов
об
институте
опеки
и
попечительства
,
в
частности
,
обеспечение
имущественных
интересов
подопечных
,
вырабатывает
предложения
по
совер
-
шенствованию
этого
института
гражданского
права
.
7
Раҳмонқулов
.
Ҳ
.
Фуқаролик
ҳуқуқининг
субъектлари
. –
Т
.:
2008. 40-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
23
Ключевые
слова
:
Опека
и
попечительство
,
несо
-
вершеннолетние
,
устройство
детей
,
оставшиеся
без
попечения
родителей
,
органы
опеки
и
попечительство
,
права
и
интересы
несовершеннолетних
,
имущество
,
доверительное
управление
имуществом
,
ответствен
-
ность
опекуна
и
попечителя
.
Annotation:
In this article it’s analyzed the legislation
of the Republic of Uzbekistan regulating the relations con-
cerning one of forms of the device of children without pa-
rental support – guardianship and trusteeship and the
judgment on improvement the legislation in this area
moves forward. The author is analyzing the acting legisla-
tion and opinions of scientists-lawyers on institute of
guardianship and trusteeship, particularly ensuring proper-
ty interests of wards, develops the suggestions on im-
provement of this institute of civil law.
Key words:
Guardianship and guardianship, minors,
devices of children without parental support, agencies of
guardianship and guardianship, rights and interests of
minors, property, trust management of property, responsi-
bility of the trustee and trustee.
Фойдаланилган
адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
миллий
истиқлол
,
иқтисод
,
сиёсат
,
мафкура
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 1993. – 14-
б
.
2.
Каримов
И
.
А
. “
Асосий
мақсадимиз
–
юртимизда
эркин
ва
обод
,
фаровон
щаёт
барпо
этиш
йўлини
қатъият
билан
давом
эттиришдир
"
Ўзбекистон
Респуб
-
ликаси
Конституцияси
қабул
қилинганининг
15
йилли
-
гига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маърузаси
//
“
Халқ
сўзи
” 2007
йил
8
декабрь
.
3.
Муаллифлар
жамоаси
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексига
шарҳ
I-
жилд
.-
Т
.:Vektor-press, 2010.-
б
86.
4.
Раҳмонқулов
.
Ҳ
.
Фуқаролик
ҳуқуқининг
субъектлари
. –
Т
.:, 2008. -
б
40 .
5.
Юлдашева
Ш
.
Р
.
Фуқаролик
ва
оила
ҳуқуқида
васийлик
ва
ҳомийликнинг
моҳияти
,
уни
амалга
ошириш
усуллари
.
Автореф
.
Дисс
...
ю
.
ф
.
н
. –
Тошкент
,
2005. -6
б
.
6.
Гражданское
право
.
Учебник
, I
том
, 3-
ое
издание
/
под
ред
Е
.
А
.
Суханова
. –
Москва
:
Волтерс
Клувер
, 2005. 189
с
.
7.
Матқурбанов
Р
.
Ж
.
Проблемы
правосубъектно
-
сти
граждан
(
физических
лиц
)
в
гражданском
праве
.
Автореф
.
дисс
...
д
.
ю
.
н
. –
Т
.:, 2008. –
с
-14 .
8.
Ашурова
.
Н
.
Вояга
етмаганларнинг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатлардаги
иштироки
.
Дисс
.
Ю
.
ф
.
н
.-
Т
.:
2008.
9.
Баратов
.
М
.
Х
.
Мулк
ҳуқуқи
.
Т
:. 2009.-
б
58.
10.
Ашурова
.
Н
.
Вояга
етмаганларнинг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатлардаги
иштироки
.
Дисс
.
Ю
.
ф
.
н
.-
Т
.:
2008.
11.
Юлдашев
Ж
.
И
.
Акциядорлик
жамиятлари
-
фуқаролик
ҳуқуқининг
субъекти
сифатида
. -
Тошкент
,
ТДЮИ
. 2004. –78-
б
.
12.
Топилдиев
Б
.
Р
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқаришнинг
вужудга
келиш
асослари
. –
Тошкент
,
Фалсафа
ва
ҳуқуқ
институти
нашриёти
. 2007. 57-
б
.
Михеева
Л
.
Ю
.
Доверительное
управление
в
дея
-
тельности
органов
опеки
и
попечительства
.
Учебно
-
практическое
пособие
. -
Барнаул
, 1998. -
С
.133-134.
К
.
К
.
Низаматдинов
,
А
.
Қ
.
Адембаев
Корақалпоқ
давлат
университети
ўқитувчилари
АЙРИМ
ХОРИЖИЙ
ДАВЛАТЛАР
ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ
ҚОНУНЧИЛИГИДА
МОБИЛЬ
ТЕЛЕФОН
АЛОҚАСИ
ХИЗМАТИНИ
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИШ
МАСАЛАЛАРИ
Мамлакатимиз
мустақилликка
эришган
дастлабки
кунлардан
бошлаб
миллий
қонунчилик
тизимини
яра
-
тиш
ва
уни
янада
ривожлантириш
,
суд
-
ҳуқуқ
ислоҳот
-
ларини
изчил
амалга
оширишни
таъминлаш
,
пировар
-
дида
инсон
ҳуқуқлари
ва
эркинликларини
ҳар
томон
-
лома
муҳофаза
қилишга
қаратилган
миллий
ҳуқуқ
ти
-
зимини
шакллантиришга
алоҳида
эътибор
қаратилди
.
Бу
борада
муайян
даражада
айрим
хорижий
мамла
-
катлар
ички
қонунларини
таҳлил
қилиш
ва
улар
тажри
-
басини
ўрганган
ҳолда
тегишли
қоидаларни
миллий
қонунларимизда
акс
эттириш
ҳам
муҳим
вазифалар
-
дан
бири
этиб
белгиланди
.
Шу
жумладан
,
халқ
хўжали
-
гининг
барча
соҳаларини
,
хусусан
,
хизмат
кўрсатиш
соҳасини
ҳуқуқий
тартибга
солишга
оид
қонунлар
ва
қонун
ости
ҳужжатларини
такомиллаштиришда
ҳам
ушбу
соҳада
ривожланган
хорижий
мамлакатлар
қонунчилигини
тадқиқ
этиш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Хизмат
кўрсатиш
соҳаси
ўз
моҳиятига
кўра
кенг
қамровли
бўлиб
,
буни
биз
мазкур
соҳанинг
бир
тар
-
моғи
сифатида
алоқа
хизмати
,
жумладан
,
мобиль
те
-
лефон
алоқа
хизматлари
мисолида
ҳам
кўриш
мумкин
.
Хусусан
,
чет
эл
қонунчилиги
ва
юридик
атамашуносли
-
гида
“
хизматлар
савдоси
”
жумласи
бугунги
кунда
тез
-
тез
тилга
олинмоқда
1
.
Айнан
мана
шу
тушунча
ўз
ижтимоий
-
ҳуқуқий
мазмун
-
моҳиятига
кўра
телекомму
-
никация
хизматларининг
бир
тури
ҳисобланган
мобиль
телефон
алоқаси
хизматларига
ҳам
тааллуқлидир
.
Чунки
,
фан
ва
технологиянинг
ривожланиши
жараёни
-
да
симсиз
алоқалар
воситасида
тақдим
этиладиган
сўзлашув
хизматлари
доираси
,
турлари
тобора
мурак
-
каблашиб
,
ривожланиб
бормоқда
.
Бу
мазкур
турдаги
алоқа
хизматларини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
тизимини
изчил
тарзда
такомиллаштириб
бориш
заруратини
келтириб
чиқармоқда
.
Бинобарин
,
мазкур
масалаларни
қонуний
ҳал
этиш
учун
ахборот
коммуникация
техноло
-
гиялари
ривож
топган
хорижий
мамлакатларнинг
ички
қонунларини
таҳлил
қилиш
ҳам
тегишли
соҳа
қонун
ҳужжатлари
мазмунини
юксалтиришда
ижобий
самара
бериши
шубҳасиз
.
Шуни
ҳам
таъкидлаш
жоизки
,
хорижий
мамла
-
катларнинг
симсиз
телефон
алоқаси
хизматларини
ҳуқуқий
тартибга
солишга
оид
миллий
қонунчилигини
ўрганиш
ва
уларнинг
мазмун
-
моҳиятини
таҳлил
қилиш
учун
ривожланган
ва
телекоммуникация
хизматларини
кўрсатиш
бўйича
халқаро
миқёсда
энди
ривожланаёт
-
ган
мамлакатлар
қонунчилигининг
асосий
қоидаларини
ҳам
таҳлил
қилиш
мақсадга
мувофиқдир
.
Зеро
,
бугунги
кунда
ушбу
хизмат
турларининг
кен
-
гайиб
бориши
ва
уни
тартибга
солишга
қаратилган
амалдаги
қонун
ҳужжатларини
айни
тараққиёт
суръатлари
билан
ҳамоҳанг
тарзда
такомиллаштириб
бориш
зарурлиги
бугунги
кунда
қонунчилик
тармоғи
ва
ҳуқуқни
қўллаш
амалиёти
нуқтаи
назаридан
долзарб
масалалардан
бири
ҳисобланади
.
1
Большой
энциклопедический
словарь
