ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
15
турли
хил
тушунмовчиликларни
олдини
олишга
,
шунингдек
фуқаролик
ишини
мазмунан
тўғри
ҳал
этиш
,
қонуний
,
асосли
ва
адолатли
қарор
чиқаришга
хизмат
қилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Фуқаролик
ишларини
судда
кўришга
оид
процессуал
ҳужжат
намуналарига
шарҳ
. –
Т
:.
ТДЮИ
. 2005. -
Б
.3.
2.
Марипова
С
.
А
.
Процессуалные
акты
по
гражданским
делам
. –
Т
:.
ТГЮИ
. 2011. -
Б
.32.
3.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
2004
йил
21
майдаги
“
Фуқаролик
ишларини
апелляция
тартибида
кўриш
амалиёти
ҳақида
”
ги
қарорининг
22-
банди
.
4.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
2011
йил
20
июлдаги
“
Судлар
томонидан
никоҳдан
ажратишга
оид
ишлар
бўйича
қонунчиликни
қўллаш
амалиёти
тўғрисида
”
ги
6-
сонли
қарорининг
6-
банди
.
5.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
2011
йил
25
ноябрдаги
“
Судлар
томонидан
оталикни
белгилашга
оид
ишларни
кўришда
қонунчиликнинг
қўлланилиши
тўғрисида
”
ги
8-
сонли
қарорининг
4-
банди
.
6.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
2012
йил
25
майдаги
“
Фуқаролик
ишлари
бўйича
биринчи
инстанция
суди
ажримлари
тўғрисида
”
ги
7-
сонли
қарорининг
4-
банди
.
Б
.
Топилдиев
,
ТДЮУ
“
Фуқаролик
ҳуқуқи
”
кафедраси
доценти
,
ю
.
ф
.
н
.
МОЛ
-
МУЛКНИ
ИШОНЧЛИ
БОШҚАРИШ
ШАРТНОМАСИ
ВА
УНИНГ
АСОСИЙ
ШАРТЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасининг
асосий
шартлари
сифатида
шартнома
бўйича
ишончли
бошқаришга
бериладиган
мол
-
мулк
рўйхати
,
фойда
олувчи
тўғрисидаги
кўрсатма
,
ишончли
бошқарувчининг
ҳисоботлар
тақдим
этиш
муддатлари
,
ишончли
бошқариш
бекор
қилинган
тақдирда
мол
-
мулкни
оладиган
шахс
,
агар
ҳақ
тўлаш
шартномада
назарда
тутилган
бўлса
,
ишончли
бошқарувчига
тўланадиган
ҳақнинг
миқдори
ва
шакли
таҳлил
этилади
.
Муаллиф
ушбу
шартларни
амалда
қўлланилиш
ҳолатидан
келиб
чиқиб
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодексини
такомиллаштиришга
оид
таклиф
ва
тавсияларни
илгари
суради
.
Калит
сўзлар
:
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
,
мол
-
мулк
муассиси
,
ишончли
бошқарувчи
,
фойда
олувчи
,
мол
-
мулк
рўйхати
.
Аннотация
:
в
данной
статье
анализируются
во
-
просы
договора
доверительного
управления
имуще
-
ством
,
перечень
имущества
,
передаваемого
в
довери
-
тельное
управление
по
договору
;
указание
о
выгодо
-
приобретателе
;
сроки
представления
отчетов
довери
-
тельным
управляющим
;
лицо
,
получающее
имущество
в
случае
прекращения
доверительного
управления
;
размер
и
форму
вознаграждения
доверительного
управляющего
и
др
.
Автор
исходя
из
применения
дан
-
ных
условий
выдвигает
предложения
по
совершен
-
ствованию
Гражданского
кодекса
Республики
Узбеки
-
стан
.
Ключевые
слова
:
доверительное
управление
имуществом
;
учредитель
управления
;
доверительные
управляющий
;
выгодоприобретатель
;
перечень
иму
-
щества
.
Annotation:
the article analyzes issues of trust man-
agement contract, list of property transferred to trust man-
agement according to contract, designation of beneficiary;
terms for submitting reports by trustee; person that re-
ceives property in case of termination of trust manage-
ment, size and form of reward trust manager and others.
By applying these circumstances author makes proposals
on improving the Civil Code of the Republic of Uzbekistan.
Key words:
trust management
,
founder of manage-
ment; trust manager, beneficiary, list of property.
Бозор
иқтисодиёти
шароитида
шартномавий
муносабат
иштирокчиларига
кенг
имкониятлар
берилмоқда
.
Ушбу
имкониятлардан
самарали
фойдаланишда
тарафларнинг
шартнома
шартларига
,
шартнома
интизомига
оғишмай
риоя
қилишлари
лозим
бўлади
.
Шу
боисдан
шартнома
шартларини
белгилашда
тарафлар
қонун
ҳужжатлари
талабларига
,
эрк
-
иродасига
қай
даражада
мос
келишига
алоҳида
эътибор
қаратадилар
.
Маълумки
,
шартнома
мазмуни
деганда
,
тарафлар
келишуви
билан
шартномага
киритилган
шартлар
тушунилади
[1]
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқуловнинг
таъкидлашича
,
шартномада
тарафларнинг
келишилган
ва
мустаҳкамланган
шартларининг
йиғиндиси
шартноманинг
мазмуни
деб
эътироф
этилади
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
16
Шартнома
мазмунини
ташкил
этадиган
унинг
шартлари
шартнома
тарафларининг
ҳуқуқлари
ва
мажбуриятларидир
,
деган
тушунчани
англатмайди
[2].
И
.
Б
.
Зокировнинг
таъкидлашича
эса
шартноманинг
мазмунини
унинг
бандлари
(
шартлари
,
реквизитлари
)
ташкил
этади
.
Амалдаги
қонунчиликка
кўра
,
агар
тарафлар
ўртасида
шартноманинг
барча
муҳим
шартлари
юзасидан
шундай
ҳолларда
талаб
қилинадиган
шаклда
келишувга
эришилган
бўлса
,
шартнома
тузилган
ҳисобланади
[3].
Мазкур
фикрларга
қўшилган
ҳолда
таъкидлаш
лозимки
,
шартноманинг
мазмунини
унда
ифодаланиши
лозим
бўлган
ёки
ифодаланадиган
(
ўз
аксини
топадиган
)
барча
бандлар
,
ҳолатлар
ва
ёзувлар
ташкил
этади
.
Улар
жумласига
тарафлар
амал
қилиши
лозим
бўлган
,
уларнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
ҳисобланган
шартлар
,
тарафларнинг
юридик
манзилини
,
банк
ҳисобрақамларини
ва
муҳр
ўрнини
белгиловчи
ёзувлар
кириши
мумкин
.
Лекин
барча
ҳолатларда
ҳам
шартнома
мазмуни
ҳақида
фикр
юритилганда
шартномада
ифодаланадиган
ва
тарафлар
амал
қилиши
лозим
бўлган
шартлар
“
шартнома
мазмуни
”
тушунчасининг
асосини
ташкил
этишини
таъкидлаш
лозим
.
Фуқаролик
ҳуқуқида
шартнома
мазмунида
ифодаланадиган
барча
шартлар
асосий
,
одатдаги
ва
тасодифий
шартларга
бўлиниши
қабул
қилинган
.
Фуқаролик
ҳуқуқидаги
барча
шартномаларда
бўлгани
каби
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасида
ҳам
шартнома
мазмунини
унда
ифодаланадиган
шартлар
(
бандлар
)
ташкил
этади
ва
бу
шартлар
ҳам
умумий
қоидага
асосан
асосий
,
одатдаги
ва
тасодифий
шартлар
ташкил
этади
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасининг
асосий
(
муҳим
)
шартларини
ФКнинг
354-
моддаси
талабларидан
келиб
чиқиб
,
шартноманинг
нарсаси
тўғрисидаги
шартлар
,
қонун
ҳужжатларида
бундай
турдаги
шартномалар
учун
муҳим
ёки
зарур
деб
ҳисобланган
шартлар
,
шунингдек
тарафлардан
бирининг
аризасига
кўра
келишиб
олиниши
зарур
бўлган
ҳамма
шартлар
ташкил
этади
.
Ҳуқуқни
қўллаш
амалиётида
шаклланган
одатга
кўра
ҳар
қандай
шартнома
учун
муҳим
саналадиган
қуйидаги
шартлар
ажратилади
:
1.
Шартнома
тарафлари
;
2.
Шартнома
предмети
;
3.
Шартнома
тарафларининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
;
4.
Шартнома
юзасидан
жавобгарлик
;
5.
Форс
-
мажор
ҳолатлари
.
Тарафларнинг
реквизитлари
,
уларнинг
шартнома
тузилганлигини
тасдиқлаб
қўядиган
имзо
ва
муҳрлари
шартнома
шартлари
ҳисобланмайди
ва
одатда
шартнома
тузилганлигини
расмийлаштириш
ва
унинг
ҳақиқийлигини
тасдиқлаш
воситалари
ҳисобланади
.
Шу
билан
бирга
,
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
муносабатларининг
ўзига
хослигидан
келиб
чиқиб
,
мазкур
шартноманинг
асосий
шартлари
сифатида
ФКнинг
354-
моддасига
қўшимча
равишда
ФКнинг
853-
моддасида
бир
қатор
ҳолатлар
белгиланган
.
Мазкур
моддада
белгиланган
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасининг
асосий
шартларидан
дастлабкиси
,
бу
–
шартнома
бўйича
ишончли
бошқаришга
бериладиган
мол
-
мулк
рўйхати
ҳисобланади
.
Мол
-
мулк
рўйхати
анъанавий
тусдаги
инвентаризация
далолатномаси
ва
унга
қўшимча
равишда
кўчмас
мулк
объектларининг
рўйхатидан
иборат
бўлади
.
Маълумки
,
инвентаризация
далолатномаси
бир
қатор
фуқаролик
-
ҳуқуқий
шартномаларда
ҳам
тузилади
ва
у
кейинчалик
мол
-
мулкни
қайта
топширишда
ёки
шартнома
бўйича
низо
келиб
чиққанда
топширилган
мол
-
мулкларнинг
миқдорини
белгилаб
берадиган
асосий
ҳужжат
саналади
.
Масалан
,
ФКнинг
491-
моддаси
1-
қисмига
кўра
,
сотиладиган
корхона
таркиби
ва
унинг
қиймати
корхонани
сотиш
шартномасида
инвентаризация
-
лашнинг
белгиланган
қоидаларига
мувофиқ
ўтказиладиган
корхонани
тўлиқ
инвентаризациялаш
асосида
аниқланади
.
Ишончли
бошқаришга
топширилаётган
мол
-
мулклар
рўйхати
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
матнининг
бевосита
ўзида
ёки
шартномага
қўшимча
равишда
баённома
билан
ҳам
белгиланиши
мумкин
.
Бу
ҳолатга
мол
-
мулк
рўйхати
,
унга
оид
муайян
ҳужжатлар
ва
фойдаланиш
йўриқномалари
шартнома
матнини
сунъий
равишда
кўпайишига
олиб
келганда
йўл
қўйилади
.
Шартнома
матнига
киритилган
ёки
шартнома
билан
тасдиқланган
ишончли
бошқаришга
берилаётган
мол
-
мулклар
рўйхати
шартнома
бекор
бўлгач
мол
-
мулк
қайтарилишида
топшириш
далолатномасини
тузиш
учун
асос
бўлади
ва
айнан
мазкур
жиҳат
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасининг
ижара
шартномасига
хос
бўлган
конструкцияга
асосланишини
кўрсатади
.
Ижара
муносабатларида
ҳам
мол
-
мулк
ижарага
олувчига
топширилаётганда
бир
қатор
ҳужжатлар
тузилиши
ва
имзоланиши
хусусидаги
қоида
амалдаги
қонунчиликда
мустаҳкамланган
.
Жумладан
,
ФКнинг
541-
моддаси
1-
қисмига
мувофиқ
,
ижарага
берувчи
ижарага
олувчига
мол
-
мулкни
шартнома
шартлари
ва
мол
-
мулкнинг
вазифасига
мувофиқ
ҳолатда
топширмоғи
лозим
.
ФКнинг
554-
моддаси
1-
қисмига
биноан
,
эса
мулк
ижараси
шартномаси
бекор
бўлганидан
кейин
ижарага
олувчи
ижарага
берувчига
мол
-
мулкни
ўзига
топширилган
ҳолатда
,
нормал
эскиришни
ҳисобга
олиб
ёки
шартномада
келишилган
ҳолатда
қайтариши
лозим
.
Фикримизча
,
мазкур
қоидани
бевосита
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасига
нисбатан
ҳам
қўллаш
мумкин
.
Зеро
,
ФКнинг
861-
моддаси
2-
қисмига
кўра
,
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
бекор
қилинганида
ишончли
бошқаришда
бўлган
мол
-
мулк
,
агар
шартномада
бошқача
тартиб
назарда
тутилган
бўлмаса
,
бошқарув
муассисига
топширилади
.
Умумий
қоидага
кўра
ишончли
бошқаришга
топширилган
мол
-
мулк
рўйхатини
тайёрлаш
ва
уни
шартнома
матнига
киритиш
вазифасини
бевосита
бошқарув
муассиси
амалга
оширади
.
Бинобарин
,
бошқарув
муассиси
мол
-
мулкнинг
мулкдори
сифатида
қайси
турдаги
мол
-
мулк
ишончли
бошқаришга
берилаётганлигини
,
ушбу
мол
-
мулкларга
оид
бўлган
мансуб
ашё
ва
ҳужжатларни
(
зарур
бўлган
ҳолларда
эса
мол
-
мулкдан
фойдаланишга
доир
ишончномани
)
белгилайди
ва
шартномага
киритади
.
Ишончли
бошқарувчи
эса
шартномада
келтирилган
рўйхат
асосида
мол
-
мулкларни
кўздан
кечиради
ва
уларни
ишончли
бошқаришга
қабул
қилиб
олади
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасининг
асосий
шарти
сифатида
ФКнинг
853-
моддасида
белгиланган
навбатдаги
шарт
–
фойда
олувчи
тўғрисидаги
кўрсатма
ҳисобланади
.
қоидага
кўра
,
фойда
олувчи
бошқарув
муассис
кўрсатган
исталган
шахс
бўлиши
мумкин
.
Бироқ
бу
қоида
бошқарув
муассиси
васийлик
ва
ҳомийлик
органи
бўлиб
,
мазкур
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
17
орган
вояга
етмаган
болаларга
тегишли
мол
-
мулкни
ишончли
бошқаришга
берганда
амал
қилмайди
ва
мазкур
вазиятда
фойда
олувчи
бўлиб
айнан
ушбу
вояга
етмаган
бола
бўлади
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасида
фойда
олувчи
сифатида
нафақат
фуқаролар
,
балки
юридик
шахслар
,
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
ва
давлат
ҳам
бўлиши
мумкин
.
Бундай
ҳолларда
бошқарув
муассиси
фойда
олувчининг
розилигини
олиш
талаб
этилади
,
холос
.
Агар
фойда
олувчи
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
бўйича
фойда
олишни
хоҳламаса
,
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
бекор
бўлади
(
ФКнинг
861-
моддаси
).
Албатта
,
мазкур
қоида
мутлақ
тусга
эга
эмас
ва
шартномада
фойда
олувчи
фойда
олишдан
бош
тортган
ҳолларда
фойда
бошқарув
муассисига
ўтказилиши
хусусидаги
шартни
киритиб
қўйиш
орқали
шартноманинг
амал
қилиши
давом
эттирилиши
мумкин
.
Фуқаролик
-
ҳуқуқий
шартномаларда
“
фойда
олувчи
”
шартноманинг
мустақил
тарафи
сифатида
эътироф
этилмайди
.
Бироқ
,
фойда
олувчи
шартнома
асосида
олинадиган
ҳақ
ва
фойданинг
эгаси
ҳисобланади
ва
унга
тегишли
ёки
келишилган
сумманинг
берилмаслиги
иккинчи
томоннинг
жавобгарлигини
юзага
келтиради
.
Шу
сабабли
фойда
олувчи
тўғрисидаги
кўрсатманинг
шартномада
бўлиш
ҳолати
турлича
талқин
этилиши
мумкин
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасининг
тушунчаси
ва
ФКда
мазкур
шартномага
берилган
таъриф
ва
шартноманинг
бекор
қилинишига
оид
нормаларни
таҳлил
қилиш
асосида
“
фойда
олувчи
тўғрисидаги
кўрсатма
”
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
учун
муҳим
шарт
сифатида
белгиланиши
,
ҳуқуқий
жиҳатдан
тўғри
эмас
,
деган
хулосага
келиш
мумкин
.
Зеро
,
шартнонинг
муҳим
шарти
унга
киритилмаса
,
бу
шартнома
ҳақиқий
эмас
,
деб
топилиши
зарур
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
эса
фойда
олувчининг
манфаатини
кўзлаб
эмас
,
тўғридан
-
тўғри
бошқарув
муассисининг
манфаатини
кўзлаб
тузилиши
мумкин
ва
бундай
ҳолларда
фойда
олувчи
тўғрисидаги
кўрсатма
ўз
-
ўзидан
шартномага
киритилмайди
.
Агар
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
бошқарув
муассисининг
эмас
,
фойда
олувчининг
манфаатларини
кўзлаб
тузилган
бўлса
,
бундай
ҳолларда
фойда
олувчи
тўғрисидаги
кўрсатма
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
учун
муҳим
шарт
ҳисобланарди
.
Шу
боис
ФКнинг
853-
моддаси
1-
қисми
2-
бандига
қўшимча
киритиш
ва
уни
қуйидаги
таҳрирда
ифодалаш
лозим
:
агар
шартнома
фойда
олувчининг
манфаатларини
кўзлаб
тузилган
бўлса
,
фойда
олувчи
тўғрисидаги
кўрсатма
;
ФКнинг
853-
моддаси
1-
қисмида
белгиланган
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
учун
муҳим
бўлган
навбатдаги
шарт
–
ишончли
бошқарувчининг
ҳисоботлар
тақдим
этиш
муддатлари
ҳисобланади
.
Маълумки
,
фуқаролик
ҳуқуқида
муддатлар
деб
аниқ
белгиланган
вақтга
айтилади
ва
муддатлар
ким
томонидан
тайинланишига
қараб
:
қонуний
,
шартномали
ва
суд
томонидан
тайинланадиган
муддатларга
бўлинади
[4].
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасида
ҳисоботларни
тақдим
этиш
муддатларининг
белгиланиши
қоидага
кўра
пудрат
муносабатларига
ҳам
хосдир
.
Зер
,
пудрат
шартномасида
ҳам
пудратчининг
буюртмачига
ҳисоботларни
тақдим
этиш
муддатлари
белгиланиши
мумкин
.
Пудрат
шартномаларида
ҳисоботлар
бажарилган
иш
натижаларини
топшириш
орқали
амалга
оширилади
ва
уни
топшириш
муддатларига
оид
қоидалар
ФКнинг
635-
моддасида
белгиланган
бўлиб
,
унга
кўра
,
пудрат
шартномасида
ишни
бажаришнинг
бошланғич
ва
охирги
муддатлари
кўрсатилади
.
Тарафлар
ўртасидаги
келишувга
мувофиқ
,
шартномада
ишнинг
айрим
босқичларини
тугаллаш
муддатлари
(
оралиқ
муддатлар
)
ҳам
назарда
тутилиши
мумкин
.
Пудрат
шартномасида
бошқача
тартиб
назарда
тутилган
бўлмаса
,
пудратчи
ишни
бажаришнинг
бошланғич
ва
охирги
,
шунингдек
оралиқ
муддатларини
бузганлик
учун
жавобгар
бўлади
.
Пудрат
шартномасида
кўрсатилган
ишни
бажаришнинг
бошланғич
,
охирги
ва
оралиқ
муддатлари
шартномада
назарда
тутилган
ҳолларда
ва
тартибда
ўзгартирилиши
мумкин
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасида
ҳам
ишончли
бошқарувчининг
ҳисоботларни
тақдим
этиш
муддатлари
аниқ
кўрсатилиши
лозим
.
Зеро
,
айнан
шу
муддатлар
орқали
ишончли
бошқарувчи
ҳисоботларни
тақдим
этиш
бўйича
тегишли
чораларни
кўради
ва
ҳисобот
даврига
қадар
бошқарув
муассиси
ёки
фойда
олувчининг
манфаатларини
кўзлаб
муайян
ишларни
амалга
оширади
.
Ҳисобот
ўз
ичига
қилинган
харажатлар
ва
олинган
фойдани
,
бухгалтерия
ҳужжатлари
ва
зарур
ҳолларда
аудиторлик
ҳисоботларини
,
тузилган
шартномалар
ва
уларнинг
бажарилиши
хусусидаги
маълумотларни
,
шунинг
бошқарув
муассисининг
талаби
билан
бошқа
ҳужжатлар
ёки
ахборотларни
олиши
мумкин
.
Мол
-
мулкни
мулкдор
томонидан
вақтинча
эгалик
қилиш
,
фойдаланиш
ёки
бошқариш
учун
топшириш
муносабатларини
бирлаштириб
турувчи
муҳим
жиҳатдан
мазкур
муносабатлар
бекор
бўлгач
мол
-
мулкнинг
қайта
топширилиши
ҳисобланади
.
Бундай
ҳолат
ижара
муносабатларида
,
топшириқ
ва
воситачилик
шартномаларида
ҳамда
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаларида
яққол
ўз
ифодасини
топади
.
Масалан
,
ижара
шартномасида
ижара
шартномаси
бекор
бўлгач
мол
-
мулк
нормал
эскиришини
ҳисобга
олиб
қайтарилиши
назарда
тутади
.
Топшириқ
шартномасида
ҳам
вакил
топшириқни
бажариш
бўйича
топшириқ
берувчидан
олинган
барча
нарсани
қайтариб
бериши
лозимлиги
назарда
тутилган
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
бекор
қилинганда
мол
-
мулк
айнан
кимга
бошқарув
муассисигами
ёки
фойда
олувчигами
,
қайтарилиши
белгиланиши
зарур
.
Бинобарин
,
бу
қоида
ишончли
бошқарувчи
учун
муҳим
бўлмаса
-
да
,
муассис
ёки
фойда
олувчи
учун
муҳим
саналади
.
Бироқ
мол
-
мулкнинг
тақдирини
ҳал
қилиш
ҳуқуқи
бевосита
бошқарув
муассисига
тегишли
эканлигидан
келиб
чиқадиган
бўлсак
,
шартнома
бекор
бўлгач
мол
-
мулк
кимга
тегишли
бўлишини
ҳал
қилиш
ҳуқуқи
ҳам
бошқарув
муассисга
тегишли
эканлиги
англашилади
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасида
“
ишончли
бошқариш
бекор
қилинган
тақдирда
мол
-
мулкни
оладиган
шахс
”
нинг
муҳим
шарт
сифатида
кўрсатилиш
ҳолатига
келадиган
бўлсак
,
мазкур
шартнинг
муҳимлиги
назаримизда
у
қадар
яққол
сезилмайди
.
Қолаверса
,
ФКнинг
861-
моддаси
2-
қисмига
кўра
,
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
бекор
қилинганида
ишончли
бошқаришда
бўлган
мол
-
мулк
,
агар
шартномада
бошқача
тартиб
назарда
тутилган
бўлмаса
,
бошқарув
муассисига
топширилади
.
Кўриниб
турибдики
,
шартнома
бекор
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
18
бўлгач
ишончли
бошқаришда
бўлган
мол
-
мулкнинг
кимга
қайтарилиши
кўрсатилмаган
ҳолларда
ҳам
қонунчилик
бундай
мол
-
мулкнинг
бошқарув
муассисига
қайтарилишини
белгилайди
.
Шу
сабабли
ФКнинг
853-
моддаси
1-
қисми
4-
бандини
чиқариб
ташлаш
зарур
.
Зеро
,
бу
ҳолатсиз
ҳам
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
бекор
бўлгач
мол
-
мулк
кимга
қайтарилиши
аниқ
ва
унинг
шартномада
кўрсатилмаслиги
,
ишончли
бошқариш
шартномасининг
бекор
бўлишига
олиб
келмайди
.
Маълумки
,
ҳақ
тўлаш
мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасида
ҳар
доим
белгиланмаслиги
мумкин
.
Бироқ
,
ҳақ
тўлаш
назарда
тутилган
ҳолларда
ишончли
бошқарувчига
тўланиши
лозим
бўлган
ҳақнинг
миқдори
ва
шакли
албатта
,
шартномага
киритилиши
лозим
.
Ҳақ
тўлаш
миқдори
ва
шакли
тарафларнинг
келишуви
билан
белгиланади
.
Ҳақ
тўлаш
шакли
фуқаролик
-
ҳуқуқий
шартномаларда
турлича
белгиланиши
мумкинлигини
кўриш
мумкин
.
Масалан
,
ижара
шартномаларида
ҳақ
тўлашнинг
бир
неча
шакллари
ажратиб
кўрсатилади
.
Жумладан
,
ФКнинг
544-
моддаси
3-
қисмига
кўра
,
мол
-
мулкдан
фойдаланганлик
учун
ҳақ
ижарага
олинган
барча
мол
-
мулк
учун
яхлит
ҳолда
ёки
унинг
ҳар
бир
таркибий
қисми
учун
алоҳида
-
алоҳида
ҳолда
қуйидаги
кўринишларда
белгиланади
:
–
вақти
-
вақти
билан
ёки
бир
йўла
тўланадиган
қатъий
суммада
белгиланган
тўловлар
тариқасида
;
–
ижарага
олинган
мол
-
мулкдан
фойдаланиш
натижасида
олинган
маҳсулот
,
мевалар
ёки
даромадларнинг
белгиланган
улуши
тариқасида
;
–
ижарага
олувчи
томонидан
кўрсатиладиган
маълум
хизматлар
тариқасида
;
–
ижарага
олувчи
томонидан
ижарага
берувчига
шартномада
келишилган
ашёни
мулк
қилиб
ёки
ижара
-
га
топшириш
тариқасида
;
–
ижарага
олинган
мол
-
мулкни
яхшилаш
бўйича
шартномада
келишилган
харажатларни
ижарага
олувчи
зиммасига
юклаш
тариқасида
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасида
ҳам
ҳақ
тўлаш
шакллари
бир
неча
бўлиши
мумкин
.
Қоида
тариқасида
ишончли
бошқарувчига
олинган
даромаддан
муайян
улуш
олиш
,
аниқ
бир
суммани
бериш
ёки
олинган
ҳосил
ва
даромаддан
муайян
қисмини
ушлаб
қолиш
ёки
унга
муайян
турдаги
хизматни
кўрсатиш
орқали
ҳақ
тўлаш
шартномада
белгиланиши
мумкин
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномасининг
муҳим
шартларидан
бирортасининг
шартномага
киритилмай
қолиши
шартноманинг
тузилмаган
деб
ҳисобланишига
олиб
келади
.
Демак
,
қонун
ҳужжатларида
шартнома
учун
муҳим
деб
белгиланган
шартларнинг
мавжуд
бўлишига
шартнома
тарафлари
алоҳида
эътибор
ва
масъулият
билан
ёндошишлари
лозим
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Гражданское
право
.
Ч
.1 /
Под
.
ред
.
А
.
П
.
Сергеева
,
Ю
.
К
.
Толстого
. –
М
.:
Проспект
, 2005. –
С
.588.
2.
Раҳмонқулов
Ҳ
.
Мажбурият
ҳуқуқи
. –
Т
.:
ТДЮИ
,
2005. –
Б
.237.
3.
Зокиров
И
.
Б
.
Фуқаролик
ҳуқуқи
.
Дарслик
. I
қисм
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2006.
4.
Имомов
Н
.
Ф
.
Фуқаролик
ҳуқуқида
муддатлар
ва
даъво
муддати
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2005. –
Б
.35.
М
.
А
.
Усманова
,
юридик
фанлар
доктори
,
профессор
А
.
Э
.
Жумағулов
ТДЮУ
“
Меҳнат
ва
ижтимоий
таъминот
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
“
КЕКСАЛАРНИ
ЭЪЗОЗЛАШ
ЙИЛИ
”
ВА
ПЕНСИЯ
ТАЪМИНОТИ
СОҲАСИДАГИ
ҚОНУНЧИЛИКНИ
ЯНАДА
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
ушбу
мақола
мустақиллик
йилларида
мамлакатимизда
пенсия
таъминоти
соҳасида
амалга
оширилган
ислоҳотлар
,
пенсия
таъминоти
соҳасидаги
қонунчилик
таҳлили
масалаларига
бағишланади
ҳамда
пенсия
таъминоти
соҳасидаги
қонунчиликни
такомиллаштиришга
оид
таклиф
ва
тавсиялар
илгари
сурилади
.
Калит
сўзлар
:
ижтимоий
ҳимоя
,
ижтимоий
ёрдам
,
пенсия
таъминоти
,
пенсия
тизими
,
ёшга
доир
пенсия
,
қарилик
нафақаси
.
Аннотация
:
данная
статья
посвящается
реформам
в
сфере
пенсионного
обеспечения
в
годах
независимости
,
правовым
анализам
законодательства
пенсионного
обеспечения
и
вопросам
права
социального
обеспечения
самым
в
необходимых
международных
документах
,
а
также
продвигаются
предложения
и
рекомендации
касающиехся
совершенствования
закондательства
в
сфере
пенсионного
обеспечения
.
Ключевые
слова
:
социальная
защита
,
социальная
помощь
,
пенсионное
обеспечение
,
пенсионная
система
,
пенсия
по
старости
,
пособие
по
старости
.
Annotation:
this article is about carried out reforms on
pension provision in years of independence, legal analyze
of sphere legislation and issues which appointed in the
international documents about social protection, also the
offers and recommendations have been given for im-
provement pension legislation.
Key words:
social protection, social assistance, pen-
sion provision, pension system, retirement pension, old-
age benefit.
Мамлакатимиз
миқёсидаги
улкан
бунёдкорлик
ишлари
ва
уларнинг
фуқароларимиз
кундалик
ҳаёти
мазмунига
самарали
таъсири
биз
барпо
этаётган
янги
демократик
жамиятнинг
инсонпарварлик
мақсадларига
тўла
мос
келади
.
Кексаларнинг
ҳаёт
даражаси
ва
сифатини
янада
яхшилаш
,
уларни
моддий
ва
маънавий
қўллаб
-
қувватлаш
кўламини
кенгайтириш
ёши
улуғ
инсонларни
ижтимоий
ҳимоялаш
,
пенсия
таъминоти
,
тиббий
ҳамда
ижтимоий
хизматлар
кўрсатишни
такомиллаштириш
,
оила
ва
жамиятда
ёшларни
ўзбек
халқининг
кўп
асрлик
қадрият
ва
анъаналари
руҳида
тарбиялашда
кексаларнинг
ўрнини
мустаҳкамлаш
мақ
c
адида
2015
йилни
– “
Кексаларни
эъзозлаш
йили
”
деб
эълон
қилиниши
,
шу
ном
билан
давлат
дастури
қабул
қилингани
,
шунингдек
дастурни
амалга
оширишнинг
устувор
вазифа
ва
йўналишларида
кексаларга
ғамхўрлик
кўрсатиш
ҳамда
эътиборни
кучайтириш
,
уларнинг
ҳаёт
даражаси
ва
сифатини
ошириш
учун
қулай
ташкилий
-
ҳуқуқий
шарт
-
шароитлар
яратишга
қаратилган
қонунчилик
ва
меъёрий
-
ҳуқуқий
базани
янада
такомиллаштириш
,
пенсия
таъминоти
