ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
33
А
.
Закурлаев
,
Ҳ
.
Сулаймонова
номидаги
Республика
суд
экспертиза
маркази
директори
ўринбосари
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
,
юридик
фанлар
номзоди
,
доцент
ЗАМОНАВИЙ
КРИМИНАЛИСТИКАДА
C
УД
ЭКСПЕРТИЗАСИНИ
РИВОЖЛАНИШ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
муаллиф
томонидан
Ўзбекистон
Республикаси
ва
бошқа
мамлакатлар
мисолида
замонавий
суд
экспертизаси
ривожланиш
тенденциялар
таҳлил
қилинмоқда
.
Бу
борада
тадқиқотчи
томонидан
Ўзбекистон
Республикаси
қонунчилиги
нормалари
ва
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётини
такомиллаштиришга
қаратилган
илмий
асосланган
таклифлар
илгари
сурилмоқда
.
Калит
сўзлар
:
криминалистика
,
суд
экспертиза
,
эксперт
техникаси
ва
услубиётлари
,
геном
бўйича
рўйхатга
олиш
.
Аннотация
:
в
настоящей
статье
автором
на
примере
Республики
Узбекистан
и
других
стран
анализируются
тенденции
развития
современной
судебной
экспертизы
.
В
этом
напрвлении
исследователь
выдвигает
научно
обоснованные
предложения
по
совершенствованию
законодательства
и
правоприменительной
практики
Республики
Узбекистан
.
Калит
сўзлар
:
криминалистика
,
суд
экспертиза
,
эксперт
техникаси
ва
услубиётлари
,
геном
бўйича
рўйхатга
олиш
.
Аннотация
:
in this article, the author analyzed devel-
opment trends of modern forensics on the example of the
Republic of Uzbekistan and other countries. Researcher
puts science-based proposals for improving the legislation
and practice of the Republic of Uzbekistan in this sphere.
Key words:
criminalistics, court expertise, forensic
technics and methods, DNA databases.
Маълумки
,
криминалистиканинг
асосий
вазифаси
жиноятчиликка
қарши
курашиш
ва
уни
изи
совимасдан
,
криминалистиканинг
умумий
хамда
хусусий
усуллардан
фойдаланган
холда
жиноятни
очишга
қаратилган
ҳаракатлардан
иборатдир
.
Шунинг
учун
жиноий
процессуал
қонунчиликда
тергов
олди
ҳаракатлари
сифатида
ходиса
жойини
кўздан
кечириб
,
изларни
аниқлаш
хамда
аниқланган
изларни
экспертиза
қилишдан
иборат
.
Дастлабки
тергов
жараёнида
эса
,
босқичма
босқич
тергов
ҳаракатларини
ўтказиб
,
далилларни
йиғиш
,
далиллар
назарияси
асосида
уларни
исботлаш
натижада
содир
этилган
жиноят
учун
жавобгарлик
муқарралигини
таъминлашга
қаратилган
.
Криминалистика
фани
жиноятларнинг
турлари
ва
содир
этиш
усулларни
ривожланиши
билан
узвий
боғлиқ
бўлиб
,
жиноятларни
тергов
қилиш
жараёнида
далилларни
йиғиш
,
исботлаш
жараёнини
ташкил
этиувчи
экспертиза
турлари
ва
йўналишлари
хам
кенгайиб
боради
.
Шу
боис
,
криминалистикани
ривожланиш
тенденцияларини
ўрганилганида
албатта
экспертиза
турларининг
хам
ривожланиш
масалларини
эътибордан
четда
қолдириб
бўлмайди
.
Жумладан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
2010
йил
6
майдаги
(2010
йил
1-
июндан
кучга
кирган
) «
Суд
экспертизаси
тўғрисида
»
ги
қонуни
Фуқаролик
,
хўжалик
,
жиноят
,
маъмурий
ишларни
юритиш
жараёнида
суд
экспертизасини
тайинлаш
ва
ўтказиш
тартибини
белгилайди
.
Процессуал
конунлар
суд
-
экспертлик
фаолиятни
алоҳида
турдаги
судлов
жараёнида
бошқарувчи
қонун
ҳужжатларини
ташкил
қилади
.
Шунинг
учун
хам
суд
экспертизасининг
асосий
вазифаси
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
органлари
ва
судларнинг
юқори
сифатли
эксперт
тадқиқотларига
бўлган
эҳтиёжини
қондиришдан
иборат
экани
қайд
этилади
.
Экспертиза
хизмати
бу
билан
албатда
чекланиб
қолмай
,
тергов
ва
суд
ҳаракатларини
амалга
оширишда
техник
ёрдам
кўрсатиш
,
илмий
тадқиқотлар
ўтказиш
,
эксперт
кадрларни
тайёрлаш
ва
уларнинг
малакасини
ошириш
каби
йўналишларда
ҳам
самарали
фаолият
олиб
боради
.
Ҳукуматимизнинг
2011
йил
5
январдаги
«
Давлат
суд
экспертизаси
муассасаси
ёки
бошқа
корхона
,
муассаса
,
ташкилот
томонидан
суд
экспертизасини
ўтказиш
тартиби
тўғрисидаги
намунавий
низомни
тасдиқлаш
ҳақида
»
ги
қарорига
мувофиқ
Адлия
вазирлигининг
2011
йил
2
мартдаги
буйруғи
билан
Адлия
вазирлигининг
суд
экспертизаси
муассасаларида
суд
экспертизасини
ўтказиш
тартиби
тўғрисидаги
йўриқнома
тасдиқланди
.
Бугунги
кунда
Х
.
Сулаймонова
номидаги
республика
суд
экспертизаси
маркази
ва
унинг
8
та
минтақавий
бўлинмаси
малакали
эксперт
кадрлар
билан
таъминланган
бўлиб
,
уларнинг
профессионал
тайёргарлиги
ҳар
хил
турдаги
экспертизаларни
юқори
савияда
ўтказиш
ва
жиноятларни
очишда
суд
-
тергов
органларига
кўмаклашишга
имкон
беради
.
Буни
қуйидаги
рақамлардан
ҳам
билиб
олиш
мумкин
:
марказда
1995
йили
3913
та
экспертиза
хулосаси
берилган
бўлса
, 2014
йил
якунига
кўра
29603
тани
ташкил
этди
. 1991
йилда
37
та
эксперт
мутахассислиги
бўйича
экспертиза
тадқиқотлари
ўтказилган
бўлса
,
бугун
уларнинг
сони
54
тага
етдива
60
дан
ортиқ
йўналишда
экспертиза
тадқиқодлари
олиб
борилмоқда
.
Хозирда
порахўрлик
,
коррупция
,
рэкет
каби
жино
-
ятларни
очишда
муҳим
роль
ўйнаётган
суд
-
фоногра
-
фик
экспертизасини
ўтказиш
йўлга
қўйилди
.
1995
йилдан
Суд
-
бухгалтерия
экспертизаси
бўлими
Суд
-
иқтисодий
экспертизаси
бўлимига
айлантирилиб
,
унинг
фаолият
доираси
анча
кенгайтирилди
. 2000
йилда
Марказий
Осиёда
илк
бор
одам
ДНКси
суд
-
биологик
экспертизаси
ўтказилиши
йўлга
қўйилиб
,
унинг
аҳамияти
,
айниқса
,
одам
ҳаёти
ва
соғлиғига
қарши
хамда
жинсир
эркинлигига
қаратилган
жиноятларни
очишда
,
шунингдек
,
биологик
оталик
ва
қариндошликни
исботлашда
беқиёсдир
.
Охирги
йилларда
қимматбаҳо
қоғозлар
ва
махсус
ҳимоя
воситаларига
эга
ҳужжатлар
,
таркиби
ўзгартирилган
синтетик
наркотик
воситалар
,
психотроп
моддалар
ва
прекурсорлар
,
портловчи
моддаларни
текшириш
имко
-
ниятлари
янада
кенгайтирилди
.
Шунингдек
,
суд
қурилиш
-
техникавий
,
суд
-
автотехника
,
товаршунослик
,
суд
-
ер
,
йўл
-
транспорт
,
озиқ
-
овқат
маҳсулотлари
экология
экспертизаси
бўйича
қатор
янгиликлар
жорий
этилди
.
Марказнинг
минтақавий
тузилмаларида
ўтказилаётган
экспертизалар
сони
ҳам
йилдан
йилга
ортиб
бормоқда
.
Экспертиза
хизматини
замонавий
криминалистик
техника
ва
аналитик
ускуналар
билан
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
34
таъминлашга
алоҳида
эътибор
қаратилмоқда
.
Хатшу
-
нослик
,
трасологик
ва
металлшунослик
экспертизала
-
рида
криминалистик
ва
сезгирлиги
жуда
юқори
бўлган
аналитик
ускуналардан
фойдаланилиши
натижасида
нафақат
амалий
,
балки
назарий
масалалар
ҳам
ҳал
этилмоқда
.
Илмий
тадқиқотларни
замонавий
тарзда
ўтказиш
мақсадида
Суд
экспертизаси
хизмати
инфратузилмаси
ва
жиҳозланишини
модернизация
қилиш
дастури
ишлаб
чиқилди
.
Бу
эса
экспертиза
хулосаларининг
қатьийлигини
оширишда
,
инструментал
,
математик
ва
компьютер
услубларини
ишлаб
чиқишга
ва
эксперт
хулосасига
субъектив
томонлар
таъсирининг
олдини
олишда
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Давлатимиз
томонидан
соҳани
ривожлантиришга
алоҳида
эътибор
қаратилаётганини
Вазирлар
Маҳка
-
масининг
2012
йил
14
ноябрдаги
321-
сонли
«
Ўзбеки
-
стон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
ҳузуридаги
Х
.
Сулаймонова
номидаги
Республика
суд
экспер
-
тизаси
маркази
фаолиятини
янада
такомиллаштириш
тўғрисида
»
ги
қарори
мисолида
ҳам
кўриш
мумкин
.
Уш
-
бу
қарор
билан
2012 – 2015-
йилларда
марказни
риво
-
жлантириш
дастури
тасдиқланди
.
Унга
мувофиқ
суд
экспертизаси
хизматининг
моддий
-
техник
базасини
мустаҳкамлашга
қаратилган
чора
-
тадбирлар
белги
-
ланди
.
2013–2014-
йилларда
марказда
рақамли
технологи
-
ялар
,
шунингдек
,
электроакустик
монтаж
белгилари
асосида
аудио
ва
видеоманбаларни
комплекс
тадқиқ
қилиш
;
ер
участкаларига
бўлган
эгалик
ҳуқуқлари
қий
-
матини
баҳолаш
;
ташқи
савдо
фаолиятининг
суд
-
иқтисодий
экспертизаси
;
суд
-
экологик
экспертизаси
;
суд
-
сиёсатшунослик
-
лингвистик
экспертизаси
;
суд
-
филологик
экспертизаси
каби
тадқиқотларнинг
янги
турларини
жорий
этиш
режалаштирилиб
2015
йилдан
улар
амалиётга
тадқиқ
қилинди
.
Суд
экспертизасининг
ривожлантирилиши
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
эҳтиёжларига
асосла
-
нади
.
Шу
боис
,
умумназарий
,
услубий
,
ҳуқуқий
ва
таълим
бериш
билан
боғлиқ
масалаларни
ҳал
этиш
,
амалий
тадқиқотларни
кенгайтириш
учун
идоралараро
умумэътироф
этилган
криминалистик
экспертиза
турларини
ўтказишда
ҳамкорликни
йўлга
қўйиш
зарур
.
Бунинг
учун
эса
Адлия
вазирлиги
ҳузуридаги
Суд
экспертизаси
муаммолари
бўйича
кенгашнинг
ролини
ошириш
мақсадга
мувофиқдир
.
Янги
турдаги
тадқиқотларни
татбиқ
этиш
учун
марказ
мутахассислари
ривожланган
давлатларда
малака
оширишлари
кераклигини
ҳисобга
олиб
,
Украина
,
Озарбайжон
,
Қозоғистон
,
Хитой
,
Корея
,
Германия
,
Франция
,
Италия
,
Испания
Англия
ва
Америкадаги
экспертиза
хизматлари
билан
ҳамкорлик
йўлга
қўйилди
.
Чунки
ушбу
мамлакатларда
суд
-
фонография
ва
одам
ДНКси
суд
-
биологик
экспертиза
-
си
тадқиқотлари
ривожланган
.
Бундан
ташқари
,
қарорда
манфаатдор
вазирлик
ва
ташкилотлар
билан
ҳамкорликда
айрим
оғир
ва
ўта
оғир
жиноятларни
содир
этгани
учун
ҳукм
қилинган
шахслар
,
жиноятчилар
қолдирган
излар
,
шахси
аниқланмаган
мурдалар
,
шунингдек
,
бедарак
йўқолган
шахслар
бўйича
ДНК
маълумотлари
миллий
базаси
(
геном
маълумотлар
)
ни
яратиш
вазифаси
қўйилди
.
Бу
-
нинг
учун
эса
аввало
«
Геном
бўйича
давлат
рўйхатига
олиш
тўғрисида
»
ги
қонунни
қабул
қилиш
керак
.
Ушбу
қонун
билан
ДНК
маълумотлари
миллий
базасини
яра
-
тиш
учун
биологик
материалларни
ҳисобга
олиш
ва
ҳисобдан
чиқариш
,
шунингдек
,
улардан
фойдаланиш
билан
боғлиқ
масалалар
ҳуқуқий
жиҳатдан
тартибга
солиш
зарурати
туғилмоқда
.
Мазкур
масалларни
ривожлантириш
учун
албаттта
суд
ва
хуқуқни
мухофаза
қилувчи
органлар
,
суд
ва
тергов
идоралари
,
ИИВ
Академияси
ва
Тошкент
давлат
юридик
университети
олим
ва
амалиётчилари
билан
хамкорликда
янги
тур
экспертизаларни
,
хусусида
илмий
-
назарий
конференция
,
семинар
ва
давра
суҳбатларида
кўпчилик
мутахассислар
томонидан
суд
экспертизаси
имкониятларини
кенгайтириш
ҳамда
улардан
фойдаланишда
суриштирув
ва
тергов
органлари
ходимлари
,
судьяларнинг
экспертиза
имкониятларидан
фойдаланишнинг
янада
самарадорлигини
ошириш
масалалари
юзасидан
фикр
алмашиш
катта
ахамиятни
касб
этади
.
Ўз
навбатида
соҳа
учун
етук
мутахассисларни
тайёрлаш
тизимини
янада
такомиллаштириш
,
хизматнинг
моддий
-
техник
базасини
дунё
андозаларига
жавоб
берадиган
даражага
кўтариш
ва
халқаро
ҳамкорликни
кенгайтириш
мақсадга
мувофиқ
экани
алоҳида
эътиборда
бўлоғи
лозим
бўлади
.