ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
9
Х
.
С
.
Хайитов
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ҳузуридаги
Давлат
бошқаруви
академияси
мустақил
изланувчиси
,
ю
.
ф
.
н
.
АДОЛАТЛИ
ҚОНУНЛАР
ҚАБУЛ
ҚИЛИШ
ҚОНУН
ИЖОДКОРЛИГИНИНГ
БОШ
МЕЗОНИДИР
Аннотация
:
мақолада
қонун
ва
бошқа
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
ижтимоий
адолат
принципи
акс
этишининг
назарий
ва
ҳуқуқий
жиҳатлари
таҳлил
этилган
.
Шунингдек
,
қонун
ижодкорлигини
конституциявий
принциплар
асосида
ташкил
этишнинг
механизмлари
ёритилиб
,
қонун
ҳужжатлари
сифати
ва
самарадорлигини
оширишга
қаратилган
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
адолат
,
легитимлик
,
ижтимоий
адолат
,
қонунийлик
,
тамойил
,
қонун
,
ҳуқуқ
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
,
экспертиза
,
қонунчилик
жараёни
.
Аннотация
:
в
статье
проанализированы
теоретические
и
правовые
аспекты
принципа
социальной
справедливости
в
законах
и
других
нормативно
-
правовых
актах
.
Также
были
отражены
механизмы
организации
законотворчества
на
основе
конституционных
принципов
,
разработаны
предложения
и
рекомендации
направленные
на
повышение
качества
и
эффективности
законодательства
.
Ключевые
слова
:
справедливость
,
легитимность
,
социальная
справедливость
,
законность
,
принцип
,
закон
,
право
,
нормативно
-
правовые
акты
,
экспертиза
,
законотворческий
процесс
.
Annotation:
the article analyzed the theoretical and
legal aspects of the principle of social justice in laws and
other normative legal acts. Also mechanisms for organiza-
tion lawmaking on the basis of constitutional principles
were covered, proposals and recommendations aimed at
improvement the quality and effectiveness of legislation
have been developed.
Keywords:
justice, legitimacy, social justice, lawful-
ness, principle, law, right, normative legal acts, expertise,
lawmaking process.
Ўтган
йигирма
олти
йиллик
ривожланиш
даврида
мамлакатимиз
ҳаётининг
барча
жабҳаларида
улкан
тажриба
тўпланди
.
Ушбу
тажриба
асосини
миллий
давлатчилик
тарихимиз
тажрибаси
,
хорижий
тажриба
ҳамда
халқаро
ҳуқуқнинг
умум
–
эътироф
этилган
норма
ва
қоидалари
ташкил
этди
.
Шу
боис
бугун
ҳақли
равишда
эътироф
этилаётганидек
жамиятимизнинг
барча
соҳаларида
демократик
қадриятлар
мустаҳкам
қарор
топмоқда
.
Айниқса
, 2017 – 2021
йилларда
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
бешта
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегиясининг
қабул
қилиниши
олиб
борилаётган
ислоҳотлар
самарасини
янада
ошириш
,
давлат
ва
жамиятнинг
ҳар
томонлама
ва
жадал
ривожланиши
учун
шарт
-
шароитлар
яратиш
,
мамлакатимизни
модернизация
қилиш
ҳамда
ҳаётнинг
барча
соҳаларини
либераллаштириш
бўйича
устувор
йўналишларни
амалга
ошириш
учун
асос
бўлди
.
Ҳаракатлар
стратегиясида
белгиланган
вазифалар
ўз
-
ўзидан
амалга
ошмайди
,
албатта
.
Бунинг
учун
кўплаб
аниқ
чора
-
тадбирлар
ва
дастурларни
амалга
ошириш
билан
бирга
,
у
ҳар
биримиздан
изланиш
ва
фидоийликни
талаб
этади
.
Ушбу
тадбирларнинг
энг
муҳим
бошланғич
асоси
унинг
ҳуқуқий
асосларини
яратиш
ва
такомиллаштириш
ҳисобланади
.
Бу
эса
ҳуқуқ
ва
норма
ижодкорлиги
фаолиятининг
маҳсули
бўлган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
сифатини
ошириб
бориш
,
унда
адолатни
қарор
топтириш
ҳамда
ушбу
жараённи
ҳам
такомиллаштиришни
тақозо
этади
.
Жорий
йил
7
декабрда
бўлиб
ўтган
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
қабул
қилинганининг
25
йиллигига
бағишланган
тантанали
маросимда
Президент
Шавкат
Мирзиёев
“
Биз
ўз
фаолиятимизни
“
Буюк
келажагимиз
бугундан
бошланади
”
деган
шиор
асосида
ташкил
этишимиз
,
халқимизнинг
фаровон
ҳаётини
таъминлаш
учун
бор
куч
ва
салоҳиятимизни
ишга
солишимиз
зарур
”
лигини
ҳақли
равишда
таъкидлади
.
Ушбу
маърузада
юртбошимиз
эътибор
қаратишимиз
лозим
бўлган
муҳим
масалаларни
алоҳида
кўрсатиб
берди
.
Улар
ичида
қонун
ижодкорлигининг
мазмун
-
моҳиятини
сифат
жиҳатдан
янги
босқичга
кўтаришга
қаратилган
муҳим
жиҳатга
тўхталмасдан
илож
йўқ
.
Юртбошимиз
қонун
ижодкорлиги
ҳаётимизда
энг
муҳим
тамойилларидан
бўлган
ижтимоий
адолат
тамойилини
таъминлашга
қаратилиши
лозим
эканлигини
асосли
қайд
этдилар
.
Шу
билан
бирга
,
юртбошимиз
ўз
маърузасида
қуйидаги
фикрни
илгари
сурди
,
яъни
: “
Жамиятда
ижтимоий
адолат
тамойилини
қарор
топтириш
борасидаги
асосий
вазифамиз
–
бу
адолатли
қонунлар
қабул
қилишдан
иборат
.
Қисқача
айтганда
,
қонун
адолатли
бўлса
,
у
инсон
ҳуқуқларини
амалда
ҳимоя
қилса
,
шундагина
одамлар
қонунни
ҳурмат
қилади
ва
унга
итоат
этади
” [1].
Дарҳақиқат
,
давлат
қонун
воситасида
жамият
ва
шахсларни
бошқаради
.
Давлатнинг
олиб
бораётган
бошқарув
сиёсати
мазмуни
мазкур
қонунларга
таянади
ва
ундан
келиб
чиқади
.
Шу
сабабдан
адолатли
сиёсат
юритиш
адолатли
қонунлар
қабул
қилиш
заруратини
юзага
келтиради
.
Мазкур
масала
Асосий
Қонунимизнинг
ҳам
бош
ғояларидан
биридир
.
Конституциямизнинг
муқаддима
қисмидаёқ
ижтимоий
адолат
ғояси
илгари
сурилган
бўлса
,
унинг
асосий
қисмида
ушбу
тушунча
бир
неча
маротаба
тилга
олинган
.
Шу
билан
бирга
,
Конституциямизнинг
кўплаб
моддаларида
жамиятда
адолат
тамойилини
амалга
оширишга
оид
нормалар
мустаҳкамлаб
қуйилган
.
Бунга
мисол
сифатида
мустақиллик
йилларида
давлат
томонидан
жамиятда
том
маънодаги
адолатни
қарор
топтириш
учун
сиёсий
,
ҳуқуқий
,
ижтимоий
,
ташкилий
,
иқтисодий
,
маънавий
ва
бошқа
кафолатлар
тизими
ҳамда
унинг
яхлит
механизми
шакллантирилди
.
Хусусан
,
Конституциямизнинг
43-
моддасида
давлат
фуқароларнинг
Конституция
ва
қонунларда
мустаҳкамланган
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
таъминлашининг
белгиланиши
давлат
томонидан
фуқароларга
тақдим
этилган
муҳим
сиёсий
-
ҳуқуқий
кафолатлардан
биридир
.
Бироқ
ушбу
вазифани
амалга
ошириш
тўхтовсиз
жараён
ҳисобланиб
,
давлат
органлари
ва
фуқаролар
олдига
кўплаб
вазифаларни
қўймоқда
.
Фикримизча
,
мазкур
йўналишдаги
долзарб
вазифалардан
бири
қонун
ижод
қилиш
жараёнини
янада
демократлаштириш
ва
унда
жамиятда
барча
қатламларнинг
фаол
иштирокини
кенгайтиришдир
.
Бунинг
учун
,
айниқса
,
ёшларда
қонун
ижодкорлиги
ҳақида
чуқур
билим
ва
қўникмаларни
шакллантириш
,
қонун
ижодкорларини
эса
халқ
ичида
мавжуд
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
10
муаммоларни
ўрганиш
имкониятларини
кенгайтириш
талаб
этилади
.
Зеро
,
Қонун
фалсафасида
куч
ишлатилмасдан
халқ
оммаси
томонидан
қабул
қилинган
ва
ихтиёрий
розилик
асосидаги
бўйсунишга
асосланиш
легитимлик
дейилади
.
Халқ
томонидан
бундай
легитим
(
лот
. legitimus –
қонуний
)
ҳокимият
қонуний
ва
адолатли
деб
қабул
қилинади
[2].
Бу
ҳақида
Биринчи
Президентимиз
И
.
Каримов
шундай
деган
эди
:
“
Қадимги
дунёнинг
буюк
донишмандлари
“
Нимаики
қонуний
бўлса
,
у
–
адолатлидир
”,
деб
таъкидлагани
бежиз
эмас
.
Улар
шу
тариқа
айнан
қонун
адолат
манбаи
ва
мезони
эканини
уқтирганлар
,
десак
,
ҳар
томонлама
ўринли
бўлади
.
Ва
аксинча
,
агар
қонун
бажарилмаса
,
қонунда
бир
нарса
ёзилиб
,
ҳаётда
ҳаммаси
бошқача
бўлса
,
одамларнинг
Конституциямиз
ва
қонунларимизда
муҳрлаб
қўйилган
адолат
ва
демократия
нормаларига
нисбатан
ҳар
қандай
ишончи
йўқолади
” [3].
Кўриниб
турганидек
,
қонунлар
адолатни
ўзида
ифода
этиши
ва
уни
ҳимоя
қилиши
лозим
.
Шунингдек
,
унинг
адолат
мезонига
айланиши
учун
,
албатта
,
унинг
ижроси
тўлиқ
таъминланиши
лозим
.
Фикримизни
адолатли
қонунлар
мазмуни
ва
уни
қабул
қилишга
оид
айрим
илмий
-
назарий
ёндашувлар
асосида
давом
эттирамиз
.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назариясидан
маълумки
,
қонунларнинг
адолатли
бўлиши
унинг
легитим
(
қонуний
)
эканлигининг
зарурий
шартидир
.
Шу
боис
кўпгина
олимлар
қонунларда
ижтимоий
адолатнинг
акс
этиши
ҳақида
ўз
қарашларини
билдиришган
.
Хусусан
,
бу
ҳақида
профессор
З
.
М
.
Исломов
“
Адолат
ва
эркинлик
инсониятнинг
азалий
орзусидир
.
Авваламбор
,
адолат
тушунчаси
бошқаларнинг
ҳуқуқлари
ҳурмат
қилиниши
билан
боғлиқлигини
таъкидлаш
даркор
.
Шунга
кўра
,
одатда
инсон
фаровонлигига
хизмат
қиладиган
,
бошқа
одамлар
манфаатларини
оёқости
қилмайдиган
,
умуман
жамиятга
зарар
етказмайдиган
жиҳатлар
адолатли
ҳисобланади
.
Ушбу
мезонлар
ва
шунга
тегишли
баҳолар
,
олдин
одамлар
онгида
таркиб
топади
,
сўнгра
қонунчиликда
мустаҳкамланади
”
[4].
Шунингдек
,
В
.
К
.
Бабаев
ҳуқуқнинг
асосий
принциплари
сифатида
адолат
ва
эркинлик
эканлигини
эътироф
этади
[5].
Яна
бир
мутахассис
О
.
И
.
Цибульская
ҳуқуқнинг
асосий
принциплари
сифатида
ижтимоий
адолат
,
инсонпарварлик
,
фуқаролар
тенг
ҳуқуқлилиги
,
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
бирлиги
,
ҳуқуқда
ишонтириш
ва
мажбурловнинг
қўшиб
олиб
борилиши
,
демократизмни
кўради
[6].
Профессорлар
Х
.
Т
.
Одилқориев
ва
И
.
Т
.
Тультеевлар
ҳам
ҳуқуқни
адолат
ўрнатувчи
мезон
сифатида
таърифлаб
,
қуйидагича
фикр
билдирган
:. “
Ҳуқуқнинг
моҳиятини
биргина
таъриф
билан
ифодалаш
қийин
”.
Бундан
ташқари
, “
ҳуқуқ
юридик
нормаларнинг
оддий
тизими
эмас
”,
балки
“
инсонлар
ўртасидаги
муносабатларни
тартибга
солишда
эркинлик
,
адолат
ва
тенглик
мезонларини
белгилаб
берувчи
норматив
-
мажбурий
воситадир
” [7].
Профессор
М
.
А
.
Ахмедшаева
эса
ҳуқуққа
“
бу
давлат
томонидан
ўрнатиладиган
(
ёки
санкцияланадиган
)
ва
бажарилиши
таъминланадиган
,
ўзида
тенглик
,
эркинлик
,
адолат
ва
хавфсизлик
тамойилларини
ифодалайдиган
умуммажбурий
характерга
эга
бўлган
хатти
-
ҳаракат
,
юриш
-
туриш
қоидалари
мажмуидир
” [8].
Демак
,
қачонки
қонунлар
(
ҳуқуқ
–
расмий
манба
сифатида
)
адолат
мезонларга
эга
бўлса
у
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солишга
қодир
бўлади
ва
муваффақиятли
ижро
этилади
.
В
.
С
.
Нерсесянц
эса
давлат
ҳуқуқни
ижод
қилмайди
,
чунки
“
ҳуқуқ
объектив
ижтимоий
ҳодиса
бўлиб
(
ижтимоий
муносабатларни
махсус
шакли
,
ўзига
хос
тартибга
солувчи
),
унинг
тамойили
расмий
тенглик
ҳисобланади
.
Шунинг
учун
,
у
давлат
ижоди
ва
давлат
иродасининг
маҳсули
эмас
,
балки
жамиятдаги
инсонлар
ҳаётининг
ижтимоий
-
тарихий
жараёнининг
мураккаб
ва
кўп
омилли
тараққиёти
йиғиндисини
ўзида
ифода
этувчи
,
жамият
(
ва
халқ
)
ни
маълум
бир
цивилизациявий
ривожланиш
тараққиётида
,
инсонлар
ўртасидаги
муносабатларда
тенглик
,
эркинлик
ва
адолатлиликка
эришиш
натижасидир
” [9],
деб
фикр
юритади
.
Бироқ
замонавий
давлат
концепциясига
кўра
,
қонунларда
адолатни
қарор
топтириш
давлат
фаолияти
натижасидир
.
Яъни
фақат
давлат
ваколатли
органлари
жамиятда
адолатли
деб
эътироф
этилган
мезонларни
ҳуқуқий
мустаҳкамлайди
.
Ушбу
мавзу
бўйича
илмий
изланиш
олиб
борган
А
.
Л
.
Вязов
ҳам
адолатнинг
дастлаб
ахлоқий
категория
бўлганлигини
ва
давлат
томонидан
“
Адолат
талабининг
ҳуқуқда
белгиланиши
унинг
қонун
кучига
эга
бўлиши
ва
давлат
ҳимояси
билан
таъминланиши
”
га
[10]
имкон
берганлигини
қайд
этган
.
Шунингдек
,
бундай
ёндашув
адолат
категориясини
диалектик
талқин
этишга
ҳамда
унга
бирёқлама
:
ахлоқий
ёки
ҳуқуқий
қарашни
енгишга
имкон
беришини
тўғри
баҳолайди
.
Маънавиятнинг
асосий
тушунчалари
луғатида
“
адолат
”
тушунчасига
қуйидагича
таъриф
берилган
,
яъни
у
арабча
сўз
бўлиб
, “
одиллик
”, “
тўғрилик
” “
ҳамма
учун
баробар
бўлган
ҳақиқатнинг
талаб
ва
тамойилларига
амал
қилиниши
”
маъноларни
англатади
.
Шунингдек
,
адолат
–
инсониятнинг
азалий
орзуси
,
эзгу
ғояси
,
маънавият
,
ахлоқ
ва
ҳуқуқнинг
меъёрий
категорияларидан
бири
сифатида
таъриф
берилган
[11].
Хулоса
қилиб
айтганда
,
ҳуқуқни
ўрнатувчи
ҳар
қандай
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
адолат
мезонларини
ўзида
ифода
этиши
шарт
.
Таъкидлаш
жоизки
,
қонун
ижодкорлиги
ҳам
давлат
фаолиятининг
ўзига
хос
шакли
сифатида
давлатнинг
адолатни
қарор
топтириш
функциясини
таъминлашга
хизмат
қилади
.
Шу
сабабдан
мазкур
жараённи
Конституциямизда
белгилаб
берилган
устувор
тамойилларсиз
тасаввур
этиш
мушкул
.
Зеро
, “...
ўтган
чорак
аср
давомида
мамлакатимиздаги
туб
ислоҳот
ва
ўзгаришларнинг
барчаси
Конституциямиз
асосида
амалга
оширилмоқда
.
Бу
эса
унинг
,
ҳақиқатан
ҳам
,
халқимиз
манфаатларига
,
давлатимизнинг
стратегик
мақсадларига
тўла
жавоб
берадиган
,
ҳар
томонлама
пухта
ишланган
муҳим
сиёсий
ҳужжат
эканидан
далолат
беради
” [1].
Шундай
қилиб
,
қонун
ижодкорлигининг
муҳим
конституциявий
тамойиллари
сифатида
давлат
суверенитети
;
халқ
ҳокимиятчилиги
;
ҳокимиятлар
бўлиниши
;
сиёсий
институтлар
,
мафкуралар
ва
фикрларнинг
хилма
-
хиллиги
;
жамият
ва
фуқаролар
олдида
масъуллик
;
ижтимоий
адолат
ва
қонунийлик
;
Конституция
ва
қонуннинг
устунлиги
ва
бошқаларни
кўрсатиш
лозим
.
Мазкур
тамойиллар
асосида
яратилган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
Конституцияга
мос
ва
адолатли
деб
топилади
.
Адолат
принципини
татбиқ
этиш
механизмлари
ҳақида
махсус
тадқиқот
олиб
борган
америкалик
олим
Ж
.
Ролз
унинг
механизми
кўпинча
сиёсий
йўл
билан
таъминланади
деб
ҳисоблайди
.
Шунингдек
,
адолатнинг
расмий
тан
олинганлиги
Конституция
устуворлигига
асосланиши
лозимлигини
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
11
ҳақли
равишда
таъкидлайди
.
Унинг
фикрича
,
Конституция
тенг
фуқароликнинг
ишончли
умумий
мақомини
,
фундаментал
ҳуқуқларни
белгилайди
ҳамда
сиёсий
адолатни
татбиқ
этади
.
Унинг
иккинчи
босқичи
қонунларни
ишлаб
чиқиш
ва
қабул
қилишда
ифодаланса
,
унинг
якуний
босқичи
судья
ва
бошқарувчилар
ҳамда
фуқароларнинг
унга
риоя
этиши
ва
нормаларни
қўллаши
ҳисобланади
[12].
Шунингдек
,
у
адолат
принципларини
одамларнинг
ижтимоий
шартномани
тузишдаги
аниқловчи
тамойиллар
сифатида
тушунтиради
.
Айнан
улар
кейинчалик
ижтимоий
имтиёзлар
тақсимоти
ва
ҳуқуқ
ҳамда
мажбуриятларни
аниқлайди
деб
талқин
этади
[12].
Шу
билан
бирга
таъкидлаш
ўринлики
,
ушбу
тамойилларни
аниқ
вазиятларга
қўллашда
махсус
ҳуқуқ
соҳалари
(
ҳуқуқни
қўлловчилар
)
бир
қатор
қийинчиликка
дуч
келишади
.
Яъни
ҳар
бир
ҳуқуқ
соҳаси
айрим
ҳолларда
аниқ
вазиятни
тартибга
солишда
барча
муносабатни
қамраб
ололмайди
ва
оқибатда
қарор
қабул
қилиш
ва
адолатни
рўёга
чиқаришда
субъектив
омил
кучли
таъсирга
эга
бўлади
.
Шу
сабабли
нафақат
адолатли
қонунлар
,
балки
адолатли
ҳуқуқни
қўлловчи
мансабдор
шахслар
фаолияти
ҳам
адолатни
таъминлашда
жуда
муҳимдир
.
Бундан
ташқари
,
қонунчиликда
адолат
принципининг
умумий
ва
алоҳида
талаблари
мавжудлигини
қайд
этиш
жоиз
.
Яъни
ҳуқуқнинг
турли
соҳаларида
ижтимоий
адолат
тамойили
турлича
намоён
бўлади
.
Умумий
талаблар
сифатида
конституциявий
тамойилларни
келтириш
ўринлидир
.
Алоҳида
талаблар
эса
тармоқ
қонунларида
акс
эттирилади
.
Зеро
,
бу
ўринда
гап
ижтимоий
муносабатларнинг
турли
соҳалари
ҳақида
бормоқда
.
Масалан
,
жиноят
ҳуқуқида
бу
жазо
чорасининг
содир
этилган
жиноятга
муносиблигида
ифодаланади
.
Унга
кўра
, “
Жиноят
содир
этишда
айбдор
бўлган
шахсга
нисбатан
қўлланиладиган
жазо
ёки
бошқа
ҳуқуқий
таъсир
чораси
одилона
бўлиши
,
яъни
жиноятнинг
оғир
-
енгиллигига
,
айбнинг
ва
шахснинг
ижтимоий
хавфлилик
даражасига
мувофиқ
бўлиши
керак
” (
ЎзР
.
Жиноят
кодекси
, 8-
модда
) [13].
Яна
бир
мисол
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
455-
моддаси
“
Ҳукмнинг
қонуний
,
асосли
ва
адолатли
бўлиши
”
деб
номланган
.
Ушбу
моддада
мустаҳкамланганидек
,
ҳукм
қонуний
,
асосли
ва
адолатли
бўлиши
шарт
.
Ҳукм
айбдорга
нисбатан
жазо
ёки
бошқа
таъсир
чораси
у
содир
этган
жиноятнинг
ижтимоий
хавфлилик
даражаси
ва
унинг
шахси
эътиборга
олиниб
тайинланган
бўлса
,
айбсиз
шахс
эса
оқланган
ва
реабилитация
этилган
бўлса
,
адолатли
деб
белгиланган
[14].
Аммо
мазкур
тушунча
бошқа
кодексларда
умумий
асосларда
келтирилган
.
Масалан
,
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
18-
моддасида
“
Суднинг
ҳал
қилув
қарорлари
,
ажримлари
,
қарорлари
қонуний
,
асосли
ва
адолатли
бўлиши
лозим
”
лиги
белгиланган
холос
ва
бошқалар
[15.].
Яна
бир
муҳим
жиҳат
шуки
,
адолатли
қонунларни
яратиш
учун
қонун
ижодкорлиги
сифати
ва
самарадорлигини
ҳам
ошириб
бориш
лозим
.
Чунки
қонунлар
мазмунан
адолатли
ва
ҳуқуқий
кучга
эга
бўлиши
билан
бир
қаторда
бевосита
таъсир
этиш
кучига
эга
бўлиши
керак
,
амалиётда
пайдо
бўладиган
ҳар
қандай
масалаларни
ҳуқуқий
тизим
қоидаларига
мувофиқ
ҳал
қилишга
имкон
бериш
зарур
.
Айнан
шунинг
учун
ҳам
ўтган
йиллар
мобайнида
барча
соҳалар
қатори
қонун
ижодкорлигининг
сифатини
такомиллаштиришга
қаратилган
демократик
чора
-
тадбирлар
,
ҳуқуқий
асослар
ва
механизмлар
жорий
этилди
ҳамда
улар
янада
такомиллаштирилмоқда
.
“
Хусусан
,
икки
палатали
парламентнинг
жорий
этилиши
демократик
ислоҳотларни
изчиллик
билан
амалга
оширишда
сифатли
қонунлар
қабул
қилиш
имкониятининг
янада
кенгайишига
,
шу
билан
бирга
қонун
ижодкорлиги
ва
қонунлар
ижросини
назорат
қилиш
соҳасида
барқарор
тизим
шакллантирилишига
замин
бўлиб
хизмат
қилди
” [16].
Шунингдек
,
мазкур
йўналишдаги
ишлар
давом
эттирилмоқда
.
Айниқса
,
қонун
ижодкорлиги
экспертлик
ва
таҳлилий
-
ахборот
таъминотининг
кучайтирилиши
қонуншунослар
фаолиятига
ижобий
таъсир
кўрсатмоқда
.
Юқоридагилардан
хулоса
қилиб
,
қонун
ижодкорлиги
сифатини
янада
ошириш
ва
қонун
ҳужжатлари
мазмунида
ижтимоий
адолатни
тўлиқроқ
экс
эттиришни
таъминлашга
хизмат
қилувчи
қуйидаги
таклифларни
илгари
суриш
ўринлидир
:
биринчидан
,
қонун
ижодкорлиги
билан
шуғулланувчи
давлат
органлари
хизматчиларининг
профессионал
малакаларини
миллий
ва
хорижий
тажрибани
чуқур
таҳлил
ва
ўрганиш
асосида
ошириб
бориш
;
иккинчидан
,
қонун
ижодкорлигининг
барча
босқичларида
очиқлик
ва
шаффофлик
принципини
таъминлаш
;
учинчидан
, “
Электрон
парламент
”
тизимини
жорий
этиш
асосида
қонуншунослар
ва
кенг
жамоатчилик
алоқаларини
ривожлантириш
;
тўртинчидан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисид
a”
ги
Қонунида
ҳар
қандай
қонун
ва
норма
ижодкорлигининг
принциплари
сифатида
Конституциянинг
устуворлиги
,
қонунийлик
,
демократизм
,
ижтимоий
адолат
,
қонунийликнинг
ягоналиги
,
тизимлилик
ва
кафолатлар
билан
таъминланганлик
кабиларни
белгилаш
;
бешинчидан
,
қонун
ижодкорлигининг
барча
босқичларида
турли
йўналишдаги
малакали
экспертиза
ўтказиш
амалиётини
кенгайтириш
.
Экспертиза
ўтказишнинг
алоҳида
турларини
ўтказиш
бўйича
низом
ва
тартибларни
ишлаб
чиқиш
;
олтинчидан
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
лойиҳаларини
ишлаб
чиқишда
жамоатчилик
экспертизаси
амалиётини
кенгайтириш
.
Ушбу
йўналишдаги
ижтимоий
ташаббусларни
рағбатлантириш
.
Ўйлаймизки
,
мазкур
чора
-
тадбирлар
қабул
қилинадиган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
ижтимоий
адолатнинг
тўлиқроқ
акс
этишига
кўмак
беради
.
Яна
шуни
ҳам
таъкидлаш
лозимки
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
муайян
субъектлар
ишлаб
чиқади
ва
қабул
қилади
.
Бу
эса
унда
ифодаланган
ғояларда
бирёқламаликнинг
пайдо
бўлишига
сабаб
бўлиши
мумкин
.
Агар
қонун
ижодкорлигида
кўпроқ
субъектлар
,
хусусан
,
бевосита
ҳуқуқни
қўлловчилар
,
олимлар
ва
кенг
жамоатчиликнинг
фаол
иштирок
этиши
қонун
мазмунида
жамиятда
умумэътироф
этилган
адолат
ғояларининг
ифода
этилишига
хизмат
қилади
.
Шундай
қилиб
,
Ҳаракатлар
стратегиясида
белгиланганидек
,
қабул
қилинаётган
қонунларнинг
амалга
оширилаётган
ижтимоий
-
сиёсий
,
ижтимоий
-
иқтисодий
ва
суд
-
ҳуқуқ
ислоҳотлари
жараёнига
таъсирини
кучайтиришга
йўналтирган
ҳолда
қонун
ижодкорлиги
фаолияти
сифатини
тубдан
ошириш
давлат
ва
жамиятнинг
ҳар
томонлама
ва
жадал
ривожланиши
учун
зарур
ҳуқуқий
макон
яратилишига
хизмат
қилади
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
12
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Мирзиёев
Ш
.
М
.
Конституция
–
эркин
ва
фаровон
ҳаётимиз
,
мамлакатимизни
янада
тараққий
эттиришнинг
мустаҳкам
пойдеворидир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
қабул
қилинганининг
25
йиллигига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маъруза
.
Манба
2.
Данилян
О
.
Г
.
Философия
права
.
˗
М
.:
Эксмо
,
2005. –
С
. 416.
3.
Каримов
И
.
А
.
Асосий
вазифамиз
–
жамиятимизни
ислоҳ
этиш
ва
демократлаштириш
,
мамлакатимизни
модернизация
қилиш
жараёнларини
янги
босқичга
кўтаришдан
иборат
.
–
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 2015. –
Б
64.
Манба
: natlib.uz
4.
Исломов
З
.
М
.
Давлат
ва
ҳуқуқнинг
умумназарий
муаммолари
:
ҳуқуқни
тушуниш
,
ҳуқуқий
онг
ва
ҳуқуқ
ижодкорлиги
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2005 –
Б
. 61.
5.
Общая
теория
государства
и
права
/
Под
ред
.
В
.
К
.
Бабаева
. -
Нижний
Новгород
, 1993. –
С
. 128-132.
6.
Теория
государства
и
права
/
Под
ред
.
Н
.
Т
.
Разгильдяева
,
А
.
В
.
Мальке
.
Саратов
,
1995,
–
С
. 122-126.
7.
Одилқориев
Х
.
Т
.,
Тультеев
И
.
Т
.
Икки
палатали
парламент
. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
, 2005. –
Б
. 79.
8.
Ахмедшаева
М
.
А
.
Ҳозирги
замон
давлати
ва
ҳуқуқи
назарияси
муаммолари
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
,
2006. –
Б
. 155.
9.
Нерсесянц
В
.
С
.
Общая
теория
государства
и
права
. –
М
., 1999. –
С
. 415-416.
10.
Вязов
А
.
Л
.
Принцип
справедливости
в
совре
-
менном
российском
праве
и
правоприменении
.
Теоре
-
тико
-
правовое
исследование
:
Автореф
. ...
дисс
.
канд
.
наук
. –
М
., 2001. –
С
. 7.
11.
Маънавият
асосий
тушунчалар
. –
Тошкент
,
2009. –
Б
. 19.
12.
Джон
Ролз
.
Теория
справедливости
.
-
Новосибирск
.:
Издательство
Новосибирского
университета
, 2005. –
С
. 178-180.
13.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгашининг
Ахборот
-
номаси
– 1995. –
№
1,
14.
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
-
процессуал
кодекси
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгашининг
Ахборотномаси
– 1995. –
№
2.
15.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодекси
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
– 1997. –
№
9.
16.
Ҳусанова
М
.
Мустақиллик
йилларида
қонун
ижодкорлиги
:
ташкилий
-
ҳуқуқий
масалалар
. –
Тошкент
:
Адвокат
журнали
, – 2015.
№
4. –
Б
. 34.
А
.
Бабаджанов
,
ТДЮУмустақил
изланувчиси
МАҲАЛЛИЙ
ДАВЛАТ
ҲОКИМИЯТИ
ВАКИЛЛИК
ОРГАНЛАРИ
ФАОЛИЯТИДА
СИЁСИЙ
ПАРТИЯЛАР
ИШТИРОКИНИНГ
УСТУВОР
ЙЎНАЛИШЛАРИ
Аннотация
:
мақолада
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
вакиллик
органлари
фаолиятида
сиёсий
партия
гуруҳлари
иштирокининг
назарий
ва
ташкилий
-
ҳуқуқий
жиҳатлари
,
улар
фаолиятидаги
муаммолар
ёритилиб
,
маҳаллий
Кенгашларидаги
партия
гуруҳларининг
ҳуқуқларини
кенгайтириш
ҳамда
улар
фаолияти
самарадорлигини
оширишга
қаратилган
таклифлар
ишлаб
чиқилган
.
Таянч
сўзлар
:
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
,
халқ
депутатлари
Кенгашлари
,
партия
,
партия
гуруҳлари
,
сессия
,
депутат
,
ҳоким
,
қарор
.
Аннотация
:
в
статье
освещены
теоретические
и
организационно
-
правовые
аспекты
участия
политиче
-
ских
партий
в
деятельности
представительных
органов
власти
на
местах
,
проблемы
в
их
деятельности
,
раз
-
работаны
предложения
по
расширению
прав
партий
-
ных
групп
местных
Кенгашов
и
повышению
их
эффек
-
тивности
.
Ключевые
слова
:
органы
государственной
власти
на
местах
,
Кенгаш
народных
депутатов
,
партия
,
партийная
группа
,
сессия
,
депутат
,
хоким
,
решение
.
Annotation:
article analysis the theoretical, organiza-
tional and legal aspects of participation of political parties
in activity of local representative government bodies, prob-
lems in their activity, works out suggestion on expansion
of rights of party groups of local Kengashs and increase of
their efficiency.
Keywords:
local public authorities, Kengash of
deputies of people's, party, party group, session, deputy,
khokim, decision.
Мустақиллик
йилларида
давлат
ва
жамият
қурилишининг
миллий
моделини
вужудга
келтириш
,
давлат
бошқарувининг
янги
,
замонавий
ва
самарали
тизимини
ташкил
этиш
ва
ривожлантиришнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шароитларини
яратиш
борасида
босқичма
-
босқич
ислоҳотлар
стратегияси
белгилаб
олинди
ва
жорий
этилди
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
11-
моддасида
мустаҳкамланган
давлат
ҳокимияти
тизими
қонун
чиқарувчи
,
ижро
этувчи
ва
суд
ҳокимиятига
бўлиниши
принципини
ҳаётга
изчил
татбиқ
этиш
,
ҳокимиятлар
ўртасида
ўзаро
тийиб
туриш
ва
манфаатлар
мувозанатининг
самарали
тизимини
шакллантириш
,
марказда
қонун
чиқарувчи
ҳокимият
,
жойларда
вакиллик
ҳокимияти
органлари
ваколатларини
янада
кенгайтириш
бўйича
ғоят
долзарб
чора
-
тадбирларни
амалга
оширишга
алоҳида
эътибор
қаратилди
.
Давлат
қурилиши
ва
бошқаруви
соҳасида
амалга
ошириладиган
ислоҳотлардан
кўзланган
асосий
мақсад
ҳокимият
барча
тармоқлари
,
жумладан
,
ижро
ҳокимияти
органлари
фаолиятининг
масъулияти
ва
самарасини
ошириш
ҳисобланди
.
Мазкур
мақсадга
эришиш
учун
мамлакатимизда
марказий
давлат
бошқарув
органларини
ислоҳ
қилиш
билан
бир
вақтда
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
тизимини
ислоҳ
қилиш
борасида
ҳам
босқичма
-
босқич
ишлар
амалга
оширилмоқда
.
