ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
56
Ҳ
.
Очилов
,
ТДЮУ
мустақил
-
изланувчиси
ЎЗГАЛАР
МУЛКИНИ
КОМПЬЮТЕР
ВОСИТАЛАРИДАН
ФОЙДАЛАНИБ
ЎЗЛАШТИРИШ
ЁКИ
РАСТРАТА
ҚИЛИШ
ЖИНОЯТИ
ОБЪЕКТИВ
БЕЛГИЛАРИ
ТУШУНЧАСИ
ВА
АҲАМИЯТИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
ўзгалар
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
ёки
растрата
қилиш
жинояти
объектив
белгилари
тушунчаси
ва
аҳамияти
масалаларига
тўхталиб
ўтилган
.
Бундан
ташқари
,
мақолада
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
ва
ўзганинг
мулкини
растрата
қилиш
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
каби
тушунчаларнинг
назарий
ва
амалий
жиҳатлари
батафсил
ёритилган
.
Калит
сўзлар
:
компьютер
воситаси
,
ўзлаштириш
,
ўзганинг
мулкини
растрата
қилиш
,
талон
-
торож
қилиш
.
Аннотация
:
в
данной
статье
рассмотрены
вопросы
объективных
признаков
и
значение
хищения
путем
присвоения
или
растраты
чужого
имущества
с
исполь
-
зованием
средств
компьютерной
техники
,
подробно
освещены
теоретические
и
практические
аспекты
та
-
ких
понятий
как
хищение
путем
присвоения
и
растраты
чужого
имущества
с
использованием
средств
компью
-
терной
техники
.
Ключевые
слова
:
компьютерная
техника
,
присво
-
ение
,
растрата
чужого
имущества
,
хищение
.
Annotation:
this article describes the issues and the
importance of objective evidences of theft by embezzle-
ment of another's property with the use of computer tech-
nology. In addition, the article discussed in detail theoreti-
cal and practical aspects of such concepts as theft by
misappropriation and embezzlement of another's property
with the use of computer technology.
Key words:
computer technology, misappropriation,
embezzlement of another's property, theft.
Мулкдор
бўлиш
ҳуқуқи
ҳар
бир
инсонга
тегишли
бўлган
муҳим
иқтисодий
ҳуқуқлардан
бири
эканлиги
халқаро
ҳуқуқнинг
умумэътироф
этилган
нормалари
ҳамда
уларнинг
асосий
қоида
ва
тамойилларини
ўзида
сингдирган
Республикамиз
Конституциясида
мустаҳкамлаб
қўйилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
54-
моддасига
мувофиқ
,
мулкка
эгалик
қилиш
,
ундан
фойдаланиш
ва
уни
тасарруф
этиш
бўйича
субъектив
ҳуқуқ
–
фақат
шу
мулкнинг
эгасига
тааллуқли
.
Шунинг
учун
мулкий
ҳуқуқни
амалга
оширишга
қонунга
асосланмаган
ҳолда
ҳар
қандай
аралашиш
ушбу
ҳуқуқни
жиддий
бузиш
деб
ҳисобланади
[1, 116-
бет
].
Афсуски
,
сўнгги
йилларда
салмоғи
ошиб
бораётган
ўзгалар
мулкини
талон
-
торож
қилиш
жиноятлари
айниқса
ўзлаштириш
ёки
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилишнинг
кўпайиб
бораётганлиги
шахснинг
мазкур
конституциявий
ҳуқуқларига
тажовуз
қилиб
,
ушбу
ҳуқуқнинг
амалга
оширилиши
йўлида
жиддий
ғов
бўлмоқда
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
маълумотларига
биноан
,
охирги
икки
йилликда
ўзлаштириш
ёки
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилишнинг
оғирлаштирувчи
ҳолати
сифатида
эътироф
этилган
“
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлатириш
ёки
растрата
қилиш
”
ҳолати
қуйидагича
:
2013
йилда
79
та
, 2014
йилда
71
тани
ташкил
қилган
.
Айниқса
,
жамиятнинг
барча
жабҳалари
компьютерлаштирилиши
туфайли
ўзгалар
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
ёки
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
ҳолатлари
кўпаяётганлигини
кузатишимиз
мумкин
.
А
.
П
.
Аллаберганов
таъкидланганидек
, “
компьютер
ёрдамидан
фойдаланиб
талон
-
торож
жиноятини
содир
этиш
жуда
мураккаб
жиноятлар
сирасига
мансубдир
”
[2, 70-80-
бетлар
].
Ушбу
фикрга
қўшилган
ҳолда
таъкидлаш
жоизки
,
ўзгалар
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
ёки
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилишни
квалификация
қилишда
унинг
таркиби
ўзига
хос
эканлигини
эътибордан
четда
қолдирмаслик
лозим
.
Хусусан
,
мазкур
жиноят
тури
жиноят
таркибининг
ўзига
хослиги
билан
бошқа
талон
-
торож
жиноятлари
ва
ахборот
техологиялари
соҳасидаги
ўхшаш
таркибли
жиноятлардан
фарқланади
.
Умуман
олганда
.
жиноятнинг
объектив
томони
жиноят
қонуни
билан
қўриқланадиган
ижтимоий
муносабатларга
зарар
етказувчи
ижтимоий
хавфли
қилмишнинг
ташқи
томонини
тавсифловчи
белгилар
йиғиндисидир
.
Жиноятнинг
объектив
томонини
таҳлил
қилмай
туриб
,
шахснинг
қилмишида
жиноят
аломатлари
бор
ёки
йўқлиги
тўғрисидаги
хулосага
келишнинг
имкони
йўқ
.
Л
.
Д
.
Гаухман
“
аниқ
жиноят
таркиби
объектив
томони
-
бу
ижтимоий
хавфлилик
ва
унинг
даражасини
ифодаловчи
муайян
жиноят
тури
белгилари
учун
хос
бўлган
,
жиноят
қонунида
ёки
бланкетли
диспозиция
ҳисобланган
бошқа
қонунчилик
ва
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
кўзда
тутилган
жиноятнинг
ташқи
объектив
,
ижтимоий
аҳамиятга
эга
бўлган
белгилари
мажмуи
ҳисобланади
” [3, 94-
бет
],
деб
ёзади
.
Ю
.
И
.
Ляпунов
эса
,
бу
ҳақда
шундай
ёзади
:
“
жиноят
таркиби
объектив
томони
-
ижтимоий
хавфли
тажовузни
ташқи
жиҳатдан
тавсифловчи
,
жиноят
қонуни
билан
қўриқланадиган
объектга
зарар
етказувчи
етарли
ва
зарур
белгилар
мажмуидир
” [4, 87-
бет
].
Ўзгалар
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
ёки
растрата
қилиш
аввало
объектив
томондан
мулкий
муносабатларга
тажовуз
қилишда
ифодаланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
“
Иқтисодиёт
соҳасидаги
жиноий
ишлар
бўйича
суд
амалиётида
юзага
келган
айрим
масалалар
тўғрисида
”
ги
қарорида
қайд
этилишича
,
Олий
суд
жамиятда
мулк
ҳуқуқини
эъзозлаш
вазиятини
вужудга
келтириши
лозимлигини
,
унга
нисбатан
ҳар
қандай
тажовузларнинг
содир
этилиши
муқаррар
жавобгарликка
ва
жазога
тортилиши
кераклигини
таъкидлайди
[5, 115-
бет
].
Ўзгалар
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштирганлик
ёки
растрата
қилганлик
учун
амалдаги
ЖКда
алоҳида
моддада
жавобгарлик
назарда
тутилмаган
ҳамда
ушбу
қилмиш
учун
жавобарлик
ЖК
Махсус
қисмининг
167-
моддасида
назарда
тутилган
жиноятнинг
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
қисмининг
банди
сифатида
бериб
ўтилган
.
Бундан
ташқари
бугунги
кунда
амалдаги
Олий
Суд
Пленуми
қарорлари
тушунтиришларида
ёки
олимларнинг
илмий
изланишларида
ҳам
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
ёки
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилишнинг
объектив
томони
ҳаракатлари
ҳақида
умуман
тушунча
мавжуд
эмас
.
Ўзгалар
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
ёки
растрата
қилишни
объектив
томонининг
жиноий
-
ҳуқуқий
тавсифини
мазкур
жиноятнинг
тугалланган
вақтини
аниқлашдан
бошлаш
тўғри
бўлади
.
Бу
масала
мазкур
тоифадаги
жиноятларни
тўғри
квалификация
қилинишини
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
57
таъминлаш
учун
жуда
муҳим
назарий
ва
амалий
аҳамият
касб
этади
.
Одатда
талон
-
торож
билан
боғлиқ
жиноятларнинг
тугалланиш
вақти
ушбу
жиноятларнинг
турларига
боғлиқ
ҳолда
ҳал
этилади
.
Хусусан
,
талон
-
торож
жиноятлари
жиноят
таркиби
объектив
томон
хусусиятига
кўра
,
кесик
(
босқинчилик
ва
товламачилик
)
ёки
моддий
(
талончилик
,
фирибгарлик
,
ўзлаштириш
ёки
растрата
ва
ўғрилик
)
таркибли
бўлади
.
Амалдаги
жиноят
қонунига
кўра
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзгалар
мулкини
талон
-
торож
қилганлик
учун
жавобгарлик
назарда
тутилган
Махсус
қисм
моддаларида
айбдор
ўзганинг
мулкини
эгаллаган
ва
ушбу
мулкни
ўзининг
хоҳишича
ҳақиқий
тасарруф
этиш
(
сотиш
,
алмаштириш
,
яшириш
ва
ҳоказо
)
имконияти
пайдо
бўлган
вақтдан
бошлаб
тугалланган
ҳисобла
-
нади
.
Шунинг
учун
,
агар
айбдор
ўзганинг
мол
-
мулкини
қўлга
киритган
бўлса
-
ю
,
бироқ
ҳали
уни
ўз
мулки
сифатида
тасарруф
этиш
имкониятига
эга
бўлмаса
,
қилмиш
талон
-
торож
қилишга
суиқасд
тариқасида
квалификация
қилиниши
лозим
.
Шунингдек
,
қасд
бир
бутун
мулкни
талон
-
торож
қилишга
қаратилган
бўлиб
,
унинг
муайян
бир
қисми
талон
-
торож
қилинган
ҳолларда
ҳам
жиноят
тугалланган
ҳисобланмайди
[6,
170-
бет
].
Бундай
ёндашув
турли
юридик
адабиётларда
ҳам
ўз
аксини
топган
[7, 15-
бет
].
П
.
Бакунов
талон
-
торожни
тугалланган
деб
топишнинг
объектив
ва
субъектив
мезонлари
хусусида
ёзиб
, “
талон
-
торож
қилишда
хусусан
ўғриликда
мол
-
мулк
ўзганинг
ихтиёридан
олиниб
,
амалда
айбдорнинг
ихтиёрига
ўтказилганидан
кейингина
(
объектив
мезон
)
тугалланган
жиноят
деб
эътироф
этилиши
мумкин
.
Бунда
айбдор
ўз
ҳаракатларини
тугалланган
деб
ҳисоблаши
ва
ўз
сиймосида
ўғирланган
нарсанинг
бирдан
бир
ва
тўла
ҳуқуқли
эгасини
кўриши
лозимлиги
(
субъектив
мезон
)”,
деб
таъкидлайди
.
П
.
Бакунов
ўз
фикрларини
давом
эттириб
,
айбдор
талон
-
торож
қилинган
мол
-
мулкдан
ўз
ихтиёрига
кўра
фойдаланиш
ёки
уни
тасарруф
этиш
имкониятини
амалда
қўлга
киритганлиги
ёки
киритмаганлиги
мулкдор
учун
аҳамиятга
эга
эмас
.
Муҳими
шундаки
,
бу
мол
-
мулкни
айбдор
мулкдорнинг
ихтиёридан
чиқарган
ва
амалда
мулкдор
,
мазкур
мол
-
мулкни
тасарруф
этиш
имкониятидан
маҳрум
бўлганлигидадир
.
Айбдор
талон
-
торож
қилинган
ўзганинг
мол
-
мулкидан
фойдаланиш
ёки
уни
тасарруф
этиш
имкониятига
эга
бўлган
-
бўлмагани
ишнинг
мазмун
ва
моҳиятини
ўзгартирмайди
.
Шу
сабабли
айбдорда
бундай
имконият
мавжуд
эмаслиги
айрим
ҳолларда
мол
-
мулкнинг
дастлабки
ҳолатини
тикланишини
таъминлай
олмайди
,
чунки
айни
ҳолда
мулкдорга
моддий
зарар
етказилади
.
Ўзганинг
мулкини
талон
-
торож
қилишнинг
тугалланган
вақтини
аниқлашнинг
бирдан
-
бир
мезони
,
бизнингча
,
амалда
юз
берган
жиноий
натижанинг
мавжудлиги
,
яъни
айбдор
амалда
мол
-
мулкни
ўзганинг
ихтиёридан
(
чиқарганлигида
)
олганлигидадир
деб
таъкидлайди
[8, 51-52-
бетлар
].
Биз
ушбу
фикрга
қисман
қўшилмаган
ҳолда
айбдор
ғайриқонуний
равишда
эгаллаган
мулкни
тасарруф
қилиш
имкониятига
эга
бўлмасдан
туриб
,
тўхтатилса
унинг
ҳаракатлари
ушбу
мулкни
талон
-
торож
қилишга
нисбатан
тайёргарлик
кўриш
ёки
суиқасд
қилиш
сифатида
квалификация
қилинади
.
Ушбу
фикр
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
“
Ўзгалар
мулкини
ўғрилик
,
талончилик
ва
босқинчилик
билан
талон
-
торож
қилиш
жиноят
ишлари
бўйича
суд
амалиёти
тўғрисида
”
ги
1999
йил
30
апрелдаги
6-
сон
қарорида
ҳам
“
Ўзгалар
мулкини
талончилик
ва
ўғрилик
билан
эгаллаган
ва
айбдор
бу
мулкдан
ўз
хоҳишича
фойдаланиш
ёки
уни
ишлатиш
имкониятига
эга
бўлган
вақтдан
бошлаб
тугалланган
ҳисобланади
” [9, 221-
бет
]
деб
айтилган
.
Юқорида
билдирилган
фикр
ва
мулоҳазалардан
келиб
чиққан
ҳолда
,
ўзгалар
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлатириш
ёки
растрата
қилиш
айбдор
талон
-
торож
қилган
мулкдан
ўз
хоҳишича
фойдаланиш
ёки
уни
ишлатиш
ва
тасарруф
этиш
имкониятига
эга
бўлган
вақтдан
бошлаб
тугалланган
ҳисобланади
деган
хулосага
келишимиз
мумкин
.
Ўзгалар
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
ёки
растрата
қилиш
ўзга
шахсга
мулкий
зарар
етказиш
тарзидаги
ижтимоий
хавфли
оқибат
келиб
чиқишини
ва
шундай
оқибат
келиб
чиқиши
билан
ушбу
жиноят
тугалланган
жиноят
деб
баҳоланиши
,
унинг
моддий
таркибли
жиноят
эканлигини
ифодалайди
.
Айрим
ғарб
мамлакатлари
қонунчилигида
эса
,
компьютер
жиноятчилигини
ташкил
этувчи
барча
қилмишларга
криминалистик
нуқтаи
назардан
ёндашиб
,
уларни
формал
таркибли
жиноятлар
қаторига
киритган
,
яъни
жиноятчи
томонидан
содир
этилган
ҳаракатнинг
ўзи
унинг
мақсади
ёки
келиб
чиққан
оқибатидан
қатъий
назар
жиноят
сифатида
баҳоланади
[10, 114-
бет
].
Ушбу
фикрга
миллий
қонунчилигимиз
нуқтаи
назаридан
қўшилмаган
ҳолда
,
ўзгалар
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлатириш
ёки
растрата
қилиш
умумий
талон
-
торож
жиноятларининг
бир
кўриниши
сифатида
ушбу
жиноят
объектив
томонининг
зарурий
белгилари
ижтимоий
хавфли
қилмиш
,
ижтимоий
хавфли
оқибат
ва
сабабий
боғланишдан
иборат
.
Демак
,
ўзгалар
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
ёки
растрата
қилиш
анъанавий
ўзлаштириш
ва
растратанинг
бир
кўриниши
сифатида
айбдорга
ишониб
топширилган
ёки
қонуний
асосларга
кўра
унинг
ихтиёрида
бўлган
ўзганинг
нақд
бўлмаган
пул
маблағини
ўзлаштириши
ёки
растрата
қилишида
ифодаланади
.
Компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
ёки
растрата
қилиш
одатдаги
ўзлаштириш
ва
растрата
қилишдан
фарқли
равишда
фақатгина
нақд
бўлмаган
пул
маблағигина
жиноят
предметини
ташкил
қилади
ва
ноқонуний
эгалланади
.
Ўзлаштириш
ва
растрата
иккита
алоҳида
тушунча
бўлиб
,
улар
бир
биридан
фарқланади
.
Юридик
адабиётларда
ўзлаштириш
тушунчасига
икки
хил
йўналишда
ёндашинилади
.
Биринчиси
,
айбдорга
ишониб
топширилган
ёки
айбдорнинг
қонуний
ихтиёрида
бўлган
ўзганинг
мулкини
қайтармасликда
ифодаланадиган
пассив
хулқ
-
атвор
–
ҳаракатсизликда
ифодаланади
[11]
дейилса
,
иккинчиси
,
ўзганинг
ишониб
топширилган
ёки
айбдорнинг
қонуний
ихтиёрида
бўлган
ўзганинг
мулкини
эгаллашда
ифодаланувчи
фаол
хулқ
-
атвор
–
ҳаракатда
ифодаланади
[12, 53-
бет
]
деб
таъкидланади
.
Бизнинг
фикримизча
ҳам
мулк
ҳаракатсизлик
орқали
компьютер
воситаларидан
фойдаланган
ҳолда
ўзлаштирилиши
мумкин
эмас
.
Чунки
ҳаракатсизлик
натижасида
ижтимоий
хавфли
қилмиш
содир
этилиши
учун
аввалло
айбдорга
маълум
бир
мажбуриятларнинг
норматив
ҳужжатлар
асосида
юклатилганлиги
ва
у
ушбу
мажбуриятларини
бажаришга
реал
имконияти
бўла
туриб
,
бажармаслигида
ва
бунинг
натижасида
жиноят
қонуни
билан
қўриқланадиган
ижтимоий
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
58
муносабатларга
зарар
етказилишида
ифодаланиши
лозим
бўлади
.
Лекин
бугунги
кундаги
юридик
адабиётларда
ёки
бизнинг
миллий
қонунчилигимизда
ҳам
ўзганинг
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
тушунчаси
берилмаган
.
Шундай
бўлса
-
да
,
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
ўзлаштириш
деганда
–
айбдорга
ишониб
топширилган
ёки
унинг
оператив
ёхуд
хўжалик
бошқарув
ҳуқуқи
асосида
ихтиёрида
бўлган
ўзганинг
компьютер
ахбороти
кўринишидаги
(
нақд
бўлмаган
пул
маблағини
)
қайтариб
бермаслик
мақсадида
,
ғараз
ният
билан
,
қонунга
хилоф
равишда
,
ўрнини
қопламасдан
ажратиб
олиш
,
ушлаб
қолиш
ва
мулкдорга
мулкий
зарар
етказиш
мақсадида
қасддан
ушбу
мулк
тақдирини
белгиловчи
компьютер
тизимидаги
маълумотларни
модификация
қилиш
орқали
,
ушбу
мулкни
ўз
манфаатларига
қаратишига
айтилади
.
Ушбу
ҳолатга
мисол
сифатида
қуйидаги
жиноят
ишини
келтиришимиз
мумкин
:
Навоий
вилояти
“
Миллий
Банк
”
Зарафшон
филиали
пул
муомаласи
бўлими
пластик
карточкалар
бўйича
мутахассиси
бўлган
У
.
ўз
хизмат
ваколатларидан
фойдаланган
ҳолда
жуда
кўп
миқдордаги
(60
млн
.
сўм
)
пулни
компьютер
воситалари
орқали
ўзлаштирган
ва
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилган
.
Иш
ҳолатларига
кўра
У
.
ўз
хизмат
ваколатларидан
фойдаланган
ҳолда
фуқароларга
тегишли
бўлган
пластик
карточкалардаги
пул
маблағларидан
маълум
бир
фоиздаги
миқдорларини
олдиндан
ўзи
учун
тайёрлаб
қўйилган
пластик
карточканинг
ҳисоб
рақамига
доимий
равишда
олти
ой
мобайнида
кўчириб
келган
.
Ушбу
иш
бўйича
суд
айблов
хулосасидаги
квалификацияга
қўшилган
ҳолда
қилмишни
ЖК
167-
м
. 3-
қ
. “
а
ва
г
”
бандалари
ва
205, 209-
моддалари
билан
жиноятлар
мажмуи
тариқасида
квалификация
қилган
[13].
Лекин
ушбу
ҳолатда
суд
айбдорнинг
ҳаракатларини
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
деб
баҳолаши
бизнингча
нотўғри
.
Чунки
айбдор
ушбу
талон
-
торож
қилинган
пул
маблағини
ҳеч
бир
қисмини
тўғридан
-
тўғри
сарфлаб
юбормасдан
,
барчасини
ўзининг
ҳисоб
рақамига
ўтказиб
келган
.
Шунинг
учун
айбдорнинг
барча
ҳаракатларини
ўзлаштириш
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
деб
баҳолаш
тўғри
бўлар
эди
деб
ҳисоблаймиз
.
Ўзгалар
мулкини
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
растрата
қилиш
эса
,
ўзлаштиришдан
фарқ
қилиб
,
айбдорга
ишониб
топширилган
ёки
унинг
қонуний
ихтиёрида
бўлган
ўзганинг
мулкини
ғайриқонуний
бериб
юбориши
,
сарфлаб
юбориши
,
истеъмол
қилиши
,
сотиши
ёки
бошқа
фаол
ҳаракатлар
билан
бегоналаштириши
[14]
тушунилади
.
Одатда
компьютер
ахбороти
кўринишидаги
мулк
(
нақд
бўлмаган
пул
)
растрата
қилинганда
ушбу
пул
маблағи
сарфлаб
юборилади
.
Лекин
бир
ҳолатга
эътибор
бериш
лозимки
,
айбдор
ўзига
ишониб
топширилган
ёки
унинг
ихтиёрида
бўлган
нақд
бўлмаган
пул
маблағини
ўз
мулкига
айлантирмасдан
туриб
тўғридан
-
тўғри
бегоналаштирсагина
унинг
ҳаракатлари
компьютер
воситаларидан
фойдаланиб
растрата
қилиш
деб
баҳоланиши
мумкин
.
Юқорида
билдирилган
фикр
ва
мулоҳазалардан
келиб
чиқиб
,
компьютер
воситасидан
фойдаланиб
ўзганинг
мулкини
растрата
қилиш
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
деганда
–
айбдорга
ишониб
топширилган
ёки
унинг
оператив
ёхуд
хўжалик
бошқарув
ҳуқуқи
асосида
ихтиёрида
бўлган
ўзганинг
компьютер
ахбороти
кўринишидаги
(
нақд
бўлмаган
пул
маблағини
)
қайтариб
бермаслик
мақсадида
,
ғараз
ният
билан
,
қонунга
хилоф
равишда
,
ўрнини
қопламасдан
мулкдорга
мулкий
зарар
етказиш
мақсадида
қасддан
ушбу
мулк
тақдирини
белгиловчи
компьютер
тизимидаги
маълумотларни
модификация
қилиш
орқали
,
ушбу
мулкни
учинчи
шахслар
фойдасига
қаратиб
,
бегоналаштириши
ёки
сарфлаб
юборишига
айтилади
.
Ушбу
жиноят
растрата
йўли
билан
амалга
оширилганда
айбдорга
ишониб
топширилган
ёки
унинг
ихтиёрида
турган
мол
-
мулк
бегоналаштирилган
пайтдан
эътиборан
тамом
бўлган
жиноят
,
деб
ҳисобланади
.
Ушбу
икки
тушунча
ўзлаштириш
ва
растратани
бир
-
биридан
ажратишда
талон
-
торож
қилинган
мулкнинг
талон
-
торож
факти
аниқланган
пайтда
айбдорда
эканлиги
ёки
унда
эмаслигидан
келиб
чиқиб
аниқлаш
керак
деган
фикрларга
қўшилиб
бўлмайди
[15].
Сабаби
,
юқорида
таъкидлаганимиздек
,
айбдор
ўзганинг
мулкини
эгаллаган
ва
ушбу
мулкни
ўзининг
хоҳишича
ҳақиқий
тасарруф
этиш
(
сотиш
,
алмаштириш
,
яшириш
ва
ҳоказо
)
имконияти
пайдо
бўлган
вақтдан
бошлаб
тугалланган
ҳисобланади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
2002
йил
17
апрелдаги
“
Иқтисодиёт
соҳасидаги
жиноий
ишлар
бўйича
суд
амалиётида
юзага
келган
айрим
масалалар
тўғрисида
”
ги
қарори
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
(1991-2006).
Расмий
нашр
. 1-
жилд
.
–
Тошкент
:
Ўқитувчи
, 2007. –
Б
.116.
2.
Аллаберганов
А
.
П
.
Фиригарлик
жинояти
учун
жавобгарлик
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2008. –
Б
. 70-80.
3.
Уголовное
право
.
Учебное
пособие
/
Под
ред
.
Проф
.
Л
.
Д
.
Гаухмана
и
проф
.
С
.
В
.
Максимова
. –
М
.:
Элит
, 2007. – 94
с
.
4.
Уголовное
право
.
Часть
общая
.
Часть
Особенная
.
Учебник
.
/
Под
ред
.
Н
.
И
.
Ветрова
,
Ю
.
И
.
Ляпунова
. –
М
.:
Юриспруденция
, 2007. - 87
с
.
5.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
(1991-2006).
Расмий
нашр
. 1-
жилд
.
–
Тошкент
:
Ўқитувчи
, 2007. –
Б
.115.
6.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Суди
Пленумининг
“
Жазоларни
либераллаштириш
тўғрисидаги
қонунни
иқтисодиёт
соҳасидаги
жиноятларга
нисбатан
қўллашнинг
айрим
масалалари
ҳақида
”
ги
2004
йил
21
майдаги
4-
сонли
қарори
, 4-
банди
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
(1991-2006).
Расмий
нашр
. 2-
жилд
.
–
Тошкент
:
Ўқитувчи
, 2007. –
Б
.170.
7.
Пинаев
А
.
А
.
Проблемы
дальнейшего
совершенствования
уголовного
законодательства
об
ответственности
за
хищение
.
Автореферат
диссертации
на
соиск
.
ученой
степени
док
.
юрид
.
наук
.
–
Киев
, 1984. –
С
. 15.
8.
Бакунов
П
.
Ўзгалар
мулкини
темир
йўл
транспорти
объектларида
ўғрилик
йўли
билан
талон
-
торож
қилишнинг
тугалланган
вақтини
аниқлаш
масалалари
//
ТДЮИ
Ахборотномаси
. 2009. –
№
6. –
Б
.51-52.
9.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
“
Ўзгалар
мулкини
ўғирлик
,
талончилик
ва
босқинчилик
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
жиноят
ишлари
бўйича
суд
амалиёти
тўғрисида
”
ги
1999
йил
20
апрелдаги
6-
сонли
қарори
, 5-
банд
//
Ўзбекистон
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
59
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
(1991-2006).
Расмий
нашр
. 1-
жилд
. –
Тошкент
:
Ўқитувчи
, 2007. –
Б
.221.
10.
Мазуров
В
.
А
.
Компьютерные
преступления
:
классификация
и
способы
противодействия
:
Учебно
-
практическое
пособие
. –
М
.:
Палеотип
,
Логос
, 2002.
–
С
. 114.
11.
Игнатов
А
.
Н
//
В
кн
.:
Уголовное
право
России
:
Учебник
в
2-
х
т
.
Т
. 2.
Особенная
часть
/
Под
ред
.
А
.
Н
.
Игнатова
и
Ю
.
И
.
Красикова
. –
М
., 1998. –
С
. 197.;
Шульга
А
.
В
.
Присвоение
или
растрата
в
условиях
становления
рыночных
отношений
/
под
ред
.
Р
.
Р
.
Галиакбарова
. –
Краснодар
:
Кубанский
гос
.
агр
.
ун
-
т
,
2004. –
С
. 9-10.;
Упоров
И
.,
Городенцев
Г
.
Понятие
присвоение
и
растраты
вверенного
имущества
в
уголовном
праве
России
//
Уголовное
право
. –
Москва
,
2004 –
№
4 -
С
. 95.
12.
Кабулов
Р
.
Уголовно
-
правовые
меры
борьбы
с
хищениями
:
теория
и
практика
:
Дисс
. …
докт
.
юрид
.
Наук
. –
Ташкент
, 1997. –
С
. 135, 137;
Рустамбоев
М
.
Х
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексига
шарҳлар
.
Махсус
қисм
. –
Тошкент
: ILM ZIYO, 2006. –
Б
. 264-265;
Мирзаев
У
.
Ўзлаштириш
ёки
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилганлик
учун
жавобгарлик
муаммолари
.
Юрид
.
фан
.
ном
. ...
дисс
. –
Тошкент
, 2009. –
Б
. 53.
13.
Навоий
вилояти
жиноят
ишлари
бўйича
суди
архивидан
№
1-236/11-
сонли
жиноят
иши
, 2011
йил
.
14.
Кабулов
Р
.
Уголовно
-
правовые
меры
борьбы
с
хищениями
:
теория
и
практика
:
Дисс
. …
докт
.
юрид
.
Наук
. –
Ташкент
, 1997. –
С
. 135, 137;
Рустамбоев
М
.
Х
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексига
шарҳлар
.
Махсус
қисм
. –
Тошкент
: ILM ZIYO, 2006. –
Б
. 265;
Севрюков
А
.
П
.
Хищение
имущества
:
криминологические
и
уголовно
правовые
аспекты
. –
Экзамен
, 2004 –
С
. 117, 119;
Комментарий
к
Уголовному
кодексу
Российской
Федерации
/
Под
ред
.
А
.
В
.
Наумова
. –
М
.:
Юристь
, 1996. –
С
. 411;
Комментарий
к
Уголовному
кодексу
Российской
Федерации
/
Под
ред
.
С
.
И
.
Никулина
. –
М
.:
Менеджер
–
Юрайт
, 200. –
С
. 476.;
Уголовное
право
.
Особенная
часть
.
Учебник
для
вузов
/
Под
ред
.
И
.
Я
.
Козаченко
и
др
. –
М
.:
Инфра
–
М
–
Норма
, 1998. –
С
. 222.
15.
Рустамбаев
М
.
Х
.
Курс
уголовного
права
Республики
Узбекистан
.
В
5-
ти
томах
. –
Ташкент
:
ТГЮИ
,2009.
Т
. 4. –
С
. 56;
Бабишов
А
.
Ўзлаштириш
ва
растрата
асосий
таркибининг
жиноят
ҳуқуқий
тавсифи
//
Фалсафа
ва
ҳуқуқ
. –
Тошкент
, 2008. –
№
4. –
Б
. 25.
Ф
.
А
.
Рамазонова
,
“
Жиноят
-
процессуал
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
ЖИНОЯТ
-
ПРОЦЕССУАЛ
ҚОНУНЧИЛИГИДА
СУД
-
ҲУҚУҚ
ИСЛОҲОТЛАРИНИ
АМАЛГА
ОШИРИШ
ШАКЛИ
СИФАТИДА
ЖАМОАТЧИЛИК
НАЗОРАТИНИ
КУЧАЙТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
Ўзбекистон
Республикасида
амалга
оширилаётган
ислоҳотларнинг
моҳиятини
англаш
,
қабул
қилинаётган
қонунлар
мазмунини
баҳолаш
ва
уларнинг
бошқа
ҳуқуқий
нормаларга
бўлган
таъсири
,
шунингдек
,
жамоатчилик
назоратини
кучайтириш
билан
боғлиқ
масалалар
тадқиқ
этилган
.
Муаллиф
томонидан
қонунчиликни
қиёсий
таҳлил
этиш
,
Ўзбекистон
Республикасидаги
жиноий
иш
юритишни
ислоҳ
қилиш
жараёнини
илмий
тадқиқ
этиш
,
унинг
асосий
йўналишларини
белгилаш
ва
унинг
истиқболдаги
ривожланиш
йўлларини
прогнозлаштириш
амалга
оширилади
.
Калит
сўзлар
:
суд
-
ҳуқуқ
ислоҳотлари
,
жамоатчилик
назорати
,
жамоатчилик
иштироки
.
Аннотация
:
в
данной
статье
исследуются
вопросы
правильного
понимания
сущности
реформ
,
осуществ
-
ляемых
в
Республике
Узбекистан
,
оценка
содержания
принимаемых
законов
и
их
влияние
на
другие
право
-
вые
нормы
,
а
также
усиление
общественного
кон
-
троля
.
Автор
проводит
сравнительный
анализ
законода
-
тельства
,
научное
изучение
процесса
реформирова
-
ния
уголовного
судопроизводства
в
Республике
Узбе
-
кистан
,
выделение
его
основных
направлений
и
про
-
гнозирование
путей
его
дальнейшего
развития
.
Ключевые
слова
:
судебно
-
правовые
реформы
,
общественный
контроль
,
общественное
участие
.
Annotation:
the article explores the issues of correct
understanding of the reforms implemented in Uzbekistan,
evaluation of the content of laws and their impact on other
legal provisions, as well as the strengthening of social
control.
The author carries out a comparative analysis of the
legislation, the scientific study of the process of reforming
the criminal justice system in Uzbekistan, highlighting its
basic directions and ways to predict its further develop-
ment.
Key words
: judicial-legal reforms, social control, social
participation.
Мустақиллик
мамлакатимиз
ҳаётида
ижтимоий
жабҳанинг
барча
соҳалари
,
шу
жумладан
,
суд
-
ҳуқуқ
тизимини
эркинлаштириш
ва
демократлаштириш
борасида
қаратилган
кенг
кўламли
ва
босқичма
-
босқич
ислоҳотлар
бошланди
.
Ушбу
ислоҳотлар
самараси
ўлароқ
, “
Мамлакатимизда
суд
-
ҳуқуқ
тизимини
,
ҳуқуқий
давлатни
шакллантиришнинг
муҳим
таркибий
қисми
сифатида
чуқур
ислоҳ
этиш
ва
эркинлаштириш
бўйича
янги
концепция
ҳаётга
татбиқ
қилинди
” [1, 34-
бет
].
Мустақиллик
йилларида
мамлакатимизда
амалга
оширилган
суд
-
ҳуқуқ
ислоҳотларининг
моҳияти
жамиятни
демократлаштириш
ва
янгилашга
қаратилган
бўлиб
,
айбдорларни
жазолаш
эмас
,
балки
уларни
ахлоқан
қайта
тарбиялаш
[2, 37-
бет
],
уларни
ҳал
этиш
йўллари
фуқаролик
жамиятини
асосий
институтлари
фаолиятини
ривожлантиришга
