ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
102
Х.Б. Абдурахмонова,
Ўзбекистон Республикаси
Давлат божхона
қўмитаси Божхона институти профессори в.б., ю.ф.д.
(DSc)
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ЁЛҒИЗ
ОНАЛИКНИНГ ДАВЛАТ ТОМОНИДАН
ҲИМОЯЛАНИШИ: МИЛЛИЙ ҲУҚУҚ ТИЗИМИ ВА
РИВОЖЛАНГАН МАМЛАКАТЛАР АМАЛИЁТИ
МИСОЛИДА
Аннотация.
ушбу мақолада аёлларнинг ҳуқуқлари ва
уларга белгиланган имтиёзлар атрофлича ёритиб
ўтилган. Ўзбекистон Республикасининг миллий ҳуқуқ
тизими ва норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар таҳлили билан
бир қаторда ривожланган мамлакатлар амалиёти ҳам
ўрганилди ва таҳлил этилди. Ёлғиз онадан туғилган
болаларнинг
расмийлаштирилиши
ва
оналарга
бериладиган имтиёзлар баён этилди.
Муаллиф томонидан тахлилллар асосида таклифлар
баён этилди. Хусусан, ёлғиз она жумласига ҳуқуқий
таърифни яратиш ва Ўзбекистон Республикаси Оила
кодексида
акс
эттириш
мақсадга
мувофиқдир.
Иккинчидан, ёлғиз она сифатида қаралиши учун
фақатгина қонуний никоҳда бўлмаганлик ҳолатигина
эмас балким, қонуний никоҳда бўлган аёл турмуш ўртоғи
билан
қонуний
ажрашмаган
ҳолатда,
субъектив
сабабларга кўра боласини ёлғиз ўзи парвариш қилиши;
қонуний никоҳи мавжуд бироқ турмуш ўртоғининг эрта
вафот этиши каби ҳолатлари ҳам инобатга олиниши
лозим. Учинчидан, миллий ҳуқуқ тизимида ёлғиз
оналарни ҳуқуқий жиҳатдан ҳимоя қилувчи норматив
ҳуқуқий ҳужжатларни унификация қилиш мақсадга
мувофиқдир.
Калит сўзлар:
ёлғиз она, бола, қонуний никоҳ,
ҳомиладорлик, имтиёз, Оила кодекси.
Аннотация
. в этой статье подробно описываются
права и привилегии женщин. Наряду с анализом наци-
ональной правовой системы и нормативных актов был
изучен и проанализирован опыт развитых стран. Опи-
саны регистрация детей, рожденных от матерей-
одиночек, и пособия матерям. Автор сделал предло-
жения на основе анализа. В частности, желательно
создать юридическое определение приговора для
одинокой матери и отразить его в Семейном кодексе
Республики Узбекистан. Во-вторых, чтобы считаться
матерью-одиночкой, она не только не вступает в за-
конный брак, но и женщина, состоящая в законном
браке, может предоставить своего ребенка в одиночку
по субъективным причинам, если только она не разве-
лась по закону; Существует законный брак, но такие
обстоятельства, как ранняя смерть супруга, также
должны быть приняты во внимание. В-третьих, жела-
тельно унифицировать нормативно-правовые акты,
защищающие правовую защиту матерей-одиночек в
национальной правовой системе.
Ключевые слова:
мать-одиночка, ребенок, закон-
ный брак, беременность, льгота, Семейный кодекс
Республики Узбекистан.
Annotation:
this article describes in detail the rights
and privileges of women. Along with the analysis of na-
tional legal system and regulations, the experience of de-
veloped countries was studied and analyzed. There were
described the registration of children born to single moth-
ers and benefits to mothers. The author made suggestions
based on analysis. In particular, it is desirable to create a
legal definition for the single mother sentence and to re-
flect it in the Family Code of the Republic of Uzbekistan.
Second, to be considered as a single mother, not only is it
not in a legal marriage, but a woman in a legal marriage
can provide her child alone for subjective reasons, unless
she is legally divorced; There is a legal marriage, but such
circumstances as early death of a spouse must also be
taken into account. Third, it is desirable to unify normative
legal acts that protect the legal protection of single moth-
ers in the national legal system.
Keywords:
single mother, child, legal marriage, preg-
nancy, privilege, Family Code of the Republic of Uzbeki-
stan.
Миллий ҳуқуқи тизимининг устувор жиҳатларидан
бири ҳуқуқ назарияси ва амалиётини изчилликда бир хил
тадбиқ этилиши билан белгиланади. Бу эса норматив-
ҳуқуқий ҳужжатлар нормаларини амалиётда аниқ
қўлланилишига олиб келади. Хусусан, фуқаролик, оила,
меҳнат, тадбиркорлик, божхона ҳуқуқи йўналишларида
устувор вазифалар ҳамда мақсадлар белгиланган.
Бугунги кунда оилавий муносабат субъектларининг
ҳуқуқларини ҳимояланиши жамиятда қонунларга қатъий
ва оғишмай амал қилишларини ҳамда умуммиллий
вазифаларни ҳал қилишга оид мажбуриятларини лозим
даражада ва самарали бажаришларини таъминлашга
хизмат қилади.
Мамлакатимизда
давлат
сиёсатининг
барча
йўналишларида кенг қамровли дастурий тадбирлар
изчил амалга оширилмоқда. Жумладан, 2017–2021
йилларда
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича
Ҳаракатлар стратегиясида “хотин-қизларнинг ижтимоий-
сиёсий фаоллигини ошириш, уларни давлат ва жамият
бошқарувидаги ўрнини кучайтириш, хотин-қизлар, касб-
ҳунар коллежи битирувчи қизларининг бандлигини
таъминлаш, уларни тадбиркорлик фаолиятига кенг жалб
этиш, оила асосларини янада мустаҳкамлаш” каби муҳим
вазифалар белгиланган[1].
Шунингдек, Муҳтарам президентимизнинг Олий
Мажлисга Мурожаатномасида ҳам “Биринчи навбатда
аҳоли фаровонлигини ошириш ва унинг ижтимоий
ҳимоясини кучайтириш – биз учун бош вазифалардан
бири бўлиб қолади. Ҳудудларда, айниқса, қишлоқларда
аҳолининг аксарият қисми етарли даромад манбаига эга
эмаслиги сир эмас. Ҳар қандай мамлакатда бўлгани каби
бизда ҳам кам таъминланган аҳоли қатламлари мавжуд.
Турли ҳисоб-китобларга кўра, улар тахминан 12-15
фоизни ташкил этади. Бу ўринда гап кичкина рақамлар
эмас, балки аҳолимизнинг 4-5 миллионлик вакиллари
ҳақида бормоқда”[2], дея таъкидлаб ўтилди. Зеро, “Оила
кичик ватан, оила тинч бўлса, бахтли бўлса, ватан тинч
бўлади” . [3]
Бу эса, мамлакатимизда оилавий муносабатларни
тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни янада
такомиллаштириш зарурлигидан далолат беради.
Аёллар хусусан, оналар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш
борасида таълим, меҳнат, тадбиркорлик, соғлиқни
сақлаш ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш соҳалари бўйича
норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда имтиёзлар белгиланган
бўлиб улар қуйидагилар:
1. Ҳомиладорлиги ёки боласи борлиги сабабли
аёлларни ишга қабул қилишни рад этиш ва уларнинг иш
ҳақини камайтириш тақиқланади. Ҳомиладор аёлни ёки
уч ёшга тўлмаган боласи бор аёлни ишга қабул қилиш
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
103
рад этилган тақдирда иш берувчи рад этишнинг
сабабларини уларга ёзма равишда маълум қилиши шарт.
2. Тиббий хулосага мувофиқ ҳомиладор аёлларнинг
ишлаб чиқариш нормалари, хизмат кўрсатиш нормалари
камайтирилади ёки улар аввалги ишларидаги ўртача
ойлик иш ҳақи сақланган ҳолда енгилроқ ёхуд ноқулай
ишлаб чиқариш омилларининг таъсиридан ҳоли бўлган
ишга ўтказилади.
Ҳомиладор аёлга енгилроқ ёки ноқулай ишлаб
чиқариш омиллари таъсиридан ҳоли бўлган иш бериш
масаласи ҳал этилгунга қадар, у ана шу сабабдан ишга
чиқмаган барча иш кунлари учун ўртача ойлик иш ҳақи
сақланган ҳолда ишдан озод этилиши лозим.
3. Икки ёшга тўлмаган боласи бор аёллар аввалги
ишини бажариши мумкин бўлмаган тақдирда, боласи
икки ёшга тўлгунга қадар аввалги ишидаги ўртача ойлик
иш ҳақи сақланган ҳолда енгилроқ ёки ноқулай ишлаб
чиқариш омилларининг таъсиридан ҳоли бўлган ишга
ўтказилади.
4. Ҳомиладор аёлларни ва ўн тўрт ёшга тўлмаган
боласи (ўн олти ёшга тўлмаган ногирон боласи) бор
аёлларни уларнинг розилигисиз тунги ишларга, иш
вақтидан ташқари ишларга, дам олиш кунларидаги
ишларга жалб қилишга ва хизмат сафарига юборишга
йўл қўйилмайди. Шу билан бирга ҳомиладор аёлларни ва
уч ёшга тўлмаган боласи бор аёлларни тунги ишларга
жалб қилишга бундай иш она ва боланинг соғлиғи учун
хавф туғдирмаслигини тасдиқловчи тиббий хулоса
бўлган тақдирдагина йўл қўйилади.
5. Уч ёшга тўлмаган болалари бор, бюджет ҳисобидан
молиявий жиҳатдан таъминланадиган муассасалар ва
ташкилотларда ишлаётган аёлларга иш вақтининг
ҳафтасига
ўттиз
беш
соатдан
ошмайдиган
қисқартирилган муддати белгиланади.
6. Ҳомиладор аёлнинг, ўн тўрт ёшга тўлмаган боласи
(ўн олти ёшга тўлмаган ногирон боласи) бор аёлнинг, шу
жумладан ҳомийлигида шундай боласи бор аёлнинг ёки
оиланинг бетоб аъзосини парвариш қилиш билан банд
бўлган шахснинг илтимосига кўра, иш берувчи тиббий
хулосага мувофиқ уларга тўлиқсиз иш куни ёки тўлиқсиз
иш ҳафтаси белгилашга мажбурдир.
7. Ўн тўрт ёшга тўлмаган битта ва ундан ортиқ болани
(ўн олти ёшга тўлмаган ногирон болани) тарбиялаётган
ёлғиз ота, ёлғиз онага (бева эркаклар, бева аёллар,
никоҳдан ажрашганлар, ёлғиз оналарга) ва муддатли
ҳарбий хизматни ўтаётган ҳарбий хизматчиларнинг
хотинларига йиллик таътиллар, уларнинг хоҳишига кўра
ёз вақтида ёки улар учун қулай бўлган бошқа вақтда
берилади.
8. Ўн икки ёшга тўлмаган икки ва ундан ортиқ боласи
ёки ўн олти ёшга тўлмаган ногирон боласи бор аёлларга
ҳар йили уч иш кунидан кам бўлмаган муддат билан ҳақ
тўланадиган қўшимча таътил берилади.
Ўн икки ёшга тўлмаган икки ва ундан ортиқ боласи ёки
ўн олти ёшга тўлмаган ногирон боласи бор аёлларга
уларнинг хоҳишига кўра, ҳар йили ўн тўрт календарь
кундан кам бўлмаган муддат билан иш ҳақи сақланмаган
ҳолда таътил берилади. Бундай таътил йиллик таътилга
қўшиб берилиши ёки иш берувчи билан келишиб
белгиланадиган даврда ундан алоҳида (тўлиқ ёхуд
қисмларга бўлиб) фойдаланилиши мумкин.
9. Аёлларга туққунга қадар етмиш календарь кун ва
туққанидан кейин эллик олти календарь кун (туғиш қийин
кечган ёки икки ва ундан ортиқ бола туғилган ҳолларда –
етмиш календарь кун) муддати билан ҳомиладорлик ва
туғиш таътиллари берилиб, давлат ижтимоий суғуртаси
бўйича нафақа тўланади.
Ҳомиладорлик ва туғиш таътили жамланган ҳолда
ҳисоблаб чиқилиб, туғишга қадар амалда бундай
таътилнинг неча кунидан фойдаланилганидан қатъи
назар аёлга тўлиқ берилади.
10. Аёлга, унинг хоҳишига кўра, боласи уч ёшга
тўлгунга қадар болани парваришлаш учун иш ҳақи
сақланмайдиган қўшимча таътил ҳам берилади.
Болани парваришлаш таътиллари даврида аёлнинг
иш жойи (лавозими) сақланади. Бу таътиллар меҳнат
стажига лекин ҳаммасини жамлаганда кўпи билан уч йил,
шу жумладан мутахассислиги бўйича иш стажига ҳам
қўшилади.
11. Икки ёшга тўлмаган боласи бор аёлларга, дам
олиш ва овқатланиш учун бериладиган танаффусдан
ташқари,
болани
овқатлантириш
учун
қўшимча
танаффуслар ҳам берилади. Бу танаффуслар камида
ҳар уч соатда бир марта ҳар бири ўттиз минутдан кам
бўлмаган муддат билан берилади. Икки ёшга тўлмаган
икки ва ундан ортиқ боласи бўлган тақдирда,
танаффуснинг муддати камида бир соат қилиб
белгиланади.
Болани
овқатлантириш
учун
бериладиган
танаффуслар иш вақтига киритилади ва ўртача ойлик иш
ҳақи ҳисоби бўйича ҳақ тўланади.
Боласи бор аёлнинг хоҳишига кўра, болани
овқатлантириш учун бериладиган танаффуслар дам
олиш ва овқатланиш учун белгиланган танаффусга
қўшиб берилиши ёки умумлаштирилиб, иш кунининг (иш
сменасининг) бошига ёки охирига кўчирилиб, иш куни (иш
сменаси) шунга яраша қисқартирилиши мумкин.
12. Ҳомиладор аёллар ва уч ёшга тўлмаган боласи
бор аёллар билан тузилган меҳнат шартномасини иш
берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга йўл
қўйилмайди, корхонанинг бутунлай тугатилиш ҳоллари
бундан мустасно, бундай ҳолларда меҳнат шартномаси
уларни албатта ишга жойлаштириш шарти билан бекор
қилинади. Мазкур аёлларни ишга жойлаштиришни
маҳаллий меҳнат органи уларни ишга жойлаштириш
даврида қонун ҳужжатларида белгиланган тегишли
ижтимоий тўловлар билан таъминлаган ҳолда амалга
оширади.
13.
Давлат
органлари
ва
бошқа
бюджет
ташкилотларининг
ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларини ривожлантириш учун масъул
бўлган ҳомиладор аёллар, болани икки ва уч ёшгача
парвариш қилиш бўйича таътилда бўлган аёллар, улар
ишга чиққандан кейинги биринчи йил давомида
аттестациядан ўтказилмайди.
14. Тегишли иш стажига эга бўлган аёллар эллик тўрт
ёшга тўлганда пенсияга чиқиши мумкин.
Мамлакатда хотин-қизларни ва оилани қўллаб-
қувватлаш жамоат фонди ташкил этилган бўлиб, унинг
асосий вазифалари хотин-қизларни ва оилани ҳар
томонлама қўллаб-қувватлаш, шу жумладан, оғир
ижтимоий аҳволга тушиб қолган хотин-қизлар ва
оилаларга, ногиронлиги бўлган аёлларга моддий ёрдам
кўрсатиш,
хотин-қизларга
оилавий
ва
хусусий
тадбиркорлик, ҳунармандчиликни ташкил этишда, меҳнат
бозорида талаб юқори бўлган касблар бўйича билим ва
кўникмаларни эгаллашда кўмаклашиш ҳисобланади.
Бундан ташқари қонунчиликка мувофиқ, оғир
ижтимоий аҳволга тушиб қолган хотин-қизларга имтиёзли
уй-жойлар берилади. Бунда бошланғич бадал (25%)
махсус фонд ёки талабгор ишлаётган ташкилот
томонидан тўлаб берилади.
Жиноят қонунчилигига кўра ҳам аёлларга айрим
жазоларни қўллаш бўйича чекловлар мавжуд.
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
104
Хусусан жиноий жазо тариқасида мажбурий жамоат
ишлари ёки ахлоқ тузатиш ишлари ҳомиладор аёлларга,
уч ёшга тўлмаган болалари бор аёлларга нисбатан
қўлланмайди.
Бундан ташқари, ҳомиладор аёлларга ва уч ёшга
тўлмаган болалари бор аёллар эҳтиётсизлик оқибатида
ёки қасддан унча оғир бўлмаган жиноят содир этса
уларга нисбатан озодликдан маҳрум этиш тариқасидаги
жазо тайинланмайди.
Аёлга нисбатан узоқ муддатга (20 йилдан ортиқ 25
йилдан кўп бўлмаган) ёки умрбод озодликдан маҳрум
қилиш жазоси тайинланиши мумкин эмас.
Шунингдек, ҳомиладор аёлнинг жиноят содир этиши
жазони
енгиллаштирувчи
ҳолат
сифатида
ҳисобланади.[4]
Ўзбекистон Республикасининг Оила кодекси қабул
қилиниши муносабати билан, қонунларнинг тўғри ва бир
хилда
қўлланилишини
таъминлаш,
оилавий
муносабатларнинг ҳуқуқий ҳимоясини кафолатлашга
олиб келди.
Хусусан, болаларнинг туғилишини қонуний қайд
этишни ФҲДЁ органлари ва судлар томонидан тўғри ҳал
этилиши болалар ҳуқуқларининг муҳофазасини, ота-
оналарнинг болаларини тарбиялашдаги масъулиятлари
оширилишини таъминлашга имконият туғдиради, ота-
оналарнинг болалари манфаатларига зид бўлган
ҳуқуқларидан фойдаланишларига барҳам беради.
Жумладан, туғилишни қайд этиш билан боғлиқ бўлган
муаммоли вазиятларни ҳал қилишда манфаатдор
органлар, яъни, ФҲДЁ ходимлари ва судьялар
томонидан ўз вақтида ва тўғри ҳал қилиш болалар ва
оила манфаатлари ҳимоясининг муҳим кафолатларидан
бири ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасининг Оила
кодексининг 60-моддасида “боланинг шу онадан
туғилганлиги
(оналик)
фуқаролик
ҳолати
далолатномаларини қайд қилиш органи томонидан
тиббий муассасанинг ҳужжатларига кўра, бола тиббий
муассасада туғилмаган ҳолда эса, бошқа далилларга
асосан белгиланади,”деб белгиланган. Шунингдек,
Ўзбекистон Республикаси адлия вазирининг 2013 йил 31
декабрдаги 400-мҳ-сонли буйруғига асосан қабул
қилинган “Фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш
органларида
иш
юритиш
тартиби
тўғрисида”ги
Йўриқнома ёлғиз онадан туғилган боланинг туғилишини
қайд этиш тартиби белгиланган. Йўриқномага биноан,
туғилишни қайд этиш учун ёлғиз (қонуний никоҳда
бўлмаган) она томонидан ФҲДЁ органига онанинг
шахсини тасдиқловчи ҳужжат ва ёзма ариза тақдим
этилади. Агар туғилган боланинг онаси вояга етмаган
бўлса, туғилишни қайд этиш боланинг туғилганлиги
ҳақида тиббий маълумотнома ҳамда васийлик ва
ҳомийлик органининг аризасига асосан онанинг яшаш
жойидаги ФҲДЁ органи томонидан қайд этилади. Бунда
болани туққан онанинг шахсини тасдиқловчи ҳужжати ёки
туғилганлик ҳақидаги гувоҳномаси билан бирга яшаш ва
ўқиш
жойидан
расми
елимланган
ҳолдаги
маълумотномалар тақдим этилиши лозим. Ёлғиз онанинг
аризасида она ва отанинг фамилияси бир хилда онанинг
фамилияси бўйича кўрсатилиши лозим. Боланинг
фамилияси эса онанинг фамилияси ёки миллий
анъаналарга кўра она томонидан бобонинг исми бўйича
берилиши мумкин. Туғилганлик ҳақида далолатнома
ёзувини қайд этишда ёлғиз она шахсан иштирок
этолмаган тақдирда онанинг аризадаги имзоси тиббий
муассаса ёки жазони ижро этиш муассасаси мансабдор
шахсининг имзоси ва ушбу муассасанинг гербли муҳри
билан ёхуд нотариал тартибда тасдиқланган бўлиши
шарт. Ёлғиз онага фарзандининг туғилганлиги ҳақида
далолатнома
ёзуви
қайд
этилганлиги
тўғрисида
маълумотнома берилади. [5]
Ривожланган давлатлар амалиётида ҳам ёлғиз
оналарга давлат томонидан имтиёзлар белгиланган.
Хусусан, Францияда ёлғиз оналар тўлиқ давлат
томонидан ҳимояга олинган. Ёлғиз оналарни ижтимоий,
иқтисодий, ҳуқуқий жиҳатдан химоя қилиш бўйича ҳар
йил алоҳида дастурлар хукумат томонидан қабул
қилинади. Ушбу дастурларда ёлғиз оналар ишлайдиган
ва ишламайдиган ёлғиз оналар турларига бўлиниб,
алоҳида алоҳида имтиёзлар белгиланган. Хусусан,
солиқ, уй-жой, мактаб тўловларида чегирма ва
имтиёзлар мавжуд. Масалан, Франция ҳукумати давлат
бюджетидан 2019 йилда ҳар бир ёлғиз она учун 177,5
евро пул ажратган. Бундан ташқари, ҳукумат ҳар бир
ойда ёлғиз оналарнинг болалар учун ҳар ойда қўшимча
ҳаражатларига ўртача 87 евро пул ажратади. Шунингдек,
давлат томонидан ёлғиз онанинг болалари ҳар август
ойида мактабга боришдан аввал мактаб ҳаражатлари
учун 300 евро ажратилади. Мактаб учун ажратилган
тўлов миқдори болаларнинг ёш цензига қараб
белгниланади.[6]
Хитойда ёлғиз оналар учун давлат томонидан
хомийлар тайинланади. Шунингдек, бола туғилиши
биланоқ туғилганлик тўғрисидаги гувоҳномани берилиши
шарт. Ёлғиз оналардан туғилган болаларга “хукоу” деб
номланган ҳужжат берилиб, унда боланинг доимий турар
жойи алоҳида кўрсатилади. Давлат томонидан ёлғиз
оналар учун қатъий сумма белгиланган бўлиб, 10 минг
юан (1560 доллар) тўланади. “Хукоу” ҳужжатига кўра
бола шаҳар жойларда яшаш жойи кўрсатилган бўлса уй-
жой ва бошқа ижтимоий ҳимоялари тўлиқ равишда
кафолатланади. Агар шаҳардан ташқари манзиллар
ёзилган бўлса, уй-жойдан ташқари бошқа ижтимоий
ҳуқуқлари тўлиқ кафолатланади. Агар ёлғиз она харбий
йўналишда ёки давлат хизматчиси сифатида фаолият
юритса ҳукумат томонидан ҳар ойда 5000-9000 юангача
пул тўлаб берилади. Бундан ташқари болалар учун
боғча, мактаб, олий таълим йўналишида имтиёзлар
белгиланган. [6]
АҚШда 83 фоиз ёлғиз оналар расмий давлат
рўйхатидан ўтган. Ҳар бир штатнинг ёлғиз оналарни
ҳимоя қилиш юзасидан ўз дастурлари ишлаб чиқилган.
Бу дастурларни ўз вақтида ижро этилиши учун штат
мэрлари
масъул
ҳисобланади.
Ёлғиз
онани
ҳоимладорлик вақтидан то боланинг вояга етиш ёши (18-
20)га қадар, иқтисодий, ҳуқуқий, ижтимоий жиҳатдан
тўлиқ ҳимоя қилинган. Ҳар ойда ижтимоий муҳофаза
қилиш хизматлари томонидан тўлиқ кафолатлар амалга
оширилиши таъминланади. Ҳар бир бола учун тиббий
суғурта ва алоҳида шифокор ҳамда хамширалар хизмати
ва 300 долларгача бўлган дори дармонлар билан бепул
таъминланади.бундан ташқари оналар учун штатларнинг
буюжети ошишига қараб ваучер чеклар ҳам тақдим
этилади.[7]
Полшада ёлғиз оналар аҳолининг 25 фоизини ташкил
этади. Ёлғиз она деб эътироф этилиши учун жиддий
сабаблар аниқ кўрсатилиши шартлилиги белгиланган.
Агар боланинг отаси аниқ бўлса ёки тахмин қилинса
давлат томонидан ДНК тести ўтказилиб, оталиги
белгиланиб, отадан бола ва она учун алимент тўланиши
қатъий назорат қилинади. Ҳар бир ёлғиз она учун ҳар
ойда 40 евро давлат томонидан тўлаб борилади. Бу
сумма
боланинг
ёшига
қараб,
12-
17 еврогача қўшиб борилади. Агар ёлғиз она ишласа
давлат томонидан 25 евро қўшимча тўланиб, уй-жойи
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
105
бўлмаган тақдирда ижтимоий ҳимоя хизматлари
томонидан уйнинг ярим нархи тўланган холатда яшаш
жой билан таъминланади. Агар ёлғиз она меҳнатга
лаёқатсиз бўлса ойига қўшимча 70 евро тўланиб, бепул
уй-жой билан тўлиқ таъминланди. Бундан ташқари ҳар
бир боланинг коммунал тўловлари учун 300 евро ҳар
ойда ҳукумат томонидан тўлаб борилади.
Японияда ёлғиз оналарга ҳар ойда 230 йен тўлаб
борилади. Болаларнинг ҳужжатларини расмийлаштириш
тўлиқ ҳукумат томонидан кафолатланади. Ёлғиз онани
иш билан таъминлаш давлат томонидан кафолатланади.
Германияда ёлғиз оналар учун турли дастурлар қабул
қилинган улар, она ва болаларнинг соғлиғи дастурлари,
таълим дастурлари, ижтимоий ҳимоя ва уй-жой билан
таъминлаш дастурлари, ишсиз ёлғиз оналарни иш билан
таъминлаш дастурлари, солиқда имтиёзлар берилиши
дастурлари белгиланган. Давлат томонидан ҳар ойда
ёлғиз оналар учун 235-300 еврогача тўловлар тўланади.
Ҳар бир дастурда ёлғиз оналар учун қўшимча тўловлар
белгиланиб, улар учун очилган махсус ҳисоб-рақамга
тўлаб борилади.
Англияда давлат томонидан ёлғиз оналар учун
уларнинг иш билан таъминланганлик, турар жой билан
таъминланганлик ҳолатларидан келиб чиқиб, давлат
ҳимояси белгиланган. Давлат томонидан 250-300 фунд
тўловлар тўланади. Бундан ташқари ҳар бир ҳукумат
вазифа ва ваколатларидан келиб чиқиб, ўзининг йиллик
ижтимоий ҳимоя дастурларини белгилайди.[7]
Юқоридаги таҳлилларга асосан қуйидаги хулосаларга
келиш мумкин.
Биринчидан, ёлғиз она жумласига ҳуқуқий ҳуқуқий
таърифни яратиш ва Ўзбекистон Республикаси Оила
кодексида акс эттириш мақсадга мувофиқдир.
Иккинчидан, ёлғиз она сифатида қаралиши учун
фақатгина қонуний никоҳда бўлмаганлик ҳолатигина
эмас балким, қонуний никоҳда бўлган аёл турмуш ўртоғи
билан
қонуний
ажрашмаган
ҳолатда,
субъектив
сабабларга кўра боласини ёлғиз ўзи парвариш қилиши;
қонуний никоҳди мавжуд бироқ турмуш ўртоғининг эрта
вафот этиши каби ҳолатлари ҳам инобатга олиниши
лозим.
Учинчидан, миллий ҳуқуқ тизимида ёлғиз оналарни
ҳуқуқий жиҳатдан ҳимоя қилувчи норматив ҳуқуқий
ҳужжатларни унификация қилиш мақсадга мувофиқдир.
Адабиётлар рўйхати:
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017
йил
7
февралдаги
ПФ-4947-сон
«Ўзбекистон
Республикасини
янада
ривожлантириш
бўйича
Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида»ги Фармони //
http://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-
prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01-2020
3.
http://xs.uz/uz/site/newspaper
4. https://lex.uz/
;
https://www.minjust.uz/uz/activity/bringing
5.
6. http://www.demoscope.ru/weekly/2011/0449/analit
03.php ва https://rg.ru/2011/06/10/tam.html электрон
Сайтга мурожаат қилинган вақт 12.08.2019 й.
Маълумотлар рус тилида баён этилган.
7.
https://iq.hse.ru/news/177669903.html
ва
https
://rg.ru/2011/06/10/tam.html
электрон
Сайтга
мурожаат қилинган вақт 12.08.2019 й. Маълумотлар
рус тилида баён этилган.
Sh.Ishmetova,
PhD Researcher at TSUL
CONTEMPORARY DEVELOPMENT TRENDS OF
INTERNATIONAL TRADE LAW
Annotation:
this article is devoted to the analysis of
contemporary development trends of international trade
law, namely the reduction of state participation in legal
regulation of relations between subjects of private interna-
tional trade, harmonization, unification and modernization
of norms of international trade law.
Key words:
model laws, unification, modernization,
harmonization, legal system, international cooperation,
UNIDROIT, UNCITRAL, globalization.
Аннотация:
данная статья посвящена анализу со-
временных тенденций развития международного тор-
гового права, а именно снижению роли государства в
регулировании правовых отношений между субъекта-
ми международного торгового права, гармонизации,
унификации и модернизации норм международного
торгового права.
Ключевые слова:
модельные законы, правовая
система, международное сотрудничество, УНИДРУА,
ЮНСИТРАЛ, глобализация.
Аннотация:
ушбу мақола халқаро савдо ҳуқуқини
ривожланишнинг замонавий тенденциялари, хусусан
халқаро савдо ҳуқуқи субъектлари ўртасидаги
муносабатларни ҳуқуқий тартибга солишда давлатнинг
ролини камайтириш, халқаро савдо ҳуқуқининг
нормаларини уйғунлаштириш, бирхиллаштириш ва
модернизация қилиш масалаларини таҳлил қилишга
бағишланган.
Калит сўзлар:
модель қонунлар, бирхиллаштириш,
уйғунлаштириш, модернизация қилиш, ҳуқуқий тизим,
халқаро
ҳамкорлик,
УНИДРУА,
ЮНСИТРАЛ,
глобализация.
For all the times economy was of crucial importance
for all the states in the world. Governors always wanted to
provide richer economy for their citizens whether by wars
or by stimulation and development of their national econ-
omies, or by making agreements with foreign countries to
foster their economic growth.
Nowadays we can see that the most developed indus-
trial countries have decisive influence not only on global
economic processes in the world but also on political pro-
cesses. They own fundamental economic, financial and
technical resources.
Economic power is a very strong mechanism that can
be used as an instrument to achieve political goals. More-
over, it defines International Economic Law. The more
powerful a country's economy is - the higher is its role in
international relations and in formation of most important
international norms. Industrialized countries occupy a cen-
tral position in trade, finance, foreign investment, in the
transfer of the results of scientific and technological pro-
gress. “Their official legal positions, as well as the results
of the work of these countries’ press, covering the prac-
tice, are widely disseminated and reflected in scientific
concepts and textbooks and, as a result, it influences on
professional approach to certain problems” [1]. Lawyers
from industrially developed countries also note these mo-
ments.
