ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
17
4.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонун
-
чилик
палатаси
Кенгаши
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Сенати
Кенгашининг
2010
йил
30
де
-
кабрдаги
237-II / 150-II-
сонли
қўшма
қарорига
илова
.
5.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўп
-
лами
, 2012
й
., 15-
сон
, 173-
модда
; 2014
й
., 14-
сон
, 158-
модда
, 27-
сон
, 332-
модда
, 52(I)-
сон
, 653-
модда
.
Ўзбе
-
кистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
томонидан
2012
йил
9
апрелда
рўйхатдан
ўтказилди
,
рўйхат
рақами
2352.
6.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
, 1996
й
., 5-6-
сон
, 59-
модда
; 2002
й
., 4-
5-
сон
, 74-
модда
; 2003
й
., 5-
сон
, 67-
модда
;
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2005
й
., 51-
сон
, 374-
модда
; 2006
й
., 41-
сон
, 405-
модда
; 2008
й
.,
14-15-
сон
, 90-
модда
; 2010
й
., 40-41-
сон
, 343-
модда
;
2013
й
., 41-
сон
, 543-
модда
; 2014
й
., 4-
сон
, 45-
модда
.
7.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
, 1996
й
., 9-
сон
, 128-
модда
; 1999
й
., 5-
сон
, 124-
модда
; 2001
й
., 5-
сон
, 89-
модда
;
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2006
й
., 41-
сон
, 405-
модда
; 2007
й
., 40-
сон
, 411-
модда
; 2010
й
.,
20-
сон
, 148-
модда
.
8.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўп
-
лами
, 2011
й
., 37-
сон
, 377-
модда
; 2012
й
., 26-27-
сон
,
294-
модда
; 2013
й
., 34-
сон
, 458-
модда
; 2014
й
., 20-
сон
,
227-
модда
; 2015
й
., 1-
сон
, 4-
модда
, 23-
сон
, 303-
модда
,
26-
сон
, 338-
модда
.
Вазирлар
Маҳкамасининг
2011
йил
8
сентябрдаги
252-
сон
қарорига
1-
илова
.
О
.
Қурбонов
,
ЎР
Президенти
ҳузуридаги
Давлат
бошқаруви
академияси
мустақил
тадқиқотчиси
ЎЗБЕКИСТОНДА
МАҲАЛЛИЙ
ИЖРО
ҲОКИМИЯТИ
ОРГАНЛАРИ
ҲУҚУҚНИ
ҚЎЛЛАШ
ФАОЛИЯТИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ
НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётини
босиқичлари
,
мазмуни
,
субъектлари
ҳақидаги
турли
фикрлар
ва
муаммоларни
аниқлаш
,
мавжуд
амалиётни
ўрганиш
орқали
маҳаллий
ижро
этувчи
органлар
фаолиятида
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётини
янада
такомиллаштириш
борасида
таклифлар
ишлаб
чиқишга
ҳаракат
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
ҳуқуқни
қўллаш
амалиёти
,
маҳаллий
ижро
этувчи
органлар
,
маъмурий
процедуралар
,
нодавлат
ташкилотлар
.
Аннотация
:
в
статье
автор
попытается
разработать
предложения
по
совершенствованию
правоприминительной
деятельности
местных
органов
исполнительной
власти
путем
системного
изучения
практики
,
выявленных
проблем
и
различных
мнений
о
субъектах
,
содержании
,
стадиях
правоприминительной
деятельности
.
Ключевые
слова
:
правоприминительная
деятельность
,
местные
органы
,
исполнительной
власти
,
админстративные
процедуры
,
некомереские
организации
.
Annotation
: in the article is attempted to develop
proposals for improving the law implementation activities
by local executive authorities by the systematic study of
the practice, identified problems and different opinions on
the subjects, contents, stages pravopriminitelnoy activities.
Key words
: law enforcement, local authorities, admin-
istrative procedures, a non-profit organization.
Маҳаллий
ижро
ҳокимяти
органлари
томонидан
бошқа
давлат
органларига
нисбатан
кўпроқ
ҳуқуқий
нормалар
қўлланилади
.
Ушбу
фаолиятни
амалга
оширишда
кўплаб
камчиликлар
,
қонун
бузилиши
ҳолатлари
аниқланаётган
бўлса
ҳам
уларни
камайтириш
борасида
сезиларли
натижаларга
эришилгани
йўқ
.
Давлатимиз
раҳбари
ўринли
таъкидлаганидек
,
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётига
етарлича
эътибор
берилмаганлиги
Олий
Мажлис
фаолиятида
йўл
қўйилган
жиддий
камчиликлардан
биридир
[1,248-
бет
].
Кўрилаётган
чоралар
самарадорлигининг
нисбатан
пастлиги
маҳаллий
ижро
ҳокимияти
органларининг
ҳуқуқни
қўллаш
фаолиятини
тизимли
ўрганиш
ва
конструктив
қарорлар
қабул
қилиш
эҳтиёжини
кўрсатмоқда
.
Маҳаллий
ижро
ҳокимияти
органларнинг
ҳуқуқни
қўллаш
фаолиятини
ўрганиш
,
аввало
,
унинг
мазмунини
аниқлаш
вазифасини
қўяди
.
Бундай
амалиёт
мамлакатимизда
махсус
ва
тизимли
тадқиқ
этилмаган
бўлса
ҳам
,
ҳуқуқни
қўллашга
берилган
барча
таърифларда
акс
этган
.
Масалан
,
профессор
З
.
Исломов
таърифлашича
: “
Ҳуқуқни
қўллаш
–
бу
ваколатли
давлат
органларининг
ҳуқуқ
субъектларига
тегишли
бўлган
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларни
амалга
оширишга
ёрдам
бериш
ҳамда
мазкур
жараён
устидан
назорат
олиб
бориш
мақсадида
амалга
оширадиган
ҳокимий
-
ташкилий
фаолиятидир
[2, 576-
бет
].
Ушбу
ва
бошқа
миллий
тадқиқотчиларимиз
томонидан
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
18
берилган
таърифларда
[4, 410-
бет
; 5, 218-
бет
; 6, 131-
бет
]
ҳуқуқни
қўллаш
мазмуни
очиб
берилган
.
Бироқ
,
индивидуал
ҳуқуқлар
ва
мажбуриятлар
нодавлат
ташкилотлар
томонидан
ҳам
таъминланиши
туфайли
уларни
ҳуқуқни
қўллаш
субъекти
сифатида
қараш
баҳслидир
[10, 278-
бет
].
Профессор
З
.
Исломов
ҳам
охирги
ишларида
: “
Ҳуқуқни
қўллаш
–
ваколатли
органлар
ва
шахсларнинг
ҳуқуқий
нормалар
адресатларига
уларга
тегишли
ҳуқуқ
ва
маж
-
буриятларини
амалга
оширишга
кўмаклашиш
,
шунингдек
,
ушбу
жараённи
назорат
қилишни
мақсад
қилиб
олган
ваколатли
уюштирувчи
фаолиятидир
”
деган
таърифни
беради
[3, 817-
бет
].
Тўғри
,
нодавлат
ташкилот
ҳам
фуқароларни
ишга
қабул
қилади
,
назорат
фаолиятини
амалга
оширади
,
аммо
юридик
ишларни
кўриб
чиқиш
,
маъмурий
ва
бошқа
юридик
жазо
турларини
қўллаш
ҳуқуқига
эга
эмас
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
бундан
мустасно
.
Демак
,
улар
ҳуқуқни
қўллаш
фаолиятини
амалга
ошира
олмайдилар
.
Шу
билан
бирга
,
ҳуқуқни
қўллашга
фақат
юридик
ишлар
бўйича
қарор
қабул
қилиш
фаолияти
сифатида
қараш
ҳам
эътирозлидир
[7, 261-
бет
].
Масалан
,
профессор
В
.
И
.
Леушин
: “
ҳуқуқни
қўллаш
–
бу
компетентли
органлар
ва
шахсларнинг
юридик
фактлар
ва
конкрет
ҳуқуқий
нормалар
асосида
юридик
ишни
ҳал
этиш
бўйича
индивидуал
характердаги
қарорни
тайёрлаш
ва
қабул
қилиш
бўйича
ҳокимий
фаолиятидир
” –
деган
таърифни
беради
[8,398-
бет
].
Бу
билан
ҳуқуқни
қўллаш
маъмурий
ва
бошқа
ҳуқуқбузарликлар
учун
жазо
қўллаш
фаолияти
билан
чеклаб
қўйилмоқда
.
Давлат
органларининг
пенсия
тайинлаш
,
лицензия
бериш
ва
бошқа
индивидуал
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларни
таъминлаш
бўйича
қарорлари
камроқ
аҳамиятга
эга
эмас
.
Айрим
миллий
тадқиқотчиларимиз
ҳуқуқни
қўллашга
тўғри
таъриф
берган
бўлсалар
ҳам
уни
амалга
ошириш
босқичларидан
бири
сифатида
кўрилаётган
юридик
ишга
мос
келадиган
ҳуқуқ
нормасини
танлаб
олишни
кўрсатганлар
[9,412-
бет
].
Юридик
иш
бу
муайян
ҳуқуқбузарлик
юзасидан
юритилиши
туфайли
,
ҳуқуқни
қўллашнинг
алоҳида
босқичи
сифатида
ажратиб
бўлмайди
.
Шу
ўринда
,
доцент
И
.
Т
.
Тультеев
томонидан
ҳуқуқни
қўллашни
қуйидаги
босқичларга
ажратилишига
қўшилиш
мумкин
:
–
ҳуқуқ
нормасининг
қўлланишини
талаб
қилувчи
ишнинг
фактик
томонини
таҳлил
этиш
;
–
кўрилаётган
ишга
мос
келадиган
ҳуқуқ
нормасини
танлаб
олиш
,
унинг
мазмунини
аниқлаш
ва
шарҳлаш
;
–
ҳуқуқни
қўллаш
актини
чиқариш
ва
унинг
бажарилишини
таъминлаш
чора
-
тадбирларини
кўриш
;
–
қўлланиш
актининг
амалда
бажарилишини
текшириш
ва
унинг
устидан
назорат
ўрнатиш
[4,414-
бет
].
Юқорида
таклиф
этилаётган
ҳуқуқни
қўллаш
босқичлари
мамлакатимизда
,
асосан
,
юридик
ишларни
кўриб
чиқишда
тўлиқ
қўлланилади
дейиш
мумкин
.
Чунки
юридик
ишлар
юзасидан
қарорлар
муайян
процессуал
нормалар
асосида
қабул
қилинади
.
Бугунги
кунда
мурожаатларни
кўриб
чиқиш
,
лицензиялаш
,
рухсат
бериш
таомиллари
ҳам
белгиланган
бўлишига
қарамай
,
ушбу
ва
бошқа
соҳаларда
ҳуқуқни
қўллаш
таомилларини
батафсилроқ
белгилашни
талаб
қилади
.
Хорижий
давлатларда
ҳуқуқни
қўллаш
ҳар
доим
қонунларда
,
хусусан
маъмурий
таомилларда
аниқ
белгилаб
қўйилган
тартибда
амалга
оширилади
.
Уларда
суд
,
маъмурий
,
тергов
ва
бошқа
давлат
органлари
ҳамда
мансабдор
шахслар
томонидан
ҳуқуқни
қўллаш
фаолиятини
амалга
оширишнинг
қатъий
тартиби
ўрнатилган
.
Бугунги
кунда
мамлакатимизда
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўлиқ
белгиланмаган
,
асосан
,
қонуности
ҳужжатларига
таяниб
олиб
борилмоқда
.
Айтиш
мумкинки
,
амалда
маъмурий
тартиб
-
таомилларни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
билан
бошқарув
органларининг
ўзлари
шуғулланмоқда
.
Бу
эса
,
ўз
навбатида
,
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларининг
бузилишига
олиб
келиши
мумкин
. “
Маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўғрисида
”
ги
Қонун
лойиҳасини
ишлаб
чиқиш
ва
қабул
қилинишининг
ўзиёқ
мамлакатимизда
давлат
органлари
фаолиятини
янгича
нуқтаи
назар
билан
тартибга
солиш
,
фуқароларнинг
давлат
бошқарувидаги
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
маъмурий
йўл
билан
ҳимоя
қилишнинг
янада
мукаммал
тизимини
яратиш
учун
катта
қадам
ташланганлигини
билдиради
.
Бироқ
, “
Маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўғрисида
”
ги
Қонун
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
томонидан
2007
йилда
қабул
қилинган
бўлса
ҳам
,
ҳозиргача
маъқулланмаганлиги
эътирозли
ҳолатдир
.
Мазкур
қонунда
оммавий
ҳокимият
органлари
ваколатларини
амалга
ошириш
регламентларини
ишлаб
чиқишнинг
умумий
қоидалари
назарда
тутилгани
алоҳида
аҳамият
касб
этади
.
Бундай
регламентларни
ишлаб
чиқиш
ҳокимликлар
,
умуман
барча
давлат
органлари
фаолиятини
самарали
амалга
ошириш
ва
бошқарувни
оптималлаштиришнинг
муҳим
талабига
айланган
(11, 7-
бет
; 12, 66-
бет
).
Давлат
функциясини
амалга
ошириш
таомилларини
белгилаш
электрон
ҳукуматни
жорий
қилишнинг
асосий
талабларидан
биридир
.
Ўзбекистонда
айрим
интерактив
давлат
хизматларини
жорий
қилиш
орқали
(14,348-
модда
),
маҳаллий
ҳокимият
органларининг
тегишли
функцияларини
амалга
ошириш
тартиблари
белгиланди
.
Мамлакатимизда
“
Электрон
ҳукумат
тўғрисида
”
ги
Қонун
лойиҳаси
ишлаб
чиқилмоқда
.
Ушбу
қонуннинг
қабул
қилиниши
маҳаллий
ижро
ҳокимияти
органларининг
барча
функцияларини
амалга
ошириш
тартибини
белгилаш
вазифасини
қўяди
.
Аммо
бугунги
кунда
қонун
ҳужжатлари
билан
талаб
қилинган
давлат
органларининг
фаолияти
тўғрисида
ахборот
олишга
доир
сўровларни
қабул
қилиш
ва
бошқа
айрим
давлат
органлари
функцияларни
амалга
ошириш
тартиби
белгиланмаган
.
Бундай
тартибларни
ишлаб
чиқилиши
кутилган
самарага
эришишнинг
мақбул
йўлларидан
биридир
.
Шунингдек
,
маҳаллий
ижро
ҳокимияти
органларига
ишга
қабул
қилишда
фуқароларнинг
тенглигини
таъминлаш
конституциявий
талаблардан
биридир
.
АҚШ
,
Франция
,
Германия
,
Япония
ва
бошқа
ривожланган
давлатлар
қонунчилигида
давлатлар
лавозимларига
ишга
танлов
асосида
қабул
қилиш
таомилларининг
белгиланганлигини
кўриш
мумкин
(13, 22-37-
бетлар
).
Бундай
танловларни
ўтказиш
2014
йил
6
майда
кучга
кирган
“
Давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органлари
фаолиятининг
очиқлиги
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонуни
5-
моддасининг
мазмунидан
келиб
чиқади
.
Ушбу
моддага
кўра
давлат
органлари
томонидан
бўш
иш
ўринлари
,
ишга
қабул
қилиш
шартлари
ва
бўш
иш
ўринларини
эгаллаш
учун
номзодларга
қўйиладиган
талаблар
тўғрисидаги
маълумотлар
ошкора
қилиниши
керак
.
Бунда
номзодларнинг
давлат
лавозимини
эгаллашда
тенг
ҳуқуқлилигини
таъминлаш
албатта
конкурс
танловини
жорий
қилишни
талаб
қилади
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
19
Юқоридагилардан
,
келиб
чиққан
ҳолда
айтиш
мумкинки
маҳаллий
ижро
ҳокимияти
органларининг
нафақат
маъмурий
ҳуқуқбузарликлар
юзасидан
ишларни
кўриб
чиқиш
,
балки
бошқа
ваколатларини
ҳам
амалга
ошириш
таомилларини
ишлаб
чиқиш
,
интерактив
хизматлар
сонини
ошириш
долзарб
вазифалардан
биридир
.
Ушбу
тадбирлар
маҳаллий
ижро
ҳокимияти
органларининг
ҳуқуқни
қўллаш
фаолиятини
ҳуқуқ
нормалар
асосида
,
доирасида
ва
уларда
кўзда
тутилган
тартибда
амалга
оширишга
эришишга
хизмат
қилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ислом
Каримовнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
2015
йил
23
январдаги
қўшма
мажлисидаги
маърузаси
//
Каримов
И
.
А
.
Эришган
марралар
билан
чегараланмасдан
,
бошланган
ислоҳотларимизни
янги
босқичга
кўтариш
–
бугунги
кундаги
энг
долзарб
вазифамиздир
. 23-
жилд
. –
Т
.: “
Ўзбекистон
”, 2015. –
Б
. 240-264.
2.
Исламов
З
.
М
.
Общество
.
Государство
.
Право
.
(
Вопросы
теории
). –
Т
.:
Адолат
. 2001. –
С
. 576.
3.
Исломов
З
.
М
.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
/
Масъул
муҳаррирлар
:
Ҳ
.
Раҳмонқулов
,
академик
,
ю
.
ф
.
д
.,
проф
., –
Ҳ
.
Бобоев
,
ю
.
ф
.
д
.,
проф
. –
Т
.:
Адолат
,
2007. –
Б
. 916.
4.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
:
Дарслик
/
Х
.
Т
.
Одилқориев
,
И
.
Т
.
Тультеев
ва
бошқ
.;
проф
.
Х
.
Т
.
Одилқориев
таҳрири
остида
.
–
Тошкент
.:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
, 2009. –
582
б
.
5.
Ахмедшаева
Мавлюда
Ахатовна
.
Ҳозирги
замон
давлати
ва
ҳуқуқи
назарияси
муаммолари
.
Ўқув
қўлланма
.
Масъул
муҳар
-
рир
:
ю
.
ф
.
д
.
проф
.
З
.
М
.
Исломов
. –
Т
.:
ТДЮИ
нашриёти
, 2006. –331
б
.
6.
Сабуров
Н
.,
Сайдуллаев
Ш
.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
/
Ўқув
қўлланма
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2011. –
Б
. 170.
7. Davlat va huquq nazariyasi: Akademik litsey va
kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma / X.T.
Odilqoriyev, I.T. Tulteyev, M.I. Suvonqulov va boshq.; X.T.
Odilqoriyevning
umumiy
tahriri
ostida;
O‘zbekiston
Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta
maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi. –T.: O‘zbekiston
faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2010. – 336 b.
8.
Леушин
В
.
И
.
Реализация
и
применение
права
.
Юридический
процесс
//
Теория
государства
и
права
. –
М
.:
Норма
. 2002. –
С
.398.
9.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
:
Олий
ўқув
юртларининг
ҳуқуқшунослик
мутахассислиги
бўйича
таълим
олаётган
талабалари
учун
\
Бобоев
Ҳ
.
Б
.,
Исломов
З
.
М
.,
Чориёров
У
. //
Масъул
муҳаррирлар
:
Ҳ
.
Б
.
Бобоев
,
Ҳ
.
Т
.
Одилқориев
. –
Т
.: "
Иқтисодиёт
ва
ҳуқуқ
дунёси
"
нашриёт
уйи
, 2000. – 528
б
.
10.
Протасов
В
.
Н
.
Теория
права
и
государства
.
Проблемы
теории
права
и
государства
. 2-
е
изд
.
перераб
.
и
доп
. –
М
.:
Юрайт
, 2001. -346
с
.
11.
Тихомиров
Ю
.
Государственное
управление
:
модели
и
реальность
//
Право
и
экономика
, 4/2006. –
С
. 5-11.
12.
Административная
реформа
и
регламентное
регулирование
в
Российской
Федерации
//
Юридический
мир
, 2/2008. –
С
. 63-69.
13.
Государственная
служба
в
зарубежных
странах
:
сравнительный
анализ
. –
Ташкент
:
ПРООН
, 2013. –
С
. 79.
14.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2007
йил
23
августдаги
181-
сонли
Қарори
.
Давлат
ва
хўжалик
бошқаруви
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органларининг
ахборот
-
коммуникация
технологияларидан
фойдаланган
ҳолда
юридик
ва
жисмоний
шахслар
билан
ўзаро
ҳамкорлигини
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
// "
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
", 2007
йил
, 33-34-
сон
,
348-
модда
.
