ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
45
бошқа
қимматликларни
чегарадан
ғайриқонуний
ра
-
вишда
ўтказиш
,
кўрсатилган
мақсад
учун
махсус
уюш
-
ган
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахсларнинг
биргаликда
ҳаракат
қилиши
билан
эришиши
жиноят
содир
этишда
-
ги
шундай
иштирокчилик
тушунилишига
қаратилган
”
1
.
Демак
,
божхона
қонунларини
бузишда
уюшган
гуруҳнинг
хавфлилиги
,
авваламбор
шундаки
,
ушбу
гурух
аъзолари
ўз
ҳаракатларини
бирлаштира
туриб
,
товар
ёки
бошқа
қимматликларни
божхона
назорати
-
дан
пухталик
билан
яшириб
,
уларни
кўп
миқдорда
че
-
гарадан
ўтказиш
ва
сотиш
имкониятига
эга
бўлади
;
бунда
улар
бойишнинг
бундай
манбаига
доимийлик
тусини
беради
ва
шу
билан
давлатнинг
иқтисодий
манфаатларига
жуда
катта
зиён
етказади
.
1
Кабенко
А
.
Правильно
и
едино
образно
применять
закон
поделам
о
контрабанде
…
Социалистическая
законность
,
1978, -
№
6 -
С
.34.
Б
.
А
.
Умарова
ТДЮИ
тадқиқотчиси
ГИЁҲВАНДЛИК
ВОСИТАЛАРИНИ
ЎТКАЗИШ
МАҚСАДИДА
СОДИР
ЭТИЛГАН
ЖИНОЯТЛАР
УЧУН
ЖАЗО
ТАЙИНЛАШНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Бугунги
кунда
гиёҳвандлик
жиноятларига
қарши
курашга
доир
жиноят
қонунини
нормаларини
халқаро
меъёрларга
мувофиқлаштириш
жаҳон
ҳамжамиятида
устувор
йўналишлардан
бири
ҳисобланади
.
Дарҳақиқат
,
бугунги
кунда
гиёҳвандлик
муаммоси
билан
тўқнашмаган
давлатни
топиш
амримаҳол
,
ушбу
иллат
келажагимиз
бўлган
ёш
авлоднинг
умрига
завол
бўлиши
фуқаролар
маънавиятини
емирилишига
сабаб
бўлмоқда
.
Шундай
экан
,
гиёҳвандлик
жиноятлари
деярли
барча
давлатларнинг
жиноят
қонунларида
ғайриқонуний
қилмиш
сифатида
назарда
тутилган
.
Гиёҳвандликнинг
олдини
олиш
ва
гиёҳвандлик
воситалари
ва
психотроп
моддаларни
ғайриқонуний
муомаласига
қарши
кураш
самарадорлигини
ошириш
учун
халқаро
ҳамкорликнинг
муҳим
йўналишларидан
бири
сифатида
хорижий
мамлакатларнинг
ушбу
соҳадаги
қонун
чиқарувчилик
,
ижро
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
,
тиббиёт
ва
жамоат
органлари
фаолиятининг
ижобий
тажрибасини
ўрганиш
ва
амалиётга
жорий
қилиш
ҳисобланади
.
Аҳолининг
гиёҳвандлик
моддаларига
тобе
бўлиб
боришига
қарши
жиноят
-
ҳуқуқий
воситалар
ёрдамида
кураш
оқилона
ташкил
этилган
тақдирдагина
самарали
бўлиши
мумкин
.
Барчамизга
аёнки
,
Ўзбекистон
Республикаси
узоқ
йиллардан
буён
гиёҳвандлик
моддаларининг
мамлакат
маданий
ва
маънавий
ҳаётига
салбий
таъсири
кучайишини
инобатга
олиб
,
унга
қарши
курашни
миллий
хавфсизликнинг
таркибий
қисми
сифатида
баҳолаб
,
мамлакатда
ушбу
иллатига
қарши
кураш
бўйича
халқаро
ҳамжамиятга
қўшилиб
,
бу
борадаги
жиноят
-
ҳуқуқий
таъсир
чораларини
такомиллаштириш
борасида
фаол
ҳаракатлар
олиб
бормоқда
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси
бир
қатор
халқаро
конвенцияларга
қўшилган
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Олий
Мажлиснинг
1995
йил
24
февралдаги
№
32-1
сонли
қарори
билан
“
Гиёҳванд
моддалар
ва
психотроп
воситаларнинг
ғайри
қонуний
муомаласига
қарши
кураш
тўғрисида
”
ги
БМТнинг
1988
йил
20
декабрда
имзоланган
Вена
Конвенциясига
қўшилди
ҳамда
пировардида
1995
йил
22
ноябрдан
ушбу
Конвенция
Ўзбекистон
учун
ҳам
кучга
кирди
.
Шу
баробарида
1961
йилдаги
“
Гиёҳванд
моддалар
тўғрисида
”
ги
(
қўшимчалар
билан
)
ягона
конвенция
ҳам
ЎзР
Олий
Мажлисининг
1995
йил
24
февралдаги
қарори
билан
ратификация
қилинган
ҳамда
1995
йил
23
сентябрда
кучга
кирган
.
Шунингдек
, 2000
йил
21
ноябр
Римда
Ўзбекистон
ва
Италия
ҳукуматлари
ўртасида
Уюшган
жиноятчиликка
,
терроризм
ҳамда
гиёҳвандлик
моддалари
ва
психотроп
воситаларнинг
ғайри
қонуний
муомаласига
қарши
курашда
ҳамкорлик
тўғрисидаги
келишув
имзоланган
(2000
йил
15
декабрда
ЎзР
Вазирлар
Маҳкамаси
№
479
сонли
қарори
билан
тасдиқланган
).
Юқоридагилар
асосида
гиёҳвандликка
қарши
курашда
қонунчиликни
такомиллаштиришнинг
асосий
йўналишлари
яқин
йиллар
давомида
қуйидагича
кўриниш
касб
этиши
керак
:
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
46
–
жиноят
,
жиноят
-
процессуал
ҳамда
жиноят
-
ижроия
қонунчилигини
такомиллаштириш
борасида
комплекс
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқиш
;
–
гиёҳванд
моддаларнинг
ғайриқонуний
муомаласи
ва
аҳолининг
гиёҳвандлик
таъсиридан
холи
этишга
доир
халқаро
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қоидаларини
миллий
қонунчиликка
инкорпорация
ва
имплементация
қилиш
бўйича
таклифлар
тайёрлаш
;
–
бир
вақтнинг
ўзида
гиёҳвандлик
моддалари
ғайриқонуний
муомаласидан
тушган
даромадларни
легаллаштиришга
қарши
кураш
борасидаги
қонунчиликни
ҳам
такомиллаштириб
бориш
1
.
Шу
ўринда
таъкидлаб
ўтиш
лозимки
Ўзбекистон
Республикаси
қонунчилиги
аксарият
МДҲ
ҳамда
хорижий
мамлакатлар
қонунчилиги
тизимида
ўзининг
либераллиги
билан
ажралиб
туради
.
Хусусан
,
ЎзР
ЖК
ушбу
соҳадаги
қилмишлар
учун
жиноий
жавобгарлик
ҳам
анчайин
либераллаштирилган
,
шунингдек
,
гиёвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
қонунга
хилоф
равишда
ўтказиш
учун
жиноий
жавобгарликни
кўзда
тутувчи
272-
моддасини
бекор
қилинди
2
.
ЖК
273-
моддасида
кўрсатилган
жиноятларнинг
таҳлили
шуни
кўрсатадики
,
бу
жиноятларнинг
асосий
қисми
бошқа
мамлакатлар
билан
алоқаси
бўлган
,
уюшган
гуруҳлар
томонидан
,
махфий
жойлардан
ва
техника
воситаларидан
фойдаланган
ҳолда
содир
этилмоқда
.
Гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
мақсадида
ташишда
аёллар
ва
вояга
етмаганлар
жалб
этилиши
ҳолатлари
кўпайиб
бормоқда
.
Гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
билан
боғлиқ
жиноятлар
учун
жиноий
жавобгарликка
тортилганлар
қуйидаги
ҳолатни
ташкил
қилади
2003
йилда
:
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
-
1385;
ташиш
– 432;
бангихона
ташкил
қилиш
– 62; 2004
йилда
:
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
-1147;
ташиш
– 292;
бангихона
ташкил
қилиш
– 128; 2005
йилда
:
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
- 1118;
ташиш
– 196;
бангихона
ташкил
қилиш
– 86; 2006
йилда
:
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
- 2305; 2007
йилда
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
органлари
томонидан
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
билан
боғлиқ
5157
ҳолат
,
гиёҳвандлик
воситалари
контрабандаси
бўйича
284
тани
, 2008
йилда
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
576
та
,
контрабанда
318
та
, 2009
йилда
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
455
та
,
контрабанда
291
тани
ташкил
этган
.
2009
йилда
мобайнида
судланганларнинг
3331
нафарига
озодликдан
маҳрум
қилиш
, 890
нафарига
аҳлоқ
тузатиш
ишлари
, 566
нафарига
жарима
жазолари
тайинланган
.
292
нафар
шахсга
нисбатан
жиноят
ишлари
амнистия
акти
асосида
, 111
нафарига
нисбатан
бошқа
асосларга
кўра
тугатилган
, 17
нафар
шахсга
нисбатан
жиноят
ишлари
қидирув
эълон
қилинганлиги
муносабати
билан
ҳаракатдан
тўхтатилган
.
Гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
билан
боғлиқ
жиноятларни
кўришда
судлар
амалдаги
қонунчилик
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
“
Гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддалар
1
Ревин
В
.
Незаконный
оборот
наркотиков
в
России
и
некото
-
рые
направления
стабилизация
ситуации
. //
Проблемы
со
-
вершенствования
борьбы
с
незаконным
оборотом
наркотиов
.
–
М
., 2001. –
С
.7.
2
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
, 1999
йил
, 9-
сон
, 229-
модда
билан
қонунга
хилоф
равишда
муомала
қилишга
оид
жиноят
ишлари
бўйича
суд
амалиёти
ҳақида
”
ги
қарорига
асосланишмоқда
.
1994
йилда
қабул
қилинган
ЖК
да
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
билан
боғлиқ
жиноятлар
учун
иккита
моддада
,
яъни
:
ЖК
272-
моддасида
гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
қонунга
хилоф
равишда
ўтказганлик
учун
ва
273-
моддада
гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
ўтказиш
мақсадини
кўзлаб
қонунга
хилоф
равишда
тайёрлаш
,
эгаллаш
,
сақлаш
ва
бошқа
ҳаракатлар
қилганлик
учун
жавобгарлик
белгиланган
эди
.
Ушбу
ҳолат
суд
ва
тергов
амалиётида
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
билан
боғлиқ
жиноятларни
квалификация
қилишда
қийинчиликлар
ва
камчиликларга
олиб
келганлиги
сабабли
1999
йил
20
августда
ЖК
га
киритилган
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
асосида
ЖК
272-
моддаси
чиқариб
ташланди
ҳамда
273-
модда
янги
таҳрирда
баён
қилинди
3
.
Бу
бир
хил
жиноятни
иккита
модда
билан
квалификация
қилиш
каби
нохуш
ҳолатни
олдини
олишга
хизмат
қилди
.
Аммо
,
суд
амалиётида
гиёҳвандлик
воситаларини
сотганлик
учун
жавобгарлик
масаласни
ҳал
қилишда
айрим
тушунмовчиликлар
учраб
турибди
.
Унинг
сабаби
ЖК
273-
моддаси
бешинчи
қисмида
гиёҳвандлик
воситаларини
кўп
миқдорда
сотганлик
учун
жавобгарлик
белгиланган
нормани
тушнмасликдан
келиб
чиқмоқда
.
Чунки
,
айнан
ЖК
273-
моддаси
бешинчи
қисмида
гиёҳвандлик
воситаларини
кўп
миқдорда
сотганлик
кўрсатилган
,
ушбу
модданинг
бошқа
қисмларида
эса
сотганлик
учун
,
яъни
кўп
бўлмаган
миқдорда
сотганлик
жавобгарлик
кўрсатилмасдан
ўтказганлик
учун
жавобгарлик
белгиланган
.
Шу
сабабли
ҳам
судларда
,
гиёҳвандлик
воситалари
кўп
бўлмаган
миқдорда
сотилган
ҳолатларни
қайси
модда
билан
квалификация
қилиш
керак
деган
саволлар
келиб
чиқмоқда
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
юқорида
номи
келтирилган
қарори
5-
бандида
гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
қонунга
хилоф
равишда
сотиш
уларни
ўтказишни
энг
хавфли
кўринишларидан
ҳисобланади
,
деб
белгиланганидан
келиб
чиққан
ҳолда
гиёҳвандлик
воситаларини
кўп
бўлмаган
миқдорда
сотганлик
учун
миқдорга
қараб
ЖКнинг
273-
моддаси
биринчи
ёки
иккинчи
қисмлари
билан
квалификация
қилиниши
керак
деб
ҳисоблаймиз
.
Амалиётда
бундай
ҳолатларни
олдини
олиш
учун
бизнингча
ЖК
273-
моддасиг
қуйидаги
иккита
йўналишда
ўзгартиш
киритиш
керак
:
-
биринчи
йўналиш
.
ЖК
273-
моддаси
биринчи
қисмида
ўтказиш
сўзидан
кейин
сотиш
сўзини
ҳам
қўшиш
керак
.
Яъни
, “
Гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
ўтказиш
мақсадини
кўзлаб
кўп
бўлмаган
миқдорда
қонунга
хилоф
равишда
тайёрлаш
,
олиш
,
сақлаш
,
ташиш
ёки
жўнатиш
,
шунингдек
уларни
кўп
бўлмаган
миқдорда
қонунга
хилоф
равишда
ўтказиш
,
сотиш
”
деб
баён
қилиниши
керак
.
–
иккинчи
йўналиш
.
Гиёҳвандлик
воситаларини
сотиш
ўтказишнинг
кўринишларидан
бири
эканлигини
ҳисобга
олиб
,
ЖК
273-
моддасидан
гиёҳандлик
воситаларини
сотиш
сўзини
чиқариб
ташлаш
ва
ЖК
273-
моддаси
бешинчи
қисмини
“
Гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
кўп
миқдорда
3
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Ахборотномаси
.1989. –
№
9. 229-
модда
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
47
қонунга
хилоф
равишда
ўтказиш
”
деб
баён
қилиш
.
Чунки
юқорида
таъкидлаган
Пленум
қарорида
ҳам
сотиш
ўтказишнинг
бир
тури
эканлигини
белгиланган
.
Ушбу
иккита
йўналишдан
қайси
бири
қабул
қилинса
ҳам
,
амалиётда
кўп
бўлмаган
миқдорда
гиёҳвандлик
воситаларини
сотиш
ҳолатларини
квалификация
қилишдаги
камчиликларга
баҳам
берилади
деб
ҳисоблаймиз
.
Бундан
ташқари
амалиётда
айбдор
гиёҳвандлик
воситаларини
сотиш
вақтида
ушланганида
,
ундан
тинтув
вақтида
ёки
яшаш
жойида
яна
гиёҳвандлик
воситалари
топилган
ҳолларда
унинг
қилмишини
ЖК
нинг
273-
моддаси
билан
биргаликда
, 276-
модда
билан
ҳам
яъни
,
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
мақсадисиз
сақлаганлиги
учун
ҳам
жавобгарликка
тортмоқдалар
.
Жумладан
, "
назорат
тариқасида
сотиб
олиш
"
операциясида
фуқаро
Б
. 120
грамм
героин
моддасини
сотаётганлигида
қўлга
олинади
.
Унинг
яшаш
жойи
текширилганида
яна
50
грамм
героин
моддаси
топилади
.
Тергов
органи
Б
.
нинг
қилмишини
ЖК
273-
моддаси
бешинчи
қисми
ва
276-
моддаси
иккинчи
қисми
а
)
банди
билан
квалификация
қилади
1
.
Бундай
ҳолда
айбдорнинг
мақсадидан
келиб
чиққан
ҳолда
унинг
қилмишини
ЖК
нинг
273-
моддаси
бешинчи
қисми
билан
квалификация
қилишининг
ўзи
етарли
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
қарорида
айбдорда
қонунга
хилоф
равишда
тайёрланган
,
олинган
,
сақланаётган
гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
ўтказиш
мақсади
борлиги
тўғрисидаги
масалани
ҳал
этишда
(
Жиноят
кодекси
273-
м
.),
судлар
,
бу
восита
ёки
моддалар
ҳақиқатдан
ҳам
ўтказиш
учун
тайёрланганлигини
намоён
этувчи
далиллар
мажмуига
асосланмоқлари
лозимлиги
кўрсатилган
.
Масалан
,
гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
фақат
истеъмол
килинишини
истисно
этадиган
миқдорда
топилганлиги
,
наркотиклар
ёки
психотроп
моддаларни
маълум
ўлчамда
қадоқланганлиги
,
ташиш
ёки
жўнатишда
уларни
махсус
махфий
жойга
яширилганлиги
,
гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
тайёрлаш
учун
асбоб
-
ускуналарнинг
мавжудлиги
,
айбдорнинг
ўзи
банги
эмаслиги
тўғрисида
экспертиза
хулоса
берганлиги
ва
ҳоказолар
.
Ишнинг
аниқланган
ҳақиқий
ҳолатларига
қараб
айбдорнинг
ҳаракатлари
Жиноят
кодексининг
25, 273-
моддасининг
5-
қисми
билан
квалификация
қилиниши
кераклиги
ҳақидаги
кўрсатмасига
қарамасдан
(
Пленум
қарорининг
6-
банди
)
амалиётда
тергов
ва
суд
органлари
айбланувчининг
уйидан
топилган
гиёҳвандлик
воситаларини
сотиш
учун
ёки
ўзининг
истеъмоли
учун
сақлаётганликларини
кўп
ҳолатда
аниқламаяптилар
.
Натижада
асоссиз
равишда
айбдорларнинг
ҳаракатларини
ЖК
273-
моддаси
бешинчи
қисми
билан
квалификация
қилиш
ҳоллари
учрамоқда
.
Баъзан
шахсларнинг
сурункали
равишда
гиёҳвандлик
воситаларини
истеъмол
қилишга
мойил
эканлиги
ҳақида
экспертиза
хулосаси
мавжуд
бўлсада
,
гиёҳвандлик
воситаларини
ёнида
олиб
юрганлиги
учун
ЖК
273-
моддаси
билан
жавобгарликка
тортиш
ҳоллари
мавжуд
.
Жумладан
,
Бухоро
вилоят
судининг
ҳукми
билан
Қ
.
Кирсанов
Душанба
-
Москва
йўналишидаги
поездда
0,03
грамм
миқдордаги
героин
моддасини
сотиш
1
Сурхондарё
вилоят
судининг
архиви
2005
йил
. 10/128-
сонли
жиноят
иши
мақсадида
олиб
кетаётганликда
айбли
деб
топилиб
,
ЖК
273-
моддаси
учинчи
қисмининг
“
б
,
д
”
бандлари
,
246-
модданинг
иккинчи
қисми
билан
ЖКнинг
59-
моддасига
асосан
8
йил
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазоси
тайинланган
2
.
Жиноят
иши
материалларида
унинг
мазкур
гиёҳвандлик
воситасини
бирон
кимсага
сотмоқчи
бўлганлиги
ҳақидаги
далил
йўқлиги
ҳамда
экспертизанинг
унинг
сурункали
наркоман
эканлиги
ҳақидаги
хулосаси
бўлишига
қарамасдан
ана
шундай
хатога
йўл
қўйилган
.
Суд
амалиётини
таҳлил
қилиш
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
мақсадида
содир
қилинган
жиноятлар
учун
жиноят
ҳуқуқий
чораларни
қўллашда
асосан
жиноий
жазоларга
эътибор
қаратилганлиги
,
профилактика
масаласига
етарли
эътибор
берилмаётганлигини
кўрсатади
.
Гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
мақсадида
содир
қилинган
жиноятларни
тергов
органлари
ва
судларда
кўришда
асосан
кичик
миқдорда
ўтказувчилар
,
истеъмол
қилувчилар
,
аёллар
,
вояга
етмаганлар
жавобгарликка
тортилаётганлиги
,
уларни
тайёрловчилар
,
ўтказувчи
шахслар
аниқланмай
қолаётганлиги
жавобгарликни
гиёҳвандлик
воситаларининг
истеъмолчиларидан
уни
тайёрловчилар
ва
ўтказувчиларга
қаратиш
кераклиги
масаласига
жиддий
эътибор
берилмаётганлигини
кўрсатади
.
Гиёҳвандлик
моддалари
контрабандаси
билан
боғлиқ
жиноятларнинг
гуруҳий
хусусият
касб
этиши
ҳам
муҳим
омилдир
.
Сўралганларнинг
ярмидан
ортиғи
(58,9%)
жиноятнинг
икки
ёки
ундан
зиёд
шахслар
томонидан
содир
этилиши
кўпроқ
(42,2%)
ёки
доимо
(16,7%)
учрайди
деб
ҳисоблайди
.
Шу
ўринда
таъкидлаб
ўтиш
лозимки
,
гиёҳванд
моддалар
контрабандасида
иштирокчиларни
аниқлаш
ҳамда
уларни
жиноий
жавобгарликка
тортиш
мушкуллиги
сабабли
амалиётда
асосан
етказиб
берувчиларгина
жазоланмоқда
.
Жиноят
ишлари
бўйича
Тошкент
шаҳар
суди
судлов
ҳайъати
ЖКнинг
28-246-
моддасининг
2-
қисми
ва
273-
моддаси
5-
қисми
билан
айбланган
фуқаро
Б
.
Х
.
га
нисбатан
жиноят
ишини
кўриб
чиққан
.
Суд
ҳукмига
кўра
Б
.
Х
. 2005
йил
29
апрелда
Тошкент
вилояти
Бекобод
туманидаги
автобус
бекатида
Тожикистон
Республикаси
фуқароси
“
Зариф
”
исмли
шахсдан
кейинчалик
Қорақалпоғистон
Рспубликаси
ҳудудига
олиб
бориб
сотиш
мақсадида
1.169,72
грамм
“
опий
”
моддасини
сотиб
олганлиги
ва
Камаз
русумли
автомашинада
Қорақалпоғистон
Республикаси
Беруний
туманига
жўнатмоқчи
бўлганида
милиция
ходимлари
томонидан
ушлангани
қайд
этилган
.
Хукмда
кўрсатилишича
Б
.
Х
.
гиёҳвандлик
моддасини
Қорақалпоғистон
Республикаси
Беруний
туманидаги
“
Жуманиёз
”
исмли
шахсга
жўнатмоқчи
бўлган
.
Лекин
суд
ҳукмида
на
Зариф
исмли
ва
на
Жуманиёз
исмли
шахслар
ким
эканлиги
,
уларни
топиш
учун
бирор
бир
ҳаракатлар
амалга
оширилганлиги
,
уларни
жавобгарликка
тортиш
масалалари
ҳақида
ҳеч
қандай
маълумот
йўқ
.
Шунда
бўлсада
суд
Б
.
Х
.
ни
ЖК
273-
моддаси
5-
қисми
билан
айбдор
деб
топиб
,
унга
нисбатан
15
йил
муддатга
озодликдан
маҳрум
қилиш
2
Гиёҳвандликка
қарши
кураш
:
назария
ва
амалиёт
(
ижтимоий
-
ҳуқуқий
жиҳатлар
)
мавзусидаги
халқаро
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
. –
Т
.:
СилМЭГ
, 2002. –
Б
.
5.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
48
жазосини
тайинлаган
1
.
Ушбу
ҳукмда
суд
жиноятнинг
бошқа
иштирокчилар
аниқланмаганлигига
гиёҳвандлик
воситасини
сотиш
ҳолати
исботланмаганлигига
эътибор
қаратмай
Б
.
Х
.
ни
ЖК
273-
моддаси
5-
қисми
билан
жавобгарликка
тортган
.
Хукмда
Б
.
Х
.
гиёҳвандлик
воситасини
Қорақалпоғистон
Республикасига
жўнатиш
учун
Камаз
юк
машинаси
ҳайдовчисига
бераётган
ҳолда
қўлга
тушганлиги
кўрсатилган
.
Бу
ерда
у
гиёҳвандлик
воситасини
фақат
ҳайдовчи
орқали
жўнатмоқчи
эканлиги
,
сотиб
олаётган
ёки
олмоқчи
бўлган
шахс
бўлмасада
,
унинг
ҳаракатлари
сотиш
сифатида
баҳоланган
.
Ушбу
ҳолат
биз
юқорида
ЖК
273-
моддасини
5-
қисмидаги
сотиш
сўзини
ўтказиш
сўзи
билан
алмаштириш
ҳақидаги
таклифимизнинг
ўринли
эканлигини
яна
бир
бор
тасдиқлайди
.
Юқоридагилардан
келиб
чиққан
ҳолда
гиёҳвандлик
жиноятлари
учун
жазо
тайинлаш
амалиётини
таҳлил
этсак
,
гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
ўтказиш
мақсадини
кўзлаб
кўп
бўлмаган
миқдорда
қонунга
хилоф
равишда
тайёрлаш
,
олиш
,
сақлаш
,
ташиш
ёки
жўнатиш
,
шунингдек
уларни
кўп
бўлмаган
миқдорда
қонунга
хилоф
равишда
ўтказиш
учун
асосан
озодликдан
маҳрум
этиш
жазоси
қўлланилаётганлигининг
гувоҳи
бўлишимиз
мумкин
.
Зеро
,
ЎзР
ЖК
273-
моддасида
ушбу
қилмиш
учун
фақатгина
қамоқ
ёки
озодликдан
маҳрум
этиш
жазоси
кўзда
тутилган
.
Жавобгарликни
дифференциация
қилиш
ва
жазони
индивидуаллаштириш
мақсадида
муқобил
жазолар
миқдорини
кўпайтириш
ва
уларни
қўллаш
механизмини
ишлаб
чиқиш
мақсадга
мувофиқдир
.
Бу
кўпроқ
санкцияларида
ҳеч
бир
муқобил
жазосиз
,
фаат
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазони
назарда
тутилган
моддаларга
таалуқлидир
2
.
Биз
наркотикларни
бир
неча
маротаба
ўтказганлик
учун
кучайтирилишини
(
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазоси
муддатини
кўпайтириш
)
ушлаб
турувчи
омил
сифатида
таклиф
этган
3
,
олимларнинг
фикрига
қўшиламиз
.
Чунки
жазонинг
оғирлиги
,
яъни
озодликдан
маҳрум
этиш
жазосининг
муддатини
ошириш
эмас
,
балки
жавобгарликнинг
муқаррарлиги
принципига
оғишмай
амал
қилиниши
ушлаб
турувчи
омилдир
4
.
Бизнингча
,
бугунги
кун
нуқтаи
назаридан
либераллаштириш
шароитида
,
шунингдек
ушбу
жиноят
вояга
етмаганлар
томонидан
ва
биринчи
марта
содир
қилинганида
озодликдан
маҳрум
қилишга
муқобил
жазо
чораси
сифатида
жарима
ва
аҳлоқ
тузатиш
ишлари
жазосини
ҳам
киритиш
ҳамда
ЖК
273-
моддаси
биринчи
қисми
санкциясини
қуйидаги
таҳрирда
баён
этиш
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
:
“
Энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
100
бараваридан
300
бараваригача
жарима
,
бир
йилгача
аҳлоқ
тузатиш
ишлари
ёки
олти
ойгача
қамоқ
ёхуд
уч
йилдан
беш
1
Тошкент
шаҳар
судининг
жорий
архиви
. 2005
йил
.
ЖСК
-1-
422/2005-
сонли
жиноят
иши
2
Якубов
А
.
С
.,
Кабулов
Р
.
Современные
тенденции
в
уголов
-
ной
политике
Узбекистана
//
Ўзбекистон
Республикаси
Ички
ишлар
вазирлиги
Академиясининг
Ахборотномаси
.
Тошкент
,
2010.
№
1-
Б
.35.
3
Абисатов
М
.
Организованная
преступнось
в
Казахстане
:
современное
состояние
тенденции
,
развития
,
проблемные
вопросы
,
пути
их
решения
. –
Алматы
, 2006. –
С
.246.
4
Муқимова
М
.
З
.
Суд
-
ҳуқуқ
ислоҳотлари
ва
жиноят
қонуни
либераллаштириш
масалалари
. –
Самарқанд
:
Самарқанд
давлат
университети
. 2009. –
Б
.49.
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
жазоланади
”.
Ўзбекистон
республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорининг
2-
бандида
“
агар
етиштирилиши
тақиқланган
ўсимликларни
экиш
ва
етиштириш
келгусида
наркотик
моддаларни
ўтказиш
мақсадини
кўзлаб
тайёрлаш
,
сақлаш
,
ташиш
,
жўнатиш
,
шунингдек
ўтказиш
ёки
сотиш
билан
боғлиқ
бўлса
,
бундай
ҳаракатлар
Жиноят
кодексининг
270-
моддаси
ва
тегишли
моддаларида
назарда
тутилган
жиноятлар
мажмуи
билан
квалификация
қилинмоғи
даркор
”; 4-
бандида
эса
“
тергов
органлари
ва
судлар
гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
қонунга
хилоф
равишда
эгаллашдан
мақсад
нима
эканлигини
аниқлашлари
зарур
.
Эгаллаш
келгусида
ўтказиш
ёки
сотиш
учун
амалга
оширилганлиги
аниқланган
тақдирда
айбдорнинг
ҳаракатлари
қайд
этилган
жиноятларга
тайёргарлик
кўриш
деб
ҳам
квалификация
қилиниши
керак
”
деб
тушунтириш
берилган
.
Фикримизча
,
бу
ерда
ЖК
270
ва
271-
моддаларида
кўрсатилган
жиноятларни
келгусида
ўтказиш
мақсадида
қилганик
учун
ЖК
273-
моддасида
кўрсатилган
жиноятларга
тайёргарлик
кўриш
сифатида
баҳолаш
нотўғри
.
Чунки
одатда
жиноий
жавобгарликка
сабаб
бўладиган
таркибида
гиёҳвандлик
воситалари
мавжуд
бўлган
экинларни
етиштириш
албатта
келгусида
уларни
ўтказиш
мақсадида
содир
этилади
.
Масалани
бундай
ҳал
қилиш
эса
қилмишни
ЖК
270-
моддаси
билан
биргаликда
албатта
273-
модда
билан
ҳам
квалификация
қилишни
талаб
қилади
.
ЖК
270-
моддасида
қилмиш
учун
етарли
даражада
жавобгарлик
назарда
тутилганлигини
ҳисобга
олган
ҳолда
ушбу
Пленум
қарорида
тақиқланган
экинларни
етиштириб
,
уларни
қайта
ишлаш
,
сотишга
тайёрлаш
фактлари
аниқ
бўлгандагина
қилмишни
ЖК
273-
моддасида
кўрсатилган
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
сифатида
баҳолаш
лозимлиги
кўрсатилиши
керак
.
ЖК
271-
моддасида
жавобгарлик
назарда
тутилган
қилмишни
баҳолашда
ҳам
айнан
шу
мезондан
келиб
чиқиш
керак
,
деб
ҳисоблаймиз
.
Суд
ва
тергов
амалиёти
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
билан
боғлиқ
жиноятларни
кўришда
ушбу
жиноятларни
вужудга
келтирувчи
шарт
-
шароитлар
,
гиёҳвандлик
воситаларини
олиш
мумкин
бўлган
жойлар
ва
шахслар
,
гиёҳвандлик
воситалари
реализация
қилинадиган
жойларни
аниқлаш
масаласига
етарлича
эътибор
берилмаётганлигини
кўрсатади
.
Гиёҳвандлик
воситалари
кимдан
,
қаердан
олинганлиги
,
гиёҳвандлик
воситаларининг
келиш
каналларини
аниқлаш
ҳам
талаб
даражасида
эмас
,
кўп
ҳолларда
тергов
вақтида
шахсини
аниқлашнинг
имкони
бўлмаган
шахсдан
гиёҳвандлик
воситаси
олинганлиги
қайд
қилинади
. .
Биз
ўрганган
жиноят
ишлари
бўйича
чиқарилган
ҳукмларда
шахси
аниқланмаган
одамдан
гиёҳвандлик
воситалари
олинганлиги
кўрсатилган
.
Жиноят
ишларини
ўрганиш
судлар
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
мақсадида
содир
қилинган
жиноят
ишларига
баҳо
беришда
қонун
кучидан
тўла
фойдаланмаганлигадан
далолат
беради
.
Жазо
тайинланаётганда
қилмишнинг
ижтимоий
хавфлилик
даражасига
ҳамма
вақт
ҳам
эътибор
берилмайди
.
Қилмишнинг
хусусияти
ва
ижтимоий
хавфлилик
даражасини
,
айбдорнинг
шахсига
оид
маълумотларни
,
жазони
енгиллаштирувчи
ва
оғирлаштирувчи
ҳолатларни
эътиборга
олмасдан
,
асоссиз
равишда
енгил
ва
ҳаддан
ташқари
қаттиқ
жазо
чоралари
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
49
қўлланилганлик
ҳолатлари
учраб
туради
.
2009
йилда
апелляция
инстанциясида
125
нафар
шахсга
нисбатан
115
та
жиноят
ишлари
бўйича
чиқарилган
ҳукмлар
ўзгартирилган
ёки
бекор
қилинган
.
Судлар
томонидан
жами
судланганларнинг
1441
нафари
(23,2%)
га
ЖКнинг
57-
моддаси
қўлланилиб
,
қонунда
белгиланганидан
ҳам
енгилроқ
жазо
тайинланган
.
Бундан
ташқари
476
нафар
(7,6%)
судланувчига
ЖКнинг
72-
моддаси
қўлланилиб
,
улар
шартли
ҳукм
қилинган
.
Гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
мақсадида
содир
қилинадиган
жиноятларга
қарши
курашнинг
жиноят
ҳуқуқий
чораларини
амалга
татбиқ
этишда
ушбу
тоифадаги
ишлар
бўйича
суд
амалиётини
систематик
равишда
умумлаштириш
,
уларнинг
натижалари
билан
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
органлари
ходимлари
ва
жамоатчиликни
таништириб
бориш
ижобий
аҳамиятга
эгадир
.
Ушбу
ишлар
бўйича
амалиётни
таҳлил
қилиш
:
бирничидан
,
терговчилар
ва
судьяларнинг
маҳоратини
оширишга
;
иккинчидан
,
барча
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
органлари
учун
бир
хил
нуқтаи
назарни
ишлаб
чиқишга
;
учинчидан
,
криминоген
омилларга
қарша
кураш
ва
профилактика
субъектлари
фаолиятининг
умумий
йўналишларини
аниқлаш
имконини
беради
.
Бугунги
кунда
гиёҳвандлик
воситаларини
ўтказиш
мақсадида
содир
қилинаётган
жиноятларига
қарши
курашда
жиноят
қонунини
такомиллаштириш
ва
суд
амалиётини
яхшилаш
,
гиёҳвандлик
воситаларининг
мамлакатимиз
ҳудудига
кириб
келишини
олдини
олишда
халқаро
ҳамкорликни
кучайтириш
долзарб
аҳамият
касб
этади
.
Ж
.
Абдураҳмонхўжаев
ТДЮИ
тадқиқотчиси
СУДЬЯЛАР
КОРПУСИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ
ТАШКИЛИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Мустақиллик
йилларида
мамлакатимизда
суд
-
ҳуқуқ
ислоҳоталарини
амалга
ошириш
жараёнида
судьялар
корпусини
шакллантиришнинг
ҳуқуқий
асосларини
такомиллаштириш
,
уларнинг
роли
ва
таъсирини
оширишга
алоҳида
эътибор
берилиб
,
судьялар
корпусини
шакллантиришнинг
қонунчилик
асослари
давр
талаби
асосида
басқичма
-
босқич
ислоҳ
этилмоқда
.
Судьялар
корпусини
шакллантириш
ҳуқуқий
тартибга
солиш
ва
улар
мустақиллигини
таъминлашнинг
қонунчилик
асосларини
назарий
ва
амалий
жиҳатдан
таҳлил
этиб
ўрганиш
,
ўз
навбатида
мустақил
суд
ҳокимияти
ҳуқуқий
асосларини
мустаҳкамлаш
билан
бир
қаторда
инсон
ҳуқуқлари
,
эркинликлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
масалалари
билан
ҳам
бевосита
боғлиқдир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ислом
Каримов
2010
йил
12
ноябрдги
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
“
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
консепсияси
”
1
номли
маърузаларида
“...
суд
органлари
фаолиятининг
ҳуқуқий
асосини
қадам
-
бақадам
такомиллаштириб
бориши
зарур
”
2
деб
таъкидлаганлари
ҳам
бежиз
эмас
.
Судьялар
корпусини
шакллантиришнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
масалалари
хусусида
,
М
.
Х
.
Рустамбаев
,
У
.
А
.
Тухташева
“
Ўзбекистон
Республикасида
суд
ҳокимияти
ва
суд
-
ҳуқуқ
ислоҳоти
”
номли
монографияларида
шундай
ёзадилар
:
“
судьялик
лавозимини
эгаллаган
давлат
хизматчиларининг
мажмуиси
судьялик
корпуси
деб
номланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
суд
тизимида
,
яъни
Конституциявий
судида
,
умумий
юрисдикция
судларида
,
шу
жумладан
ҳарбий
судларда
,
шунингдек
хўжалик
судларида
судьялик
лавозимини
эгаллаган
барча
шахслар
судьялик
корпусига
киришлиги
”
3
“
қоида
тариқасида
, “
судьялик
корпуси
”
тушунчасига
фақат
профессионал
судьялар
киритилиши
4
ҳақидаги
фикрлари
А
.
П
.
Рыжаковнинг
“
Судьялар
корпуси
одил
судловни
амалга
ошириш
ваколатига
эга
бўлган
барча
судьяларни
қамраб
олади
5
деб
билдирилган
назарий
таърифларнинг
ўзаро
уйғунлиги
ва
боғлиқлигини
кузатишимиз
мумкин
.
1
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
маърузаси
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2010. –
Б
.41–42.
2
Каримов
И
.
А
.
Бунёдкорлик
-
фаровон
ҳаёт
асоси
//
Бунёдкорлик
йўлидан
.
Т
.4. –
Т
. 1996. –
Б
.186.
3
Рустамбаев
М
.
Ҳ
.,
Тухташева
У
.
А
.
Ўзбекистон
Республикасида
суд
ҳокимияти
ва
суд
-
ҳуқуқ
ислоҳоти
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2009. –
Б
.111.
4
Ўша
жойга
қаранг
: –
Б
.124.
5
Рыжаков
А
.
П
.
Правоохранительные
органы
:
Учебник
для
вузов
. –
М
.:
Инфра
М
, 2001. –
Б
.192.
