КОНСТИТУЦИЯВИЙ
ҲУҚУҚ
♦
CONCTITUTIONAL LAW
♦
КОНСТИТУЦИОННОЕ
ПРАВО
2008
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
75
Г
.
Маликова
Юридик
фанлар
номзоди
ФУҚАРОЛАР
ЙИҒИНИНИ
ЮРИДИК
ШАХС
СИФАТИДА
КОНСТИТУЦИЯВИЙ
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИШ
МУАММОЛАРИ
Ҳуқуқий
адабиётларда
"
жисмоний
"
ёки
"
юридик
шахс
"
иборалари
тез
-
тез
тилга
олинади
.
Улар
ҳуқуқ
назариясида
,
хусусий
ҳуқуқ
(
асосан
фуқаролик
)
соҳа
тадқиқотларида
,
кейинги
йилларда
эса
оммавий
-
ҳуқуқий
адабиётларда
ҳам
ишлатилиб
келинмоқда
1
.
Қонунчиликка
ҳар
иккала
термин
ҳам
маълум
.
Консти
-
туциявий
ҳуқуқда
,
аксарият
ҳолларда
,
жисмоний
шахс
ҳақида
эмас
,
балки
инсон
ҳақида
,
фуқаро
тўғрисида
,
фуқаролиги
бўлмаган
шахс
ва
ҳ
.
к
.
лар
тўғрисида
гап
боради
.
Конституцияларда
инсоннинг
(
яъни
жисмоний
шахснинг
)
асосий
ҳуқуқлари
мустаҳкамланар
экан
,
кўпинча
"
ҳар
ким
"
сўзи
ишлатилади
(
масалан
,
ҳар
ким
эркинлик
ва
шахсий
дахлсизлик
ҳуқуқига
эга
).
Оммавий
ҳуқуққа
тегишли
бўлган
ташкилотларнинг
ҳуқуқий
мақомини
белгилаш
учун
позитив
фуқаролик
ҳуқуқида
мавжуд
бўлган
юридик
шахс
ҳуқуқи
,
ундаги
камчиликлар
ҳуқуқий
адабиётларда
вақти
-
вақти
билан
ёритиб
турилмоқда
2
.
Бошқача
айтганда
,
гап
хусусий
ва
оммавий
ҳуқуқни
ташкил
этишда
"
шахслар
"
тушунчаси
-
га
нисбатан
бир
хил
ҳуқуқий
тузилмани
қўллаб
бўлмаслиги
устида
бормоқда
.
Ҳуқуқнинг
деярли
барча
тармоқлари
,
турли
нисбат
-
ларда
бўлса
-
да
,
оммавий
-
ҳуқуқий
ва
хусусий
ҳуқуқий
характердаги
нормаларни
ўзида
ифода
этади
.
Ижти
-
моий
ҳаётнинг
турли
жабҳаларида
давлатнинг
тартиб
-
ни
белгилаб
берувчи
роли
ошиб
бораётган
ҳозирги
вақтда
ушбу
ҳолатни
табиий
деб
қабул
қилиш
мумкин
.
Тоталитар
социализм
мамлакатларида
ҳуқуқни
омма
-
вий
ва
хусусийга
бўлиниши
инкор
қилиб
келинган
.
Анъанавий
англо
-
саксон
ҳуқуқида
ҳам
бундай
бўлиниш
мавжуд
эмас
,
бу
ерда
бошқача
классификацияга
амал
қилинади
.
Аммо
бундай
фарқланишни
(
айниқса
,
илмий
ишларда
)
бутунлай
инкор
қилиш
назарий
жиҳатдан
мақсадга
мувофиқ
бўлмайди
,
амалда
ҳам
мумкин
эмас
.
Фуқаролик
ҳуқуқининг
мутлақ
ваколат
доирасига
юридик
шахс
деб
эълон
қилишни
киритиш
масаласини
собиқ
совет
давлатларининг
Фуқаролик
кодексларида
ҳам
кузатиш
мумкин
.
Мазкур
Фуқаролик
кодекслари
ҳаётда
ва
ҳуқуқда
учрайдиган
барча
турдаги
юридик
шахсларни
қамраб
олиш
ва
тўла
-
тўкис
бошқаришга
йўналтирилган
эди
.
Амалда
эса
бунинг
акси
бўлмоқда
.
Фуқаролик
кодекси
барча
юридик
шахсларни
тартибга
солиш
у
ёқда
турсин
фуқаролик
ҳуқуқи
билан
тартибга
солиниши
лозим
бўлганларини
ҳам
тегишли
равишда
ҳуқуқий
жиҳатдан
бошқара
ололмаяпти
3
.
Шунинг
учун
ҳам
"
Фуқаролик
кодекси
юридик
шахслар
тўғрисидаги
тўла
ишлаб
чиқилган
нормалар
тизимини
ўз
ичига
1
Муаллифдан
.
Рим
юристлари
ҳуқуқни
оммавий
(
ижтимоий
,
оммавий
характердаги
масалаларни
тартибга
соладиган
нормалар
)
ва
хусусий
(
хусусий
характердаги
муносабатлар
,
асосан
фуқаролик
ҳуқуқи
)
га
бўлганлар
,
бу
ҳозирги
вақтда
мўлжалдаги
йўналишни
белгилаб
берувчи
аҳамияга
эга
.
2
Савин
В
.
И
.,
Медолазов
К
.
Л
.
К
вопросу
о
соотношении
норм
конституционного
и
гражданского
права
в
российском
законо
-
дательстве
//
Конституционное
и
муниципальное
право
. 2005.
№
1.
С
.39–42.
3
Ладо
Чантурия
. 29
июнь
2007
йилда
ТДЮИ
даги
маърузаси
материалларидан
олинди
.
қамраб
олади
"
4
деган
фикрга
қўшилиб
бўлмайди
.
Ўша
муаллифнинг
бошқа
бир
фикри
ҳақиқатга
яқинроқдир
:
"
Фуқаролик
кодекси
асосий
принципиал
қоидаларни
белгилаб
бериш
билан
бирга
,
юридик
шахсларнинг
алоҳида
турини
тартибга
соладиган
муносабатлар
кейинги
қабул
қилинадиган
қонунларга
асос
бўлиб
хизмат
қилиши
лозим
"
5
.
Шундай
қилиб
,
давлатимиз
-
нинг
Фуқаролик
кодекси
юридик
шахсларга
оид
ҳуқуқий
қоидаларни
фақат
қисман
тартибга
солади
,
уларни
тўла
тартибга
солиш
эса
алоҳида
тармоқ
қонунларида
ўз
ифодасини
топмоқда
,
ушбу
қонунлар
Фуқаролик
кодексининг
принципиал
қоидаларига
баъзан
тўғри
келмаётган
ҳолатлар
ҳам
кузатиляпти
.
Юридик
шахс
-
лар
билан
боғлиқ
ташкилий
тузилмалар
эса
кўп
қиррали
ва
кўп
сонли
бўлганлиги
сабабли
Фуқаролик
кодекси
томонидан
бир
қонун
доирасида
тўла
равишда
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
имконияти
йўқ
.
Шу
муно
-
сабат
билан
юридик
шахслар
тушунчасига
янгича
ёндошув
,
айниқса
уларни
ҳуқуқий
жиҳатдан
клас
-
сификация
қилишга
эхтиёж
пайдо
бўлмоқда
.
"
Юридик
шахс
"
тушунчаси
тахминан
XIX
асрнинг
биринчи
ярмида
немис
адабиётида
пайдо
бўлиб
,
кей
-
инчалик
қонунчиликда
ўз
ифодасини
топган
6
.
Юридик
шахс
тушунчасининг
вужудга
келиши
,
унинг
ҳуқуқий
қоидаларининг
тартибга
солиниши
,
қарийиб
юз
йил
давомида
бу
соҳада
илмий
тадқиқотлар
ўтказилиши
(1896
йил
Германияда
Фуқаролик
тузуклари
қабул
қилингандан
буён
) "
хусусий
ҳуқуқ
" (
асосан
фуқаролик
ҳуқуқи
)
билан
бевосита
боғлиқ
бўлган
.
Юридик
шахс
-
ларга
оид
турли
шаклларнинг
пайдо
бўлиши
ва
ривож
-
ланишига
фуқаролик
билан
боғлиқ
муносабатлар
ва
тадбиркорлик
фаолиятининг
кенг
тус
олиши
сабаб
бўлган
.
Кейинчалик
жамият
тузилишида
ўзгаришлар
содир
бўлди
,
сиёсий
партиялар
майдонга
келди
,
каса
-
ба
уюшмалари
оммавий
ташкилотларга
айланди
ва
жамиятда
муҳим
роль
ўйнай
бошлади
,
иш
берувчилар
бирлашмалари
,
хотин
-
қизлар
,
ёшларнинг
турли
уюш
-
малари
,
кўплаб
бошқа
жамоат
бирлашмалари
ва
таш
-
килотлари
,
яъни
оммавий
-
ҳуқуқий
ташкилотлар
мақомига
эга
бўлган
бирлашмалар
тузилди
.
Давлат
қурилиши
турли
тармоқларга
бўлинди
,
давлат
орган
-
ларининг
янги
турлари
,
шунингдек
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
тузилмаси
,
янги
муассасалар
ву
-
жудга
келди
.
Уларга
ҳам
маълум
юридик
мақом
бери
-
лиши
талаб
этилар
,
кўпчилиги
юридик
шахс
мақомига
муносиб
ҳисобланарди
.
Миллий
ва
хориж
қонунчилигида
партиялар
,
касаба
уюшмалар
,
кўплаб
бошқа
ташкилот
,
муассаса
ва
фондларга
юридик
шахс
мақоми
берила
бошланди
.
Баъзи
қонунлар
ва
ҳуқуқий
хужжатларда
айрим
давлат
органлари
ҳам
юридик
шахс
мақомига
эгалиги
таъкидланди
.
Мазкур
таъриф
-
ларга
қандай
муносабатда
бўлмайлик
,
барибир
,
улар
қонунчиликда
ўз
ифодасини
топган
эди
.
Бу
ўринда
гап
мамлакатнинг
ривожланиш
даражаси
билан
боғлиқ
равишда
Германия
фуқаролик
тузукларида
биринчи
бор
таърифланган
юридик
шахслардан
фарқ
қилиб
,
бутунлай
бошқа
юридик
шахслар
устида
кетмоқда
.
Кейинги
йилларда
"
юридик
шахслар
"
ибораси
кўпгина
давлатларнинг
конституцияларда
ҳам
ўз
ифо
-
дасини
топмоқда
.
Италия
,
Исландия
,
Португалия
,
Лит
-
4
Комментарий
к
ГК
Российской
Федерации
части
первой
(
постатейный
).
М
.:
Контракт
, 2005.
С
.149.
5
Там
же
.
6
Чиркин
В
.
Е
.
Понятие
юридического
лица
и
орган
государст
-
ва
//
Конституционное
и
муниципальное
право
. 2006.
№
5.
С
.12–15.
КОНСТИТУЦИЯВИЙ
ҲУҚУҚ
♦
CONCTITUTIONAL LAW
♦
КОНСТИТУЦИОННОЕ
ПРАВО
2008
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
76
ва
,
Словакия
,
Чехия
ва
бошқа
давлатларнинг
Консти
-
туция
моддаларида
турли
юридик
шахслар
(
тижорат
ташкилотлари
,
касаба
уюшмалари
,
диний
ташкилот
-
лар
)
ўз
ифодасини
топа
бошлади
1
.
Кипр
давлати
Кон
-
ституциясида
"
хусусий
ҳуқуққа
мансуб
юридик
шахс
"
асослаб
берилди
(23-
модда
).
Греция
Конституцияси
-
нинг
17-
моддасида
"
оммавий
ҳуқуққа
мансуб
юридик
шахслар
"
сўз
бирикмаси
қўлланилган
(1975
йил
).
Миллий
ҳуқуқда
юридик
шахслар
тизимининг
ўзига
хос
томонларидан
бири
иқтисодиётнинг
ўтиш
даври
билан
изоҳланади
.
Бундан
,
мазкур
тизимни
янада
та
-
комиллаштириш
зарур
,
деган
хулоса
чиқариш
мумкин
.
Фуқаролик
ҳуқуқининг
юридик
табиатига
кўра
,
юридик
шахсларнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклига
мувофиқ
уларни
ортиқча
ва
ёт
кўринишлардан
халос
этишимиз
лозим
.
Фуқаролик
ҳуқуқида
эса
фақатгина
фуқаролик
-
ҳуқуқий
ва
хусусий
-
ҳуқуқий
қисмларини
қолдириш
мақсадга
мувофиқ
бўлади
2
.
Р
.
Каннуа
ўзининг
докторлик
диссертациясида
ом
-
мавий
муассасанинг
уч
элементини
санаб
кўрсатади
:
булар
–
юридик
шахс
,
оммавий
хизмат
кўрсатиш
,
яъни
жамият
манфаатларидан
келиб
чиқиб
хизмат
қилиш
ва
махсус
мақсадлар
учун
мўлжалланганлик
3
.
XX
асрнинг
80-
йиллар
охирида
Ф
.
Тернье
шундай
ёзган
эди
: "
оммавий
ҳуқуқ
субъектлари
"
турлича
бўлади
,
улар
"
оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахсларини
ҳам
қамраб
олади
",
буларга
давлат
,
маҳаллий
жамоа
-
лар
ва
оммавий
муассасалар
ҳам
киради
4
,
аммо
ом
-
мавий
ҳуқуқнинг
субъектлари
нафақат
давлат
томони
-
дан
,
балки
бошқа
ташкилотлар
томонидан
ҳам
вужудга
келтирилиши
мумкин
.
Бу
оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахсларига
хос
доктринани
ривожлантиришга
қўйилган
навбатдаги
қадам
эди
,
аммо
мазкур
муаммо
фақатгина
белгиланиб
олинган
эди
,
холос
.
Бизнинг
давлатимизда
оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахсларига
оид
алоҳида
категориялари
муҳокама
қилинмайди
.
Мунозаралар
эса
асосан
,
оммавий
-
ҳуқуқий
тузилмалар
юридик
шахсларнинг
цивилистик
белгиларига
қанчалик
мувофиқ
келиши
атрофида
бормоқда
5
.
Шубҳасиз
,
оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахсларга
оид
муаммосини
давлатшунос
олимлар
цивилистлар
ёрдамисиз
ҳал
эта
олмайди
.
Ўтган
асрнинг
50-
йилларида
С
.
Н
.
Братусь
мамлакатимизнинг
аксарият
таълимотлари
учун
юридик
шахсларни
оммавий
ва
хусусийга
анъанавий
равишда
бўлинишлари
у
қадар
катта
аҳамиятга
эга
эмас
,
деган
эди
.
Агар
давлат
ва
оммавий
тузилмалар
мулк
ҳуқуқи
ва
мажбурияти
субъ
-
екти
сифатида
намоён
бўлса
,
улар
фуқаролик
ҳуқуқининг
юридик
шахслари
тарзида
ҳаракат
қиладилар
.
Бундан
ташқари
,
оммавий
ва
хусусий
ҳуқуққа
мансуб
шахслар
ўртасида
аниқ
чегара
мезони
йўқ
,
чунки
ўртада
кўплаб
оралиқ
тузилмалар
ҳам
мав
-
жуд
6
.
Цивилистлар
томонидан
муҳим
ҳисобланган
юри
-
дик
шахсларга
берилган
кўплаб
таърифлар
орасида
1
Конституции
государств
Европы
.
Т
.1–3.
М
., 2001.
2
Ладо
Чантурия
. 29
июнь
2007
йилда
ТДЮИ
ўтказилиган
давра
суҳбатидаги
маърузаси
материалларидан
олинди
.
3
Connois R. La notion d"etablissement publique en droit
administratif fransais. 1958. P. 13–14.
4
Қаранг
: Ternier Ph. La responsabilite contractuelle des
personnes publique en droit administratif. 1989. P.7.
5
Ашуров
Ж
.
А
. "
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органла
-
ри
юридик
шахс
сифатида
"
мавзусидаги
магистрлик
илмий
даражасини
олиш
учун
ёзилган
диссертация
. 2008.
6
Братусь
С
.
Н
.
Юридические
лица
в
советском
гражданском
праве
.
М
.,1947. 63-
б
.
давлатшунослар
учун
уларнинг
ҳуқуқий
ҳолати
ва
амалга
оширадиган
ишларининг
ижтимоий
моҳиятини
қонуний
тартибга
солиш
алоҳида
ўрин
тутади
.
Академик
Х
.
Раҳмонқулов
фикрига
кўра
, "
юридик
шахс
айни
вақтда
оммавий
ҳуқуқ
субъекти
,
шунингдек
,
хусусий
(
фуқаролик
)
ҳуқуқ
субъекти
вазифасини
ўтайди
.
Оммавий
ҳуқуқ
субъекти
сифатида
у
маъмурий
муассаса
ҳисобланади
ва
давлат
аҳамиятига
эга
бўлган
сиёсий
вазифаларни
давлат
назорати
остида
бажаради
,
хусусий
ҳуқуқ
субъекти
сифатида
фуқаролар
эхтиёжини
қондириш
учун
тегишли
инфра
-
тузилмани
ташкил
этади
"
7
.
Худди
ана
шу
ҳолат
(
айниқса
ҳокимият
вакиллари
билан
унга
бўйсунувчилар
ўртасидаги
муносабатнинг
пайдо
бўлиши
)
миллий
қонунчиликка
оммавий
ҳуқуққа
оид
юридик
шахслар
масаласини
киритиш
мақсадга
мувофиқлиги
асосли
ва
мантиқан
тўғри
эканлигини
билдиради
.
М
.
И
.
Кулагин
8
оммавий
ҳуқуққа
оид
юридик
шахс
-
ларни
алоҳида
белгиларига
қараб
ажратмайди
,
аммо
у
мазкур
шахснинг
давлат
ҳокимияти
ваколатларини
амалга
ошириши
мумкинлигини
(
амалда
муниципал
оммавий
ҳокимият
ваколатига
эга
бўлиш
эҳтимоли
мавжудлигини
)
эътироф
этиб
,
мазкур
ҳолатнинг
хусу
-
сий
ҳуқуқ
субъектига
хос
эмаслигини
аниқ
-
равшан
қилиб
кўрсатиб
берди
.
Шунингдек
,
у
оммавий
ҳуқуққа
оид
юридик
шахсларнинг
махсус
органларга
бошқарувчи
сифатида
тайинлаш
тартиби
устида
тўхталиб
ўтади
.
Бундай
шахслар
давлат
хоҳиш
-
иродасини
амалга
оширувчи
,
оммавий
ҳуқуқ
ва
мажбу
-
риятларни
элтувчи
сифатида
фаолият
кўрсатишини
таъкидлайди
.
Уларнинг
иштироки
билан
ижтимоий
муносабатларда
фуқаролик
,
маъмурий
ва
конститу
-
циявий
ҳуқуқий
тартибга
солиш
амалга
оширилади
.
Х
.
Р
.
Рахмонқулов
ўз
фикрини
ривожлантириб
,
ом
-
мавий
ҳуқуқда
(
давлат
,
маъмурий
,
молиявий
,
солиқ
ва
бошқа
тузилмалар
)
кўплаб
юридик
шахс
номини
олган
ташкилий
тузилмалар
мавжудлиги
,
аммо
уларни
таш
-
кил
этиш
давлат
ва
унинг
органларининг
мутлақ
вако
-
лати
доирасига
кириши
ва
мазкур
ҳолатларга
хусусий
фаолият
билан
шуғулланувчи
шахслар
аралаша
ол
-
маслигини
таъкидлайди
.
Юридик
шахсларни
ташкил
-
лаштирилиши
ва
уларнинг
фаолият
кўрсатиши
юзаси
-
дан
келиб
чиқадиган
муносабатлар
ўз
табиатига
кўра
хусусий
-
ҳуқуқий
характерга
эга
бўлиб
,
у
фуқаролик
қонунчилиги
билан
тартибга
солинмайди
9
.
Масалан
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларини
хусу
-
сий
-
ҳуқуқий
характердаги
акт
билан
ташкил
этилади
деб
бўлмайди
.
Уларни
ташкил
этиш
жараёнида
Фуқаролик
кодексининг
нормалари
қўлланилмайди
(
бу
ҳақда
қуйида
батафсил
тўхталиб
ўтамиз
).
Оммавий
ҳуқуққа
оид
юридик
шахслар
тушунчасини
шакллантиришда
қуйидаги
тавсифларга
эътиборни
қаратиш
лозим
деб
ҳисоблаймиз
:
1.
Оммавий
ҳуқуқий
юридик
шахсларнинг
келиб
чиқиши
ва
асосий
моҳиятига
кўра
–
оммавий
-
ҳуқуқий
тузилма
.
Унинг
"
цивилистик
"
хусусиятлари
,
мавжуд
бўлган
ҳолда
ҳам
,
ҳуқуқий
мақомида
асосий
ролни
7
Рахманкулов
Х
.
Р
.
О
понятии
юридического
лица
.
Хўжалик
ва
ҳуқуқ
. 2003.
№
6. 65-
б
.
8
М
.
И
.
Кулагин
Государственно
-
монополистический
капита
-
лизм
и
юридическое
лицо
.
М
., 1987.
9
Рахманкулов
Х
.
Р
.
Законодательство
Республики
Узбекистан
о
юридических
лицах
.
Субъекты
гражданского
права
.
Т
.1.
Алматы
, 2001.
С
.51.
КОНСТИТУЦИЯВИЙ
ҲУҚУҚ
♦
CONCTITUTIONAL LAW
♦
КОНСТИТУЦИОННОЕ
ПРАВО
2008
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
77
ўйнамайди
.
2.
У
ижтимоий
манфаатларни
кўзлайдиган
алоҳида
мақсадли
вазифага
эга
.
Оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахслари
ўзига
тегишли
ваколат
ёки
мулкдан
фойда
-
ланиб
ўз
аъзоларининг
хусусий
манфаатларини
кўзлаш
ҳуқуқига
эга
эмас
.
3.
Оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахслари
ва
унинг
органлари
ўз
хусусиятига
кўра
давлат
,
маҳаллий
ва
ижтимоий
корпоратив
(
сўнггисида
гап
жамоат
бирлаш
-
маси
устида
кетмоқда
)
ҳокимият
ваколатига
эга
.
Ушбу
ваколат
нормаларни
белгилаб
беради
,
тақсимлайди
ва
бошқа
вазифаларни
амалга
оширади
.
Ўз
навбатида
бу
кенг
маънодаги
бошқарув
ваколати
мавжуд
эканлигини
англатади
.
У
дискрецион
характерга
эга
(
хусусий
ҳуқуқнинг
юридик
шахсларида
бундай
бўлиши
мумкин
эмас
),
яъни
оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахс
ҳисобланган
органлари
томонидан
қонун
доирасида
қабул
қилган
қарорлари
учинчи
шахсларга
тадбиқ
эти
-
лади
.
4.
Оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахслари
оммавий
характердаги
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларни
бажарувчи
ҳисобланади
.
Улардан
фуқаролик
муносабатларида
қатнашаётганлар
,
шунингдек
бошқалар
хусусий
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларга
эга
бўлишлари
мумкин
,
аммо
би
-
ринчи
гуруҳдаги
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахс
фаолиятининг
моҳиятини
бел
-
гилаб
беради
.
Оммавий
характердаги
ҳуқуқ
ва
мажбу
-
рият
алоҳида
олинган
ҳуқуқ
ва
мажбурият
бўлмай
,
балки
умумий
қоида
бўйича
ваколат
сифатида
,
яъни
ўзаро
боғлиқ
ҳолда
амал
қилади
.
Оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахси
ўз
ҳуқуқини
жорий
қилиши
,
бинобарин
,
у
қонунда
белгиланган
шакл
ва
хажмда
оммавий
ҳокимиятни
амалга
ошириши
керак
.
Оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахси
хусусий
ҳуқуқнинг
юридик
шахсидан
фарқли
равишда
ўз
ваколатини
амалга
оширишда
қонунда
белгилаб
берилган
ёки
рухсат
этилган
қоидаларни
,
шунингдек
,
қонун
билан
таъқиқланмаган
вазифаларни
бажариши
мумкин
.
5.
Оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахси
,
қоидага
кўра
,
ўз
мулкига
эга
(
моддий
асоссиз
унинг
фаолиятини
та
-
саввур
этиб
бўлмайди
).
У
камдан
-
кам
ҳолатда
мулкчи
-
лик
ҳуқуқига
эга
бўлади
,
агарда
эга
бўлган
тақдирда
ҳам
унинг
мулкдан
фойдаланаётган
улуши
катта
бўлмайди
.
Оммавий
ҳуқуққа
оид
юридик
шахснинг
мулки
фойда
олиш
ёки
бошқа
хўжалик
фаолияти
учун
эмас
,
балки
унинг
ваколатини
амалга
ошириш
учун
ишлатилади
.
Мулк
тўғрисидаги
масала
ваколатга
нис
-
батан
иккинчи
даражали
аҳамиятга
эга
.
6.
Оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахси
битимлар
,
таъсис
шартномалари
ва
бошқа
йўллар
билан
эмас
,
балки
мавжуд
ҳодисани
эътироф
этиш
асосида
ташкил
этилади
(
давлат
,
маҳалла
).
7.
Оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахси
доим
ўз
устави
-
га
эга
бўлавермайди
.
Давлат
рўйхатидан
ўтиш
эҳтиёжи
ҳар
доим
ҳам
мавжуд
бўлавермайди
.
Аммо
аксарият
ҳолларда
маълум
ҳуқуқий
ҳужжатлар
асосида
ташкил
этилади
ва
фаолият
кўрсатади
.
Давлат
учун
конститу
-
ция
устав
ролини
ўйнайди
.
Давлат
органлари
юридик
шахс
сифатида
парламент
қонунлари
ва
ўзлари
қабул
қилган
ҳужжатлар
асосида
фаолият
кўрсатади
.
8.
Оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахси
анча
кенг
мустақилликка
эга
бўлиши
(
бу
уларнинг
келиб
чиқиши
ва
ташкил
этилиши
жараёни
билан
белгиланади
)
ва
анча
чекланган
бўлиши
ҳам
мумкин
.
Агар
бу
тузилма
–
орган
–
юридик
шахс
шаклида
бўлса
,
унинг
мустақиллиги
маълум
даражада
доим
мавжуд
.
Хусусий
ҳуқуқнинг
юридик
шахси
мустақиллиги
анча
чекланган
бўлади
.
9.
Оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахс
жавобгарлиги
ҳам
оммавий
ҳуқуқ
талабларига
мувофиқ
бўлади
.
10.
Хусусий
ҳуқуқнинг
юридик
шахсига
нисбатан
ом
-
мавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахс
муносабатларида
у
ёки
бу
даражада
ва
шаклда
босқичма
-
босқичлик
мавжуд
бўлади
.
Бу
юридик
шахс
фаолиятида
ижтимоий
ҳокимият
белгиларининг
мавжудлиги
билан
изоҳланади
.
Давлатимизнинг
миллий
қонунчилигида
"
оммавий
ҳуқуқнинг
юридик
шахси
"
тушунчаси
ишлатилмайди
,
аммо
амалда
бу
тушунча
умумлашган
ҳолатда
мав
-
жуддир
.
У
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодек
-
сининг
39-
моддасида
ўз
ифодасини
топган
бўлиб
,
қуйидагича
баён
этилган
:
ўз
мулкида
,
хўжалик
юрити
-
шида
ёки
оператив
бошқарувида
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлган
ҳамда
ўз
мажбуриятлари
юзасидан
ушбу
мол
-
мулк
билан
жавоб
берадиган
,
ўз
номидан
мулкий
ёки
шахсий
номулкий
ҳуқуқларга
эга
бўла
оладиган
ва
уларни
амалга
ошира
оладиган
,
мажбуриятларни
ба
-
жара
оладиган
,
судда
даъвогар
ва
жавобгар
бўла
ола
-
диган
ташкилот
юридик
шахс
ҳисобланади
.
Юридик
шахслар
мустақил
баланс
ёки
сметага
эга
бўлишлари
керак
.
ФК
нинг
40-
моддасига
асосан
юридик
шахслар
фойда
олишни
ўз
фаолиятининг
асосий
мақсади
қилиб
олган
(
тижоратчи
ташкилот
)
ёки
фойда
олишни
ана
шундай
мақсад
қилиб
олмаган
ташкилот
(
тижоратчи
бўлмаган
ташкилот
)
ларга
бўлинган
.
Тижоратчи
ташки
-
лотларни
хўжалик
ширкатлари
,
масъулияти
чекланган
жамият
,
акциядорлар
жамияти
,
унитар
корхоналар
ва
бошқалар
ташкил
этса
,
тижоратчи
булмаган
ташкилот
-
лар
қаторига
Фуқаролик
кодекси
матлубот
кооперати
-
ви
,
жамоат
бирлашмалари
,
жамоат
фондлари
,
муасса
-
салар
,
юридик
шахслар
бирлашмалари
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларини
киритган
.
Тарихий
тараққиёт
давомида
жамиятда
оммавий
-
ликнинг
асосий
кўринишларини
давлат
бошқаруви
ва
ҳокимият
ташкил
қилган
.
Мазкур
ёндошув
асосли
ҳисобланган
,
чунки
айнан
ушбу
феноменлар
расмий
-
лаштиришнинг
меъёрлари
,
умумий
манфаатларнинг
жамланмаси
,
оммавий
манфаатларни
таъминлаш
во
-
ситаси
бўлиш
билан
бир
қаторда
мажбурлашнинг
тур
-
ли
усулларини
ҳам
ўз
ичига
қамраб
олган
.
Ўзини
ўзи
бошқариш
эса
ҳозиргидек
оммавийлик
белгиларига
эга
бўлмаган
равишда
мавжуд
ҳодиса
сифатида
қаралган
.
Тарихий
тараққиётнинг
бориши
кўрсатадики
,
бун
-
дай
қарашлар
аллақачон
эскирган
ва
XXI
асрда
бошқача
хулоса
чиқаришга
тўғри
келади
.
Жамиятда
ўзини
ўзи
ташкил
этиш
ва
иттифоқчиликда
уюшиб
яшаш
тенденциясида
,
шубҳасиз
,
ҳали
қарама
-
қарши
фикрлар
мавжуд
.
Ўзини
ўзи
бошқариш
ўзини
ташкил
-
лаштиришга
асосланган
оммавий
ҳокимият
бўлиб
,
барча
муаммоларни
ваколат
доирасида
ўзи
ҳал
қилиши
лозим
,
шунинг
учун
,
у
назарияда
ҳам
,
қонунда
ҳам
эътироф
этилган
бошқарувга
айланиб
бормоқда
.
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
1-
моддасига
кўра
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариши
-
фуқароларнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
ва
қонунлари
билан
кафолатланадиган
,
уларнинг
ўз
манфаатлари
-
дан
,
ривожланишнинг
тарихий
хусусиятларидан
,
шунин
-
гдек
миллий
ва
маънавий
қадриятлардан
,
маҳаллий
урф
-
одатлар
ва
анъаналардан
келиб
чиққан
ҳолда
маҳаллий
аҳамиятга
молик
масалаларни
ҳал
қилиш
борасидаги
мустақил
фаолиятидир
".
Ушбу
нормадан
келиб
чиқадики
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқаруви
бу
маҳаллий
аҳамиятга
эга
бўлган
бир
қатор
масала
-
КОНСТИТУЦИЯВИЙ
ҲУҚУҚ
♦
CONCTITUTIONAL LAW
♦
КОНСТИТУЦИОННОЕ
ПРАВО
2008
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
78
ларни
ҳал
қилишга
йўналтирилган
оммавий
-
ҳуқуқий
характерга
мансуб
фаолият
ҳисобланади
.
Бу
фаолият
-
да
асосий
субъект
вазифасини
аниқ
бир
маҳалла
дои
-
расида
халқ
ҳокимиятини
амалга
оширувчи
аҳоли
ба
-
жаради
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексида
келтириб
ўтилган
ва
цивилистлар
фикрига
асосан
уни
-
версал
ҳисобланган
юридик
шахс
тушунчаси
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
учун
анча
ноаниқдир
.
Ваҳоланки
,
айрим
цивилистлар
эъти
-
роф
этганидек
"
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларига
юридик
шахс
сифатида
берилган
фуқаролик
-
ҳуқуқий
таъриф
ва
уни
қонуний
мустаҳкамлаб
қўйилганлиги
ҳозирги
вақтда
ўткинчи
бир
ҳолатни
эслатади
ва
баъзи
бир
қарама
-
қарши
хулоса
-
ларни
келтириб
чиқаради
.
Масалан
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларини
квазиюридик
шахс
сифатида
кўрсатиш
мумкин
.
Чунки
қонун
чиқарувчи
уларни
юридик
шахс
сифатида
ташкил
этиш
механиз
-
мининг
муайян
ҳуқуқий
тартибини
белгиламаган
.
Улар
истеъмолчилар
кооперативи
,
жамот
бирлашмаси
ва
бошқа
тузилмалар
каби
юридик
шахс
сифатида
давлат
рўйхатидан
ўтмайдилар
"
1
.
Бизнингча
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқарувини
худди
партия
,
касаба
уюшмаси
каби
жамоат
ташкило
-
ти
сифатида
тушунмаслик
керак
.
Бу
ўринда
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
деганда
гап
давлатникига
ўхшаш
мустақил
бошқарув
тизими
устида
кетмоқда
.
Биноба
-
рин
,
бу
ҳам
ўз
олдига
маҳаллий
даражада
ва
муайян
маънода
давлат
ҳокимияти
билан
параллел
фаолият
кўрсатадиган
ижтимоий
ҳокимият
тизимидир
.
Мазкур
органларни
ташкил
этиш
тартиби
ҳам
ўзгача
бўлади
.
Фуқаролик
Кодексининг
40-
моддасига
асосан
"
юридик
шахслар
мулкдор
ёки
у
вакил
қилган
шахс
томонидан
ёхуд
ваколатли
органнинг
фармойиши
асосида
,
шу
-
нингдек
қонун
ҳужжатларида
назарда
тутилган
тартиб
-
да
ташкил
этилади
"
деб
эътироф
этилган
.
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
"
тўғрисидаги
қонуннинг
7-
моддасига
кўра
"
шаҳарчалар
,
қишлоқлар
ва
овуллар
,
шунингдек
шаҳарлар
,
шаҳарчалар
,
қишлоқлар
ва
овуллардаги
маҳаллалар
фуқароларининг
йи
ғ
инлари
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларидир
"
деб
белгиланган
.
Қонун
чиқарувчилар
"
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органи
"
ва
"
маҳалла
"
тушунчаларининг
ўртасида
,
эҳтимол
,
тенглик
белгисини
қўяётгандирлар
.
Чунки
,
маҳаллалар
амалда
тегишли
туман
ҳокимининг
(
вако
-
латли
орган
)
қарори
асосида
(
фармойиши
асосида
эмас
)
ташкил
қилинади
.
Амалиётда
ушбу
ҳолатга
ми
-
соллар
ниҳоятда
кўп
.
Ўзбекистон
Республикаси
Кон
-
ституциясининг
104-
моддасига
асосан
,
ҳоким
ўзига
берилган
ваколатлар
доирасида
тегишли
ҳудуддаги
барча
корхоналар
,
муассасалар
,
ташкилотлар
,
бир
-
лашмалар
,
шунингдек
мансабдор
шахслар
ва
фуқаролар
томонидан
бажарилиши
мажбурий
бўлган
қарорлар
қабул
қилади
,
деб
белгиланган
.
Шу
билан
бирга
Фуқаролик
кодексининг
40-
моддасида
эътироф
этилган
ваколатли
органнинг
фармойиши
тушунчаси
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Норматив
-
ҳуқуқий
хуж
-
жатлар
тўғрисида
"
ги
қонун
нормаларида
ҳам
ўз
ифо
-
дасини
топмаган
.
Қонунчиликка
асосан
маҳалла
юридик
шахс
1
Туребеков
Т
.
К
вопросам
становления
развития
законода
-
тельства
о
некоммерческих
организациях
и
гражданско
-
правового
статуса
отдельных
их
видов
.
Хўжалик
ва
ҳуқуқ
.
№
4. 85-
б
.
ҳисобланмайди
.
Қолаверса
,
қонун
даражасида
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
қандай
ташкил
этилиши
ҳақида
ҳам
ҳеч
қандай
норма
мавжуд
эмас
.
Маҳалла
тушунчасига
бериладиган
таъриф
,
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексида
белги
-
ланган
юридик
шахс
тушунчаси
моддаларида
ўз
ифо
-
дасини
топмаган
.
Қуйида
имкон
қадар
бу
икки
тушун
-
чаларга
таъриф
беришга
ҳаракат
қиламиз
,
шундай
қилиб
:
маҳалла
деганда
–
маълум
бир
ҳудуд
доираси
-
да
,
яъни
шаҳарчалар
,
қишлоқлар
,
овуллар
ва
шаҳардаги
маҳаллаларда
доимий
истиқомат
қилаётган
аҳолининг
бирлашмаси
тушунилади
.
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органи
де
-
ганда
,
сайлов
орқали
шакллантириладиган
,
маҳаллий
аҳамиятга
эга
масалаларни
ҳал
қилиш
ваколатига
эга
ва
давлат
ҳокимияти
органлари
ти
-
зимига
кирмайдиган
органларни
назарда
тутамиз
.
Дастлаб
фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқариш
органла
-
рининг
юридик
шахс
сифатида
фаолият
юритиш
маса
-
ласига
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органла
-
ри
"
тўғрисидаги
қонунига
илмий
шарҳ
тайёрлаш
жа
-
раёнида
тўқнаш
келган
эдик
.
Бироқ
мазкур
қонунда
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
юридик
шахс
мақомига
эга
ёки
эга
эмаслиги
ҳам
аниқ
белги
-
ланмаган
.
Чунки
,
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
"
тўғрисидаги
қонуннинг
7-
моддасида
ифо
-
даланган
юридик
шахс
ҳуқуқларидан
фойдаланиш
деган
тушунча
мазкур
органнинг
ҳақиқатдан
ҳам
юри
-
дик
шахс
эканлигидан
тўлиқ
дарак
бермайди
2
.
Маса
-
лан
,
юридик
шахс
бўлмай
туриб
,
ишончномага
асосан
унинг
номидан
ва
у
топширган
ваколат
доирасида
юридик
шахс
ҳуқуқларидан
фойдаланиш
мумкин
(
ФК
47, 134-
м
).
Лекин
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
ҳуқуқ
лаёқатининг
мазмунига
кўра
,
Фуқаролик
Кодексининг
78-
моддасига
асосан
ти
-
жоратчи
бўлмаган
юридик
шахс
сифатида
тан
олинган
.
Ўзбекистон
Республикасининг
фуқаролик
ҳуқуқига
асосан
муайян
талабларга
жавоб
берадиган
ташкилот
-
ларгина
юридик
шахс
бўла
олади
3
.
Юридик
шахслар
: 1)
ташкилий
бирлик
("
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
7-8
моддалари
); 2)
мулкий
мустақиллик
("
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
23-
мод
., 1-
қ
.); 3)
мустақил
мулкий
жавобгарлик
; 4)
фуқаролик
муо
-
маласида
ўз
номидан
ҳаракат
қилиш
белгиларига
эга
бўлиши
("
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органла
-
ри
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
23-
мод
., 2-
қ
)
керак
.
Бир
қарашда
, "
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
Қонун
нормалари
мазкур
та
-
лабларга
жавоб
беради
.
Лекин
,
юридик
шахслар
Фуқаролик
кодексининг
40-
моддасида
назарда
тутил
-
ган
мустақил
баланс
ёки
сметага
эга
бўлишлари
ло
-
зимлиги
ҳақидаги
қоида
амалиётда
бир
қатор
муаммо
-
ларни
келтириб
чиқармоқда
.
Юридик
шахсларнинг
мустақил
баланс
ёки
сметага
эга
бўлишлари
лозимлиги
тўғрисидаги
қоида
нимани
билдиради
?
Мустақил
баланснинг
бўлиши
юридик
шахснинг
мол
-
мулкини
маълум
даражада
алоҳида
аж
-
2
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
Кодексининг
биринчи
қисмига
умумий
тавсиф
ва
шарҳлар
.
Тошкент
:
Иқтисодиёт
ва
ҳуқуқ
дунёси
, 1997. 215-
б
.
3
И
.
Зокиров
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
ҳуқуқи
.
Тошкент
:
Адолат
, 1996. 53-
б
.
КОНСТИТУЦИЯВИЙ
ҲУҚУҚ
♦
CONCTITUTIONAL LAW
♦
КОНСТИТУЦИОННОЕ
ПРАВО
2008
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
79
ратилган
бўлишини
ва
унинг
мулкий
муносабатларни
мустақил
равишда
ташкил
қилишини
таъминлаш
учун
ёрдам
беради
.
Балансда
юридик
шахс
бутун
мол
-
мулкининг
ҳажми
,
келиб
тушадиган
даромадлар
,
хара
-
жатлар
,
шунингдек
баланснинг
актив
ва
пассив
қисмлари
батафсил
акс
эттирилган
бўлади
1
.
Смета
–
бу
пул
маблағларининг
кириб
келиши
,
хара
-
жат
қилинишини
акс
эттириш
билан
бирга
,
сиртдан
кела
-
диган
маблағлар
ҳисобига
таъминланувчи
ижтимоий
-
маданий
,
бошқарув
ва
шунга
ўхшаш
бошқа
тижорат
фао
-
лиятини
амалга
оширмайдиган
муассасаларнинг
мол
-
мулкини
алоҳида
эканлигини
ифодаловчи
восита
ҳисобланади
.
Шу
билан
бирга
, "
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
24-
моддасига
асосан
, "
фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқариш
ор
-
ганларининг
молиявий
маблағлари
банк
муассасасидаги
мустақил
ҳисобварақда
сақланади
"
деб
белгиланган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
Кодексининг
771-
моддасига
,
шунингдек
Ўзбекистон
Республикаси
Марказий
банки
бошқарувининг
2001
йил
6
октябрдаги
25/4-
сон
(1-
сон
)
қарори
билан
тасдиқланган
Ўзбекистон
Республикаси
банкларида
очиладиган
банк
ҳисобварақлари
тўғрисидаги
Йўриқномага
асосан
банк
ҳисобвара
ғ
и
-
банк
ҳисобварағи
шартномасини
тузиш
орқали
банк
мижоз
(
ҳисобварақ
эгаси
)
ҳисобварағига
келиб
тушган
пул
маблағларини
қабул
қилиш
ва
кири
-
тиб
қўйиш
,
мижознинг
ҳисобварағидаги
тегишли
маблағларни
ўтказиш
ва
бериш
ҳамда
ҳисобварақ
бўйича
бошқа
операцияларни
амалга
ошириш
тўғрисидаги
фармойишларни
бажариш
вазифасини
ўз
зиммасига
олиши
натижасида
банк
билан
мижоз
ўртасида
вужудга
келадиган
муносабатлардир
,
деб
мустаҳкамланган
.
Табиийки
,
ҳар
бир
банк
ҳисобварағи
ўзининг
ҳисоб
-
китоб
рақамига
эга
бўлади
.
Бугунги
кунда
фуқаролар
йиғини
давлат
бюджети
-
дан
келиб
тушадиган
тўртта
ҳисоб
-
китоб
рақамига
эга
2
:
1. 2
ёшгача
бўлган
болалар
учун
ажратиладиган
нафақа
;
2. 18
ёшга
тўлмаган
болалар
учун
ажратиладиган
нафақа
;
3.
Кам
таъминланган
оилалар
учун
белгиланган
нафақа
;
4.
Ўзгалар
парваришига
муҳтож
ёлғиз
пенсионер
-
ларни
асосий
озиқ
-
овқат
маҳсулотлари
билан
таъмин
-
лаш
юзасидан
ажратиладиган
нафақалар
.
2006
йилда
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ҳузуридаги
Амалдаги
қонун
хужжатлари
мониторинги
институти
томонидан
Бухоро
ва
Наманган
вилоятла
-
рида
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
вакилла
-
ри
– 124
нафар
респондентлар
орасида
ўтказилган
сўров
натижаларининг
кўрсатишича
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
ўз
ваколатларини
самарали
амалга
оширишлари
учун
уларга
қандай
ваколатлар
бериш
ҳамда
уларнинг
қайси
ваколат
-
ларини
бекор
қилиш
лозим
,
деб
ҳисоблайсиз
?
"
де
-
ган
саволга
қишлоқ
фуқаролар
йиғини
ва
Маҳалла
фуқаролар
йиғинининг
ўз
ҳисоб
рақами
ва
бюджет
маблағларига
эга
бўлишлари
кераклиги
кўрсатилган
3
.
1
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролик
кодексининг
биринчи
қисмига
умумий
тавсиф
ва
шарҳлар
.
Тошкент
:
Иқтисодиёт
ва
ҳуқуқ
дунёси
, 1997. 160-
б
.
2
Policy brief. UNDP.
Аналитическая
записка
. 2006.
С
.3.
3
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ҳузуридаги
Амалдаги
қонун
хужжатлари
мониторинги
институти
томонидан
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
қонуни
мониторинги
.
Тошкент
, 2006. 46-
б
.
Фуқаролар
йиғинида
юқорида
эътироф
этилган
ҳисоб
-
китоб
рақамларидан
бошқа
ҳисоб
-
китоб
рақамлари
деярли
йўқ
.
Бундан
хулоса
чиқариш
мумкин
-
ки
,
фуқаролар
йиғини
давлатнинг
ижтимоий
таъминот
механизмидаги
тақсимловчи
звено
вазифасини
ижро
этмоқда
.
Бугунги
кунда
мазкур
муаммоларни
бартараф
этиш
пайти
келганга
ўхшайди
.
Чунки
аксарият
фуқаролар
йиғинлари
банкларда
ўз
ҳисоб
рақамларига
,
мустақил
баланс
ёки
сметаларига
эга
эмас
.
Демак
,
хайрия
кўринишида
фуқаролар
йиғинига
ўтказилган
пул
маблағлари
расмийлаштирилмайди
.
Бундан
ташқари
,
амалиёт
кўрсатишича
,
фуқаролар
йиғини
томонидан
бухгалтерия
ҳисобини
юритиш
тар
-
тиби
"
Бухгалтерия
ҳисоби
тўғрисида
"
ги
Ўзбекистон
Республикаси
қонуни
талабларига
жавоб
бермайди
.
Мазкур
қонуннинг
3-
моддасига
кўра
,
"
давлат
ҳокимияти
ва
бошқарув
органлари
,
Ўзбекистон
Рес
-
публикасида
рўйхатга
олинган
(
ҳисобга
эмас
)
юри
-
дик
шахслар
,
уларнинг
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
ҳамда
ундан
ташқарида
жойлашган
шуъба
корхоналари
,
филиаллари
,
ваколатхоналари
ва
бошқа
таркибий
бўлинмалари
бухгалтерия
ҳисоби
субъ
-
ектларидир
"
деб
белгиланган
.
Қолаверса
,
Ўзбекистон
Республикаси
давлат
статиска
қўмитасидан
олинган
расмий
маълумотларга
асосан
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
ягона
давлат
реестрига
юридик
шахслар
сифатида
97700
4
рақами
билан
халқ
хўжалиги
тармоқларининг
умумхалқ
таснифлагичи
(
ХХТУТ
ёки
ОКОНХ
)
га
киритилган
.
Бу
-
гунги
кунда
ушбу
реестрга
юридик
шахс
сифатида
ки
-
ритилган
фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
-
нинг
сони
9176
тани
5
ташкил
этади
.
Назаримизда
,
юридик
шахс
ҳуқуқларидан
фойда
-
ланиш
тўғрисида
эмас
,
балки
юридик
шахс
сифатида
эътироф
этиш
ҳақида
жиддий
ўйлаб
кўриш
лозим
.
Яна
бир
муаммо
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
"
тўғрисидаги
қонуннинг
9
ва
27-
моддаларини
шарҳлаш
пайтида
келиб
чиқди
.
Биринчи
ҳолатда
Фуқаролар
йиғини
тўғрисидаги
низом
талаб
-
ларида
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органини
қайта
ташкил
этиш
ва
унинг
фаолиятини
тугатиш
тар
-
тибини
алоҳида
олинган
фуқаролар
йиғинининг
низо
-
мида
ифодалаш
талаб
қилинган
эди
,
иккинчи
ҳолатда
эса
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органини
қайта
ташкил
этиш
ва
уларнинг
фаолиятини
тугатиш
бевосита
маъмурий
-
ҳудудий
бирликлар
ва
ҳудудий
бирликлар
-
маҳаллалар
қўшилганда
,
бўлинганда
,
ту
-
гатилганда
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
ор
-
ганларини
қайта
ташкил
этиш
ва
уларнинг
фаолиятини
тугатиш
масаласи
билан
боғлиқ
эди
.
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
"
тўғрисидаги
қонуннинг
8-
моддасига
асосан
фуқаролар
йиғини
аҳоли
манфаатларини
ифодалаш
ва
унинг
но
-
мидан
тегишли
ҳудудда
амал
қиладиган
қарорлар
қабул
қилиш
ҳуқуқига
эга
бўлиб
,
амалда
вакиллик
нормасини
бажармоқда
.
Бироқ
,
сайлов
йўли
билан
4
Ўзбекистон
Республикаси
давлат
статистика
қўмитасининг
ТДЮИ
томонидан
15
июль
2008
йилда
йўлланган
05/599 –
сонли
хатига
юборилган
жавоби
.
№
01/2-17-06-244. 22
июл
2008
й
.
5
Ўзбекистон
Республикаси
давлат
статистика
қўмитасининг
ТДЮИ
томонидан
15
июль
2008
йилда
йўлланган
05/599 –
сонли
хатига
юборилган
жавоби
.
№
01/2-17-06-244. 22
июл
2008
й
.
КОНСТИТУЦИЯВИЙ
ҲУҚУҚ
♦
CONCTITUTIONAL LAW
♦
КОНСТИТУЦИОННОЕ
ПРАВО
2008
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
80
шакллантириладиган
бошқа
вакиллик
органларидан
фарқ
қилиб
(
масалан
,
маҳаллий
Халқ
Депутатлари
Кенгашлари
,
Олий
Мажлис
палаталари
),
фуқаролар
йиғинини
тарқатиб
юборишнинг
йўли
ва
усулларига
қонунчилик
тўхталиб
ўтмаган
.
Шунинг
учун
фуқаролар
йиғини
фаолиятини
тартибга
солувчи
Низомда
"
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органини
қайта
ташкил
этиш
ва
унинг
фаолиятини
тугатиш
тартиби
"
мазмунига
қонун
чиқарувчилар
айнан
қайси
ҳаракатни
назарда
тутганликларини
билиш
ниҳоятда
мураккаб
.
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларини
юридик
шахс
сифатида
тугатиш
тартиби
Фуқаролик
кодексининг
55
ва
57-
моддаларида
ифода
этилган
тартибга
сира
тўғри
келмаслиги
аён
бўлди
.
Юридик
шахсларнинг
тугатилиш
асосларидан
бири
Фуқаролик
кодексига
асосан
унинг
ночор
(
бан
-
крот
)
деб
эътироф
этилиши
ҳисобланади
.
Агар
ушбу
қонуннинг
нормаларига
қатъий
риоя
этадиган
бўлсак
,
фуқаролар
йиғинини
банкрот
деб
эълон
қилиш
мумкин
.
Юридик
шахс
сифатида
у
жавоб
бериши
керак
,
аммо
буни
амалга
ошира
олмайди
,
чунки
унинг
харажатлар
сметасида
бунинг
учун
маблағ
йўқ
.
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
27-
моддасига
асосан
"
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларини
қайта
ташкил
этиш
ва
уларнинг
фаолиятини
туга
-
тиш
маъмурий
-
ҳудудий
бирликлар
,
шунингдек
маҳалла
қўшилганда
,
бўлинганда
,
тугатилганда
фуқаролар
йи
ғ
инининг
қарорига
биноан
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
амалга
оширилади
"
деб
белгиланган
.
Қонун
моҳиятига
кўра
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларини
ташкил
этилишининг
бошқа
сабаблари
бўлиши
мумкин
эмас
.
Маҳаллани
тузиш
–
янги
ҳудудий
тузилма
вужудга
келганлигини
билдиради
:
бу
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқаруви
илгари
бўлмаган
(
мазкур
ҳолат
янги
қурилишлар
ва
ҳ
.
к
.
лар
билан
боғлиқ
)
ёхуд
маҳалланинг
икки
ёки
ундан
ортиқ
ҳудуд
чегарасига
бўлиниши
натижасида
амалга
оширилади
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикаси
"
Маҳалла
"
жамғармасидан
2007
йил
30
март
ҳолатига
қадар
олинган
маълумотларга
кўра
,
Тошкент
шаҳар
ҳокимининг
2005
йил
5
апрелдаги
172-
сонли
қарорига
асосан
,
Юнусобод
туманида
Наврўз
маҳалласи
аҳоли
сонининг
(13026)
кўпайиб
кетганлиги
туфайли
,
Наврўз
(
аҳоли
сони
- 6906)
ва
Адолат
(
аҳоли
сони
- 6120)
ма
-
халлаларига
бўлинди
;
Ҳамза
туманидаги
Мустақиллик
(
аҳоли
сони
- 10433)
маҳалласи
худди
шу
сабабга
кўра
Мустақиллик
(
аҳоли
сони
- 4293)
ва
Истиқлол
(
аҳоли
сони
- 6140)
маҳаллаларига
бўлинди
;
Собир
Рахимов
туманидаги
Аҳил
(
аҳоли
сони
- 8423)
маҳалласи
Аҳил
(
аҳоли
сони
- 5340)
ва
Мойариқ
(
аҳоли
сони
-3683)
маҳаллаларига
бўлинди
;
Чилонзор
туманидаги
Халқлар
дўстлиги
(
аҳоли
сони
- 10250)
маҳалласи
Халқлар
дўстлиги
(
аҳоли
сони
- 4150)
ва
Дўстлик
(
аҳоли
сони
- 6100)
маҳаллаларига
бўлинди
;
Учтепа
туманидаги
Ватан
(
аҳоли
сони
- 10918)
маҳалласи
Ва
-
тан
(
аҳоли
сони
- 5822)
ва
Ватанпарвар
(
аҳоли
сони
-
5096)
маҳаллаларига
бўлинган
1
.
Маҳаллани
тузиш
тўғрисидаги
қарор
мазкур
ҳудуддаги
фуқаролар
йиғини
томонидан
қабул
қилинади
.
Қонунда
фуқаролар
йиғинини
тузиш
учун
аҳолининг
сон
таркиби
қанча
бўлиши
лозимлиги
кўрсатилмаган
.
Бу
муайян
ҳудудда
аҳолининг
сон
тар
-
1
Ўзбекистон
Республикаси
"
Маҳалла
"
жамғармасининг
архи
-
видан
.
киби
қанча
бўлишидан
қатъий
назар
ўша
жойда
маҳалла
ташкил
этавериш
мумкин
деган
маънони
анг
-
латади
.
Маҳаллани
қўшиб
юбориш
бир
неча
тугатилган
маҳаллалар
ҳудудида
битта
маҳалла
ташкил
этили
-
шини
англатади
.
Маҳаллаларни
қўшиш
тўғрисидаги
қарор
тегишли
фуқаролар
йиғини
ёки
вакиллар
йиғилиши
томонидан
қабул
қилинади
(
агар
мазкур
ма
-
салани
ҳал
қилиш
тегишли
фуқаролар
йиғинининг
ни
-
зомига
ваколат
доирасига
киритилган
бўлса
).
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикаси
"
Маҳалла
"
жамғармасидан
2007
йил
30
март
ҳолатига
қадар
олинган
маълумотларга
кўра
,
Тошкент
шаҳар
ҳокимининг
2005
йил
5
апрелдаги
172-
сонли
қарорига
асосан
,
Собир
Рахимов
туманидаги
Асқар
Убайдулла
-
ев
ва
Туроб
Расулов
номли
маҳаллалар
аҳоли
сони
-
нинг
озлиги
туфайли
Олимпия
(
аҳоли
сони
- 6500)
маҳалласига
бирлаштирилди
.
Маҳаллани
тугатиш
мавжуд
маҳалла
фаолияти
ту
-
гатилганлигини
билдиради
.
Маҳалла
бошқа
бир
маҳаллага
қўшилганлиги
сабабли
ҳам
тугатилиши
мумкин
.
Маҳаллага
янги
ҳудуд
,
аҳоли
пункти
қўшилганлиги
ва
шу
маҳалла
таркибида
янги
маҳалланинг
вужудга
келганлигини
,
яъни
янги
ерлар
-
нинг
ўзлаштирилиши
натижасида
қўшилганлиги
,
шу
-
нингдек
,
муайян
бир
маҳалла
ерининг
бошқа
маҳалланинг
ҳудудий
таркибига
кирганлигини
англата
-
ди
.
Маҳаллани
тугатиш
асосан
йириклаштириш
жараё
-
ни
билан
боғлиқ
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикаси
"
Маҳалла
"
жамғармасидан
2007
йил
30
март
ҳолатига
қадар
олинган
маълумотларга
кўра
,
Бухоро
вилояти
-
нинг
Қоровулбозор
туманида
Бўзачи
қишлоқ
фуқаролар
йиғини
фаолият
кўрсатаётган
эди
.
Чўл
зо
-
насининг
ўзлаштирилиши
,
аҳоли
яшовчи
пунктлари
-
нинг
Бўзачи
қишлоқ
фуқаролар
йиғинидан
30-40
км
узоқда
жойлашганлиги
сабабли
,
Бўстон
маҳалла
фуқаролар
йиғини
ташкил
этилди
.
Фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқариш
органларининг
ҳудудий
бўлинишига
оид
конституциявий
қоидаларни
эътиборга
олиб
маҳаллаларни
тузиш
,
қўшиб
юбориш
,
бўлиш
ёки
тугатишда
қуйидаги
принципларга
амал
қилиш
керак
:
а
)
демократизм
;
б
)
қонунийлик
;
в
)
маҳаллаларнинг
ўзаро
муносабатларида
ва
давлат
ҳокимияти
билан
бўлган
муносабатларда
тенг
ҳуқуқлилик
;
г
)
ихтиёрийлик
;
д
)
тарихий
ва
бошқа
маҳаллий
анъаналарни
ҳисобга
олиш
;
е
)
ошкоралик
.
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
"
тўғрисидаги
қонун
фуқаролар
йиғинининг
юридик
шахс
сифатида
ташкил
этилиш
усулларига
батафсил
тўхталиб
ўтмаган
бўлса
-
да
,
маҳаллани
тузиш
ёки
қўшиб
юбориш
,
ёки
бўлиш
,
ёки
тугатиш
тўғрисидаги
қарор
фуқаролар
йиғини
ёхуд
вакиллар
йиғилиши
то
-
монидан
қабул
қилинади
ва
бу
қарор
жойларда
тегиш
-
ли
равишда
давлат
ҳокимияти
органлари
томонидан
қарор
қабул
қилиниши
учун
асос
бўлади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
14
апрель
1999
йилда
қабул
қилинган
"
Нодавлат
нотижорат
ташкилот
-
лари
тўғрисида
"
ги
қонунига
асосан
нодавлат
нотижо
-
рат
ташкилотини
ташкил
этиш
(15-
модда
),
нодавлат
нотижорат
ташкилотининг
таъсис
ҳужжатлари
(16-
модда
),
нодавлат
нотижорат
ташкилотининг
муассис
-
ларига
,
қатнашчиларига
(
аъзоларига
)
қўйиладиган
умумий
талаблар
(18-
модда
),
нодавлат
нотижорат
ташкилотини
қайта
ташкил
этиш
(20-
модда
),
нодавлат
нотижорат
ташкилотини
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
(21-
модда
),
нодавлат
нотижорат
ташкилотини
давлат
КОНСТИТУЦИЯВИЙ
ҲУҚУҚ
♦
CONCTITUTIONAL LAW
♦
КОНСТИТУЦИОННОЕ
ПРАВО
2008
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
81
рўйхатидан
ўтказиш
учун
талаб
этиладиган
ҳужжатлар
(22-
модда
),
нодавлат
нотижорат
ташкилотини
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
тўғрисидаги
қарор
(23-
модда
),
нодавлат
нотижорат
ташкилотининг
маълумотларини
юридик
шахсларнинг
ягона
давлат
реестрига
киритиш
(24-
модда
),
нодавлат
нотижорат
ташкилотини
давлат
рўйхатидан
ўтказишни
рад
этиш
асослари
(25-
модда
),
нодавлат
нотижорат
ташкилотининг
рўйхатдан
ўтказиш
рад
этилганлиги
устидан
шикоят
қилиш
(26-
модда
),
нодавлат
нотижорат
ташкилотини
қайта
рўйхатдан
ўтказиш
(27-
модда
)
каби
батафсил
тартиб
-
да
ифода
этилган
моддалар
ўз
аксини
топган
.
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
"
тўғрисидаги
қонун
моддаларига
бир
неча
бор
киритил
-
ган
ўзгартиришларга
қарамай
,
унинг
моҳияти
сиёсий
ҳаётдан
четда
қолиб
кетган
бир
тузилмани
эслатади
.
Жамият
тараққиёти
такомиллашган
сари
ҳамда
бозор
муносабатларига
ўтиш
даврида
,
айниқса
фуқаролик
жамиятини
шакллантиришга
оид
янги
ижтимоий
муно
-
сабатларнинг
вужудга
келиши
ушбу
қонунни
маълум
нормалар
билан
тўлдириш
эхтиёжини
келтириб
чиқармоқда
.
"
Ўзбекистон
Республикасининг
айрим
қонун
ҳужжатларига
ўзгартиришлар
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
"
ги
1
2003
йил
30
августда
қабул
қилинган
Ўзбекистон
Республикасининг
қонунига
асосан
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
7-
моддасида
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
...
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органларида
ҳисобга
олиниши
керак
"
деб
белгилаб
қўйилган
.
Ушбу
қонуннинг
7-
моддаси
эски
таҳририда
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
орган
-
лари
...
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органларида
рўйҳатга
олиниши
керак
"
деб
белгиланган
эди
.
Ўзбек
тилининг
изоҳли
луғати
рўйхат
1
сўзига
"
нар
-
саларни
,
кимсаларни
маълум
тартиб
билан
ҳисобга
олиб
,
ёзиб
чиқиш
",
ҳисоб
2
сўзига
эса
"
кимса
ёки
нар
-
саларнинг
мавжудлигини
,
миқдорини
белгилаш
учун
рўйхатга
олиш
йўли
билан
олиб
бориладиган
ишлар
мажмуи
"
деб
изоҳ
беради
.
Нима
мақсадда
қонун
чиқарувчилар
"
рўйхатга
олиш
"
иборасини
"
ҳисобга
олиш
"
иборасига
алмаштирганликларини
тушуниш
қийин
.
Ҳар
қалай
норматив
ҳуқуқий
иборалар
бўйича
Олий
Мажлиснинг
Қонунчилик
палатасида
фаолият
кўрсатаётган
комиссия
мазкур
ҳолатга
ўз
фикрини
билдириши
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Сенати
-
нинг
Қонунчилик
ва
суд
-
ҳуқуқ
масалалари
қўмитаси
томонидан
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
ор
-
ганлари
тўғрисида
"
ги
қонунининг
Навоий
вилоятида
ижро
этилишини
ўрганиш
натижаларига
кўра
туман
(
шаҳар
)
ҳудудидаги
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларининг
ҳокимликларда
ҳисобга
олинганлик
тўғрисидаги
маълумотлар
ишчи
гуруҳига
тақдим
этилмаган
(
Навоий
шаҳри
бундан
мустасно
).
Ҳолбуки
,
қонуннинг
7-
моддасида
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органларида
ҳисобга
олиниши
кераклиги
белгиланган
3
.
1
"
Ўзбекистон
Республикасининг
айрим
қонун
ҳужжатларига
ўзгартиришлар
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
"
Ўзбекистон
Республикасининг
қонуни
.
Халқ
сўзи
,
№
233, 2003
йил
, 31
октябр
.
1
Ўзбек
тилининг
изоҳли
луғати
.
Т
.1.
М
.
Рус
тили
.1981. 631-
б
.
2
Ўзбек
тилининг
изоҳли
луғати
.
Т
.2.
М
.:
Рус
тили
., 1981. 699-
б
.
3
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Сенатининг
Қонунчилик
ва
суд
-
ҳуқуқ
масалалари
қўмитаси
томонидан
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
Шу
билан
бирга
Фуқаролик
кодексида
эътироф
этилган
тижоратчи
бўлмаган
ташкилотлар
рўйхатидан
ўрин
олган
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
орган
-
лари
учун
бошқа
юридик
шахслардан
фарқли
равишда
фуқаролар
йиғинининг
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органларида
рўйхатга
олиниши
учун
қандай
хужжатлар
тақдим
этилиши
,
қайси
ҳолатларда
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
рўйхатга
олинмаслиги
,
рўйхатга
олиниш
жараёни
учун
қанча
вақт
талаб
қилиниши
масаласига
ҳам
қонунчилик
тўхталмаган
.
Қолаверса
,
фуқаролар
йиғини
низомининг
нотариус
томонидан
тасдиқланишининг
мажбурий
жиҳатлари
ҳам
фуқаролар
йиғинига
нисбатан
амалда
қўлланилмайди
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
, "
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
7-
моддасига
фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқариш
органла
-
рини
юридик
шахс
сифатида
рўйхатга
олиш
учун
зарур
бўлган
ҳужжатларнинг
рўйхатини
киритишни
таклиф
этамиз
:
•
белгиланган
тартибда
расмийлаштирилган
ариза
;
•
низом
;
•
фуқаролар
йиғинини
таъсис
этиш
юзасидан
йиғилиш
ўтказилганлиги
тўғрисида
ташаббускор
гуруҳ
ёки
ташкилий
қўмита
қарори
;
•
мажлис
қарори
;
•
мажлис
қатнашчиларининг
умумий
рўйхати
тузи
-
либ
,
унда
фамилияси
,
исми
,
отасининг
исми
,
туғилган
йили
,
турар
жойи
кўрсатилади
.
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
му
-
айян
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларга
эга
бўлса
-
да
,
улар
бир
-
галикдаги
ваколат
сифатида
амалга
оширилади
:
маз
-
кур
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
ҳаракатда
бўлиши
ва
бошқарилиши
(
жисмоний
шахс
ёки
хусусий
ҳуқуқнинг
юридик
шахси
каби
фақат
ўзи
лозим
топган
ҳуқуқдан
фойдаланмасдан
у
ёки
бу
ҳудуд
жамоаси
ҳаётини
бошқариш
юзасидан
ўз
мажбуриятини
ҳам
бажариши
)
керак
.
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
фаолияти
кўпинча
қарор
кўринишида
амалга
ошири
-
лади
.
Уларнинг
талаби
кенг
оммага
,
яъни
маҳаллада
доимий
истиқомат
қилаётган
ва
вақтинча
шу
ҳудудда
яшаётган
шахсларга
нисбатан
қаратилган
бўлади
.
Шу
-
нинг
билан
бирга
,
маъмурий
органлар
шуғулланмайдиган
ёки
етарли
даражада
шуғулланмайдиган
,
цивилистлар
эса
ўз
касб
фаолияти
юзасидан
махсус
равишда
шуғулланиши
шарт
бўлмаган
бошқа
ўзига
хос
ҳолатлар
ҳам
бор
.
Фуқаролик
кодексига
асосан
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муно
-
сабатларда
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
ор
-
ганлари
мазкур
муносабатларнинг
бошқа
иштирокчи
-
лари
–
фуқаролар
ва
юридик
шахслар
билан
тенг
асосларда
ҳаракат
қилади
.
Аммо
гап
оммавий
ҳокимиятни
амалга
ошириш
вазифалари
устида
эмас
,
балки
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатлар
тўғрисида
кетмоқда
.
Юриспруденция
соҳасида
фаолият
кўрсатадиган
ҳуқуқшунос
олимлар
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
Фуқаролик
кодексининг
78-
моддасига
-
нодавлат
ташкилотлар
(
тузилмалар
)
қаторига
киритилганлиги
билан
боғлиқ
ҳолат
уларнинг
ўзига
хос
юридик
моҳияти
ва
табиатидан
келиб
Ўзбекистон
Республикаси
Қонунининг
Навоий
вилоятида
иж
-
ро
этилишини
ўрганиш
натижалари
юзасидан
Маълумотнома
.
КОНСТИТУЦИЯВИЙ
ҲУҚУҚ
♦
CONCTITUTIONAL LAW
♦
КОНСТИТУЦИОННОЕ
ПРАВО
2008
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
82
чиқади
",
1
деб
эътироф
этадилар
.
Бироқ
,
мазкур
ўзига
хослик
нималарда
акс
этиши
ҳақида
тўхталмайдилар
.
Эҳтимол
,
фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
-
нинг
ўзига
хос
юридик
моҳияти
ва
табиати
тўғрисидаги
масалага
аниқлик
киритадиган
пайти
кел
-
гандир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
ва
қонунлари
нормаларини
мукаммал
шарҳлаш
кўрсатадики
, "
маҳаллий
жамоа
"
сифатида
кўриладиган
аҳоли
(
маҳалланинг
ҳудудий
чегарасида
)
унга
тегишли
ўзини
ўзи
бошқариш
ҳуқуқини
бевосита
ёки
фуқаролар
йиғини
орқали
амалга
оширади
.
Жамоани
ичидан
таш
-
киллаштиришнинг
мазкур
элементи
,
бир
тарафдан
,
бирлашишга
табиатан
интилган
одамларга
давлат
томонидан
йўналиш
берилганлигини
англатса
,
иккинчи
томондан
,
умуммаҳаллий
манфаатларни
таъминлаш
-
да
аҳолининг
мустақил
равишда
уюшишига
бўлган
интилиши
мавжудлигини
билдиради
.
Шундай
қилиб
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқаришга
йўналтирилган
оммавий
ва
фуқаролик
ҳуқуқий
интилиши
аслида
ҳуқуқнинг
коллектив
субъек
-
ти
сифатида
жамоага
қаратилган
бўлади
.
Айнан
шу
жамоа
–
фуқаролар
йиғини
органи
фаолият
олиб
бо
-
раётган
ягона
субъект
ҳисобланади
.
Бу
ўринда
гап
аҳоли
манфаатларининг
(
маҳалла
доирасида
)
усти
-
ворлиги
тўғрисида
бормоқда
.
Юқорида
таъкидлаб
ўтилганидек
,
Ўзбекистон
Рес
-
публикасининг
Фуқаролик
кодексига
мувофиқ
юридик
шахс
сифатида
давлат
томонидан
ҳуқуқ
субъекти
си
-
фатида
эътироф
этилган
,
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлган
ҳамда
ўз
мажбуриятлари
юзасидан
ушбу
мол
-
мулк
билан
жавоб
берадиган
ташкилот
тушунилади
.
Фуқаролик
қонунчилиги
бўйича
юридик
шахс
мақоми
тегишли
тузилманинг
мустақиллиги
билан
тавсифланади
.
Оммавий
ҳокимият
органлари
учун
мазкур
қоида
ҳам
уларнинг
туб
моҳиятини
ифода
этмайди
.
Ушбу
органлар
учун
энг
муҳими
фуқаролик
муносабатлари
-
да
қатнашиш
эмас
,
балки
оммавий
ҳокимият
муноса
-
батларидир
.
Оммавий
ҳокимият
тузилмаларининг
мустақиллиги
чеклангандир
,
чунки
диққат
марказда
фақат
маҳаллий
аҳамиятга
эга
бўлган
аҳолининг
ман
-
фаати
туриши
керак
.
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларининг
бевосита
фуқаролик
ҳуқуқий
масалаларда
иштироки
фуқаролар
йиғини
раиси
(
оқсоқол
)
орқали
амалга
оширилади
.
У
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
номидан
турли
шартномалар
,
шу
жумладан
меҳнат
шартномасини
тузиши
мумкин
.
Юридик
шахс
сифатида
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органи
номидан
фуқаролар
йиғини
раиси
(
оқсоқол
)
ташқи
му
-
носабатларга
киришса
,
молиявий
фаолиятга
тегишли
бўлган
муносабатларни
бевосита
фуқаролар
йиғини
ҳал
қилади
. "
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
ор
-
ганлари
тўғрисида
"
ги
қонунга
асосан
фуқаролар
йиғини
кенгаши
;
фуқаролар
йиғини
фаолиятининг
асо
-
сий
йўналишлари
бўйича
комиссиялар
;
фуқаролар
йиғини
тафтиш
комиссияси
;
туман
марказидан
олисда
жойлашган
ва
бориш
қийин
бўлган
шаҳарчалар
,
қишлоқлар
ва
овулларда
тузиладиган
маъмурий
ко
-
миссиялар
мантиқий
нуқтаи
-
назардан
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларидаги
мажбурий
тузилма
ҳисобланади
.
Бизнинг
фикримизча
,
фуқаролар
йиғини
Кенгаши
,
қонунга
мувофиқ
юридик
шахс
ҳуқуқига
эга
1
"
Нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
тўғрисида
"
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
қонунига
шарҳлар
.
Тошкент
,
2002. 13-
б
.
бўлиши
керак
.
Қонун
чиқарувчи
юридик
шахс
мақомини
фуқаролар
йиғини
Кенгашига
эмас
,
балки
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларига
бе
-
раётганда
нимани
назарда
тутганлиги
ва
қайси
омил
-
дан
келиб
чиққанлигини
тушуниб
олиш
қийин
.
Эҳтимол
,
қачонлардир
ҳеч
бўлмаганда
бевосита
аҳолининг
юридик
шахс
сифатида
фаолият
кўрсатишига
эришармиз
,
аммо
бундай
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
шаклини
кенг
жорий
этиш
имкониятига
ҳозирча
эга
эмасмиз
.
Ҳозирча
энг
долзарб
муаммо
–
бу
айнан
фуқароларнинг
йиғини
Кенгаши
томонидан
юри
-
дик
шахс
сифатида
фаолият
юритишининг
,
шунингдек
қарорлар
қабул
қилишнинг
самарадор
моделини
яра
-
тиш
.
Мавжуд
механизм
тўлиқ
равишда
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
фаолиятини
ташкил
этишнинг
демократик
принципларига
жавоб
бермайди
.
Қолаверса
, 1990
йил
31
октябрда
қабул
қилинган
"
Ўзбекистон
Республикасида
мулкчилик
тўғрисида
"
ги
Қонуннинг
10-
моддаси
, 2-
бандига
кўра
"
Маҳаллада
истиқомат
қилувчи
аҳоли
маҳалла
мулкининг
субъекти
-
дир
.
Ўзи
сайлаб
қўйган
органлар
-
маҳалла
мулкини
тўла
хўжалик
юритиш
асосида
эгаллайди
,
ундан
фойдаланади
ва
тасарруф
этади
"
деб
белгиланган
.
Шуни
эътироф
этиш
керакки
, "
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
қонун
моддаси
-
да
маҳалла
мулки
ва
уни
бошқариш
бевосита
маҳаллий
аҳолига
–
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларига
тегишли
эканлиги
белгиланган
.
"
Ўзбекистон
Республикасида
мулкчилик
тўғрисида
"
ги
Қонуннинг
10-
моддаси
, 2-
бандининг
мазмунидан
эса
маҳалла
мулкини
фуқаролар
йиғини
органлари
бошқаради
деган
фикр
келиб
чиқмоқда
. 14
декабрь
2000
йилда
қабул
қилинган
Ўзбекистон
Республикаси
-
нинг
"
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
"
ги
қонунининг
14-
моддаси
4-
бандига
асосан
"
тенг
юридик
кучга
эга
бўлган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
бир
-
бирига
тўғри
келмаган
ҳолларда
кейинроқ
қабул
қилинган
ҳужжат
қоидалари
амал
қилади
"
деб
эътироф
этилган
.
Демак
,
маҳалла
мулкини
бошқаришга
оид
нормани
амалиётда
қўллаш
жараёнида
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
қонун
моддасидан
келиб
чиқилади
,
саба
-
би
ушбу
қонуннинг
янги
таҳрири
14
апрель
1999
йилда
кучга
кирган
.
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
"
тўғрисидаги
қонуннинг
18-
моддасига
асосан
,
Фуқаролар
йиғини
фуқаролар
йиғинининг
раиси
(
оқсоқоли
),
йиғин
кенгаши
томонидан
заруратга
қараб
,
лекин
йилнинг
ҳар
чорагида
камида
бир
марта
чақирилади
,
деб
белгиланган
.
Аммо
амалиёт
кўрсатишича
,
фуқаролар
йиғини
2,5
йилда
бир
маро
-
таба
чақирилади
(
оқсоқол
ва
унинг
маслахатчилари
сайловларида
).
Сабаби
,
фуқаролар
йиғинини
чақириш
йиғин
кенгаши
учун
кўпгина
ноқулайликларни
келтириб
чиқаради
(
айниқса
чекка
қишлоқларда
).
Қолаверса
,
аксарият
ҳолларда
фуқаролар
йиғини
ҳудудида
яшов
-
чи
одамларни
бир
жойга
тўплашга
имкон
бўлавермайди
.
Фуқаролар
йи
ғ
ини
Кенгаши
аҳоли
томонидан
сайланган
орган
ҳисоблангани
боис
юридик
шахс
ҳуқуқидан
фойдаланиш
ҳуқуқини
ай
-
нан
фуқаролар
йи
ғ
ини
Кенгашига
бериш
лозим
деб
ҳисоблаймиз
.
Шубҳасиз
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқаруви
–
Ўзбекистон
халқининг
ягона
оммавий
ҳокимиятни
амалга
оширишнинг
шаклларидан
бири
ҳисобланади
.
Бу
ўзига
хос
ҳокимият
.
Ҳокимият
ваколатлари
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқаруви
учун
асосий
КОНСТИТУЦИЯВИЙ
ҲУҚУҚ
♦
CONCTITUTIONAL LAW
♦
КОНСТИТУЦИОННОЕ
ПРАВО
2008
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
83
мақсад
эмас
,
балки
ўзини
ўзи
лозим
даражада
таъмин
этиш
бўйича
воситадир
.
Фақат
мана
шу
ҳолатдагина
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
институти
давлат
учун
қўшимча
куч
вазифасини
ўтайди
.
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқаруви
давлатнинг
жойлардаги
агенти
деган
тушунча
ўтмишда
қолиб
кетди
.
Аслида
у
–
жой
-
ларда
кенг
ваколатларга
эга
бўлган
ва
маҳаллаларда
ягона
давлат
сиёсатини
мустақил
равишда
амалга
оширадиган
ўз
хўжасига
мухтож
.
Маҳалла
,
оила
каби
, -
жамият
ячейкасидир
.
Шу
муносабат
билан
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органи
ва
хусусий
амалиёт
билан
шуғулланувчи
шахс
-
ларнинг
манфаатлари
мутаносиблиги
тўғрисида
ўйлаб
кўриш
керак
.
Оқсоқоллар
билан
бўлган
бир
қатор
уч
-
рашувлар
кўрсатадики
,
агар
маҳаллага
бир
оила
си
-
фатида
ёндошилса
,
унинг
ҳуқуқини
хусусий
амалиёт
билан
шуғулланувчи
шахсларнинг
ҳуқуқи
каби
ҳимоя
қилинса
ва
мувофиқлаштирилса
,
давлат
ҳокимияти
ва
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органи
ўртасидаги
муносабатлар
ўз
жойига
тушади
.
Замон
талабларидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
бюджет
-
дан
пул
келиб
тушишини
кутиб
ўтирмай
,
мустаҳкам
оёққа
туриб
олиш
учун
ишлаб
маблағ
топиш
тўғрисида
барча
фуқаролар
йиғини
раислари
гапирадилар
.
Қишлоқлардаги
ижтимоий
ва
иқтисодий
вазият
дарҳол
ўнгланиб
қолмайди
.
Фуқаролар
йиғинлари
даражасида
эса
хўжалик
вазифалари
тобора
жамланиб
бормоқда
,
фуқаролар
йиғини
раиси
ўзини
бугунги
кунда
етакчи
раҳбар
сифатида
эмас
,
балки
оддий
ишбошига
айла
-
ниб
қолаётганини
ҳис
қилмоқда
1
.
Қонун
бўйича
шаҳарча
,
қишлоқ
,
овул
фуқаролар
йиғини
ўз
бюджетларига
мувофиқ
равишда
пул
маблағларини
аҳоли
эхтиёжлари
учун
сарфлашлари
лозим
.
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
12-
моддасига
асосан
фуқаролар
йиғини
Кенгаши
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тар
-
тибда
кичик
корхоналар
,
сартарошхоналар
,
пойабзал
таъмирлаш
ва
тикиш
устахоналари
,
халқ
ҳунармандчилиги
цехларини
ва
аҳолига
маиший
хизмат
кўрсатувчи
бошқа
корхоналарини
ташкил
этиш
,
қайта
ташкил
этиш
ва
тугатиш
тўғрисида
қарор
қабул
қилади
,
бу
қарор
кейинчалик
фуқаролар
йиғинида
тасдиқланади
,
деб
белгиланган
.
Фуқаролик
кодексининг
58-
моддасига
кўра
, "
агар
қонунда
бошқача
тартиб
бел
-
гилаб
қўйилган
бўлмаса
,
давлат
ҳокимияти
органлари
хўжалик
жамиятларининг
иштирокчилари
ҳамда
ком
-
мандит
ширкатларга
ҳисса
қўшувчилар
бўлишга
ҳақли
эмаслар
",
деб
эътироф
этилган
.
Бироқ
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
давлат
ҳокимияти
тизи
-
мига
кирмайди
,
демак
,
мазкур
қонунчиликнинг
моҳиятидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
фуқаролар
йиғини
Кен
-
гаши
юридик
шахс
сифатида
ўз
қошида
кичик
тадбир
-
корлик
субъектларини
ташкил
қилиш
ва
уларнинг
устав
фондига
қўшган
улуши
билан
жавоб
бериш
ҳуқуқига
эгадир
.
Аммо
амалиётда
мазкур
норма
негадир
ишла
-
маяпти
.
Тадқиқотимиз
натижаларининг
кўрсатишича
,
фуқаролар
йиғини
раислари
(
оқсоқол
)
аксарият
ҳолларда
ўз
вазифаларига
нисбатан
билимларининг
1
Фуқаролик
жамиятини
ўрганиш
институти
томонидан
14
май
2008
йилда
ўтказилган
"
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларининг
жойлардаги
давлат
бошқаруви
ва
вакиллик
органлари
ҳамда
сиёсий
партиялар
билан
ижтимоий
-
иқтисодий
муаммоларни
ҳал
қилишдаги
ўзаро
муносабатлар
-
ни
такомиллаштириш
"
мавзусидаги
илмий
-
амалий
семинар
материалларидан
.
етмаётганликлари
натижасидами
ёхуд
тез
суръатлар
билан
ҳаётнинг
ривожланиши
оқибатидами
сидқидилдан
ёндошмаётганликлари
бунга
сабаб
бўлмоқда
.
Фуқаролар
йиғини
органларининг
мустақил
равишда
маблағ
ишлаб
топишида
ва
ушбу
маблағни
асосан
аҳоли
эҳтиёжларини
қондиришга
йўналтирилиши
бора
-
сида
билим
ва
малакаларининг
етишмаётганлиги
нафақат
бозор
иқтисодиёти
принципларига
зид
,
балки
уларни
ривожлантиришга
ҳам
тўсиқ
бўлиши
мумкин
.
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларида
"
ха
-
ражатлар
"
кўринишидаги
мулкнинг
тўпланиши
тузилма
-
ни
"
хўжага
"
эмас
"
сўровчига
"
айлантириб
қўймоқда
.
Мазкур
ҳолат
эса
,
ўз
навбатида
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органини
иқтисодий
жиҳатдан
реал
мустақил
бўлишига
тўсқинлик
қилади
.
Шунинг
учун
фуқаролар
йиғини
раис
(
оқсоқол
)
ларинининг
билимла
-
рини
ошириш
мақсадида
малакали
мутахассисларни
жалб
қилиб
,
уларнинг
молиявий
таъминотини
амалга
оширган
ҳолда
,
махсус
ўқув
курсларини
ташкил
қилиш
лозим
.
Н
.
С
.
Бондарь
ўзини
ўзи
бошқаришнинг
асл
моҳияти
устида
тўхталиб
маҳаллий
ўзини
ўзи
бошқариш
юридик
кўрсатмалар
билан
чегараланиб
қолмаслигига
эътибор
-
ни
жалб
этади
.
Маҳаллий
ўзини
ўзи
бошқариш
фақатгина
давлат
ҳуқуқи
институти
бўлиб
қолмай
,
айни
вақтда
социологияга
оид
масалаларнинг
кўламини
ҳам
тартибга
солади
.
Бу
ўзини
ўзи
бошқаришни
ташкил
этиш
,
фаолият
кўрсатиш
,
муносабатларни
тартибга
солиш
ва
уларни
назорат
қилиш
каби
жиҳатлари
билан
ўзида
ижтимоий
(
ҳуқуқий
эмас
)
ҳаракатларни
жамлай
-
ди
2
.
Назаримизда
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқарувига
маҳаллий
аҳамиятга
эга
масалаларни
ҳал
қилишдан
ва
ўтказилган
ваколатларни
ижро
этишдан
иборат
махсус
бошқарув
фаолияти
сифатида
берилган
таъриф
чек
-
лангандир
.
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқаруви
аҳоли
ҳар
томонлама
фаол
позицияда
тургандагина
тўла
мустақилликка
эришиши
мумкин
.
Бизнинг
фикримизча
,
ҳозирги
шароитда
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
маҳаллий
аҳамиятга
эга
бўлган
масалаларни
тўғридан
-
тўғри
эмас
,
балки
махсус
социал
дастурлар
орқали
амалга
ошириш
имкониятига
эга
бўлиши
лозим
.
Давлат
томонидан
тақдим
этиладиган
махсус
грантлар
орқали
ушбу
мақсадга
эришиш
самарали
натижалар
бериши
мумкин
.
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқарувини
янада
ри
-
вожлантириш
–
шошилинч
тадбирлар
ўтказиш
ҳисобига
эмас
,
мукаммал
ҳаёт
тарзини
яратиш
билан
боғлиқ
масалалар
бўйича
бир
мақсадга
қаратилган
кундалик
иқтисодий
ва
сиёсий
фаолият
ҳисобига
амал
-
га
оширилади
.
Маҳалла
миқёсида
сиёсатни
амалга
ошириш
ва
хўжалик
юритиш
,
давлат
ҳокимияти
дара
-
жасидагига
нисбатан
,
анча
ҳамжиҳатлик
асосида
амалга
оширилади
.
Чунки
улар
кундалик
муаммолар
-
нинг
умумийлиги
билан
мужассамлаштирилган
.
Бошқарувнинг
объекти
ва
субъектининг
ўзаро
мувофиқ
келиши
,
биргаликда
амалга
ошириладиган
ҳудудий
манфаатлар
,
истиқомат
жойида
тарихий
тар
-
киб
топган
вазиятга
аҳолининг
масъулият
билан
ёндо
-
шиши
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқарувига
ва
унинг
органларига
алоҳида
нуфуз
бағишлайди
.
2
Бондарь
Н
.
С
.
Муниципальное
право
.
М
., 2002.
С
.138.
КОНСТИТУЦИЯВИЙ
ҲУҚУҚ
♦
CONCTITUTIONAL LAW
♦
КОНСТИТУЦИОННОЕ
ПРАВО
2008
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
84
Резюме
В
вводной
части
автор
характеризует
понятие
юри
-
дического
лица
.
В
основной
части
рассматриваются
вопросы
Кон
-
ституционно
правового
регулирования
собраний
граж
-
дан
как
юридического
лица
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следу
-
ет
развивать
национальное
законодательство
в
на
-
правлении
увеличении
права
собраний
граждан
.
Abstract
In the introductory part of the article the author charac-
terizes concept of the legal person.
In the basic part questions of Constitutional-legal regula-
tion of assemblies of citizens as legal person are considered.
In the conclusion the author comes to opinion, that it is
necessary to develop the national legislation in a direction
increase in the right of assemblies of citizens.
