ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
10
Аҳолининг
бундай
жараёнлардаги
фаол
иштироки
эса
ўз
ўзидан
электрон
оммавий
ахборот
воситалари
,
айниқса
бугунги
кунда
ҳаётимизнинг
мазмунига
айланиб
бораётган
интернет
тармоғи
орқали
амалга
оширилишини
ҳеч
биримиз
инкор
эта
олмаймиз
.
Шу
орқали
фуқароларнинг
давлат
органлари
ва
мансабдор
шахслар
билан
бевосита
мулоқотга
киришиши
эса
бугунги
кунда
босқичма
босқич
тарзда
жорий
этиб
келинаётган
электрон
ҳукумат
асосида
рўёбга
чиқади
.
Мухтасар
айтганда
,
давлат
ҳокимияти
ва
бошқарув
органлари
ва
умуман
мансабдор
шахслар
фаолиятидан
жамоатчилигимиз
хабардорлигининг
таъминланиши
ҳамда
оммавий
ахборот
воситалари
томонидан
мамлакатимиз
қонунчилигида
рўй
бераётган
ўзгаришларни
ҳисобга
олган
ҳолда
ҳуқуқий
тарғибот
ишларининг
сифатини
ошириш
ўз
ўзидан
аҳолининг
ҳуқуқий
онги
ошиши
ҳамда
ҳуқуқий
маданиятнинг
янада
юксалишига
олиб
келади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Малько
А
.
В
.
Теория
государства
и
права
. –
М
.:
Кнорус
, 2009. –
С
.305.
2.
Исломов
З
.
М
.
Давлат
ва
ҳуқуқнинг
умумназарий
муаммолари
:
ҳуқуқни
тушуниш
,
ҳуқуқий
онг
ва
ҳуқуқ
ижодкорлиги
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2005. –
Б
. 154.
3.
Таджиханов
У
.,
Саидов
А
.
Ҳуқуқий
маданият
назарияси
.
2-
томли
.
2-
том
.–
Т
.:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
, 1998. –
Б
. 206.
4.
Гойман
В
.
И
.
Правовая
информированность
граждан
:
состояние
,
пути
улучшения
//
Советское
госу
-
дарство
и
право
. –
Москва
, 1988. -
№
9. -
С
. 33.
5.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
, 1997
й
., 9-
сон
, 227-
модда
.
6.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўп
-
лами
, 2012
й
., 52-
сон
, 583-
модда
; 2014
й
., 50-
сон
, 588-
модда
.
7.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2015
й
., 5-
сон
, 52-
модда
.
8.
Изоҳ
:
Фармоннинг
3-
банди
3-
хатбошисида
–
“
иқтисодиёт
тармоқлари
ва
соҳаларига
ахборот
-
коммуникация
технологиялари
ҳамда
интерактив
давлат
хизматлари
татбиқ
этилиши
даражаси
,
самарадорлиги
ва
сифатига
баҳо
бериш
натижалари
вазирликлар
,
идоралар
,
компаниялар
,
уюшмалар
,
йирик
корхоналар
ва
бирлашмалар
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
раҳбарларининг
эгаллаб
турган
лавозимларига
муносиб
эканликларини
кўриб
чиқиш
учун
асос
бўлиб
ҳисобланиши
белгиланган
.
9.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2010
йил
12
ноябрдаги
“
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
”
номли
маърузаси
.
10.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2014
й
., 19-
сон
, 209-
модда
.
11.
Каримов
И
.
А
.
Хавфсизлик
ва
барқарор
тараққиёт
йўлида
. –
Т
. 6. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 1998. –
Б
.156-157.
Н
.
И
.
Хайриев
ТДЮУ
катта
илмий
-
ходим
изланувчиси
,
юридик
фанлар
номзоди
ҚАДИМГИ
ЮНОН
ДАВЛАТИДА
СУДДА
ИШЛАРНИ
ЮРИТИШНИ
ТАШКИЛ
ЭТИШНИНГ
ТАРИХИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИ
:
ИЛМИЙ
-
НАЗАРИЙ
ТАҲЛИЛ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
Қадимги
Юнон
давлатида
жиноят
-
судлов
юритувини
ташкил
этилиши
ва
ривожланиши
,
ушбу
давлатда
жиноят
ишлари
юритуви
турлари
ва
уларнинг
ўзаро
фарқли
жиҳатлари
,
уларнинг
жиноят
-
судлов
юритувини
интенсификациялашдаги
ўрни
ва
аҳамияти
тарихий
-
ҳуқуқий
жиҳатдан
таҳлил
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
Қадимги
Юнон
,
жиноят
-
судлов
юритуви
,
Ареопаг
суди
,
Гортин
суд
қонунлари
,
эфетлар
суди
,
Гелиэн
судлов
юритуви
, “
графе
”
(
давлатга
алоқадор
)
ишлар
, “
дикэ
” (
хусусий
айблов
)
ишлари
,
суд
жараёнини
жадаллаштириш
.
Аннотация
:
в
данной
статье
с
историко
-
правовых
позиций
проведен
анализ
организации
и
развития
уголовного
судопроизводства
в
государстве
Древней
Греции
,
видов
производства
по
уголовным
делам
и
их
взаиморазличающих
признаков
,
их
места
и
значения
в
интенсификации
уголовного
судопроизводства
.
Ключевые
слова
:
Древняя
Греция
,
уголовное
судопроизводство
,
суд
Ареопага
,
судебные
законы
Гортина
,
суды
эфетов
,
судопроизводство
Гелиэна
,
дела
“
графе
” (
государственного
значения
),
дела
“
дикэ
”
(
частного
обвинения
),
интенсификация
судебного
процесса
.
Annotation
: In this article author had analyzed by the
historical-legal aspects the organization and evolution of
the criminal proceeding in the Ancient Greece states, the
types of criminal proceedings and had comparative ana-
lyzed of their elements, the role and meaning on the inten-
sification of the criminal proceeding.
Key words
. Ancient Greece, the criminal proceeding,
the court of Areopag, the laws of the Gorteen, the efets
courts, the “grafe”
cases (the state crimes), the “dicke”
cases (the private crimes).
Европанинг
қадимги
давлатлари
ижтимоий
-
сиёсий
тузумларида
мавжуд
бўлган
судлов
юритувлари
анча
оқилона
асосга
эга
ҳолда
,
уларнинг
самарадорлиги
кўпинча
процесс
иштирокчиларининг
иқтидори
ва
ақлий
салоҳиятига
боғлиқ
бўлган
.
Бу
борада
қадимги
Шарқ
мамлакатларининг
ижтимоий
-
маданий
тафаккури
таъсирида
шаклланган
ҳамда
дунё
тамаддунига
демократик
қадриятлар
тушунчасини
олиб
кирган
Юнон
жамияти
Болқон
ўлкасида
вужудга
келган
шаҳарларнинг
-
полисларнинг
бирлашиши
натижасида
эрамиздан
аввалги
XII
асрдан
VI
асрларгача
Тессей
,
Солон
ва
Клисфенларнинг
ижтимоий
-
сиёсий
ислоҳотлари
асосида
ташкил
топди
[1, 46-
бет
.].
Хусусан
,
фақат
Тесей
амалга
оширган
ислоҳотлар
туфайли
тўрт
шаҳар
бир
давлатга
бирлашганди
.
Энг
қадимги
Юнон
давлатида
ҳуқуқнинг
асоси
манбасини
жамият
муносабатларида
шаклланган
одатлар
ташкил
қилганди
.
Аммо
полисларнинг
бирлашишидан
кейинги
даврда
одатлар
ўрнини
ёзма
ҳуқуқ
эгаллади
[2, 62-
бет
.].
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
11
Мана
шу
ёзма
ҳуқуқ
манбаларида
,
жумладан
Гортин
суд
қонунларида
[3, 98-
бет
.]
Юнонистон
судлов
юритувидаги
процессуал
муносабатлар
тартибга
солинган
эди
.
Юнонистонда
суд
тизими
бир
нечта
даражадаги
судлардан
ташкил
топган
бўлиб
,
уларнинг
судловига
тегишли
ишлар
аниқ
белгилаб
қўйилганди
.
Жумладан
,
Ареопаг
деб
номланувчи
суднинг
судловига
:
қасддан
одам
ўлдириш
,
оғир
жароҳат
ва
тан
жароҳати
етказиш
,
мол
-
мулкка
ўт
қўйиш
ёки
заҳарлаш
каби
жиноятлар
тааллуқли
эди
.
Мазкур
судда
ишларни
муҳокама
қилишнинг
қатъий
тартиби
ўрнатилган
бўлиб
,
ушбу
суд
ҳайъати
ҳар
ойнинг
сўнги
уч
кунида
фақат
кечқурун
очиқ
майдонда
йиғилиб
ишни
муҳокама
қиларди
.
Ишни
кечқурун
муҳокама
қилишнинг
сабаби
шунда
эдики
,
судьялар
айбланувчининг
юзини
кўрмаслиги
ҳамда
айбланувчи
билан
бир
хонада
бўлишдан
ўз
шаънига
доғ
тушурмаслиги
лозим
эди
[4, 112-
бет
.].
Айбловчи
ва
айбланувчи
бир
-
бирига
қарама
-
қарши
жойлашган
тошлар
устида
туриб
,
ўз
фикрларини
ҳайвонларнинг
ички
органларини
ушлаган
ҳолда
қасамиёд
қилиб
баён
қилардилар
.
Бу
шаклдаги
судлов
юритувида
суднинг
ҳукми
айбловчининг
музокара
нутқидан
кейинги
учинчи
куни
эълон
қилинарди
.
Айбланувчи
ўзига
нисбатан
қабул
қилинадиган
салбий
ҳукмнинг
оқибатларини
камайтириш
учун
ҳукм
эълон
қилингунга
қадар
уч
кун
ичида
мамлакатдан
чиқиб
кетиши
лозим
эди
[5, 113-
бет
.].
Агар
судлов
юритув
шаклини
интенсификациялаш
талаблари
остида
қарайдиган
бўлсак
,
мазкур
шаклни
тезлаштирилган
ёки
соддалашган
процессуал
тартиб
деб
ҳисоблаш
мушкул
.
Негаки
,
агар
жиноят
иши
ойнинг
дастлабки
кунларида
судга
тақдим
этилган
бўлса
,
тарафлар
ойнинг
сўнги
уч
кунида
Ареопаг
ҳайъатининг
йиғилишини
кутишларига
тўғри
келар
,
суд
ҳукми
эса
ишнинг
муҳокамасидан
кейин
учинчи
куни
эълон
қилинарди
.
Агар
жиноят
процессининг
вужудга
келиш
хусусияти
–
айблов
юритуви
билан
боғлиқ
эканлиги
назарда
тутилса
,
бундай
шаклда
ишларни
ҳал
қилиш
анча
узоқ
вақтни
талаб
қиларди
.
Юнон
давлатидаги
яна
бир
судлов
юритуви
эфетлар
суди
деб
номланар
,
бу
судда
асосан
эркин
фуқаролар
томонидан
содир
этилган
эҳтиётсизлик
оқибатида
одам
ўлдириш
,
қул
томонидан
содир
этилган
одам
ўлдириш
жиноятлари
кўриб
чиқиларди
.
Бундан
ташқари
,
эфетлар
судининг
вазифасига
:
мулкий
жиноятларга
оид
ишларни
кўриш
ҳамда
бошқа
судлар
томонидан
қабул
қилинган
ҳукмларнинг
ижросини
назорат
қилиш
ва
жазони
ўташ
жойларини
бошқариш
кабилар
кирарди
[6, 61-
бет
.].
Шунингдек
,
Юнон
судлов
юритуви
амалиётида
яна
бир
судлов
юритуви
мавжуд
бўлиб
,
у
гелиэн
тартибида
иш
юритиш
ни
ўз
ичига
оларди
.
Гелиэн
судлов
юритуви
жиноят
ишларининг
аксар
қисмини
кўриб
чиқар
,
у
асосан
ҳар
йили
сайланадиган
ёки
оқ
ва
қора
тошлар
орқали
аниқланадиган
5000
гелиастлар
томонидан
амалга
ошириларди
.
Гелиастлар
суди
бизнинг
тушунчамиздаги
қасамиёд
қилган
судьялар
(
русча
: “
суд
присяжных
”)
иштирокида
ишларни
судда
юритишни
эслатади
.
Шу
билан
бирга
,
гелиэнлар
суди
полис
манфаатларига
зид
қонун
лойиҳаларининг
асосли
ёки
ассоссиз
эканлиги
масаласини
ҳам
ҳал
қилар
,
улар
қуйи
судларнинг
ҳукмлари
устидан
берилган
шикоятларни
апелляция
тартибида
кўриб
чиқарди
[7,
57-
бет
.].
Бундан
ташқари
,
Афина
полислари
қонунларига
биноан
жиноят
процесси
асосан
хусусий
айблов
шаклига
эга
бўлса
-
да
,
лекин
жиноий
таъқиб
функцияси
икки
турга
ажратилганди
.
Биринчиси
,
давлатга
алоқадор
ишлар
– “Grafe” (“
графе
”),
яъни
омма
манфаатига
тааллуқли
ишларни
юритиш
;
иккинчиси
,
хусусий
шахсларга
алоқадор
ишларни
юритиш
– “Dike”
(“
дикэ
”).
Ушбу
тартибда
ишларни
юритиш
ўртасидаги
фарқлар
қуйидагилардан
иборат
бўлган
:
–
“Grafe”
процесси
фақат
давлатнинг
манфаатларига
тегишли
жиноят
ишлари
бўйича
қўзғатилса
, “Dike”
тартибида
ишларни
судда
юритиш
бевосита
шахснинг
хусусий
манфаатларига
тааллуқли
масалаларда
қўзғатилган
;
–
“Grafe”
процесси
ўзининг
хусусий
манфаатларига
эга
бўлмаган
ҳар
қандай
шахс
томонидан
қўзғатилса
,
“Dike”
асосидаги
юритув
бевосита
манфаатлари
поймол
этилган
шахс
томонидан
юритилган
;
–
“Grafe”
процессида
айбловчи
даъвосининг
асосли
деб
топилиши
,
унга
амалда
бирон
-
бир
моддий
манфаатдорлик
келтирмаган
бўлса
(
чунки
,
айбдордан
ундириб
олинадиган
жарима
тўғридан
-
тўғри
давлат
ғазнасига
тушган
), “Dike”
тартибида
юритиладиган
процессда
даъвонинг
қаноатлантирилиши
,
даъвогарга
моддий
манфаат
келтиришини
англатарди
;
–
“Grafe”
процессида
айбловни
қўзғатган
шахс
ишни
охиригача
етказишга
мажбур
бўлган
.
Зеро
,
айбловни
охирига
етказмаган
айбловчига
жуда
катта
миқдорда
жарима
солинган
(
айрим
ҳолларда
1000
дирхамгача
).
Ишларни
“Dike”
тартибида
судда
юритишда
шахс
ўз
даъвосидан
муҳокаманинг
исталган
босқичида
воз
кечиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
ва
бунинг
учун
у
жавобгар
бўлмаган
;
–
“Grafe”
процессини
қўзғатувчи
шахсдан
давлат
божи
ундирилмаган
бўлса
, “Dike”
процессини
қўзғатган
шахс
давлат
божини
тўлаши
шарт
эди
[8, 130-
бет
.].
Афина
полисларида
суд
ишларини
юритиш
ана
шу
структуравий
хусусиятга
боғлиқ
бўлиб
,
улар
асосан
жиноятнинг
жамият
учун
хавфли
эканлиги
ва
жазонинг
миқдори
каби
жиҳатларга
асосланганди
.
Шунингдек
,
судлов
юритувининг
интенсивлиги
ҳам
кўпинча
ишларни
юритишнинг
мана
шу
жиҳатларига
боғлиқ
бўлган
.
Юнон
давлатида
судлов
юритуви
асосан
тарафлар
тортишувига
асосланар
,
шунга
мувофиқ
,
ҳар
бир
эркин
фуқарога
судга
ариза
билан
мурожаат
қилиш
ҳуқуқи
таъминланган
эди
.
Бундай
ҳуқуқ
фақат
эркакларга
тақдим
этилиб
,
аёл
ва
болаларнинг
манфаатлари
оила
бошлиқлари
–
эркаклар
томонидан
судда
ҳимоя
қилинарди
[9, 120-
бет
.].
Афина
полисларида
ҳам
жиноят
-
судлов
юритувини
интенсификациялаш
масаласи
ўша
даврларда
амалда
бўлган
хусусий
айблов
шаклига
хос
равишда
ҳал
қилинган
.
Ариза
ёзма
равишда
аввал
Фесмофетларга
[10, 112-113-
бет
.]
топширилиши
лозим
бўлиб
,
аввал
аризанинг
важлари
дастлаб
тарафлар
иштирокида
муҳокама
қилинар
,
бунда
айбловчи
ўзининг
даъво
талабларини
исбот
қилиб
бериши
лозим
эди
.
Шундан
сўнг
муҳокаманинг
суд
тергови
босқичи
бошланарди
,
ушбу
босқич
анакризис
деб
номланарди
.
Ариза
бўйича
суд
муҳокамасини
амалга
оширувчи
суд
комиссияси
(
яъни
,
суд
ҳайъати
)
нинг
таркиби
,
ариза
кўриб
чиқиладиган
кун
,
жой
ва
вақти
айнан
фесмофетлар
томонидан
белгиланарди
.
Суд
муҳокамасини
ўтказиш
тезкорлиги
кўпинча
ариза
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
12
талабларининг
жамият
манфаатлари
учун
қай
даражада
аҳамиятли
эканлиги
билан
боғлиқ
эди
.
Одам
ўлдириш
жиноятлари
кўпинча
ариза
тушган
кун
ёки
унинг
эртасига
кўриларди
.
Суд
муҳокомаси
суд
комиссиясининг
келиб
тушган
аризанинг
мазмуни
билан
таништиришдан
бошланиб
,
муҳокаманинг
кейинги
босқичида
ишни
тезлик
билан
кўриб
чиқиш
учун
муҳим
бўлган
ташкилий
масалалар
,
хусусан
,
гаров
қўйиш
,
зарарни
бартараф
этиш
орқали
суд
муҳокамасини
тугатиш
ва
шу
каби
масалалар
ташкил
қиларди
[11, 78-
бет
.].
Ишни
мана
шу
тартибда
юритиш
суд
жараёнини
жадаллаштириш
учун
муҳим
ҳисобланарди
.
Мазкур
суд
тартибига
риоя
этилганидан
сўнг
суд
комиссияси
анакризисга
,
яъни
ишни
мазмунан
муҳокама
қилишга
ўтарди
.
Афина
полисларидаги
суд
муҳокамасида
,
барча
айблов
юритуви
шаклидаги
каби
айбдорлик
ёки
айбсизликни
исбот
қилиш
вазифаси
тарафларнинг
ўзларига
юкланганди
.
Шу
боис
,
тарафлар
аризада
баён
қилинган
талабларни
исбот
қилувчи
далилларни
ўша
заҳотиёқ
судга
тақдим
этишлари
шарт
бўлиб
,
Далиллар
лой
идишга
солиниб
,
муҳрланган
ҳолда
судга
тақдим
этиларди
.
Ишнинг
тақдири
бевосита
ана
шу
далилларга
боғлиқ
бўлиб
,
суд
тарафлар
тақдим
этган
далилларни
ишнинг
муҳокамаси
жараёнида
кўриб
чиқиши
лозим
эди
.
Агар
айбловчи
-
даъвогар
судга
ўзининг
важларини
тасдиқ
этувчи
далилларни
тақдим
эта
олмаган
тақдирда
,
даъво
рад
этилиб
,
унга
нисбатан
моддий
жавобгарлик
чоралари
қўлланилар
,
агар
айбланувчи
-
жавобгар
ўзининг
айбсиз
эканлигини
асословчи
далилларни
тақдим
эта
олмаса
,
суд
уни
айбдор
деб
топиб
,
унга
жазо
чорасини
қўлларди
.
Лекин
айрим
ишлар
бўйича
исбот
қилишнинг
муҳим
процессуал
воситасини
қасамёд
қилиш
ташкил
қилиб
,
қасамёд
қилиб
баён
қилинган
кўрсатув
суд
томонидан
инобатга
олиниши
мумкин
эди
[12, 78-87-
бет
.].
Суд
муҳокамасининг
мана
шу
тартибига
риоя
этилгандан
,
яъни
анакризис
якунига
етганидан
сўнг
,
суднинг
кейинги
–
тарафлар
музокараси
босқичига
ўтилган
.
Айнан
мана
шу
босқич
Афина
давлатида
амалда
бўлган
судлов
юритувининг
мараказий
босқичи
ҳисобланиб
,
унга
тайёргарлик
кўриш
учун
тарафларга
бир
неча
кунга
қадар
вақт
берилган
.
Белгиланган
куни
суд
муҳокамасида
тарафлар
кетма
-
кет
музокара
билан
сўзга
чиқишган
.
Биринча
айбловчи
,
кейин
эса
айбланувчи
даъво
бўйича
ўз
фикрини
билдирган
,
уларнинг
музокаралари
учун
тенг
вақт
ажратилган
[13,
112-
бет
.].
Ҳукм
архонт
-
басилей
ва
тўрт
филобасилейлардан
ташкил
топган
басилейлар
(
ҳукмни
эълон
қилувчи
судьялар
)
ҳайъати
томонидан
эълон
қилинар
,
аввал
таъкидланганидек
,
айбланувчи
ҳукм
эълон
қилингунга
қадар
мамлакатни
тарк
этиши
мумкин
эди
.
Бундай
мажбурлов
чораси
суднинг
ўзи
томонидан
ҳам
қўлланиши
мумкин
эди
.
Шу
билан
бирга
,
тахминан
эрамиздан
аввалги
621
йилда
қабул
қилинган
Драконт
қонунлари
бўйича
Юнон
судлов
юритувида
тарафларнинг
ярашувига
ҳам
йўл
қўйилар
,
ушбу
ҳолат
жиноят
процессини
интенсификациялаш
учун
муҳим
сабаб
ҳисобланарди
.
Зеро
даъвогар
(
ёки
унинг
яқин
қариндошлари
,
агар
жабрланувчи
вафот
этган
бўлса
)
ва
жавобгарнинг
ярашуви
ишнинг
интенсификациялаштириш
жараёнига
таъсир
этиб
,
суд
муҳокамасининг
зудлик
билан
тугатилишини
англатарди
[14, 9-10-
бет
.].
Шундай
қилиб
,
Афина
давлатининг
узоқ
вақт
давом
этган
ривожланиш
тарихида
жиноят
-
судлов
юритувида
ишларни
кўриб
чиқиш
ва
ҳал
қилиш
самарадорлигини
оширишни
таъминлашга
йўналтирилган
жадаллаштириш
тартиби
ўзига
хос
хусусият
касб
этган
бўлиб
,
биринчидан
,
процессуал
муносабатларнинг
вужудга
келиш
хусусиятлари
фуқаронинг
даъво
талабларини
судда
дарҳол
муҳокама
қилишга
ундар
;
иккинчидан
,
суд
муҳокамасининг
тарафлар
тортишувига
асосланиши
ҳамда
исботлаш
вазифасининг
айбловчи
ва
айбланувчи
зиммасида
бўлиши
суд
муҳокамасининг
улар
тақдим
этган
далиллар
доирасида
ҳал
қилиниши
суд
муҳокамасини
тезликда
амалга
оширишга
туртки
берар
;
учинчидан
,
айланувчининг
ўз
айбини
бўйнига
олиши
ишни
ўша
заҳотиёқ
якунланишини
англатарди
;
тўртинчидан
,
суд
ҳукмини
қабул
қилишга
ажратилган
вақт
ичида
айбланувчининг
мамлакатни
тарк
этиши
ишнинг
кейинги
босқичларда
муҳокама
қилинишига
йўл
қўймас
ва
шу
билан
иш
ўзининг
якунига
етган
деб
ҳисобланарди
.
Бундай
процессуал
тартибга
эга
судлов
юритуви
шубҳасиз
тезкорликни
намоён
қиларди
.
Унинг
самараси
ҳам
ўша
вақтдаги
ва
ўша
шароитдаги
суд
муҳокамасининг
интенсивлигига
кўп
ҳам
боғлиқ
эди
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Сажина
В
.
В
.
История
государства
и
права
зарубежных
стран
:
учеб
.
пособие
для
студентов
юридических
специальностей
учреждений
,
обеспечивающих
получение
высшего
образования
/
В
.
В
.
Сажина
,
Д
.
Е
.
Тагунов
. –
Минск
:
Книжный
Дом
, 2005.
–
С
.46.
2.
Иванов
А
.
А
.
История
государства
и
права
зару
-
бежных
стран
:
учеб
.
пособие
для
студентов
вузов
,
обучающихся
по
специальности
«
Юриспруденция
» /
А
.
А
.
Иванов
. –
М
.:
ЮНИТИДАНА
, 2012. –
С
.62.
3.
Крит
оролининг
Гортин
шаҳрида
1884–1885
йилларда
топилган
12
та
устунларда
17
мингдан
ортиқ
ҳарфлар
мавжуд
бўлиб
,
унда
суд
муносабатларига
оид
қоидалар
ўйиб
битилган
эди
.
Бу
борада
Хрестоматия
по
истории
древнего
мира
:
учеб
.
пособие
для
вузов
по
специальности
«
История
» /
сост
.
Т
.
П
.
Сац
[
и
др
.];
под
ред
.
В
.
Г
.
Борухович
,
В
.
И
.
Кузищина
. – 2-
е
изд
. –
Саратов
:
Изд
-
во
Сарат
.
ун
-
та
, 1989. –
С
.98.
4.
Кучма
В
.
В
.
Государство
и
право
Древнего
мира
и
Средних
веков
:
В
двух
частях
. –
Волгоград
:
Изда
-
тельство
Волгоградского
государственного
универси
-
тета
, 2001. –
С
.112.
5.
Кучма
В
.
В
.
Государство
и
право
Древнего
мира
и
Средних
веков
:
В
двух
частях
. –
Волгоград
:
Изда
-
тельство
Волгоградского
государственного
универси
-
тета
, 2001. –
С
.113.
6.
Томсинов
В
.
А
.
Всеобщая
история
государства
и
права
:
в
2
т
. /
В
.
А
.
Томсинов
. –
М
.:
Зерцало
, 2002. –
Т
.
1:
Древний
мир
.
Средние
века
. –
С
.61.
7.
Федоров
К
.
В
.
История
государства
и
права
зарубежных
стран
/
К
.
В
.
Федоров
,
Э
.
Н
.
Лисневский
. –
Ростов
н
/
Д
.:
Феникс
, 1994. –
С
.57.
8.
Кучма
В
.
В
.
Государство
и
право
древнего
мира
.
–
Волгоград
:
Издательство
Волгоградского
государ
-
ственного
университета
, 1998. –
С
.130.
9.
Кучма
В
.
В
.
Государство
и
право
древнего
мира
.
–
Волгоград
:
Издательство
Волгоградского
государ
-
ственного
университета
, 2001. –
С
.120.
10.
Фесмофетлар
эрамиздан
аввалги
541
йилда
Писистратлар
бошқарувига
қарши
исён
кўтарган
шахслар
бўлиб
,
улар
Афина
жамиятидаги
судлов
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
13
юритувида
муҳим
вазифани
амалга
оширарган
//
Хрестоматия
по
истории
Древнего
мира
/
Под
ред
.
В
.
В
.
Струве
. –
М
.,1951.
Т
. II.
Греция
и
эллинизм
. –
С
.
112-113.
11.
Хрестоматия
по
истории
государства
и
права
зарубежных
стран
:
в
2-
х
т
.
/
отв
.
ред
.
Н
.
А
.
Крашенинникова
. –
М
.:
Норма
, 2007. –
С
.78.
12.
Хрестоматия
по
истории
Древнего
мира
/
Под
ред
.
В
.
В
.
Струве
. –
М
., 1951. –
Т
.II.
Греция
и
эллинизм
. –
С
. 78–87.
13.
Батыр
К
.
И
.
Всеобщая
история
государства
и
права
/
К
.
И
.
Батыр
. –
М
.:
Проспект
, 2004. –
С
. 112.
14.
Суриков
И
.
Е
.
Законодательство
Драконта
в
Афинах
и
его
исторический
контекст
//
Древнее
право
.
2000.
№
2 (7). –
С
. 9-10.
Д
.
Холманова
,
ТДЮУ
Ҳуқуқий
тадқиқотлар
марказининг
катта
илмий
ходим
-
изланувчиси
,
юридик
фанлар
номзоди
,
ҚОНУН
ИЖОДКОРЛИГИ
ЖАРАЁНИДА
ЖАМОАТЧИЛИК
ЭКСПЕРТИЗАСИНИНГ
ЎРНИ
ВА
АҲАМИЯТИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
фуқаролар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
иштирокидаги
жамоатчилик
экспертизасининг
қонун
ижодкорлигидаги
ўрни
ва
аҳамияти
таҳлил
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
жамоатчилик
назорати
,
жамоатчилик
экспертизаси
,
фуқаролик
жамияти
институти
.
Аннотация
:
в
данной
статье
анализируется
роль
и
значение
участия
граждан
и
институтов
гражданского
общества
в
общественной
экспертизе
в
законотворческом
процессе
.
Ключевые
слова
:
общественный
контроль
,
обще
-
ственная
экспертиза
,
институт
гражданского
общества
.
Annotation:
in the article it is analysed the role and
value of public expertise by the citizens and the institutes
of civil society in legislative process.
Key words:
public control, public expertise, institute of
civil society.
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
2015
йил
23
январдаги
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
маърузасида
айнан
фуқаролик
жамияти
институтларининг
қонун
ижодкорлиги
жараёнидаги
иштироки
масаласида
таъкидлаганларидек
: “
қонунлар
лойиҳалари
,
айниқса
аҳолининг
ҳаётий
муҳим
манфаатлари
,
ижтимоий
ҳуқуқларига
бевосита
дахлдор
бўлган
қонунчилик
ҳужжатлари
муҳокамасига
жамоатчиликни
,
фуқаролик
институтлари
вакилларини
ҳам
кенг
жалб
этиш
лозим
.
Давлат
бошқаруви
асосини
қонунлар
ташкил
этар
экан
,
қонун
ижодкорлиги
соҳасида
фуқаролик
жамияти
институтлари
фаол
иштирок
этиши
зарур
”[1].
Маърузада
жамоатчиликни
парламент
палаталарининг
қонун
ижодкорлиги
,
назорат
-
таҳлил
фаолиятидан
ҳар
томонлама
хабардор
қилиб
бориш
муҳим
вазифа
эканлигини
алоҳида
эътироф
этиб
ўтилди
.
Бугунги
кунда
ижтимоий
-
иқтисодий
жараёнларни
самарали
бошқариш
нафақат
давлат
ҳокимияти
ва
бошқарув
органлари
қарорлари
қанчалик
сифатли
чиқарилиб
,
ижрочиларга
етказилишигагина
боғлиқ
бўлиб
қолмасдан
,
балки
аҳолининг
мазкур
ижтимоий
-
иқтисодий
қарорларининг
ҳокимият
томонидан
кўзда
тутиладиган
ечимларига
муносабати
ҳамда
бевосита
бу
жараёнда
уларнинг
иштироки
масаласига
ҳам
боғлиқ
.
Зеро
,
бундай
иштирок
ўзига
хос
ҳуқуқий
механизмни
ҳам
талаб
қилади
. “
Энг
асосийси
,
фуқаролик
гуруҳлари
томонидан
қонун
лойиҳаларини
тайёрлаш
ва
ўзгартишлар
киритиш
жараёнининг
механизми
ишлаб
чиқилмаганлиги
кўзга
ташланади
”[2,
208-
бет
.].
Бундай
ҳуқуқий
механизмнинг
негизи
қонунчилик
ҳужжатлари
бўлиши
билан
бир
қаторда
амалиётда
бу
борадаги
мавжуд
иштирок
этиш
шакллари
ҳам
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлади
.
