ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
35
чить
спортсменам
равные
стартовые
условия
.
Непо
-
средственно
же
спортивные
результаты
должны
опре
-
деляться
в
честной
конкурентной
борьбе
,
в
рамках
четко
отработанных
правовых
норм
,
в
том
числе
пра
-
вил
спортивных
состязаний
.
Abstract
In the introductory part of the article the author speaks
about development and popularization of sports, strength-
ening of positions of independent Uzbekistan on the inter-
national sports arena, and also about the questions of
perfection of the domestic legislation on sports.
In the basic part questions of the initiative of formation
of independent branch of sport law in Uzbekistan are con-
sidered.
In the conclusion the author points out the priorities of
development of regulation of sports relations in Uzbeki-
stan, reveals available lacks and brings specific proposals
on their elimination, gives reason for necessity of devel-
opment of the Concept of perfection of legal regulation of
sports relations in Uzbekistan.
С
.
Сафоева
ТДЮИ
тадқиқотчиси
ЛИЦЕНЗИЯ
ШАРТНОМАСИ
ТУШУНЧАСИГА
ОИД
АЙРИМ
МАСАЛАЛАР
Интеллектуал
мулк
объектларига
нисбатан
мутлақ
ҳуқуқлардан
тижорат
мақсадларида
мажбурият
ва
бошқа
фуқаролик
-
ҳуқуқий
шаклларда
фойдаланиш
бутун
дунё
бўйлаб
ҳар
йили
юз
миллиард
долларлар
айланмасига
хизмат
қилади
1
.
Интеллектуал
мулк
объектларидан
тижорат
мақсадларида
фойдаланишнинг
асосий
турларидан
бири
-
лицензия
шартномаси
асосида
интеллектуал
мулк
объектларига
нисбатан
мутлақ
ҳуқуқлардан
фой
-
даланишдир
.
Амалиётда
интеллектуал
фаолият
нати
-
жалари
,
фуқаролик
муомаласи
иштирокчиларининг
,
товарлар
,
ишлар
ва
хизматларнинг
хусусий
аломатла
-
рини
акс
эттирувчи
воситалар
,
интеллектуал
фаолият
-
нинг
бошқа
натижалари
ҳамда
фуқаролик
муомаласи
иштирокчиларининг
,
товарлар
ва
хизматларнинг
хусу
-
сий
аломатларини
акс
эттирувчи
воситаларга
нисба
-
тан
ҳуқуқларни
беришнинг
асосий
шакли
сифатида
лицензия
шартномасининг
ўрни
ва
аҳамияти
беқиёсдир
.
Лицензия
шартномаси
фуқаролик
ҳуқуқий
шартномаларнинг
бир
туридир
.
Бозор
иқтисодиёти
шароитида
интеллектуал
мулк
объектларига
нисбатан
мулкий
ҳуқуқларни
товар
-
пул
шаклида
бегоналашти
-
рилиши
мумкин
бўлган
ўзига
хос
товар
сифатида
кўриш
мумкин
2
ва
ушбу
товардан
тижорат
муносабат
-
ларида
фойдаланиш
мумкин
ва
зарурдир
.
Бугунги
кун
-
да
дунё
лизенция
бозорларида
АҚШ
,
Япония
,
Герма
-
ния
,
Корея
етакчи
ўринларни
эгаллаб
турибди
.
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
2000-2005
йил
-
лар
давомида
рўйхатга
олинган
саноат
мулки
объект
-
лари
сонинининг
лицензия
шартномаси
асосида
фой
-
даланишга
берилганлари
20%
ни
ташкил
этади
.
Бу
кўрсаткич
лицензия
бозорининг
юқори
фаоллик
дара
-
жасини
кўрсатади
(
бозор
муносабатлари
шароитида
патентланган
саноат
мулки
объектларининг
5-10
фои
-
зидан
лицензия
шартномаси
асосида
фойдаланила
-
ди
)
3
.
Ушбу
ҳолатдан
кўришимиз
мумкинки
,
республи
-
камизда
лицензия
бозори
фаол
суръатларда
ривожланмоқда
ва
ўз
-
ўзидан
ушбу
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солувчи
қонунчиликни
такомиллаш
-
тириш
зарурияти
келиб
чиқмоқда
.
Интеллектуал
мулк
объектларидан
тижорат
муно
-
сабатларида
фойдаланиш
,
мутлақ
ҳуқуқларни
фуқаролик
муомаласига
киритиш
ва
интеллектуал
мулк
объектларидан
лицензия
асосида
фойдаланиш
-
нинг
ҳуқуқий
тартибга
солиш
мажбурият
ҳуқуқининг
умумий
қоидаларига
таянади
.
Ўзбекистон
Республика
-
си
Фуқаролик
Кодекси
, “
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
, “
Ихтиролар
,
фойдали
1
Гуляев
А
.
В
.
Средства
индивидуализации
юридических
лиц
как
объекты
гражданских
прав
//
Актуальные
проблемы
част
-
ноправового
регулирования
:
Материалы
международной
V
научной
конференции
молодых
ученых
(
Самара
, 22–23
апре
-
ля
2005
г
.) /
Отв
.
ред
.
Л
.
М
.
Минкина
,
Ю
.
С
.
Поваров
,
В
.
Д
.
Руза
-
нова
.
Самара
, 2005.
С
.439.
2
Гришаев
С
.
Коммерция
и
авторское
право
//
Закон
. 1994.
№
1.
С
. 92.
3
Пахоменко
О
.,
Мухаммаджанов
А
.
Торговля
лицензиями
в
Узбекистане
//
Экономическое
обозрение
ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
моделлар
ва
саноат
намуналари
тўғрисида
”
ги
, “
Селек
-
ция
ютуқлари
тўғрисида
”
ги
, “
Интеграл
микросхемалар
топологиялари
тўғрисида
”
ги
, “
Электрон
ҳисоблаш
ма
-
шиналари
учун
яратилган
дастурлар
ва
маълумотлар
базаларининг
ҳуқуқий
ҳимояси
тўғрисида
"
ги
қонунлар
лицензия
шартномасининг
ҳуқуқий
асослари
бўлиб
ҳисобланади
.
Лицензия
шартномаси
тушунчасининг
легал
таърифи
Ўзбекистон
Республикаси
ФК
ва
соҳага
оид
қонунларда
турлича
баён
этилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
Кодексининг
1036-
моддасида
,
лицензия
шартномасининг
мазмуни
умумий
маънода
ва
легал
таъриф
сифатида
қисман
очиб
берилган
бўлиб
,
унга
кўра
,
лицензия
шартномаси
бўйича
интеллектуал
фаолият
натижасига
ёки
хусусий
аломатларни
акс
эттирувчи
воситага
нисбатан
мутлақ
ҳуқуққа
эга
бўлган
тараф
(
лицензиар
)
бошқа
тарафга
(
лицензиатга
)
тегишли
интеллектуал
мулк
объектидан
фойдаланишга
рухсатнома
беради
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Фирма
номлари
тўғрисида
”
ги
қонунининг
1
8-
моддасида
,
лицензия
шартномаси
сифатида
,
юридик
шахс
(
лицензиар
)
ўз
фирма
номидан
фойдаланиш
учун
бошқа
юридик
шахсга
(
лицензиатга
)
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
улар
ўртасида
тузилган
лицензия
шартномаси
ёки
комплекс
тадбиркорлик
лицензияси
шартномаси
асо
-
сида
рухсат
бериши
тушунилади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ихтиролар
,
фойда
-
ли
моделлар
ва
саноат
намуналари
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
патент
эгаси
патент
билан
тасдиқланган
саноат
мулки
объектига
бўлган
ҳуқуқни
патентдан
ўзганинг
фойдасига
воз
кечиш
тўғрисидаги
шартнома
бўйича
ёки
саноат
мулки
объектидан
фойдаланиш
ҳуқуқини
лицензия
шартномаси
бўйича
ҳар
қандай
юридик
ёхуд
жисмоний
шахсга
(
шахсларга
)
топшириши
мумкинлиги
ва
мазкур
қонуннинг
32-
моддасида
патент
эгаси
бўлмаган
ҳар
қандай
шахс
патент
билан
муҳофаза
қилинган
саноат
мулки
объектидан
фақат
патент
эгасининг
рухсати
билан
лицензия
шартномаси
асосида
фойдаланишга
ҳақлилиги
белгилаб
берилган
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Товар
белгилари
,
хизмат
кўрсатиш
белгилари
ва
товар
келиб
чиққан
жой
номлари
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
29-
моддасида
,
товар
белгисидан
фойдаланиш
ҳуқуқи
товар
белгисининг
эгаси
(
лицензиар
)
томонидан
лицензия
шартномаси
бўйича
бошқа
шахсга
(
лицензиатга
)
берилиши
мум
-
кинлиги
ифодаланади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Селекция
ютуқлари
тўғрисида
”
ги
қонуни
лицензиар
–
селекция
ютуғидан
фойдаланиш
ҳуқуқини
лицензиатга
лицензия
шартно
-
маси
асосида
берувчи
патент
эгаси
;
лицензиат
–
се
-
лекция
ютуғидан
фойдаланиш
ҳуқуқини
лицензиардан
лицензия
шартномаси
асосида
олган
юридик
ёки
жис
-
моний
шахс
эканлигини
белгилайди
.
Шунингдек
,
қонуннинг
39-
моддасида
,
патент
эгаси
бўлмаган
ҳар
қандай
юридик
ёки
жисмоний
шахс
патент
билан
муҳофаза
қилинаётган
селекция
ютуғидан
патент
эга
-
сининг
рухсати
билангина
лицензия
шартномаси
асо
-
сида
фойдаланишга
ҳақли
деб
кўрсатилади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Электрон
ҳисоблаш
машиналари
учун
яратилган
дастурлар
ва
маълумот
-
1
Қаранг
:
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. 2006
й
. 37–38-
сон
.
лар
базаларининг
ҳуқуқий
ҳимояси
тўғрисида
”
ги
қонунида
ва
Интеграл
микросхемалар
топологиялари
-
ни
ҳуқуқий
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
қонунида
лицензия
шартномаси
тўғридан
-
тўғри
кўрсатиб
ўтилмаган
бўлса
-
да
,
мазкур
қонунларда
ЭҲМ
учун
яра
-
тилган
дастур
ёки
маълумотлар
базасидан
бошқа
шахсларнинг
(
фойдаланувчиларнинг
)
фойдаланиши
ҳуқуқ
эгаси
билан
тузилган
шартнома
асосида
амалга
оширилиши
мумкинлиги
ҳамда
топологияга
бўлган
ҳуқуқ
тўла
ёки
қисман
бошқа
шахсга
ўтказилиши
мум
-
кинлиги
белгилаб
қўйилган
.
Юқоридаги
таърифлардан
кўришимиз
мумкинки
,
легал
таърифлар
лицензия
шартномасининг
объектига
қараб
бир
-
биридан
фарқланади
.
Лекин
ушбу
таъриф
-
ларда
“
интеллектуал
мулк
объектларидан
фойдала
-
нишга
рухсат
бериш
тушунчаси
”
умумийдир
.
Хорижий
мамлакатларнинг
фуқаролик
қонунчи
-
лигида
лицензия
шартномасини
ўрганиш
шуни
кўрсатдики
,
деярли
кўпгина
мамлакатлар
қонунчи
-
лигида
лицензия
шартномаси
маъноси
бир
-
бирига
яқин
ва
ўхшаш
маъноларда
ифодаланган
.
Франция
Республикасининг
“
Интеллектуал
мулк
тўғрисида
”
ги
Кодекси
2
нинг
II
қисм
, VI
том
, I
бўлим
, III
боби
I, II
параграфлари
фойдаланишдаги
мутлақ
ҳуқуқлар
,
ҳуқуқларнинг
берилиши
ва
бегоналаштири
-
лиши
деб
номланади
.
Кодекснинг
мазкур
қисмида
па
-
тент
ҳуқуқи
объектларига
нисбатан
ҳуқуқлар
қисман
ёки
бутунлай
лицензия
шартномаси
асосида
берилиши
мумкинлиги
,
очиқ
лицензия
,
мажбурий
лицензия
ту
-
шунчалари
ўз
ифодасини
топган
.
Бундан
ташқари
,
L.613-10
моддада
лицензиат
очиқ
лицензия
тузилганда
хоҳлаган
пайтда
уни
рад
қилиши
мумкинлиги
, L.613-11
моддада
мажбурий
лицензия
шартномаси
тузиш
каби
бир
қанча
ўзига
хосликлар
баён
қилинган
.
Шу
билан
бирга
миллий
қонунчилигимиз
билан
ўхшаш
жиҳатлар
ҳам
кўп
.
МДҲ
давлатлари
фуқаролик
қонунчилигида
лицен
-
зия
шартномасининг
легал
таърифи
бир
-
бирига
яқин
.
Масалан
,
Россия
Федерацияси
ФКнинг
3
4-
қисми
VII
бўлими
1235-
моддасида
лицензия
шартномаси
таърифи
берилган
.
Унга
кўра
,
унга
кўра
,
лицензия
шартномаси
бўйича
интеллектуал
фаолият
натижасига
ёки
хусусий
аломатларни
акс
эттирувчи
воситага
нис
-
батан
мутлақ
ҳуқуққа
эга
бўлган
тараф
(
лицензиар
)
бошқа
тарафга
(
лицензиатга
)
тегишли
интеллектуал
фаолият
натижасидан
ёки
шундай
воситадан
шартно
-
мада
кўрсатилган
шартлар
асосида
фойдаланишга
рухсатнома
беради
.
Беларусь
Республикаси
ФКнинг
985-
моддасига
кўра
,
лицензия
шартномаси
бўйича
интеллектуал
фаолият
натижасига
ёки
хусусий
ало
-
матларни
акс
эттирувчи
воситага
нисбатан
мутлақ
ҳуқуққа
эга
бўлган
тараф
(
лицензиар
)
бошқа
тарафга
(
лицензиатга
)
тегишли
интеллектуал
мулк
объектидан
фойдаланишга
рухсатнома
беради
4
.
Худди
шундай
таърифни
Арманистон
Республикаси
ФКнинг
1106-
моддасида
5
,
Қирғизистон
Республикасининг
ФК
6
нинг
1042-
моддаси
ҳам
учратишимиз
мумкин
.
2
Қаранг
:
Кодекс
интеллектуальной
собственности
Франции
.
М
., 1997.
С
.39.
3
Қаранг
4
Қаранг
: http://www.beliaeva.by/is_rb_zakon_rb.htm#17
5
Қаранг
http://ukrpat.com.ua/laws.php?country=sng
6
Қаранг
:
http:www.kyrgyzpatent.kg/russian/legislation/zakon/grajcod1.htm
ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
37
Юқоридагилардан
кўриниб
турибдики
,
МДҲ
давлатла
-
ри
қонунчилигида
лицензия
шартномасининг
легал
таърифи
бир
-
бирига
яқин
.
Лекин
лицензия
шартнома
-
сининг
баъзи
масалаларни
ҳал
этишда
айрим
фарқлар
ҳам
бор
.
Масалан
,
Тожикистон
Республикаси
ФК
1
нинг
III
қисм
V
бўлими
“
Интеллектуал
мулк
”
деб
номланади
ва
ушбу
бўлимда
интеллектуал
мулкка
оид
умумий
қоидалар
баён
этилган
.
Бироқ
мазкур
бўлимда
лицен
-
зия
шартномаси
ва
уни
тўғридан
-
тўғри
тартибга
со
-
лишга
қаратилган
махсус
норма
мавжуд
эмас
,
шарт
-
номаларга
оид
умумий
нормаларда
лицензия
шартно
-
маси
шартнома
тури
сифатида
санаб
ўтилади
холос
.
Агар
илмий
адабиётларга
мурожаат
этадиган
бўлсак
,
лицензия
шартномасининг
назарий
таърифлар
ва
фикрлар
турли
хил
бўлиб
,
улардан
баъзиларини
таҳлил
қиламиз
.
Миллий
ҳуқуқшунослигимизда
проф
.
О
.
Оқюлов
лицензия
шартномалари
ва
уларнинг
моҳияти
,
турла
-
ри
,
белгиларини
очиб
берган
,
бироқ
,
шунинг
билан
биргаликда
,
О
.
Оқюловнинг
баъзи
бир
баҳсли
фикрла
-
ри
бор
.
Проф
.
О
.
Оқюлов
“
Лицензия
шартномаси
ин
-
теллектуал
мулк
объектларидан
учинчи
шахсларнинг
фойдаланишига
имкон
берувчи
муҳим
фуқаролик
ҳуқуқий
восита
ҳисобланади
.
Лицензия
шартномаси
интеллектуал
мулк
объектидан
фойдаланишга
рухсат
бериш
ҳақида
келишув
ҳисобланади
”
2
дейди
.
Ушбу
таърифда
келишув
сўзи
бироз
эътирозлидир
.
Чунки
,
интеллектуал
мулк
объектларига
нисбатан
мулкий
ҳуқуқлар
лицензия
шартномаси
ҳамма
вақт
ҳам
кели
-
шувга
асосан
тузилмайди
.
Миллий
қонунчилигимиздан
бунга
мисол
қилиб
мажбурий
лицензияни
келтириб
ўтишимиз
мумкин
.
Бундай
ҳолат
“
Ихтиролар
,
фойдали
моделлар
ва
намуналар
ҳақида
”
ги
қонуннинг
11-
моддасида
патент
эгалари
патент
рўйхатга
олинган
санадан
бошлаб
уч
йил
мобайнида
саноат
мулки
объ
-
ектидан
фойдаланмаса
ёки
етарли
даражада
фойда
-
ланмаса
,
ушбу
муҳофаза
этилаётган
саноат
мулки
объектидан
фойдаланишни
хоҳловчи
ва
фойдаланиш
-
га
тайёр
ҳар
қандай
шахс
,
патент
эгаси
лицензия
шартномаси
тузишдан
бош
тортган
тақдирда
,
ўзига
мажбурий
номутлақ
лицензия
беришни
сўраб
судга
илтимоснома
билан
мурожаат
қилиши
мумкинлиги
белгиланган
.
Бундан
ташқари
, “
Селекция
ютуқлари
ҳақида
”
ги
қонуннинг
40-
моддасига
асосан
,
башарти
патент
эгаси
патент
берилган
санадан
эътиборан
уч
йил
давомида
селекция
ютуғидан
Ўзбекистон
Респуб
-
ликасида
фойдаланмаса
ҳамда
лицензия
шартномаси
тузишни
рад
этса
ва
агар
мазкур
селекция
ютуғидан
фойдаланмаслик
жамият
манфаатларига
хилоф
бўлиб
,
зарар
етказса
бу
селекция
ютуғидан
фойдала
-
нишни
истаган
шахс
ўзига
номутлақ
мажбурий
лицен
-
зия
берилишини
сўраб
ариза
билан
судга
мурожаат
қилишга
ҳақлилилиги
белгиланган
.
Ушбу
мисоллардан
кўринадики
,
лицензия
шартномасига
нисбатан
“
кели
-
шув
”
атамасини
эмас
,
балки
“
шартнома
”
атамасини
қўллаш
кўпроқ
тўғри
келади
.
Шу
ўринда
иқтисод
ва
техника
фанлари
олимлари
-
1
2
Қаранг
:
Оқюлов
О
.
Интеллектуал
мулк
ҳуқуқи
:
умумий
қоидалар
ва
алоҳида
объектлар
:
Дарслик
. 1-
т
.
Тошкент
, 2003.
31-
б
.;
Ўзбекистон
Республикасининг
фуқаролик
ҳуқуқи
. 2-
қисм
,
Муаллифлар
жамоаси
.
Боб
муаллифи
:
О
.
Оқюлов
.
Тош
-
кент
, 1999
й
. 385-
б
.
дан
,
Ҳ
.
Мамаджанов
,
О
.
Пахоменко
,
А
.
Мухаммаджанов
,
А
.
Джумаходжаевларнинг
лицензия
шартномаси
бўйича
таърифларини
келтириб
ўтишни
жоиз
деб
билдик
.
Ҳ
.
Мамаджанов
лицензия
шартномасига
“
Патент
эгаси
патент
билан
ҳимояланган
объектдан
фойдаланиш
ҳуқуқини
берадиган
лицензиар
,
ушбу
ҳуқуқ
берилади
-
ган
шахс
эса
(
лицензиат
)
шартномада
кўрсатилган
тўловни
тўлашга
ва
у
томонидан
кўзда
тутилган
ҳаракатларни
амалга
оширишни
белгилайдиган
шарт
-
номага
лицензия
шартномаси
дейилади
”
3
деган
таърифни
беради
.
А
.
Джумаходжаев
шунга
яқин
таърифлаб
, “
лицензия
шартномаси
патент
эгасининг
бошқа
шахслар
билан
алоҳида
ҳуқуқларнинг
бир
қисмини
сотиш
(
бериш
)
бўйича
тузган
ҳуқуқий
битими
-
дир
(
шартномасидир
)
4
”
деб
қайд
этади
.
Ушбу
таъриф
-
лардаги
ғализлик
шуки
,
лицензия
шартномаси
нафақат
патент
ҳуқуқи
объектлари
,
балки
интеллектуал
мулк
-
нинг
бошқа
объектларидан
фойдаланишга
нисбатан
ҳам
тузилиши
мумкин
.
О
.
Пахоменко
,
А
.
Мухаммаджановлар
“
Лицензия
шартномаси
лицензиар
(
сотувчи
)
лицензиат
(
сотиб
олувчига
)
келишилган
тижорат
шартлари
асосида
ин
-
теллектуал
мулк
объектларидан
фойдаланиш
ҳуқуқини
тақдим
этишни
ўзида
ифодаловчи
савдо
битимидир
”
5
деб
таъриф
берадилар
.
Бу
таъриф
лицензия
шартно
-
маси
моҳиятини
тўла
очиб
бера
олмайди
,
чунки
лицен
-
зия
шартномаси
фақат
лицензиатнинг
эмас
,
балки
ли
-
цензиарнинг
ҳуқуқлари
ва
мажбуриятларини
ўзида
ифодалаши
лозим
.
Бундан
ташқари
,
лицензия
шарт
-
номаси
нафақат
бир
томонга
ҳуқуқни
тақдим
этишни
ўзида
ифодалайди
,
балки
лицензиатга
муайян
тўловни
тўлашни
ёки
бирор
ҳаракатни
амалга
ошириш
мажбу
-
риятини
юклайди
.
Шундай
экан
,
мазкур
таърифни
тўлиқ
деб
бўлмайди
.
Россия
Федерациясидаги
ҳуқуқшунос
олимлардан
Л
.
А
.
Лунц
қуйидагича
таъриф
келтиради
“
лицензия
шартномаси
бўйича
бир
тараф
(
лицензиар
),
иккинчи
тараф
(
лицензиат
)
га
ихтиродан
муайян
вақт
ва
аниқ
шартлар
асосида
фойдаланиш
ҳуқуқини
бериш
мажбу
-
риятини
олади
”
6
.
Назаримизда
,
бу
таъриф
анча
тор
ба
-
ён
этилган
.
Чунки
лицензия
шартномаси
нафақат
ихти
-
родан
,
балки
интеллектуал
мулк
объектларининг
қонун
йўл
қўйган
бошқа
турларидан
ҳам
лицензия
шартнома
-
си
асосида
фойдаланишни
назарда
тутиши
мумкин
.
Шунингдек
,
ҳуқуқий
дарсликларда
ҳам
ўзгача
таърифларни
кузатишимиз
мумкин
.
Жумладан
, “
мулк
эгаси
(
патент
эгаси
,
товар
белгиси
соҳиби
,
муаллиф
-
лик
ҳуқуқи
объекти
соҳиби
,
ошкор
этилмаган
ахборот
-
лар
эгаси
)
нинг
ҳуқуқий
муҳофаза
остидаги
объектидан
фойдаланиш
учун
ўзига
тегишли
ҳуқуқларни
маълум
шартлар
асосида
ва
белгиланган
тартибда
бошқа
шахсларга
беришга
лицензия
(
рухсатнома
)
дейила
-
3
Интеллектуал
мулкни
тижоратлаштириш
ва
технологиялар
трансфери
.
Г
.
Рашидова
умумий
таҳрири
таҳрири
остида
.
Тошкент
, 2002. 187-
б
.
4
Қаранг
:
Джумаходжаев
А
.
Патентшунослик
.
Тошкент
, 2001.
25-
б
.
5
Пахоменко
О
.,
Мухаммаджанов
А
.
Торговля
лицензиями
в
Узбекистане
//
Экономическое
обозрение
Мухам
-
маджанов
А
.
Лицензионная
торговля
в
Узбекистане
//
Патен
-
ты
и
лицензии
. 2005.
№
10.
С
.41.
6
Қаранг
:
Лунц
Л
.
А
.
Курс
международного
частного
права
:
Особенная
часть
.
В
3
т
.
М
., 2002.
Т
.3.
С
.684.
ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
38
ди
”
1
.
Ушбу
таъриф
лицензия
шартномаси
моҳиятига
бироз
яқин
.
Бироқ
,
мазкур
таърифда
шартнома
сифа
-
тида
фақат
бир
томоннинг
эрки
-
иродаси
,
лицензиат
-
нинг
шартнома
бўйича
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
ифо
-
даланган
бўлиб
,
лицензиар
томоннинг
ҳуқуқ
ва
мажбу
-
риятлари
очиқ
қолган
.
Фикримизча
,
юқорида
билдирилган
таърифлар
ли
-
цензия
шартномаси
тўғрисидаги
умумий
тушунчаларни
ифодалайди
.
Гарчи
олимлар
“
Лицензия
шартномаси
”
атамасига
қисқача
тушунча
берган
бўлсалар
-
да
,
ли
-
цензия
шартномасининг
илмий
таърифи
тўлиқ
баён
этилмаган
.
Шу
ўринда
тадқиқотларимиз
натижасида
мавжуд
қонунчилигимиз
ва
ҳуқуқшунос
олимларнинг
фикрларидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
лицензия
шартно
-
масига
қуйидаги
таърифни
бериш
мақсадга
мувофиқдир
.
Лицензия
шартномаси
деганда
,
интеллектуал
мул
-
кка
нисбатан
ҳуқуқ
эгаси
(
лицензиар
)
ҳуқуқий
муҳофаза
остидаги
интеллектуал
мулк
объектига
нис
-
батан
мулкий
ҳуқуқларини
шартномада
келишилган
шартлар
ва
тўлов
асосида
лицензиарга
тақдим
этиши
-
ни
,
иккинчи
томон
(
лицензиат
)
эса
,
шартномада
кели
-
шилган
тўловларни
тўлаш
ва
ушбу
ҳуқуқлардан
шарт
-
номада
кўзда
тутилган
фойдаланишни
белгилайдиган
фуқаролик
-
ҳуқуқий
битим
тушунилади
.
Лицензия
шартномасининг
предмети
борасида
ҳам
олимлар
турлича
фикрлар
билдирадилар
.
Проф
.
О
.
Оқюлов
лицензия
шартномаси
предмети
бўлиб
,
ҳуқуқий
муҳофаза
остидаги
ижодий
фаолият
натижаси
(
фан
,
адабиёт
,
санъат
асарлари
,
компютер
дастурлари
,
ихтиро
,
фойдали
модел
,
саноат
намунаси
ва
ҳ
.
к
)
ёки
хусусий
аломатларни
акс
эттирувчи
восита
(
фирма
номи
,
товар
,
хизмат
кўрсатиш
белгиси
)
ҳисобланади
2
,
деб
кўрсатади
.
Бундан
лицензия
шарт
-
номаси
предмети
бўлиб
,
интеллектуал
мулк
объекти
-
нинг
ўзи
,
деган
хулосага
келинади
.
Худди
шундай
ҳолатни
бошқа
цивилистларнинг
фикрларида
кўришимиз
мумкин
.
Масалан
,
А
.
П
.
Сергеев
“
лицензия
шартномаси
предмети
бўлиб
,
техник
ёки
бошқа
янги
-
лик
(
ихтиро
,
саноат
мулки
намунаси
,
тижорат
сири
ва
ҳ
.
зо
)”
деб
ҳисоблайди
.
3
Худди
шунга
яқин
фикрни
Л
.
А
.
Лунц
ҳам
билдирган
,
у
“
лицензия
шартномаси
предмети
бўлиб
,
нафақат
муҳофаза
остига
олинган
ихтиролар
,
балки
муҳофазага
олинмаган
ихтиролар
,
техник
ечимлар
,
ишлаб
чиқариш
сири
(
ноу
-
хау
)
ва
бошқа
илмий
техникавий
ютуқлар
бўлиши
мумкин
”
дейди
.
4
Бизнингча
,
бу
нуқтаи
назарлар
лицензия
шартно
-
масининг
предмети
моҳиятига
мос
эмас
.
Чунки
лицен
-
зия
шартномасининг
предмети
интеллектуал
мулк
объектининг
ўзи
бўла
олмайди
,
балки
интеллектуал
мулк
объектидан
фойдаланиш
ҳуқуқи
лицензия
шарт
-
номаси
асосида
берилиши
мумкин
.
Хусусан
,
фикри
-
мизнинг
далили
сифатида
,
ФКнинг
1036-
моддасининг
4-
қисмини
келтириб
ўтиш
мумкин
.
Унда
белгиланиши
-
ча
,
лицензия
шартномаси
лицензиатга
интеллектуал
1
Каранг
:
Гражданское
право
.
М
., 1999.
С
.248–249.
2
Қаранг
:
Оқюлов
О
.
Интеллектуал
мулк
ҳуқуқи
… 1-
т
. 31-
б
.;
Ўзбекистон
Республикасининг
фуқаролик
ҳуқуқи
. 2-
қисм
.
Му
-
аллифлар
жамоаси
.
Тошкент
, 1999. 385-
б
.
3
Гражданское
право
.
Ч
.2 /
Под
ред
.
А
.
П
.
Сергеева
,
Ю
.
К
.
Толстого
.
М
., 1997.
С
.363.
4
Қаранг
:
Лунц
Л
.
А
.
Курс
международного
частного
права
…
Т
.3.
С
.684.
мулк
натижасининг
ўзини
эмас
,
балки
қуйидаги
ҳуқуқларни
беришни
назарда
тутиши
мумкин
:
–
интеллектуал
мулк
объектидан
,
лицензиарнинг
ундан
фойдаланиш
ҳуқуқи
ва
бошқа
шахсларга
лицен
-
зия
бериш
ҳуқуқи
сақланиб
қолган
ҳолда
(
оддий
номутлақ
лицензия
)
фойдаланиш
ҳуқуқини
;
–
интеллектуал
мулк
объектидан
,
лицензиарнинг
ун
-
дан
фойдаланиш
ҳуқуқи
сақланиб
қолган
ҳолда
,
бироқ
бошқа
шахсларга
лицензияни
бериш
ҳуқуқисиз
(
мутлақ
лицензия
)
фойдаланиш
ҳуқуқини
;
–
қонунда
йўл
қўйиладиган
бошқа
турдаги
лицен
-
зияларни
.
Юқорида
келтирилганларнинг
барчаси
,
лицензия
шартномаси
предмети
бўлиб
,
ҳуқуқий
муҳофаза
ости
-
даги
ижодий
фаолият
натижаси
(
фан
,
адабиёт
,
санъат
асарлари
,
компютер
дастурлари
,
ихтиро
,
фойдали
модел
,
саноат
намунаси
ва
ҳ
.
к
)
ёки
хусусий
аломат
-
ларни
акс
эттирувчи
восита
(
фирма
номи
,
товар
,
хиз
-
мат
кўрсатиш
белгиси
)
лар
эмас
,
балки
уларга
нисба
-
тан
мулкий
ҳуқуқлар
ҳисобланади
деган
хулосага
ке
-
лишга
асос
бўла
олади
.
Бироқ
,
лицензия
шартномаси
-
нинг
предмети
муайян
объектдан
фойдаланиш
ҳуқуқининг
ўзи
билангина
тўлиқ
бўла
олмайди
.
Албатта
бу
ҳуқуқ
интеллектуал
мулк
объектидан
алоҳида
ҳолатда
мавжуд
ҳам
бўлмайди
.
Шунинг
учун
лицензия
шартномасининг
предмети
сифатида
муайян
интел
-
лектуал
мулк
объектига
нисбатан
ҳуқуқларнинг
тақдим
этилиши
деб
кўрсатиш
мумкин
.
Бундай
объектлар
си
-
фатида
лицензия
шартномаси
тузилиши
мумкин
бўлган
,
ФКнинг
1031-
моддасида
кўрсатилган
объект
-
ларни
-
интеллектуал
фаолият
натижаларини
,
фуқаролик
муомаласи
иштирокчиларининг
,
товарлар
,
ишлар
ва
хизматларнинг
хусусий
аломатларини
акс
эттирувчи
,
ФКда
ёки
бошқа
қонунларда
назарда
тутил
-
ган
ҳолларда
интеллектуал
фаолиятнинг
бошқа
нати
-
жалари
ҳамда
фуқаролик
муомаласи
иштирокчилари
-
нинг
,
товарлар
ва
хизматларнинг
хусусий
аломатлари
-
ни
акс
эттирувчи
бошқа
воситаларни
кўрсатиш
мумкин
.
Хулосалар
:
1.
Лицензия
шартномаси
деб
,
интеллектуал
мул
-
кка
нисбатан
ҳуқуқ
эгаси
(
лицензиар
)
ҳуқуқий
муҳофаза
остидаги
интеллектуал
мулк
объектига
нис
-
батан
мулкий
ҳуқуқларини
шартномада
келишилган
шартлар
ва
тўлов
асосида
лицензиарга
тақдим
этади
-
ган
,
иккинчи
томон
(
лицензиат
)
эса
,
шартномада
ке
-
лишилган
тўловларни
тўлаш
ва
ушбу
ҳуқуқлардан
шартномада
кўзда
тутилган
фойдаланишни
белгилай
-
диган
фуқаролик
-
ҳуқуқий
битимга
айтилади
.
2.
Унинг
предмети
бўлиб
эса
муайян
интеллекту
-
ал
мулк
объектидан
,
лицензиарнинг
ундан
фойдала
-
ниш
ҳуқуқи
ва
бошқа
шахсларга
лицензия
бериш
ҳуқуқи
сақланиб
қолган
ҳолда
фойдаланиш
ҳуқуқи
ёки
интеллектуал
мулк
объектидан
,
лицензиарнинг
ундан
фойдаланиш
ҳуқуқи
сақланиб
қолган
ҳолда
,
бироқ
бошқа
шахсларга
лицензияни
бериш
ҳуқуқисиз
фойда
-
ланиш
ҳуқуқи
ҳисобландаи
.
Қисқа
қилиб
айтганда
,
ли
-
цензия
шартномасининг
предмети
бўлиб
,
муайян
ин
-
теллектуал
мулк
объектидан
фойдаланиш
ҳуқуқи
ҳисобланади
.
Лицензия
шартномаси
ҳақида
сўз
юритганда
уни
тижорат
муносабаталаридаги
хусусиятлари
,
турли
асослар
бўйича
таснифлари
,
лицензия
шартномасини
бекор
қилиш
тартиби
ва
асослари
,
лицензия
шартно
-
маси
бўйича
жавобгарлик
,
етказилган
зарарни
тўлаш
ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
39
масалалари
ва
бугунги
кунда
долзарб
ҳисобланган
лицензия
шартномаси
қоидаларини
муаллифлик
ва
турдош
ҳуқуқлар
объектларига
нисбатан
қўллаш
му
-
аммолари
алоҳида
кўриб
чиқиб
ўрганишни
ва
ҳуқуқий
муаммоларни
бартараф
этиш
юзасидан
таклифлар
беришни
талаб
қилади
.
Бу
ҳақда
кейинги
мақолаларимизда
тўхталамиз
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
поня
-
тие
и
место
интеллектуальной
собственности
.
В
основной
части
статьи
рассматриваются
вопросы
понятия
лицензионного
договора
и
его
применения
.
В
заключении
автор
дает
свое
понятие
лицензион
-
ного
договора
и
его
предмета
и
приходит
к
выводу
,
что
данный
вид
договора
требует
дальнейшего
изучения
.
Abstract
In the introductory part of the article the author charac-
terizes concept and a place of license contract in intellec-
tual property.
In the basic part of the article the questions of concept
of the license contract and its application are considered.
In the conclusion the author gives the concept of the li-
cense contract and its subject and comes to opinion, that
the given kind of the contract demands further studying.
М
.
Ҳ
.
Ҳакимов
ТДЮИ
магистранти
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКА
ТОВАР
-
ХОМ
АШЁ
БИРЖАСИНИНГ
ТАШКИЛИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
ШАКЛИ
Ўзбекистон
республика
Товар
-
хом
ашё
биржаси
мамлакат
биржа
тизимининг
муҳим
бўғини
бўлиб
,
унинг
ривожланишисиз
бозор
ҳам
,
умуман
иқтисодиёт
ҳам
ривожланиши
мумкин
эмас
.
Ўзбекистон
Республикаси
Товар
-
хом
ашё
биржаси
ўзининг
самарали
фаолияти
мобайнида
биржа
бозорида
савдо
қилишнинг
энг
замонавий
принципларини
ўзида
мужассамлаштириб
келмоқда
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
маърузасида
бу
хусусда
сўз
юритар
экан
,
жумладан
шундай
дейди
:
"...
Товар
-
хом
ашё
биржалари
фаолияти
тубдан
ўзгартирилди
.
Маҳсулотларнинг
катта
қисми
,
жумладан
,
юқори
ликвидли
ва
харидоргир
товарлар
–
пахта
толаси
,
линт
,
бензин
,
дизель
ёқилғиси
,
минерал
ўғитлар
,
ўсимлик
ёғи
,
ун
каби
маҳсулотлар
бугунги
кунда
биржа
савдолари
орқали
сотилмоқда
"
1
.
Бироқ
,
шунга
қарамай
,
биржаларнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шакллари
,
шу
жумладан
,
Ўзбекистон
республика
Товар
-
хом
ашё
биржасининг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шакли
илмий
давраларда
қизғин
баҳсларга
сабаб
бўлиб
келмоқда
.
Миллий
қонунчилик
ҳужжатларида
биржалар
,
шу
жумладан
,
товар
биржаларининг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклига
нисбатан
чекловлар
белгиланмаган
бўлиб
,
улар
юридик
шахснинг
қонун
ҳужжатларида
назарда
тутилган
ҳар
қандай
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклидан
фойдаланиш
имконини
беради
.
Шунга
қарамай
айрим
олимлар
товар
биржасининг
иқтисодий
моҳияти
ва
ҳуқуқий
ҳолатидан
келиб
чиқиб
,
биржа
фақат
тижоратчи
бўлмаган
ташкилот
шаклида
тузилиши
мумкин
,
деб
ҳисоблайди
.
Масалан
,
И
.
В
.
Авилина
ва
О
.
М
.
Козирь
фикрига
кўра
,
даромад
олиш
биржа
фаолиятининг
асосий
мақсади
саналмайди
,
бироқ
у
мазкур
фаолиятнинг
қўшимча
натижаси
сифатида
мавжуд
бўлиши
ҳам
мумкин
2
.
Шунга
ўхшаш
фикрни
Т
.
В
.
Сойфер
ҳам
илгари
суради
.
У
янги
(
Россия
Федерацияси
)
Фуқаролик
кодекси
қабул
қилиниши
муносабати
билан
товар
биржаси
фақат
махсус
ҳуқуқий
лаёқатга
эга
тижоратчи
бўлмаган
юридик
шахс
сифатида
тузилиши
мумкин
,
деб
қайд
этади
3
.
"
Биржевое
право
"
дарслиги
муаллифлари
бу
му
-
аммога
нисбатан
бошқача
ёндашувни
таклиф
қиладилар
.
Тижоратчи
ташкилот
сифатидаги
биржа
фаолияти
унинг
иштирокчилари
инвесторлар
санали
-
ши
ва
киритилган
сармоядан
даромад
олишни
кўзлашини
назарда
тутади
.
Айни
пайтда
биржа
мижоз
-
лари
учун
савдонинг
қимматлашиши
инвесторларнинг
даромадларини
кўпайтиришнинг
эҳтимол
тутилган
усулига
айланади
(
ҳар
хил
тўловлар
,
йиғимларнинг
1
Каримов
И
.
А
.
Бизнинг
бош
мақсадимиз
–
жамиятни
демо
-
кратлаштириш
ва
янгилаш
,
мамлакатни
модернизация
ва
ислоҳ
этишдир
.
Тошкент
, 2005. 12-
б
.
2
Авилина
И
.
В
.,
Козырь
О
.
М
.
Биржа
:
правовые
основы
органи
-
зации
и
деятельности
.
М
., 1991.
С
.26.
3
Сойфер
В
.
Т
.
Сделки
в
биржевой
торговле
.
Автореф
.
дис
....
канд
.
юрид
.
наук
.
М
., 1996.
С
.15.
