ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2020
№3 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
41
Э. Курбонов
Судьялар олий мактаби бош мутахассиси,
ТДЮУ мустақил изланувчиси
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА ЕР МЕЛИОРАЦИЯСИНИ
ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ: ЗАМОНАВИЙ
ҚОНУНЧИЛИК ҲОЛАТИ
Аннотация:
мақолада қишлоқ хўжалигида ер
мелиорациясини ҳуқуқий таъминланиши таҳлили
келтирилган, бу борадаги ҳозирги қонунчилик ҳолати
таҳлил қилинган, қонун ва қонуности ҳужжатларининг
ер мелиорациясини тартибга солишдаги аҳамияти
ёритилган, қишлоқ хўжалигида ер мелиорациясини
ҳуқуқий
таъминлаш
борасида
қонунчиликдаги
муаммолар
келтирилган,
қонунчиликни
такомиллаштириш юзасидан таклифлар берилган.
Калит
сўзлар:
ер
мелиорацияси,
ер
мелиорациясини
ҳуқуқий
тартибга
солиш,
гидромелиорация, мелиорация объектлари, ўрмон
мелиорацияси, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар.
Аннотация:
в статье приводится анализ правового
статуса мелиорации земель в сельском хозяйстве,
анализируется
современное
состояние
законодательства в этой сфере, раскрывается
важность
нормативных
правовых
актов
в
регулировании мелиорации земель, указываются
проблемы в законодательстве касательно правового
обеспечения
мелиорации
земель
в
сельском
хозяйстве
и
представляются
предложения
по
совершенствованию законодательства.
Ключевые слова:
мелиорация земель, правовое
регулирование мелиорации земель, гидромелиорация,
объекты мелиорации, лесная мелиорация, норматив-
но-правовые акты.
Annotation:
the article investigates the legal status of
land melioration in agriculture, analyzes the current state
of legislation in this area, reveals the role of regulatory
legal acts in the regulation of land melioration, ascertains
possible problems in legislation framework regarding the
legal support of land melioration in agriculture and
develops proposals for improving legislation.
Key words:
land reclamation, legal regulation of land
reclamation, hydro reclamation, objects of reclamation,
forest reclamation, legal acts.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиеёв
“Қонун
устуворлиги
ва
инсон
манфаатларини
таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг
гарови”
номли
маърузасида
“Ҳозирги
кунда
қонунларнинг
ислоҳотлар
самарасига
таъсири
етарлича
сезилмаяпти.
Уларнинг
ижтимоий
муносабатларни тартибга солишдаги роли пастлигича
қолмоқда”[1, 8-бет] деб таъкидланганлар. Ушбу
раҳбарий кўрсатма мамлакат миқёсида қонунлар
самарасини
ошириш,
уларнинг
ижросини
таъминлашнинг
таъсирчан
чораларини
кўриш,
айниқса, барча соҳаларда ҳуқуқий тартибга солиш
механизмларини
жиддий
такомиллаштириш
масаласини кун тартибига қўймоқда.
Бу устувор йўналиш қишлоқ хўжалигида ер
мелиорацияси
муносабатларига
ҳам
бевосита
тааллуқлидир.
Қишлоқ хўжалигида ер мелиорациясини ҳуқуқий
тартибга солиш яъни, янги ҳуқуқ нормаларини яратиш
ёки уларга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш
мавжуд қонун ҳужжатларни тизимлаштириш мақсадга
мувофиқ.
Олимлар таъбири билан айтганда, қонунчиликни
тизимлаштириш натижасида янги ҳужжат қабул
қилиниши ёки тўплам чиқарилиши, мавжуд қонунчилик
ҳужжати мазмуни ёки шакли ўзгаришларга учраши
ёхуд икки ёки ундан ортиқ норматив-ҳуқуқий
ҳужжатлар асосида бутунлай янги қонунчиликни
ҳужжатининг қабул қилиниши мумкин [2, 144-бет].
Қишлоқ хўжалигида ер мелиорациясига доир
муносабатлар бизнинг қонунчилигимизда асосан
қонуности
норматив-ҳуқуқий
ҳужжатлар
билан
тартибга солинган. Қишлоқ хўжалиги ер мелиорация
тадбирлар комплекс характерга эга бўлиб, бугунги
кунда бу борадаги барча чора-тадбирларни ҳуқуқий
тартибга солиш зарур.
Умуман олганда, бизнинг қонунчилигимизда ер
мелиорацияси билан боғлиқ қонунчиликнинг ўрни
қандай деган масалага ойдинлик киритиш муҳим деб
ҳисоблаймиз. Мазкур масалада илмий адабиётларда
турлича ёндашув мавжуд. Айрим олимлар буни аграр
қонунчилик таркибига киради деб ҳисобласа [3, Стр.6.],
айрим олимлар ер қонунчилиги таркибига киради [4,
Стр.49] деб ҳисоблайдилар. Айрим олимлар уни ҳам
экология
ҳам
аграр
қонунчилиги
таркибига
киритадилар [5, 72-бет].
Ер мелиорациясига оид қонунчилик ер фондининг
барча тоифаларига мансуб бўлса, қишлоқ хўжалигида
ер
мелиорацияси
айнан
қишлоқ
хўжалигига
мўлжалланган
ерлардаги
мелиорация
муносабатларини
тартибга
солишга
қаратилган
бўлади.
Амалдаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатлардан келиб
чиқиб таҳлил қилинганда қишлоқ хўжалиги ер
мелиорациясига
доир
қонунчилик
асосан
қўйидагиларда ўз аксини топган:
-
Ўзбекистон
Республикасининг
кодекс
ва
қонунлари (ер, аграр, сув ва экологик қонунлар)да;
-
Ўзбекистон
Республикасининг
турли
хил
қонуности норматив-ҳуқуқий ҳужжатларида.
Ўзбекистон Республикасининг кодекс ва қонунлари
(ер, аграр, сув ва экологик қонунлар)да ер
мелиорацияси билан боғлиқ муносабатларни тартибга
солинишини
таҳлил
қилганда
Ўзбекистон
Республикаснинг Ер кодексига тўхталиш жоиз.
Ер кодексининг 2, 13, 25, 29, 39, 40, 48, 81-
моддаларида
ер
мелиорацияси
билан
боғлиқ
муносабатлар тартибга солинган.
Ер кодексининг 39-моддасида ер эгаси, ердан
фойдаланувчи, ижарачи ва ер участкаси мулкдорининг
ҳуқуқлари белгиланган. Айнан шундай ҳуқуқлардан
бири сифатида ерларни суғориш ва уларнинг захини
қочириш, агротехника ва бошқа мелиорация ишлари
ўтказиш [6] кўрсатилган.
Мазкур норма мазмун-моҳияти билан ердан
фойдаланишда айрим ҳуқуқлар кафолатланиши
билан,
лекин
айрим
ҳуқуқни
тушунишдаги
қийинчиликларни ҳам юзага келтиради. Унга кўра,
“агротехника
ва
бошқа
мелиорация
ишлари”
дейилганда
мазмунан
мелиорация
тадбирлари
агротехника тадбирлари билан мазмунан бирлашиб
кетган. Яъни, мелиорация ишларини агротехника
тадбири сифатида моҳиятан ифодланган. Ваҳолангки,
агротехника тадбири ва мелиорация ишлари бир-
биридан фарқ қилади. Агротехника тадбирлари
сифатида қишлоқ хўжалиги экинларини етиштириш
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2020
№3 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
42
жараёнида
қўлланиладиган
барча
тадбирларни
тушуниш мумкин. Ер мелиорацияси тадбирлари ернинг
сифат ва таркиб жиҳатидан яхшилашга қаратилган
барча тадбирларни тушуниш мумкин. Фикримизни
янада
аниқлаштириш
мақсадида
Россия
Федерациясининг “Ер мелиорацияси тўғрисида”ги
қонунида
келтирилган
мелиорация
тадбирлари
тушунчасига эътибор қаратмоқчимиз. Унга кўра
мелиорация тадбирлари – мелиорация тизимлари ва
алоҳида
жойлашган
гидротехник
иншоатларни
лойиҳалаш, қуриш, эксплуатация қилиш, яйловларни
суғориш, ҳимоя ўрмон плантацияларини яратиш,
тупроқнинг
кимёвий
ва
физик
хусусиятларини
яхшилаш ва ушбу ишларни илмий, техник жиҳатдан
таъминлаш [7] тушунилади деб кўрсатилган.
Худди
шунга
ўхшаш
тарзда
Украинанинг
қонунчилигида ҳам мелиорация тадбирларига тушунча
берилган.
Тупроқнинг
кимёвий
ва
физик
хусусиятларини яхшилаш, яйловларни суғориш, ҳимоя
ўрмон плантацияларини яратиш, маданий-техник
ишларни бажариш, сув таъминоти ва муҳандислик-
геологик жиҳатдан ноқулай бўлган ерларни яхшилаш,
мелиорация
тизимларини,
лойиҳалаш,
қуриш,
реконструкция қилиш, ва улардан фойдаланишга
йўналтирилган ишларга [8] мелиорация тадбирлари
сифатида тушунча берилган.
Шунингдек,
Ер
кодексининг
81-моддасидаги
кимёвий ёки радиоактив моддалар билан ифлосланган
ерлардан фойдаланиш тартибига кўра кимёвий ёки
радиоактив моддалар билан ифлосланган ерлардан
фойдаланиш, муҳофаза зоналари белгилаш, бундай
ерларда уй-жойларни, ишлаб чиқариш ва ижтимоий-
маданий аҳамиятга молик объектларни сақлаш,
уларда мелиорация ва агротехника ишларини ўтказиш
тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланиши
кўрсатилган бўлсада, амалда бундай ерларда
мелиорация ва агротехника ишларини ўтказишни
тартибга солувчи қонун ҳужжати мавжуд эмас.
Ер мелиорацияси билан боғлиқ замонавий
қонунчиликни таҳлил қилганда албатта, қонунларга
ҳам алоҳида эътибор қаратиш лозим. Бундай қонунлар
сирасига Ўзбекистон Республикасининг “Сув ва сувдан
фойдаланиш
тўғрисида”ги,
“Ўрмон
тўғрисида”ги,
“Фермер хўжалиги тўғрисида”ги қонунлари киради.
Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 6 майдаги
“Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисида”ги Қонунида 2
1
,
14, 35
1
, 48, 49, 50
1
, 62, 68, 82, 98-
моддаларида
мелиорация билан боғлиқ муносабатлар тартибга
солинган.
Лекин,
қонунда
назарда
тутилган
юқорида
кўрсатилган нормалар асосан ер мелиорациясининг
гидромелиорация билан боғлиқ жиҳатларни ҳуқуқий
тартибга солишга қаратилган.
Хусусан, 2
1
-
моддада мелиорация объектлари
тушунчасига таъриф берилган бўлиб, мелиорация
объектлари – коллектор-дренаж ва ер усти ташлама
сувларини тўплаш ҳамда уларни суғориладиган
ерлардан
ташқарига
чиқариб
ташлашга
кўмаклашадиган,
коллекторларни
ва
коллектор-
дренаж тармоғини, вертикал дренаж қудуқларини,
мелиорация насос станцияларини (агрегатларини) ва
кузатув тармоғини ўз ичига оладиган сув хўжалиги
объектлари [9] деб тушунча берилган. Мазкур нормани
бизнинг қонунчилигимиздаги мелиорация билан боғлиқ
қонун томонидан берилган энг асосий тушунчалардан
деб
таъкидлаш
керак.
Бошқа
қонунларимизда
мелиорация
билан
боғлиқ
тўғридан-тўғри
тушунчаларга
ҳуқуқий
жиҳатдан
ойдинлик
киритилмаган.
Ўзбекистон Республикасининг “Ўрмон тўғрисида”ги
Қонунида ер мелиорацияси билан боғлиқ нормалар
кўп учрамайди. Қонуннинг 36-моддасида ўрмонларнинг
маҳсулдорлигини ошириш тартиби белгиланган бўлиб,
унга кўра ўрмонларнинг маҳсулдорлигини ошириш
ўрмонларни такрорий кўпайтириш, уларнинг нав
таркибини
яхшилаш,
ўрмон
мелиорацияси
ва
ўрмонларни
плантация
усулида
етиштириш
натижасида амалга оширилади [10].
Лекин қонунда ўрмон мелиорациясини амалга
ошириш тартиби, унинг мақсади ва унга доир умумий
тушунча берилмаган.
Ўзбекистон Республикасининг “Фермер хўжалиги
тўғрисида”ги
Қонунида
қишлоқ
хўжалиги
ер
мелиорацияси билан боғлиқ муносабатларни тартибга
солишда муҳим ўринга эга. Ҳозирги кунда фермер
хўжаликлари
қишлоқ
хўжалиги
ерларидан
фойдаланувчи
асосий
субъектлардан
бири
ҳисобланади. Шундан келиб чиқиб, қонуннинг 17-
моддасида фермер хўжалигининг мажбуриятларидан
бири сифатида “ер участкасининг мелиоратив
ҳолатини яхшилаш, унинг унумдорлигини сақлаб
қолиш ва ошириш тадбир-чораларини кўриши, бизнес-
режада шу мақсад учун маблағлар ажратилишини
назарда тутиши” [11] мустаҳкамланган. Бундан
кўринадики,
албатта
фермер
хўжаликларига
мажбурият сифатида ўз фаолиятлари давомида
ернинг
мелиоратив
ҳолатини
яхшилаш
чора-
тадбирларини
амалга
оширишлари
қонунда
мустаҳкамланиши қишлоқ хўжалиги ерларининг муҳим
муҳофазасини таъминловчи элемент деб тушуниш
мумкин.
Қишлоқ хўжалигида ер мелиорациясини тартибга
солишда қонуности ҳужжатлари салмоқли ўринга эга.
Бизнинг қонунчилигимизда асосий ер мелиорациясига
оид муносабатлар қонуности ҳужжатлари билан
тартибга
солинади.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг “Ерларнинг мелиоратив ҳолатини
яхшилаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-
тадбирлари тўғрисида”, “Қишлоқ хўжалигида ер ва сув
ресурсларидан
самарали
фойдаланиш
чора-
тадбирлари тўғрисида”ги, “2030 йилгача бўлган даврда
Ўзбекистон
Республикасининг
атроф
муҳитни
муҳофаза
қилиш
концепциясини
тасдиқлаш
тўғрисида”ги Фармонлари, Ўзбекистон Республикаси
Президентининг “2019 – 2030 йиллар даврида
Ўзбекистон Республикасининг “яшил” иқтисодиётга
ўтиш стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида”ги қарори,
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
“Сув хўжалиги соҳасидаги лойиҳа-қидирув ишларини
илмий-техник жиҳатдан кузатишни ташкил этиш ва
молиялаштириш
тартиби
тўғрисида”ги
,
“Қишлоқ
хўжалигида
фойдаланилмаётган
ерларни
фойдаланишга
киритишда
ирригация
ва
мелиорация объектларини қуриш ва реконструкция
қилиш билан боғлиқ харажатларни қоплаб бериш
тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида”ги,
“Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлиги
ҳузуридаги сув хўжалиги соҳасидаги лойиҳаларни
амалга ошириш агентлиги фаолиятини ташкил этиш
тўғрисида”ги қарорлари шулар жумласидандир.
Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш жоизки, норматив-
ҳуқуқий ҳужжатларда ер мелиорацияси билан боғлиқ
муносабатлар
ҳуқуқий
тартибга
солинишига
қаратилган бўлсада, комплекс ҳолда мелиорация
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2020
№3 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
43
чора-тадбирларни ўзида мужассам қилган яхлит
қонунчиликнинг мавжуд эмаслиги ер мелиорацияи
борасида муаммолар ҳозиргача долзарб бўлишига
сабаб бўлмоқда.
Ер мелиорацияси билан боғлиқ қонунларни
такомиллаштириш мақсадида бир қатор таклифлар
илгари сурилади:
Бизнинг фикримизча ер ва унинг унумдорлиги,
ер мелиорациясини ҳуқуқий тартибга солувчи
алоҳида қонун, яъни Ўзбекистон Республикасининг
“Ер мелиорация тўғрисида” ги қонуни қабул қилиш.
Ер кодексининг “Ер эгаси, ердан фойдаланувчи,
ижарачи ва ер участкаси мулкдорининг ҳуқуқлари” деб
номланган 39-моддаси 4-банди “ерларни суғориш ва
уларнинг захини қочириш, агротехника ва бошқа
мелиорация ишлари ўтказиш”ни “ерларни суғориш,
уларнинг захини қочириш ва бошқа мелиорация
тадбирлари ҳамда агротехника ишлари ўтказиш”
тарзида баён қилиниши керак деб ҳисоблаймиз.
Сабаби, ерни суғориш, унинг захини қочириш ҳам
мелиорация тадбирлари сирасига киради.
Ўзбекистон
Республикаси
Ер
кодекси
талабларидан келиб чиқиб, “Кимёвий ёки радиоактив
моддалар билан ифлосланган ерлардан фойдаланиш,
муҳофаза зоналарини белгилаш тартиби тўғрисида”ги
низом қабул қилиниши ва унда мелиорация ва
агротехника
ишларини
ўтказиш
тартиби
мустаҳкамланиши керак.
Ўзбекистон Республикасининг “Ўрмон тўғрисида”ги
Қонунининг 4-моддасида “ўрмон мелиорацияси –
ўрмон фонди ерларининг маҳсулдорлигини, унинг
физик ва кимёвий таркибини яхшилашга қаратилган
тадбирлар
мажмуи”
деб
алоҳида
тушунтириш
берилиши мақсадга мувофиқ.
Адабиётлар рўйхати:
1. Мирзиёев Ш. Қонун устуворлиги ва инсон
манфаатларини таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ
фаровонлигининг гарови. – Т.: “Ўзбекистон”. 2017. 8-
бет.
2. Сафаров Ж.И. Экология соҳасида қонун
ҳужжатлари тизими ва уларни кодификациялаш
Дис...юрид.фан.док. – Тошкент. 2018. 144-бет.
3.
Е.Л.Минина.
Система
аграрного
законодательства и основные тенденции его развития
// Журнал российского право. 2010. №6. Стр.6.
4.
С.А.Боголюбов. Земельное право. Учебник. М.:
«Юрайт». 2014. Стр.49.
5.
Ж.Т.Холмўминов Экология ва ҳаёт: қонунчиликни
такомиллаштириш масалалари. Т.: ЎзР ФҲИ. 2010. 72-
бет.
6
. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг
Ахборотномаси,
1998
й.,
5-6-сон,
82-модда.
7
. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг
Ахборотномаси,
1998
й.,
5-6-сон,
82-модда.
8.
Закон Украины «О мелиорации земель» 5462-17
от 16.10.2012.
9.
Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ах-
боротномаси, 1993 й., 5-сон, 221-модда. https://lex.uz
.
10.
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг
Ахборотномаси, 1999 й., 5-сон, 122-модда.
11
. Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари
тўплами, 2004 й., 40-41-сон, 433-модда.
Р.Х.Кенжаев
ТДЮУ “Экология ҳуқуқи” кафедраси доценти
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ЕРЛАРНИ
МУҲОФАЗА ҚИЛИШДА ЭКОЛОГИК НАЗОРАТНИНГ
ЎРНИ
Аннотация:
мақолада Ўзбекистонда ерларни
муҳофаза қилишда экологик назоратнинг ўрни қиёсий
таҳлил қилинган.
Калит сўзлар:
экологик назорат, атроф мухит,
ерларни мухофаза қилиш, ердан фойдаланиш
Аннотация:
в статье проведен сравнительный ана-
лиз
роли экологического контроля в охране земель в
Узбекистане.
Ключевые слова:
экологический контроль, охрана
окружающей среды, охрана земель, землепользование
Annotation:
the article provides a comparative analy-
sis of the role of environmental control in land protection in
Uzbekistan.
Key words:
environmental control, environmental pro-
tection, land protection, land use.
Бугунги
кунда
ерларни
муҳофаза
қилиш
мамлакатимиз олдида турган долзарб вазифалардан
биридир. Ернинг табиий ресурс сифатида шундай
алоҳида хусусияти борки, унга тўғри муносабатда
бўлинса, уни муҳофаза қилиш тўғрисида ғамхўрлик
қилинса ҳосилдорлиги доимо ошиб боради. Аксинча
эса унинг ҳолати ёмонлашиб, фойдаланиш учун
яроқсиз аҳволга тушиб қолиши мумкин. Шунинг учун ер
эгалари, мулкдорлари, фойдаланувчилари доимо
тупроқ унумдорлиги тўғрисида ғамхўрлик қилишлари,
ернинг сифатини яхши сақлашга асосий эътибор
қаратишлари лозим [1].
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“Ўзбекистон
Республикаси
қишлоқ
хўжалигини
ривожлантиришнинг
2020-2030
йилларга
мўлжалланган стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида” ги
Фармонида қишлоқ хўжалигига мўлжалланган 20,2 млн
гектар ерларнинг атиги 20,7 фоизи суғориладиган
ерлар ҳисобланиши, сўнгги 15 йил мобайнида аҳоли
жон бошига суғориладиган ерлар 24 фоизга (0,23 га
дан 0,16 гача) камайгани ҳамда мазкур ҳолат аҳоли
сонининг ўсиши, сув таъминоти ҳажмининг қисқариши
ва қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг бошқа
ер фонди тоифаларига ўтиши натижасида юзага
келаётганлиги келтириб ўтилган.
Ерларни муҳофаза қилишнинг ташкилий-ҳуқуқий
механизмида давлат бошқаруви сингари экологик
назорат институтининг ўрни беқиёсдир. Албатта ушбу
соҳадаги экологик назорат ҳақида фикр юритишдан
олдин
умуман
экологик
назорат
мақсади
ва
вазифаларига ойдинлик киритиш лозим.
Ўзбекистон Республикасини “Экологик назорат
тўғрисида”ги қонунининг 3-моддасида экологик назорат
тушунчасига таъриф берилган. Экологик назорат
атроф
муҳитни
муҳофаза
қилиш
ва
табиий
ресурслардан оқилона фойдаланиш соҳасидаги қонун
ҳужжатлари талаблари бузилишининг олдини олиш,
уни аниқлаш ва унга чек қўйишга, табиатни муҳофаза
қилиш
фаолияти
самарадорлигини
оширишга
қаратилган давлат ва жамоатчилик чора-тадбирлари
тизимидир.
