ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
5
М
.
К
.
Нажимов
,
ТДЮУ
кафедра
профессори
,
юридик
фанлар
номзоди
ҲУҚУҚНИ
ҚЎЛЛАШ
ВА
ШАРҲЛАШНИНГ
ТАШКИЛИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
ТАҲЛИЛИ
Аннотация
:
мақолада
ҳуқуқни
қўллаш
ва
шарҳлашнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
асосларини
такомиллаштириш
масалалари
таҳлил
этилган
.
Шунингдек
,
ҳуқуқни
қўллаш
ва
шарҳлаш
фаолиятининг
самарадорлигини
таъминлашнинг
ҳуқуқий
асосларини
такомиллаштириш
юзасидан
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
шарҳлаш
,
ҳуқуқни
шарҳлаш
,
ҳуқуқни
қўллаш
,
юридик
техник
нормалар
,
ҳуқуқ
манбалари
,
халқаро
шартномалар
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
,
норма
ижодкорлиги
.
Аннотация
:
в
данной
статье
проанализированы
теоретико
-
организационные
вопросы
правопримене
-
ния
и
толкования
норм
права
.
Также
разработаны
предложения
и
рекомендации
по
совершенствованию
правовых
основ
обеспечения
эффективности
право
-
применения
и
толкования
норм
права
.
Ключевые
слова
:
толкование
,
толкование
норм
права
,
правоприменение
,
юридико
-
технические
нор
-
мы
,
источники
права
,
международные
соглашения
,
нормативно
-
правовые
акты
,
нормотворчество
.
Annotation
:
this
article
analyzes
theoretical-
organizational aspects of application of law and interpreta-
tion of legal norms. In addition, offers and recommenda-
tions on improving legal frameworks in providing effective-
ness of application of law and interpretation of legal norms
were worked out.
Key words:
interpretation, interpretation of law, appli-
cation of law, judicial-technique norms, sources of law,
international agreements, legal acts, lawmaking,
Мамлакатимизнинг
мустақилликка
эришиши
ва
ўз
истиқлол
ҳамда
тараққиёт
йўлини
танлаши
мавжуд
ижтимоий
муносабатлар
тизимида
қатор
ўзгаришларни
юзага
келтирди
.
Шу
жиҳатдан
олганда
,
бундай
ўзгаришларнинг
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солувчи
ҳуқуққа
ва
унинг
манбалари
(
шакллари
)
га
таъсири
натижаларини
ҳамда
ҳуқуқни
қўллаш
жараёнида
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
шарҳлаш
масалаларини
шарҳлаш
масалаларини
илмий
-
амалий
жиҳатдан
изоҳлаб
бериш
ва
тўғридан
тўғри
амал
қиладиган
,
оддий
фуқароларнинг
англаши
ва
тушуниши
учун
қулай
бўлган
ва
иложи
борича
қўшимча
қонун
ости
ҳужжати
қабул
қилиш
талаб
қилинмайдиган
қонунларни
ишлаб
чиқиш
механизмларини
илмий
назарий
жиҳатдан
тадқиқ
қилиш
бугунги
кунда
ҳуқуқшунос
олимлар
олдида
турган
долзарб
вазифалардан
биридир
.
Давлатимиз
раҳбари
Ш
.
Мирзиёев
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
қабул
қилинганининг
26
йиллигига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маърузасида
ҳақли
равишда
таъкидлаб
ўтганидек
, “
қонун
ости
ҳужжатларини
қабул
қилиш
амалиётидан
воз
кечиш
ва
тўғридан
тўғри
қўлланадиган
қонунлар
қабул
қилиш
вақти
келди
. ...
Бу
борада
зудлик
билан
ўз
аҳамиятини
йўқотган
қонунлар
рўйхатини
шакллантиришимиз
,
амалдаги
мавжуд
муаммоларни
чуқур
ва
танқидий
равишда
ўрганиб
,
энг
илғор
халқаро
тажрибалар
асосида
тўғридан
-
тўғри
амалиётга
қўлланадиган
қонунлар
қабул
қилишимиз
лозим
.
...
ҳар
бир
қонун
ёки
қарорнинг
яратилиши
соҳадаги
мавжуд
муаммоларни
чуқур
таҳлил
этишни
,
хорижий
илғор
тажрибаларни
ўрганишни
,
бир
сўз
билан
айтганда
,
машаққатли
меҳнатни
талаб
этади
”[
1
].
Ҳеч
кимга
сир
эмаски
,
жамиятимизда
рўй
бераётган
ўзгаришлар
ҳуқуқшуносликка
оид
кўпдан
-
кўп
тушунча
ва
атамаларни
қайта
идрок
этиш
ва
қадриятларимизни
янгидан
баҳолашни
тақозо
этмоқда
.
Бугунги
кунда
ҳуқуқнинг
мазмун
ва
моҳиятини
айнан
шундай
тушуниш
юқорида
таъкидланганидек
,
унинг
ифода
этиш
шаклларини
(
манбаларини
),
уларни
тегишли
ҳуқуқий
вазиятларга
нисбатан
қўллаш
жараёнида
шарҳлаш
масалаларини
янгича
,
яъни
ижтимоий
воқелик
талабларидан
келиб
чиққан
ҳолда
англашни
тақазо
этади
.
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
мазмун
ва
моҳиятини
аниқ
ва
тўғри
англаниши
ҳамда
татбиқ
этилиши
мамлакатда
жамият
манфаатларига
мос
келадиган
ҳуқуқий
тартиботни
юзага
келишига
замин
яратади
.
Қонунчилик
жараёни
,
қонунчилик
тизими
,
юридик
техника
билан
боғлиқ
алоҳида
муаммолар
ҳуқуқ
назариясига
оид
тадқиқотларда
муайян
даражада
ўрганилган
бўлсада
,
ҳуқуқни
қўллаш
жараёнида
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлапрни
шарҳлаш
масалалари
миллий
юридик
фанимизда
кам
ўрганилган
мавзу
ҳисобланади
.
Бундан
ташқари
,
тадқиқотчилар
орасида
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ва
ҳуқуқни
шаҳлаш
терминларининг
илмий
мазмунини
белгилашда
якдил
ёндашувлар
мавжуд
эмас
.
Бугунги
кунда
ҳуқуқни
амалга
ошириш
механизмларининг
ривожланиши
кўп
жиҳатдан
миллий
ҳуқуқий
тизимнинг
дунёда
кечаётган
глобаллашув
жараёнларига
боғлиқлиги
билан
тавсифланади
.
Мамлакатимизда
бир
томондан
ривожланган
давлатларнинг
ҳуқуқий
қадриятларини
ва
ҳуқуқ
манбалари
тизимини
моделлаштириш
услубларини
ўзлаштириш
жараёни
кетаётган
бўлса
,
иккинчи
томондан
амалдаги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тизимини
конвергенция
жараёнларидан
ҳимоя
қилиш
,
ундаги
мамлакатнинг
жуғрофий
,
этник
,
маънавий
-
руҳий
ва
омиллари
билан
боғлиқ
хусусиятларни
сақлаб
қолиш
тенденциялари
кечаётганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Фуқаролик
жамиятини
барпо
этиш
,
мамлакат
ҳаётида
демократик
қадриятларни
қарор
топтириш
ҳамда
жамиятдаги
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солишда
ички
норматив
-
ҳуқиқий
ҳужжатлар
билан
бир
қаторда
,
халқаро
конвенциялар
ва
халқаро
ҳуқуқнинг
умум
эътироф
этилган
бошқа
нормаларининг
амалдаги
ижросини
таъминлаш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Халқаро
ҳуқуқ
нормаларининг
амалдаги
ижросини
таъминлаш
деганда
,
давлатнинг
олий
вакиллик
органи
томонидан
ратификация
қилинган
ёки
бошқача
тарзда
мажбурият
сифатида
қабул
қилинган
халқаро
шартномаларда
белгиланган
нормаларнинг
бевосита
ёки
билвосита
амалда
тўлиқ
қўлланилиши
билан
боғлиқ
ташкилий
-
ҳуқуқий
чора
-
тадбирлар
йиғиндиси
тушунилади
.
Бошқача
айтганда
,
халқаро
шартномалар
томонидан
у
ёки
бу
муносабатлар
тўғридан
-
тўғри
ёки
бошқа
ички
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
орқали
тартибга
солиниши
ва
уни
тегишли
давлат
органлари
томонидан
таъминланиши
халқаро
шартномалар
амалда
тўлиқ
ижро
этилишини
билдиради
.
Халқаро
ҳуқуқнинг
энг
муҳим
манбалари
сифатида
халқаро
ҳуқуқий
шартномалар
,
битимлар
,
ҳужжатлар
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
6
конвенциялар
,
декларациялар
фақат
давлатларнинг
ўзаро
муносабатларидаги
хилма
-
ҳил
сиёсий
(
дўстлик
,
ҳамкорлик
,
ўзаро
ёрдам
,
ҳужум
қилмаслик
,
қурол
-
сизланиш
тўғрисидаги
)
ва
иқтисодий
(
савдо
,
иқтисодий
ёрдам
кўрсатиш
,
қарзлар
,
кредитлар
ва
бошқалар
тўғрисидаги
)
масалаларни
тартибга
солибгина
қолмай
,
балки
бирон
-
бир
соҳада
қонунчиликни
ривожлантиришнинг
умумий
мақсадларини
белгилайди
,
тартибга
солиш
тамойилларини
шакллантиради
,
ҳуқуқий
андозаларни
жорий
этади
,
тавсиялар
беради
.
Шу
боис
маданияти
юксак
ривожланган
барча
мамлакатларда
халқаро
ҳуқуқ
устуворлигининг
эътироф
этилиши
бежиз
эмас
[
2
].
Халқаро
шартнома
нормаларининг
Ўзбекистон
Республикасида
бевосита
қўлланишини
халқаро
шартномада
миллий
қонунчиликдагига
нисбатан
бошқача
ҳолат
назарда
тутилган
ва
миллий
қонунчиликда
ушбу
ҳуқуқий
муносабат
бевосита
тартибга
солинмаган
холларда
,
давлатимиз
бу
турдаги
ҳуқуқий
муносабатларни
тартибга
соладиган
халқаро
шартномаларга
аъзо
бўлган
бўлса
,
шундагина
халқаро
шартнома
нормалари
қўлланиши
каби
ҳолатларида
кўришимиз
мумкин
.
Шу
билан
бирга
,
умумэътироф
этилган
халқаро
ҳуқуқ
нормаларининг
ижросини
таъминлашдаги
муаммолар
энг
аввало
,
уларни
ташқи
ифода
этиш
ва
ҳуқуқ
манбаси
сифатида
белгилаш
ҳамда
уларни
тўғри
ва
мукаммал
шарҳлаш
билан
боғлиқдир
.
Мамлакатимизда
ушбу
нормаларни
қўллашда
асосий
муаммо
уларнинг
ҳуқуқ
манбаси
сифатидаги
мақоми
аниқ
ифодаланмаганлигидадир
.
Шуниси
қизиқарлики
,
илмий
адабиётларда
хақларо
ҳуқуқ
нормаларининг
аҳамиятини
ёки
уни
миллий
ҳуқуқий
тизимда
уйғунлаштиришни
инкор
қиладиган
фикр
-
мулоҳазаларни
учратмайсиз
.
Агар
муаммони
тушунишни
янада
соддалаштирадиган
бўлсак
,
у
қуйидагича
намоён
бўлади
,
яъни
кўпчилик
халқаро
ҳуқуқнинг
умумэътироф
этилган
нормалари
ва
тамойилларини
тан
олади
,
лекин
ҳеч
ким
уни
қай
тартибда
ва
қайси
асосларда
қўллаш
мумкинлиги
тўғрисида
аниқ
фикрни
илгари
сурмайди
.
Халқаро
ҳуқуқ
нормаларини
қўллашга
оид
масалаларни
таҳлил
қилиш
асосида
қуйидаги
хулосага
келиш
мумкин
:
Биринчидан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
умумэътироф
этилган
халқаро
ҳуқуқ
нормаларини
бевосита
ҳуқуқ
манбаси
сифатида
эътироф
этмасада
,
уларнинг
устуворлигини
тан
олади
.
Бундан
шу
нарса
англашиладики
,
улар
Ўзбекистон
Республикасида
қўлланилиши
ва
муҳофаза
этилиши
лозим
.
Иккинчидан
,
конституциявий
қоидадан
шундай
хулосага
келиш
мумкинки
,
халқаро
ҳуқуқ
нормалари
нафақат
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
қўлланилиши
лозим
бўлган
қоидадир
,
балки
улар
кўпроқ
намуна
-
нормалар
(
худди
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
устуворлиги
тамойили
каби
)
сифатида
майдонга
чиқади
.
Бундай
мазмунда
халқаро
ҳуқуқ
нормалари
ва
тамойилларини
ҳуқуқни
бевосита
қўллаш
жараёнида
эмас
,
балки
ҳуқуқни
ташкил
этиш
учунгина
ҳуқуқ
манбаси
сифатида
эътироф
этиш
мумкин
.
Юқоридаги
ҳолатда
Ўзбекистон
Республикасининг
ҳуқуқ
тизимида
ушбу
нормаларнинг
мақоми
масаласи
фақат
жорий
қонунчиликни
халқаро
ҳуқуқ
нормалари
ва
тамойилларига
мослаштириш
билан
чекланади
.
Учинчидан
,
миллий
қонунчилигимизда
халқаро
шартномаларни
ҳуқуқ
манбаси
сифатида
қўллаш
бўйича
алоҳида
нормалар
мавжуд
эмас
.
Яъни
,
тегишли
муносабатлар
вужудга
келганда
мамлакатимиз
давлат
органлари
томонидан
халқаро
шартномаларни
алоҳида
тартибда
қўллаш
ҳоллари
кузатилмайди
.
Зеро
,
Ўзбекистон
Республикасининг
халқаро
шартномалари
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
халқаро
нормаларнинг
устунлиги
тан
олинади
.
Хусусан
,
мамлакатимизда
фуқаролик
қонун
ҳужжатлари
ва
халқаро
шартномалар
ҳамда
битимларга
нисбатан
қуйидаги
нормалар
белгиланган
,
яъни
агар
халқаро
шартномада
ёки
битимда
фуқаролик
қонун
ҳужжатларидагига
қараганда
бошқача
қоидалар
белгиланган
бўлса
,
халқаро
шартнома
ёки
битим
қоидалари
қўлланилиши
белгиланган
.
Тўртинчидан
,
мамлакатимиз
ҳуқуқ
манбалари
тизимида
халқаро
ҳуқуқ
нормалари
каби
,
ҳуқуқий
одатнинг
ҳам
мақоми
ва
қўллаш
механизмлари
аниқ
кўрсатилган
деб
бўлмайди
.
Тўғри
қонунчиликнинг
қатор
соҳаларида
хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
“
Иш
муомаласи
одатлари
.
Маҳаллий
одат
ва
анъаналар
”
деб
номланувчи
6-
моддасида
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Оила
кодексининг
8-
моддасида
ҳуқуқий
одатларни
қўллаш
билан
боғлиқ
масалалар
умумий
тартибда
ўз
ифодасини
топган
.
Лекин
,
ушбу
ҳуқуқ
соҳаларининг
амалиётида
ҳуқуқий
одатни
ҳуқуқ
манбаси
сифатида
қўлланилганлиги
тўғрисида
аниқ
статистик
маълумотлар
мавжуд
эмас
.
Бундан
шундай
хулосага
келиш
мумкинки
,
бугунги
кунда
ҳуқуқий
воқелигимизда
ҳуқуқий
одатларни
қўллашнинг
аниқ
ташкилий
-
ҳуқуқий
механизмлари
ва
қоидалари
ўз
ифодасини
топмаган
.
Ҳолбуки
,
миллий
ҳуқуқий
тизимимизнинг
кўп
минг
йиллик
тарихи
ҳуқуқий
одат
нормалари
асосида
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солишнинг
алоҳида
аҳамият
касб
этишидан
гувоҳлик
беради
.
Бизнинг
фикримизча
,
қонун
ҳужжатларида
тегишли
нормалар
бўлмаган
тақдирда
ва
бу
муносабатларни
тартибга
солишда
маҳаллий
одат
ва
анъаналар
қўлланилиши
билан
боғлиқ
ташкилий
-
ҳуқуқий
мехнизмни
ўзида
ифодалаган
ҳуқуқий
одат
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларини
ишлаб
чиқиш
ва
бу
борадаги
илмий
тадқиқотларни
ривожлантириш
ҳам
мақсадга
мувофиқ
деб
ҳисоблаймиз
.
Чунки
,
мазкур
қонун
ҳужжатларида
одат
ва
анъаналар
билан
тартибга
солинадиган
муносабатлар
тизими
ва
ушбу
соҳада
иштирок
этувчи
субъектларнинг
ҳуқуқий
мақоми
алоҳида
тартибда
белгилаб
қўйилади
.
Бешинчидан
,
жамиятда
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солишда
норматив
шартномаларни
қўллашнинг
аниқ
ташкилий
-
ҳуқуқий
мехнизмини
белгилаб
берувчи
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
ишлаб
чиқиш
мақсадга
мувофиқдир
.
Жумладан
,
норматив
шартнома
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларини
ишлаб
қилиш
икки
ёки
ундан
ортиқ
субектлар
ўртасида
ижтимоий
-
иқтисодий
,
сиёсий
ва
бошқа
муайян
бир
соҳаларда
тузиладиган
норматив
шартномаларнинг
алоҳида
таомилларини
белгилаб
беради
.
Шунингдек
,
фан
ва
техника
тараққиёти
ҳамда
инсон
билан
табиат
ўртасидаги
уйғунликнинг
муайян
даражада
ўзгариши
ҳуқуқ
манбалари
тизимида
техник
характерга
эга
бўлган
қоидаларнинг
тобора
кенг
ўрин
эгаллашига
олиб
келди
ва
ўз
-
ўзидан
ҳуқуқшунослар
олдида
ушбу
нормаларнинг
ҳуқуқ
манбаси
сифатидаги
юридик
табиати
билан
боғлиқ
муаммоларни
ўрганиш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
7
долзарб
вазифалардан
бири
сифатида
майдонга
чиқди
.
Ўз
ўрнида
мазкур
ҳолат
ҳуқуқ
тизимида
техник
мазмунга
эга
бўлган
юридик
нормалар
ҳам
мавжуд
эканлиги
тўғрисида
фикр
-
мулоҳазаларнинг
келиб
чиқишига
туртки
бўлди
.
Юридик
адабиётларда
мазкур
нормаларни
ифодалашда
“
табиий
нормалар
”, “
техник
-
юридик
нормалар
”,
“
юридик
-
техник
нормалар
”,
“
ижтимоий
-
техник
нормалар
”, “
техник
-
ҳуқуқий
норма
-
лар
”
каби
турли
хил
атамалар
қўлланила
бошланди
[3].
Таъкидлаш
жоизки
,
муайян
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солишда
юридик
-
техник
нормаларини
ҳуқуқ
манбаси
сифатида
қўллаш
ва
шарҳлаш
билан
боғлиқ
масалалар
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Норматив
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
Қонунида
белгилаб
қўйилмаган
.
Фикримизча
,
мамлакатимизда
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
турлари
,
уларни
қабул
қилиш
тартиби
,
иерархияси
каби
масалаларни
ўзида
акс
эттирган
ушбу
қонунда
норматив
характерга
эга
бўлган
юридик
-
техник
ҳужжатларнинг
ҳуқуқий
мақомини
белгилаб
қўйилмаслиги
уларни
қўллашда
муайян
қийинчиликларни
келтириб
чиқаради
.
Шу
жиҳатдан
олганда
,
ҳуқуқ
субъектлари
билан
ташқи
олам
объектлари
ўртасидаги
муносабатларни
техник
тартибга
солишнинг
табиатига
бўлган
ёндашувларни
тубдан
ўзгартириш
,
яъни
уни
техник
тартибга
солишнинг
махсус
тури
сифатида
,
юридик
-
техник
нормаларни
эса
ҳуқуқ
манбаларидан
бири
,
деб
тан
олиш
лозим
.
2012
йил
24
декабрдаги
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
янги
таҳрири
олдинги
таҳриридан
ҳажми
ҳамда
мазмуни
жиҳатидан
ҳам
тубдан
фарқ
қилади
.
У
ўз
ичига
нафақат
янги
моддаларни
қамраб
олди
,
балки
бугунги
куннинг
воқелигидан
келиб
чиқиб
,
олдинги
таҳрирнинг
кўплаб
қоидаларини
тўлдирди
,
бойитди
ва
янги
мазмун
берди
.
Шу
ўринда
бир
фикрни
алоҳида
урғу
бериб
айтишни
жоиз
деб
биламиз
,
яъни
мазкур
қонунда
кодекс
ва
конституциявий
қонунлар
ҳамда
Президент
томонидан
қабул
қилинадиган
фармонлар
ва
қарорларнинг
махсус
тушунчалари
ва
ҳуқуқий
тавсифи
ўз
ифодасини
топмаган
.
Зеро
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
турлари
ва
ўзаро
нисбати
масалалари
аниқ
белгилаб
қўйилмаслиги
оқибатида
жамиятдаги
турли
хил
муносабатларни
тартибга
солишда
турли
хил
муаммолар
юзага
келиши
мумкин
.
Ўз
навбатида
,
ҳуқуқни
қўллаш
,
ҳуқуқни
шарҳлаш
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
терминлари
бўйича
турлича
талқин
этиш
ҳолатлари
мавжуд
эканлигини
қайд
этиш
жоиз
.
Бу
ҳақда
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2018
йил
8
августдаги
“
Норма
ижодкорлиги
фаолиятини
такомиллаштириш
концепциясини
тасдиқлаш
тўғрисида
”
ги
ПФ
–
5505-
сон
Фармони
тўғри
таъкидланганидек
, “
умумий
тусга
эга
бўлган
қонунлар
кўплиги
,
шунингдек
уларни
амалга
оширишнинг
муайян
механизмисиз
айрим
қарорларнинг
қабул
қилиниши
,
умуман
давлат
ва
жамият
ривожига
салбий
таъсир
кўрсатмоқда
,
ижтимоий
муносабатларни
асосан
қонун
ости
ҳужжатлари
билан
тартибга
солишга
олиб
келмоқда
[
4
]”.
Шу
ўринда
таъкидлаш
керакки
,
белгиланган
кенг
кўламли
ислоҳотларнинг
муваффақиятли
амалга
оширилиши
маълум
даражада
ўтган
йилларда
шаклланган
қонунчилик
базасига
,
шунингдек
норма
ижодкорлиги
жараёни
сифатига
боғлиқ
.
Ушбу
йўналишда
мавжуд
бўлган
камчиликлар
турли
соҳалардаги
ижтимоий
муносабатларни
тарқоқ
ҳолда
тартибга
солиш
салбий
амалиётининг
давом
этишига
олиб
келмоқда
,
бу
эса
ҳуқуқий
коллизиялар
,
ҳуқуқни
қўллашда
турлича
талқин
қилиш
ва
мураккабликлар
юзага
келишига
сабаб
бўлмоқда
.
Ҳуқуқни
шарҳлашда
ҳуқуқий
терминология
бир
хилда
идрок
этилишини
таъминлашга
кўмаклашувчи
қуйидагилар
таклиф
қилинади
:
–
юридик
атама
ва
унга
мувофиқ
келувчи
ҳуқуқий
таъриф
барча
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
бир
хилда
талқин
қилиниши
лозим
;
–
қонун
ости
ҳужжатларининг
атамалари
ва
таърифлари
қонунларда
мустаҳкамланган
тушунчалар
билан
мувофиқ
келиши
даркор
;
–
қонунчилик
терминологияси
Ўзбекистон
Республикаси
ратификация
қилган
халқаро
ҳужжатлар
терминологиясига
зид
бўлмаслигини
таъминлаш
лозим
;
–
юридик
атамалар
ҳаммага
маълум
тушунчаларни
умумий
муомалада
ишлатиладиган
сўз
бутунлай
бошқача
,
ўзгартирилган
маънода
намоён
бўладиган
даражада
қўлланилишига
йўл
қўймаслик
керак
;
–
ҳуқуқий
тушунчаларни
жорий
этишда
сўзларнинг
хоссаларини
ёдда
тутиш
ва
ҳуқуқий
конструкциялар
матнини
тузишда
улардан
тўғри
фойдаланиш
,
матнни
ҳуқуқ
нормалари
маъносини
тушунишга
халақит
бериши
мумкин
бўлган
синонимлар
,
нисбий
тушунчалар
билан
тўлдириб
юбормаслик
лозим
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
судининг
қонунни
шарҳлашга
оид
фаолияти
самарадорлик
даражасини
янада
ошириш
мақсадида
,
Конституциявий
судга
қонунларнинг
конституциявийлигини
текшириш
ва
уларни
шарҳлашни
сўраб
мурожаат
қилиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
субъектлар
таркибини
кенгайтириш
,
фуқароларнинг
мазкур
судга
мурожаат
этиш
ҳуқуқини
қонун
йўли
билан
мустаҳкамлаш
мақсадга
мувофиқ
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
ҳуқуқни
қўллаш
ва
шарҳлашнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
асосларини
такомиллаштириш
мамлакатимизда
қонунийлик
ва
ҳуқуқий
тартиботнинг
мустаҳкамланишига
,
фуқароларнинг
ҳуқуқий
онги
ва
маданиятини
юксалишига
ҳамда
қабул
қилинаётган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
самарадорлигини
ва
ҳаётийлигини
таъминлашга
хизмат
қилади
.
Адабиётлар
руйхати
1.
2. itics/bilimli-avlod-buyuk-kelazhakning-tadbirkor-
khal-farovon-ayet-08-12-2018
3.
Исломов
З
.
М
.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
. –
Т
.:
Адолат
, 2007. –
Б
. 664.
4.
Теория
государства
и
права
/
под
ред
.
проф
.
В
.
М
.
Корельского
и
проф
.
В
.
Д
.
Перевалова
.-2-
е
изд
.,
изм
.
и
доп
.
–
М
.:
“
Норма
”,
2003.
–
С
250;
Х
.
Т
.
Одилқориев
,
И
.
Т
.
Тультеев
ва
бошқ
.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
:
Дарслик
/
Проф
.
Х
.
Т
.
Одилқориев
таҳрири
остида
. –
Т
.: Sharq, 2009. –
Б
.68.;
Саидов
А
.,
Тожихонов
У
.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
:
Икки
жилдли
.
2-
жилд
.
Ҳуқуқ
назарияси
.
–
Т
.:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
, 2001. –
Б
28.
5.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2018
йил
8
августдаги
“
Норма
ижодкорлиги
фаолиятини
такомиллаштириш
концепциясини
тасдиқлаш
тўғрисида
”
ги
ПФ
– 5505-
сон
Фармони
//
Национальная
база
данных
законодательства
, 09.08.2018
г
.,
№
06/18/5505/1639
