92
O‘QITISHNING DASTURIY TA’MINOTIGA OID MATERIALLAR BILAN
TANISHISH
Allamurodov Bahodir Xushmurod o‘g‘li
SHDPI Matematika va informatika yo‘nalishi talabasi
Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna
SHDPI Matematika va TAT katta o‘qituvchisi
Negmatova Sevinch Ergash qizi
Qarshi davlat texnika universiteti 3-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16571049
Annotatsiya
. Mazkur ilmiy ishda o‘qitishning dasturiy ta’minoti va ta’lim
texnologiyalarining ta’lim jarayonidagi o‘rni muhokama qilinadi. O‘qitishning dasturiy
ta’minoti o‘quvchilarni ta’lim jarayoniga faol jalb qilish, o‘qituvchilarga esa darslarni samarali
tashkil etish va boshqarish imkoniyatlarini yaratadi. Maqolada dasturiy ta’minotning
afzalliklari, jumladan, o‘quvchilarning qiziqishini oshirish, o‘qitish jarayonini individualizatsiya
qilish va samaradorlikni oshirish kabi jihatlar ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, o‘qitishning
dasturiy ta’minotidan foydalanishdagi qiyinchiliklar, jumladan, texnologik cheklovlar,
o‘qituvchilarni tayyorlash zarurati va maxfiylik masalalari tahlil qilinadi. O‘quv platformalari,
interaktiv dasturlar va mobil ilovalar kabi dasturiy ta’minot shakllari haqida ma’lumot berilib,
ularning ta’limda qo‘llanilishi misollar bilan tushuntiriladi. Kelajakda ta’lim texnologiyalari,
ayniqsa sun’iy intellekt va mashina o‘rganish texnologiyalari, o‘quv jarayonini yanada samarali
va shaxsiylashtirilgan qilishda muhim rol o‘ynashi kutilmoqda.
Kalit so‘zlar:
O‘qitishning dasturiy ta’minoti, ta’lim texnologiyalari, interaktiv
platformalar, multimedia vositalari, kognitiv nazariya, ta’lim jarayonini modernizatsiya qilish,
o‘quvchilarning yutuqlari, o‘qituvchilarni tayyorlash,mun'iy intellekt, mashina o‘rganish.
Annotation.
This scientific paper discusses the role of teaching software and educational
technologies in the educational process. Teaching software helps actively engage students in
the learning process and provides teachers with the opportunity to organize and manage
lessons effectively. The article examines the advantages of software, including increasing
students' interest, individualizing the learning process, and enhancing efficiency. It also
analyzes the challenges of using teaching software, such as technological limitations, the need
for teacher training, and privacy issues. Information is provided about different forms of
software, such as educational platforms, interactive programs, and mobile applications, and
their use in education is explained with examples. In the future, educational technologies,
particularly artificial intelligence and machine learning technologies, are expected to play a
significant role in making the learning process more efficient and personalized.
Keywords:
Teaching software, educational technologies, interactive platforms,
multimedia tools, cognitive theory, modernization of the educational process, student
achievements, teacher training, artificial intelligence, machine learning, individualized
approach to students.
Kirish.
O‘qitishning dasturiy ta’minoti (DT) ta’lim jarayonini modernizatsiya qilish, o‘quvchilarga
yanada samarali ta’lim berish, o‘qituvchilarga esa o‘quv jarayonini boshqarishda yordam berish
uchun muhim vositadir. Bugungi kunda, texnologiyalarning ta’lim sohasiga integratsiyasi orqali
o‘quvchilarning yutuqlari va qiziqishlari sezilarli darajada oshgan. Dasturiy ta’minotning turli
93
shakllari va uning afzalliklari o‘qitish jarayoniga qanday ta’sir ko‘rsatishini tushunish, bu
sohada yanada samarali ishlashni ta’minlash uchun zarurdir.
O‘qitishning dasturiy ta’minoti va ta’lim texnologiyalari sohasida ko‘plab chet ellik fan
olimlari o‘z fikrlarini bildirganlar. Ularning fikrlariga asoslanib, ta’lim texnologiyalarining
ta’lim jarayonida qanday rol o‘ynashini, uning afzalliklari va kamchiliklarini yaxshiroq
tushunish mumkin. Quyida ba’zi chet ellik mutaxassislarning fikrlarini keltirib o‘tish lozim.
Seymour Papert, Richard E. Mayer,
Chris Dedelar
o‘qitish va ta’lim texnologiyalarini
birlashtirish bo‘yicha eng muhim mutaxassislar hisoblanib, o‘qitishning kognitiv nazariyasini
ilgari surgan Ularning fikricha,
kompyuterlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini rivojlantirishda
va muammolarni hal qilishda yordam beradi.
Mayer
“Multimedia Learning”
asarida
o‘qitishning dasturiy ta’minoti yordamida o‘quvchilarning bilim olish jarayonini yaxshilash
uchun multimedia vositalaridan foydalanishning ahamiyatini ta’kidlagan. Mayerning fikriga
ko‘ra,
multimedia o‘quvchilarni ta’lim jarayoniga faol jalb qiladi va o‘rganish
samaradorligini oshiradi
. Chris Dede, o‘qitish texnologiyalarining rivojlanishi va uning
ta’limdagi o‘rni haqida keng qamrovli ishlar olib borgan. U o‘zining
“The Role of Technology in
Teaching and Learning”
asarida,
ta’lim texnologiyalarining, ayniqsa interaktiv
platformalar va dasturiy ta’minotning, ta’limda yangi imkoniyatlar yaratishini
ta’kidlagan. Dede ta'kidlashicha,
texnologiyalar o‘quvchilarga individual yondashuvni
amalga oshirishga imkon beradi
, chunki ular o‘z-o‘zini boshqaradigan o‘rganish tizimlarini
yaratishda yordam beradi. Uning fikriga ko‘ra,
ta’lim texnologiyalari nafaqat
o‘quvchilarning yutuqlarini yaxshilash, balki o‘qituvchilarni ham samarali ish
faoliyatiga undaydi.
[1-3]
O‘zbekistondagi fan olimlari ham ta’lim texnologiyalari, o‘qitishning dasturiy ta’minoti va
ta’lim jarayonida texnologiyalarning o‘rni haqida o‘z fikrlarini bildirganlar. Jumladan, Shuhrat
Ibragimov o‘zining "O‘qitishda axborot texnologiyalarining o‘rni" nomli ilmiy ishida ta’lim
jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining samarali qo‘llanilishining ahamiyatini
ta’kidlaydi. Ibragimov
o‘quvchilar uchun interaktiv vositalar va dasturiy ta’minot
yordamida o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilish mumkinligi va
o‘qituvchilarning yangi texnologiyalarga moslashish va o‘quvchilarga individual
yondashuvni amalga oshirish imkoniyatini oshirishni
taklif etadi.Javlonbek Jumaev,
o‘qitish texnologiyalarining ta’limdagi rolini o‘rganish bo‘yicha ko‘plab tadqiqotlar olib borgan.
Uning
“Ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish”
asarida,
kompyuterlar va
dasturiy ta’minotning o‘quvchilarning bilim olish jarayonidagi o‘rni
haqida fikr yuritadi.
Jumayevning fikriga ko‘ra,
dasturiy ta’minot va multimedia vositalari ta’limni yanada
samarali va qiziqarli qilishda muhim rol o‘ynaydi.
U
o‘qituvchilarning o‘z bilimlarini
yangilab turishlari va texnologiyalarga doimiy ravishda moslashishlari zarurligini
ta’kidlaydi. Jumayevning so‘zlariga ko‘ra,
o‘qitishning dasturiy ta’minoti o‘quvchilarning
ilmiy fikrlashini rivojlantirish va kreativliklarini oshirishga yordam beradi.
B.B.Abdullayev o‘zining ilmiy ishlarida ta’lim tizimida zamonaviy texnologiyalardan
foydalanishning ahamiyatini ko‘rsatgan. U,
“Ta’lim jarayonida axborot texnologiyalarining o‘rni”
asarida,
o‘qitishning dasturiy ta’minoti o‘quvchilarga yangi bilimlarni interaktiv tarzda
o‘rgatishga imkon yaratadi
deb hisoblaydi. Abdullayevning fikriga ko‘ra,
o‘quvchilarning
o‘rganish jarayoni o‘zlashtirishning ko‘p shakllarini (videolar, grafikalar, animatsiyalar,
interaktiv mashqlar) qo‘llash orqali samarali bo‘ladi.
Shuningdek, u
o‘qituvchilar va
94
o‘quvchilar o‘rtasida samarali aloqalarni ta’minlashda elektron platformalar va dasturiy
ta’minotning rolini
ta’kidlaydi. Abdullayev texnologiyalarning ta’limda, ayniqsa, matn, video
va audio materiallar orqali bilim olishda samarali ekanligini qo‘shimcha qiladi.
[4-6]
O‘qitishning dasturiy ta’minoti – bu o‘quvchilarga ta’lim berishda foydalaniladigan
texnologik vositalar va platformalardir. Ular yordamida o‘qituvchilar darslarni tashkil etadi,
o‘quvchilar esa ta’lim olishda yanada faol bo‘lishadi. Dasturiy ta’minot o‘quv jarayonini
avtomatlashtirish, interaktiv va samarali qilishga yordam beradi. Bu ta’limda yangi pedagogik
metodlarni joriy etish, o‘quvchilarni o‘zlashtirishga undash va ta’limni individual ravishda
boshqarish imkonini beradi.
O‘qitishning dasturiy ta’minoti turli shakllari.
O‘quv platformalari. O‘quv platformalari
o‘qituvchilarga darslarni onlayn shaklda tashkil etish imkoniyatini beradi. Bularga
quyidagilarni kiritish mumkin:
Moodle.
Bu eng mashhur va keng tarqalgan o‘quv platformalaridan biri bo‘lib,
o‘qituvchilarga kurslarni yaratish, interaktiv materiallar taqdim etish, talabalar bilan aloqada
bo‘lish va baholash tizimini avtomatlashtirish imkonini beradi. Moodle'ning
foydalanuvchilariga o‘qish materiallari, testlar va forumlar orqali o‘zaro muloqotda bo‘lish
imkoniyati taqdim etiladi.
Google Classroom
.
Google'ning ta’lim uchun mo‘ljallangan platformasi bo‘lib,
o‘qituvchilarga topshiriqlarni o‘quvchilarga yuborish, ularni baholash va onlayn aloqada bo‘lish
imkoniyatini beradi. Bu platforma ko‘plab maktablar va universitetlar tomonidan ta’limda
ishlatilmoqda.
Edmodo.
Bu ham ta’lim uchun mo‘ljallangan platforma bo‘lib, o‘qituvchilar va o‘quvchilar
o‘rtasida ijtimoiy tarmoq usulida aloqalarni o‘rnatadi. Edmodo interaktiv sinovlar, video
darslar, guruh muhokamalari va boshqa imkoniyatlarni taqdim etadi. Interaktiv dasturlar.
Interaktiv dasturlar o‘quvchilarning faolligini oshiradi va ularni ta’lim jarayoniga jalb qiladi.
Bular quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
Kahoot
.
Bu platforma o‘quvchilarga viktorinalar va o‘yinlar orqali bilimlarini sinab
ko‘rish imkonini beradi. Kahootning qulayligi shundaki, u sinfdagi barcha o‘quvchilarni bir
vaqtning o‘zida jalb qilib, interaktiv o‘yinlar o‘tkazish imkoniyatini beradi.
Quizlet
.
O‘quvchilar uchun interaktiv kartochkalar yaratishga imkon beruvchi dastur. Bu
yordamida o‘quvchilar yangi atamalarni va konseptlarni o‘rganishi mumkin. Ta’limga oid mobil
ilovalar.Mobil ilovalar o‘quvchilarga ta’limni yanada qulay va portativ tarzda olish imkoniyatini
beradi. Misol uchun:
Duolingo – Ilova o‘qish, yozish, tinglash va gapirish bo‘yicha interaktiv mashqlarni taqdim
etadi.
Socrative –
Sinovlar va testlarni onlayn ravishda yaratish va ularga javoblarni tezda olish
imkoniyatini beruvchi dastur. O‘qituvchilar real vaqtda o‘quvchilarning javoblarini kuzatishlari
mumkin.
O‘qitishning dasturiy ta’minotining afzalliklari.
Samaradorlikni oshiradi. O‘qituvchilar o‘z vaqtlarini va resurslarini yanada samarali
boshqarishlari mumkin. Dasturiy ta’minot yordamida darslar avtomatik ravishda tashkil
etiladi, testlar baholanadi, va o‘quvchilarning yutuqlari tahlil qilinadi. Bu, o‘z navbatida,
o‘qituvchilarning ish yukini kamaytiradi.
95
O‘quvchilarning qiziqishini oshiradi. Interaktiv dasturlar va o‘quv platformalari
yordamida o‘quvchilarni darslarga yanada faol jalb qilish mumkin. O‘quvchilar o‘yinlar,
viktorinalar, va boshqa qiziqarli vositalar orqali bilim olishadi. Bu ta’lim jarayonini qiziqarli va
samarali qiladi.
O‘quv jarayonini individualizatsiya qilish. Dasturiy ta’minot o‘quvchilarning o‘zlashtirish
darajasini kuzatishga va ularni individual ravishda qo‘llab-quvvatlashga yordam beradi.
O‘qituvchilar o‘quvchilarni individual yondashuvlar orqali o‘qitishlari mumkin, bu esa har bir
o‘quvchining o‘ziga xos ehtiyojlarini hisobga olish imkonini beradi.
Foydalanishning qulayligi. Onlayn ta’lim platformalari o‘quvchilarga vaqt va joydan qat’iy
nazar ta’lim olish imkoniyatini taqdim etadi. Bu esa ayniqsa uzoq hududlarda yoki cheklangan
imkoniyatlarga ega bo‘lgan o‘quvchilar uchun muhimdir.
Dasturiy ta’minotdan foydalanishdagi qiyinchiliklar.
Texnologik cheklovlar. Har bir o‘quvchi va o‘qituvchida zarur texnik vositalar bo‘lmasligi
mumkin. Dasturiy ta’minotni ishlatish uchun internetga kirish va zamonaviy qurilmalar zarur.
Dasturiy ta’minotdan samarali foydalanish uchun o‘qituvchilarni malakasini oshirish zarur.
Yangi texnologiyalarni o‘rganish va ulardan samarali foydalanish uchun o‘qituvchilarni o‘quv
kurslari va seminarlar orqali tayyorlash muhimdir. O‘quvchilarning shaxsiy ma’lumotlarini
himoya qilish va ularning xavfsizligini ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Onlayn
platformalarning xavfsizlik siyosatiga e’tibor qaratish zarur.
Muhokama.
O‘qitishning dasturiy ta’minoti va ta’lim texnologiyalarining va bugungi
kunda ta’lim texnologiyalari o‘qitish jarayonini modernizatsiya qilishda muhim ahamiyatga
ega. Dasturiy ta’minot va texnologik vositalar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini rivojlantirishda
yordam berish bilan birga, o‘qituvchilarni o‘qitish jarayonini samarali boshqarish imkoniyatlari
bilan ta’minlaydi. O‘qitishning dasturiy ta’minoti orqali o‘quvchilarning yutuqlari, ta’limda
muvaffaqiyatlarga erishishlari va qiziqishlari sezilarli darajada oshishi mumkin.
Shuningdek, dasturiy ta’minot o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi. Interaktiv vositalar,
o‘yinlar va viktorinalar yordamida o‘quvchilar bilim olishga faol jalb qilinadi. Bu nafaqat
ta’limni qiziqarli qiladi, balki o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlaydi. Misol uchun,
Kahoot
va
Quizlet
kabi platformalar o‘quvchilarni sinfdan tashqarida ham faol o‘rganishga undaydi.
1-rasm. Kahootni live game qismi
Bundan tashqari, dasturiy ta’minot o‘quv jarayonini individualizatsiya qilishga yordam
beradi. Har bir o‘quvchi o‘z ehtiyojlariga mos ravishda ta’lim olishi mumkin. Interaktiv tizimlar
o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini kuzatib borishga va ularga individual yordam
ko‘rsatishga imkon yaratadi. Bu ta’lim jarayonini har bir o‘quvchining o‘ziga xos ehtiyojlariga
96
qarab boshqarishga yordam beradi. Biroq, o‘qitishning dasturiy ta’minotidan foydalanish bir
qator qiyinchiliklarga ham duch keladi.
Birinchi muammo texnologik cheklovlardir. Barcha o‘quvchilar va o‘qituvchilar zarur
texnik vositalarga ega bo‘lmasligi mumkin. Internetga ulanish va zamonaviy qurilmalar hamda
dasturiy ta’minotni ishlatish uchun zarur bo‘lgan resurslar, ayniqsa rivojlanayotgan
hududlarda, cheklangan bo‘lishi mumkin.
Ikkinchi muammo – o‘qituvchilarni tayyorlash zaruriyati. Yangi texnologiyalardan
samarali foydalanish uchun o‘qituvchilarni muntazam ravishda malakasini oshirish va yangi
dasturlarni o‘rganishga tayyorlash muhimdir. Bunda o‘qituvchilarga ko‘plab o‘quv kurslari va
seminarlar tashkil etilishi lozim.
O‘qituvchilar uchun ham texnologiyalar yordamida o‘quv jarayonini boshqarish va
o‘quvchilarga to‘g‘ri yondashish imkoniyatlari yanada samarali bo‘lishi kutilmoqda. Masalan,
adaptive learning (moslashuvchan o‘rganish) tizimlari o‘quvchilarning darajasiga mos ravishda
o‘quv dasturlarini o‘zgartirishi mumkin.
Xulosa
. Xulosa qilib shuni ta’kidlashim lozimki, ta’lim jarayonida dasturiy ta’minot va
ta’lim texnologiyalarining o‘rni oshib borayotgan bir davrda pedagogic dasturiy vositalar
o‘quvchilarning bilim olish jarayonini samarali, interaktiv va qiziqarli qilish imkoniyatlarini
yaratadi. O‘qituvchilar uchun esa, ta’lim jarayonini boshqarish, darslarni rejalashtirish,
o‘quvchilarning yutuqlarini tahlil qilish va o‘zaro aloqalarni mustahkamlashda katta yordam
beradi. O‘quv platformalari, interaktiv dasturlar va mobil ilovalar kabi texnologik vositalar
o‘quvchilarning ta’limga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, o‘rganish jarayonini individualizatsiya
qiladi va samaradorlikni yaxshilaydi. Misol uchun, Moodle, Google Classroom, Kahoot, va
Quizlet kabi platformalar o‘quvchilarga ta’limni yanada jozibador va interaktiv tarzda olish
imkonini beradi. Biroq, dasturiy ta’minotning samarali qo‘llanilishi uchun ba’zi qiyinchiliklar
ham mavjud. Har bir o‘quvchi va o‘qituvchining texnik vositalariga teng kirish imkoniyati
bo‘lmasligi, internetga ulanishdagi cheklovlar va xavfsizlik muammolari bu texnologiyalardan
foydalanishni cheklashi mumkin.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Jo’rayeva, Feruza, and Aziza Normataova. "KATTA MA’LUMOTLAR (BIG DATA) UCHUN
DBMS TIZIMLARI."
Инновационные исследования в современном мире: теория и
практика
3.14 (2024): 31-35.
2.
Berdiyeva, Gulnoza. "O’ZBEKISTON ELEKTRON SAVDO TIZIMIDA MUAMMOLAR VA
TAKLIFLAR."
Science and innovation in the education system
3 (2024): 16-22.
3.
Berdiyeva, Gulnoza. "RAQAMLI IQTISODIYOTNING MAQSAD VA VAZIFALARI VA UNING
O'ZBEKISTONDA RIVOJLANISHI."
Педагогика и психология в современном мире:
теоретические и практические исследования
3 (2024): 11-14.
4.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, A. (2024). TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO‘LLASH.
PEDAGOGS
,
50
(2), 51-55.
5.
Aliqulov, Shukurullo, Ziyavutdin Turayev, and Javlon Nishonov. "BOSHLANG ‘ICH SINF
O‘QUVCHILARINING MATEMATIK SAVODXONLIGINI OSHIRISHDA TIMSS XALQARO
BAHOLASH DASTURINING ROLI VA AHAMIYATI."
Молодые ученые
2.10 (2024): 85-90.
97
6.
Fayzullo o‘g‘li, Shukurullo. "Aliqulov."."
TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO ‘LLASH." PEDAGOGS
50 (2024): 51-55.
7.
Qodirov, Farrux, Muxlisa Mavlonova, and Sevinch Negmatova. "YASHIL IQTISODIYOT
SHAROITIDA QAYTA TIKLANUVCHI ENERGIYA MANBALARIDAN FOYDALANISHNING
AFZALLIKLARI."
Общественные науки в современном мире: теоретические и
практические исследования
3 (2024): 13-15.
8.
Otabekov, Akbar, and Sevinch Negmatova. "EFFECTIVENESS OF ARTIFICIAL
INTELLIGENCE ALGORITHMS IN CYBERSECURITY."
Инновационные исследования в
науке
4.5 (2025): 50-52.
9.
Qodirov, Farrux, Baxtiniso Boqiyeva, and Sevinch Negmatova. "TCP/IP PROTOKOLLAR
STEKI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA."
Молодые ученые
3.7 (2025): 128-132.
10.
Qodirov, Farrux, Yulduz Ahmedova, and Sevinch Negmatova. "KOMPYUTER
TARMOQLARINING ASOSIY ELEMENTLARI."
Молодые ученые
3.7 (2025): 133-137.
11.
Qodirov, Farrux, Dilmurod Abdullayev, and Sevinch Negmatova. "KOMPYUTER
TARMOQLARINING STANDART TEXNOLOGIYALARI."
Молодые ученые
3.7 (2025): 146-151.
12.
Qodirov, Farrux, Dilmurod Abdullayev, and Sevinch Negmatova. "ELEKTRON TIJORAT (E-
COMMERCE)."
Наука и технология в современном мире
4.5 (2025): 66-70.
13.
Qodirov, Farrux, Iqbol Abdimurodova, and Sevinch Negmatova. "ELЕKTRОN HUJJАT
АLMАSHISH TIZIMLАRI."
Наука и технология в современном мире
4.5 (2025): 71-74.
14.
Qodirov, Farrux, Gulsevar Keldiyorova, and Sevinch Negmatova. "BULUTLI
TEXNOLOGIYALARNING
XUSUSIYATLARI,
AFZALLIKLARI
VA
KAMCHILIKLARI."
Естественные науки в современном мире: теоретические и практические
исследования
4.3 (2025): 58-62.
15.
Hayitmurodov, Ilhom, and Sevinch Negmatova. "BULUTLI HISOBLASHLAR VA ULARNING
ASOSIY TUSHUNCHALARI. BULUTLI SAQLASH MODELLARI."
Естественные науки в
современном мире: теоретические и практические исследования
4.3 (2025): 68-73.
16.
Qodirov, Farrux, Jasmina Murodulloyeva, and Sevinch Negmatova. "SMART
TEXNOLOGIYALARNI QO’LLASH VOSITALARI."
Естественные науки в современном мире:
теоретические и практические исследования
4.3 (2025): 63-67.
17.
Qodirov, Farrux, and Asila Xolmurodova. "SMART TEXNALOGIYALAR VA AQLLI
QURILMALAR."
Наука и инновация
3.7 (2025): 138-144.
18.
Nurmaxmatova, Umida, and Sevinch Negmatova. "BLOKCHAYEN TEXNOLOGIYASINING
ISHLASH PRINSIPLARI."
Молодые ученые
3.7 (2025): 60-63.
