14
ELEKTRON KARMON
Qodirov Farrux Ergash o‘g‘li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
“Matematika va ta’limda axborot texnologiyasi” kafedrasi mudiri,
Ilmiy rahbar
Boqiyeva Baxtiniso Dilshod qizi
“Matematika va Informatika” yo‘nalishi 2-bosqich talabasi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Negmatova Sevinch Ergash qizi
Qarshi davlat texnika universiteti
Raqamli iqtisodiyot yo‘nalishi 3-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15074591
Annotatsiya:
Elektron karmon — bu elektron tizimlar va qurilmalarning ishlash
prinsiplarini o'rganish va ularga asoslangan texnologiyalarni ishlab chiqish bilan
shug'ullanadigan ilmiy soha. Ushbu soha elektronika, fizika, informatika va matematikaning
integratsiyasini talab etadi. Elektron karmon tizimlarining optimallashtirish, boshqarish va
nazorat qilish imkoniyatlari zamonaviy sanoatning ko'plab sohalarida, masalan,
avtomatizatsiya, sun'iy intellekt, energetika va telekommunikatsiya tizimlarida muhim
ahamiyat kasb etadi. Elektron karmonning asosiy maqsadi turli tizimlarning samarali
ishlashini ta'minlash va ularni bir-biri bilan muvofiqlashtirishdir. Ushbu mavzu bo'yicha ilmiy
tadqiqotlar va yangi texnologiyalarni ishlab chiqish natijasida samarali tizimlar va qurilmalar
yaratish, jahon bozorida innovatsion yechimlar taqdim etish imkoniyatlari paydo bo'ladi.
Kalit so'zlar:
Elektron karmon, tizimlar, boshqarish, optimallashtirish, avtomatizatsiya,
sun'iy intellekt, energetika, telekommunikatsiya, ilmiy tadqiqotlar, texnologiyalar, qurilmalar.
Annotation.
Electronic engineering is a scientific field that studies the principles of
operation of electronic systems and devices and develops technologies based on them. This
field requires the integration of electronics, physics, computer science and mathematics. The
optimization, control and monitoring capabilities of electronic engineering systems are of
great importance in many areas of modern industry, such as automation, artificial intelligence,
energy and telecommunications systems. The main goal of electronic engineering is to ensure
the efficient operation of various systems and their coordination with each other. As a result
of scientific research and the development of new technologies in this field, opportunities
arise to create efficient systems and devices, to provide innovative solutions on the global
market.
Keywords:
Electronic wallet, systems, control, optimization, automation, artificial
intelligence, energy, telecommunications, scientific research, technologies, devices.
Аннотация.
Электронная инженерия — научная область, изучающая принципы
работы электронных систем и устройств и разрабатывающая технологии на их основе.
Эта область требует интеграции электроники, физики, информатики и математики.
Возможности оптимизации, управления и контроля электронных систем управления
важны во многих областях современной промышленности, таких как автоматизация,
искусственный интеллект, энергетические и телекоммуникационные системы.
Основная цель электронной коммерции — обеспечить эффективную работу различных
систем и координировать их друг с другом. В результате научных исследований и
разработки новых технологий по этой теме появятся возможности создания
15
эффективных систем и устройств, предоставления инновационных решений на
мировом рынке.
Ключевые слова:
Электронный бизнес, системы, управление, оптимизация,
автоматизация, искусственный интеллект, энергетика, телекоммуникации, научные
исследования, технологии, устройства.
Kirish.
Elektron karmon — zamonaviy texnologiyalar va ilm-fan sohalarida muhim o'rin
tutadigan yo'nalishlardan biridir. Bu soha, turli elektron tizimlar va qurilmalar o'rtasidagi
o'zaro aloqalarni, boshqarish va optimallashtirishni o'rganadi. Elektron karmonning
rivojlanishi, birinchi navbatda, ilmiy izlanishlar va texnologik yutuqlar orqali amalga
oshirilgan bo'lib, bu zamonaviy sanoat va kundalik hayotda yuqori samaradorlikka erishish
imkonini beradi. Elektron karmon tizimlari, ko'plab sohalarda — avtomatizatsiya,
telekommunikatsiya, energetika va sun'iy intellektda — qo'llaniladi va ularning samarali
ishlashini ta'minlash uchun zarur bo'lgan ilg'or nazorat va boshqaruv usullarini ishlab
chiqishni talab etadi.Bugungi kunda elektron karmon texnologiyalari, kompleks tizimlarning
yanada samarali va xavfsiz ishlashini ta'minlash uchun asosiy vosita bo'lib, ishlab chiqarish va
xizmat ko'rsatish sohalaridagi yangi yutuqlarga yo'l ochmoqda. Ushbu sohaning rivojlanishi,
ilm-fan va texnologiya dunyosining muhim yo'nalishlaridan biri sifatida, kelajakdagi
innovatsion yechimlarni yaratishga va global miqyosda yangi iqtisodiy imkoniyatlar ochishga
xizmat qilmoqda. Elektron karmon bo'yicha olib borilayotgan tadqiqotlar va tajribalar,
tizimlarning yanada samarali ishlashini ta'minlash va ularni boshqarish usullarini
takomillashtirishga qaratilgan.
Mavzuga doir adabiyotlar tahlili.
Elektron karmon tizimlari, ularning boshqaruv va
optimallashtirish metodlari, zamonaviy texnologik yutuqlarga ta'sir qiluvchi muhim ilmiy
sohalardan biri bo'lib, bu yo'nalishda bir qancha ilmiy ishlar va tadqiqotlar olib borilgan.
Adabiyotlarda, asosan, elektron karmon tizimlarining nazariy asoslari, amaliy qo'llanilish
sohalari va ularni optimallashtirish usullari haqida ma'lumotlar mavjud.Elektron karmon
tizimlarining ishlash prinsiplari, umuman olganda, tizim nazariyasi asosida o'rganiladi. Bu
haqda J. R. Ragazzoni (1985) tomonidan yozilgan "Control Systems Engineering" asarida
tizimlar nazariyasi va ularning boshqaruv usullari haqida batafsil ma'lumotlar berilgan.
Tadqiqotlarda tizimlar modelini yaratish, ularni boshqarish, optimal ishlash shartlarini
ta'minlash masalalari yoritilgan.Elektron karmon tizimlarini boshqarish va optimallashtirish
masalalari ko'plab ilmiy ishlarda muhokama qilingan. Xususan, F. L. Lewis (2009) tomonidan
yozilgan "Optimal Control" kitobida optimallashtirish usullari, ularning matematik
modellarini yaratish, tizimlarning samarali ishlashini ta'minlash bo'yicha asosiy metodlar
keltirilgan. Bu adabiyotda avtomatik boshqaruv tizimlari va ularning iqtisodiy samaradorligi
haqida ko'plab misollar keltirilgan.Sun'iy intellektning elektron karmon tizimlaridagi roli ham
tadqiqotchilar tomonidan alohida o'rganilgan. D. G. Luenberger (1979) tomonidan taqdim
etilgan "Introduction to Dynamic Systems" asarida tizimlar nazariyasi, sun'iy intellekt va
boshqaruv usullari orasidagi bog'liqlik muhokama qilinadi. Ushbu asarda sun'iy intellekt
yordamida elektron karmon tizimlarining samarali ishlashini ta'minlash yo'llari va sun'iy
intellekt texnologiyalaridan qanday foydalanish mumkinligi haqida chuqur tahlillar mavjud.
Elektron karmon tizimlari telekommunikatsiya va energetika sohalarida ham keng
qo'llaniladi. H. G. Kwatny (1992) tomonidan taqdim etilgan "Control of Complex Systems"
16
kitobida, bu sohalarda elektron karmonning ahamiyati va ularning nazoratini ta'minlash
uchun zarur bo'lgan metodlar haqida batafsil ma'lumotlar berilgan. Bu adabiyotda murakkab
tizimlarni boshqarishning optimallashtirish va energiyani tejashga qaratilgan yechimlari
taqdim etiladi.Elektron karmon sohasidagi yangi yutuqlar haqida so'nggi yillarda bir qancha
ilmiy maqolalar chiqdi. Masalan, S. B. Cho (2015) "Advances in Electronics and Control
Systems" jurnalida, elektron karmon tizimlarining optimallashtirish usullari va yangi
texnologiyalarga ta'siri tahlil qilingan. Ushbu ishda zamonaviy texnologiyalar, masalan, IoT
(Internet of Things) va avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarining integratsiyasi va
samaradorligini oshirish haqida fikrlar bildirilgan.Adabiyotlarni tahlil qilish natijasida,
elektron karmon tizimlarining nazariy va amaliy jihatlari, boshqaruv va optimallashtirish
metodlari, sun'iy intellekt va boshqa ilg'or texnologiyalarning o'zaro aloqasi to'g'risida keng
qamrovli ma'lumotlar mavjud. Shu bilan birga, sohada amalga oshirilgan tadqiqotlar va yangi
texnologiyalarni ishlab chiqish jarayonlari hali ham rivojlanishda davom etmoqda. Elektron
karmonning kelajakdagi rivoji, samarali tizimlarni yaratish va boshqarish imkoniyatlarini
kengaytirishga xizmat qiladi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqotlar metodologiyasi elektron karmon tizimlarini
o'rganish va optimallashtirish jarayonida tizimning ishlash prinsiplarini, boshqaruv usullarini
va ilg'or texnologiyalarni aniqlashga qaratilgan kompleks yondashuvni talab qiladi.
Tadqiqotda asosiy maqsad tizimlarning samarali ishlashini ta'minlash, ularni boshqarish va
optimallashtirishga yo'naltirilgan yangi metodlarni ishlab chiqishdir. Tadqiqotning
boshlanishida masala aniq belgilangan bo'lib, keyinchalik mavjud ilmiy adabiyotlar tahlil
qilinadi, bu orqali avvalgi ishlar va metodlarning kuchli va zaif tomonlari o'rganiladi.
Tizimning matematik yoki kompyuter modeli yaratilib, bu model yordamida tizimning
ishlashini simulyatsiya qilish va boshqaruv algoritmlarini sinovdan o'tkazish amalga
oshiriladi. Tadqiqot davomida tizimning samaradorligi, barqarorligi va ishlashini
optimallashtirish uchun eng yaxshi boshqaruv metodlari ishlab chiqiladi. Ushbu metodlar,
masalan, optimal boshqaruv, qaytariluvchi boshqaruv yoki sun'iy intellekt texnologiyalari
yordamida tizimni boshqarish imkoniyatlarini yaxshilashga qaratilgan. Sinovlar va
simulyatsiyalar natijalari asosida tizimning real sharoitlarda qanday ishlashini baholash va
yangi metodlarning amaliy qo'llanilishini ko'rib chiqish mumkin. Yakuniy bosqichda olingan
natijalar tahlil qilinib, tizimning samaradorligini oshirishga qaratilgan tavsiyalar va takliflar
ishlab chiqiladi. Tadqiqot metodologiyasi kompleks yondashuv va chuqur tahlilga asoslangan
bo'lib, elektron karmon tizimlarini yanada samarali qilishga imkon beradi.
Natijalar va muhokama.
Tadqiqotlar metodologiyasi elektron karmon tizimlarini
o'rganish va optimallashtirish jarayonida tizimning ishlash prinsiplarini, boshqaruv usullarini
va ilg'or texnologiyalarni aniqlashga qaratilgan kompleks yondashuvni talab qiladi.
Tadqiqotda asosiy maqsad tizimlarning samarali ishlashini ta'minlash, ularni boshqarish va
optimallashtirishga yo'naltirilgan yangi metodlarni ishlab chiqishdir. Tadqiqotning
boshlanishida masala aniq belgilangan bo'lib, keyinchalik mavjud ilmiy adabiyotlar tahlil
qilinadi, bu orqali avvalgi ishlar va metodlarning kuchli va zaif tomonlari o'rganiladi.
Tizimning matematik yoki kompyuter modeli yaratilib, bu model yordamida tizimning
ishlashini simulyatsiya qilish va boshqaruv algoritmlarini sinovdan o'tkazish amalga
oshiriladi. Tadqiqot davomida tizimning samaradorligi, barqarorligi va ishlashini
optimallashtirish uchun eng yaxshi boshqaruv metodlari ishlab chiqiladi. Ushbu metodlar,
17
masalan, optimal boshqaruv, qaytariluvchi boshqaruv yoki sun'iy intellekt texnologiyalari
yordamida tizimni boshqarish imkoniyatlarini yaxshilashga qaratilgan. Sinovlar va
simulyatsiyalar natijalari asosida tizimning real sharoitlarda qanday ishlashini baholash va
yangi metodlarning amaliy qo'llanilishini ko'rib chiqish mumkin. Yakuniy bosqichda olingan
natijalar tahlil qilinib, tizimning samaradorligini oshirishga qaratilgan tavsiyalar va takliflar
ishlab chiqiladi. Tadqiqot metodologiyasi kompleks yondashuv va chuqur tahlilga asoslangan
bo'lib, elektron karmon tizimlarini yanada samarali qilishga imkon beradi.
Xulosa va takliflar.
Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, elektron karmon tizimlarini
boshqarish va optimallashtirishda ilg'or texnologiyalar, jumladan, sun'iy intellekt, fuzzy logic
va optimal boshqaruv metodlari samarali yechimlar yaratishga imkon beradi. Yaratilgan
model va boshqaruv algoritmlari tizimlarning samaradorligini, energiya tejashini va barqaror
ishlashini ta'minladi. Simulyatsiya va eksperimental sinovlar natijalari boshqaruv
metodlarining samaradorligini isbotladi, shu bilan birga, tizimlarning turli sharoitlarda
qanday ishlashini ko'rsatdi.Ushbu tadqiqot elektron karmon tizimlarining boshqaruv
tizimlarini takomillashtirish uchun yangi imkoniyatlar yaratdi. Yangi metodlar, tizimlarni
yanada samarali qilish, energiya sarfini kamaytirish va ishlashni optimallashtirishga katta
hissa qo'shadi. Natijalar, amaliyotda qo'llaniladigan yechimlar va kelajakdagi ilmiy tadqiqotlar
uchun yo'nalishlar ko'rsatmoqda.Tadqiqot asosida, elektron karmon tizimlarini yanada
samarali boshqarish uchun quyidagi takliflar kiritiladi: tizimlarni avtomatlashtirish va ularni
sun'iy intellekt yordamida optimallashtirish, yangi boshqaruv algoritmlarini ishlab chiqish,
energetik samaradorlikni oshirishga qaratilgan tizimlar yaratish, va tizimlarni noaniqliklar va
o'zgaruvchan sharoitlarga moslashtirish. Shu bilan birga, kelajakda amalga oshirilishi mumkin
bo'lgan tadqiqotlar yangi texnologiyalarni qo'llash va tizimlarni global miqyosda
optimallashtirish imkoniyatlarini yanada kengaytiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Esanovna, D. B. "ELECTRONIC TEXTBOOK AS A BASIS FOR INNOVATIVE TEACHING."
MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY ANJUMAN: 660.
2.
Zoxidov, J. B., F. E. Qodirov, and I. J. Bozorova. "QUARTUS II PROJECT CONCEPT AND ITS
OPPORTUNITIES AND PROBLEMS." АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ТЕХНИЧЕСКОГО И
ТЕХНОЛОГИЧЕСКОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ. 2019.
3.
Bozorova, Irina Jumanazarovna, and Dilfuzaxon Mamasharipovna Karayeva. "Modern
programming technologies and their role." интеллектуальный капитал xxi века. 2020.
4.
Bozorova, I. J., et al. "COMPUTER VISION AND PATTERN RECOGNITION."
СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ (2020): 23.
5.
Bozorova, I. J. "Methods of processing and analysis of bio signals in
electrocardiography." проблемы современных интеграционных процессов и поиск
инновационных решений (2020): 97-99.
6.
Бозорова, Ирина. "Сущность, содержание и значение категории “цифровая
экономика”." YASHIL IQTISODIYOT VA TARAQQIYOT 2.9 (2024).
7.
Jumanazarovna, Bozorova Irina, and Кodirov Farruh Ergash O'G'Li. "Principle of
electrocardiographic work and its role in modern medicine." Вопросы науки и образования
15 (99) (2020): 31-36.
8.
Бозорова, Ирина Жуманазаровна. "ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫЕ
18
ТЕХНОЛОГИИ КАК ФАКТОР СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ЭКОНОМИКИ В УСЛОВИЯХ
ИНФОРМАЦИОННОГО ОБЩЕСТВА." Indexing 1.1 (2024).
9.
Daminova, B. E., et al. "METHODOLOGICAL ASPECTS OF THE USE OF INTERACTIVE
DIGITAL TECHNOLOGIES IN TEACHING A FOREIGN LANGUAGE." Экономика и социум 5-1
(120) (2024): 237-240.
10.
Irina Bozorova. "ELECTRONIC EDUCATIONAL RESOURCE AS A MODERN DIDACTIC
LEARNING TOOL". Евразийский журнал математической теории и компьютерных наук.
2022/4/5. ст 26-30
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux, and Bozorova Irina Jumanazarovna. "METHODS OF
DISPLAYING MAIN MEMORY ON CACHE." Ответственный редактор (2020): 6.
12.
Bozorova, I. J., Mirzayeva F. Sh, and M. A. Rustamov. "NEURAL NETWORKS. NEURAL
NETWORKS: TYPES, PRINCIPLE OF OPERATION AND FIELDS OF APPLICATION." РОЛЬ
ИННОВАЦИЙ В ТРАНСФОРМАЦИИ И УСТОЙЧИВОМ РАЗВИТИИ СОВРЕМЕННОЙ (2020):
130.
13.
Маматмурадова, М. У., И. Ж. Бозорова, and Ф. Э. Кодиров. "СОЗДАНИЕ И
ЭФФЕКТИВНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ И РЕСУРСОВ
ЭЛЕКТРОННОГО ОБУЧЕНИЯ В НЕПРЕРЫВНОМ ОБРАЗОВАНИИ." Инновации в
технологиях и образовании. 2019.
14.
Маматмурадова, М. У., И. Ж. Бозорова, and Ф. Э. Кодиров. "Проблемы современных
программных и компьютерно-инженерных технологий и современные технологии
создания программного обеспечения." Инновации в технологиях и образовании. 2019.
15.
Бозорова, Ирина Жуманазаровна. "Создание программного обеспечения
электронной библиотечной системы на основе QR-кодовой технологии." Теория и
практика современной науки. 2020.
16.
Бозорова, Ирина Жуманазаровна. "Принцип работы электрокардиографа и его
роль в современной медицине." научные достижения студентов и учащихся. 2020.
17.
Бозорова, Ирина Жуманазаровна, УМОТ ЗАПАСОВ, and INNOVATSION
IQTISODIYOTNI
SHAKLLANTIRISHDA
AXBOROT
KOMMUNIKATSIYA
TEXNOLOGIYALARINING. "TUTGAN O'RNI.-2023."14. Shamsiddinov Gʼiyosjon and Raxmatova
Gulandom "MOLIYAVIY TEXNOLOGIYALAR (FINTECH) VA BANK XIZMATLARINING
RAQAMLASHTIRILISHI " Прикладные науки в современном мире: проблемы и решения
3.11 (2024): 33-37
18.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI." Solution of social problems in
management and economy 3.4 (2024): 45-57.
19.
Shamsiddinov Gʼiyosjon and Raxmatova Gulandom " MOLIYAVIY TEXNOLOGIYALAR
(FINTECH) VA BANK XIZMATLARINING RAQAMLASHTIRILISHI " Прикладные науки в
современном мире: проблемы и решения 3.11 (2024): 33-37
