511
1. «Ненасильственное общение. Язык жизни.»-Маршал Розенберг, 2022 год,
издательство ЛитРес.
2. «Психологический вампиризм. Учебное пособие по конфликтологии.» - Михаил
Литвак, 2020 год, издательство Москва.
3. «Управление конфликтами.» - Виктор Пономаренко, 2008 год, издательство Озон.
4. «Сценарии конфликтов: Как без нервов улаживать споры и проблемы на работе и
в жизни.» - Марина Майорова, 2018 год, издательство Альпина Паблишер.
YOSHLAR XULQ-ATVORINING SHAKLLANISHIGA INTERNET
ALOQALARINING TA‘SIRI
Xudaykulova Zarifa Ummatkulovna
Guliston davlat universiteti ―Psixologiya‖ kafedrasi oʻqituvchisi
Taniqulova Goʻzal
Guliston davlat universiteti
talabasi
Annotatsiya:
Hozirgi yoshlar uchun global axborot-kommunikatsiya muhiti kundalik
hayotning elementiga aylanib bormoqda. Bunday sharoitda yoshlar axborotga va uni
yaratuvchilarga ishonch darajasi, shuningdek, turli norasmiy manfaatlar guruhlariga qo'shilish
imkoniyati to'g'risida mustaqil tezkor qarorlar qabul qilishiga to‘g‘ri keladi. Maqola Internet
muhitida yoshlarning afzalliklari va xatti-harakatlarini o'rganish metodikasini ishlab chiqishga
bag'ishlangan.
Kalit soʻzlar:
jamiyatni axborotlashtirish, zamonaviy yoshlar, Internet, Internetning ta'siri,
Internet aloqalari, Internet muhiti, ijtimoiy tarmoqlar, shaxslararo o'zaro ta'sir, Internetga
qaramlik, anketa so'rovi.
Muammoni umumiy ma‘noda bayon qilish va uning muhim ilmiy va amaliy muammolar
bilan bog‘lanishi. Insoniyatning axborot asriga kirib borishi axborot muhitining odamlar
hayotidagi rolining sezilarli darajada oshishiga olib keldi. Axborot-kommunikatsiya muhitlari
insonning kasbiy va kundalik hayotining barcha sohalarida vositachi sifatida harakat qila
boshladi.[3]
Hozirgi yoshlar uchun global axborot-kommunikatsiya muhiti kundalik hayotning
elementiga aylanib ulgirgan. Yoshlar internetda nafaqat faol muloqot qiladi, balki ko‗plab
xizmatlarni ham o‗zlashtirmoqda, ular boshqa internet foydalanuvchilariga qaraganda faolroq,
tarmoq aloqasining turli vositalarini tezroq o‗zlashtirmoqda. Zamonamiz yoshlarining ayrimlari
turmush tarzi ko'p jihatdan haqiqiy emas, balki virtual dunyo ta'siri ostida shakllanmoqda.
Bugungi kunda global tarmoqlar orqali yoshlar jamiyatiga xulq-atvor namunalari, turmush tarzi,
hayotdagi muvaffaqiyat standartlari va unga erishish yo'llari efirga uzatilmoqda. Global ijtimoiy
tarmoqning ta‘lim vositasi sifatidagi ahamiyati keskin ortib bormoqda. Shu bilan birga, oila va
ta‘lim kabi eng muhim ijtimoiy institutlarning an‘anaviy tarbiyaviy funksiyalari ularning
ijtimoiylashuv jarayonlariga, yoshlar o‗rtasida faol va ijtimoiy foydali shaxsni shakllantirishga
ta‘sirini susaytirmoqda.
Zamonaviy yoshlarning muloqot muhitini shakllantirishga Internetning ta'siri muammosi
juda ko'p qirrali muammodir. Shu sababli, so'nggi yillarda ushbu muammoning turli jihatlariga
bag'ishlangan ko'plab nashrlar paydo bo'ldi.
Internet yoshlarga nafaqat yangi imkoniyatlar, balki yangi tahdidlarni ham taqdim etadi.
Yoshlar muhitida virtual ommaviy axborot vositalaridan faol foydalanish bilan Internetning
shubhasiz afzalligi, masalan, axborotdan tez foydalanish, masofaviy ta'lim va boshqa ko'p
narsalar bilan bir qatorda, deviant xatti-harakatlarning turli shakllari, shuningdek, ijtimoiy-
psixologik deformatsiyalar kuzatilmoqda. shaxsiyatdan. Haqiqiy dunyo bilan aloqani ma'lum
darajada yo'qotish, ma'lumotlarning haddan tashqari yuklanishi va texnostressni boshdan
512
kechirayotgan yosh internet foydalanuvchilari soni ortib bormoqda. Shu sababli, so'nggi yillarda
yoshlarning tarmoq Internetga qaramligi muammosini muhokama qiladigan ko'plab nashrlar
paydo bo'ldi [1]. Bu muammo turli mamlakatlar mualliflari tomonidan faol muhokama
qilinmoqda. Ijtimoiy farovonlik va ruhiy salomatlik uchun ma'lum ma'lumotlar tarkibiga tashrif
buyurishning salbiy oqibatlari muhokama qilinadi.
Ushbu tadqiqotning maqsadi Yangiyer shahridagi yoshlarning so'rovnomasi misolida
yoshlarning Internet muhitidagi afzalliklari va xatti-harakatlarini o'rganishdir.
Ushbu maqsad doirasidagi tadqiqotning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
yoshlarning global axborotdan foydalanish xususiyatlarini tahlil qilish O‘zbekistondagi
Internetning kommunikativ muhiti;
internet muhitida yoshlarning xohish-istaklari va xulq-atvorini o‗rganish metodikasini
ishlab chiqish;
yoshlarning internet muhitidagi faolligini baholash;
global axborotda rus yoshlarining kommunikativ faoliyatining o'ziga xos shakllarini
o'rganish aloqa maydoni;
Zamonaviy yoshlarning muloqot muhitini shakllantirish jarayonini o'rganish uchun
Yangiyer shahridagi yoshlarning Internet-so'rovi ma'lumotlaridan foydalanildi. So‗rovda 400
nafar respondent ishtirok etdi. Shaxsiy ma'lumotlarni qayta ishlashda bir qator maxsus
ma'lumotlarni qayta ishlash texnologiyalari qo'llanilgan [2].
Internetning ta'sirini baholash uchun anketa savolidan foydalanildi: "Sizningcha, hozirgi
vaqtda Internetning axborot muhiti odamlarning fikriga qanchalik ta'sir qiladi?". Aksariyat
odamlar
Internetning
odamlar
fikriga
ta'sirining
yuqori
darajasiga
qo'shiladilar.
Respondentlarning 80% dan ortig'i "kuchli ta'sir qiladi" va "juda kuchli ta'sir qiladi" javoblarini
tanladi. Respondentlarning atigi 4 foizi internetning ―kam taʼsiri bor‖ deb hisoblaydi.
Yoshlarning internetdagi faolligi internetda kuniga o‗rtacha vaqt sarflashi va ijtimoiy
tarmoqlarda muloqot qilish vaqti bilan baholandi. Yoshlar, o'rtacha, Internetda ishlashga juda
ko'p vaqt ajratadilar (1-jadval). Yoshlarning atigi 15 foizi internetda kuniga 1 soat yoki undan
kam vaqt sarflaydi. Respondentlarning chorak qismi internetda ishlash uchun 3 soatgacha vaqt
sarflaydi. Yoshlarning yarmidan ko'pi 3 soatdan ko'proq vaqt sarflaydi. Yoshlarning deyarli
to'rtdan biri kuniga 5 soatdan ko'proq vaqtini Internetda o'tkazadi. Yoshlar ko'p vaqtlarini
Internetda ijtimoiy tarmoqlarda muloqot qilish uchun o'tkazadilar. Shuni ta'kidlash kerakki,
yoshlar Internetda muloqot qilish uchun ko'pincha telefon va boshqa mobil qurilmalardan
foydalanadilar. Ma'lumotni topish uchun qidiruv tizimlari qo'llaniladi. Eng mashhur qidiruv
tizimlari Google (73%) va Yandex (25%). Boshqa qidiruv tizimlari 3% dan kamroqni tashkil
qiladi.
1-jadval Internetda kuniga sarflangan vaqtni va ijtimoiy tarmoqlarda muloqot qilish vaqtini
baholash
Anketa savollari
Taxminan
0,5 soat
Yaqin
1 soat
1 soatdan
3
soatgacha
_
3 soatdan
4
soatgacha
_
4 soatdan
5
soatgacha
5 soatdan
ortiq
Kuniga o'rtacha qancha
VAQT
Internetda ishlashga sarflaysizmi
?
_
7%
o'n bir %
24%
o'n to'qqiz
%
o'n besh % 23%
Ijtimoiy tarmoqlarda kuniga
o'rtacha qancha vaqt sarflaysiz ?
6%
o'n olti %
33%
o'n to'qqiz
%
o'n bir %
o'n
besh %
Shunga qaramay, telefonlarr kompyuter orqali Internetdagi bajariladigan ishni to'liq
almashtirmadi. Uyda kompyuter ancha qulayroq. Kompyuter Internetiga bo'lgan ishtiyoq "Uyga
kelganingizda, kompyuteringizni tez-tez yoqasizmi va ob'ektiv sababsiz Internetga kirasizmi?"
513
Degan savol yordamida baholandi. Taklif etilgan javoblar uchun variantlarni tanlash chastotalari
quyidagicha taqsimlandi:
har doim 15%;
ko'pincha 35%;
kamdan-kam hollarda 38%;
hech qachon 12%.
Javoblar kompyuterning yoshlar hayotidagi yuksak ahamiyati haqidagi farazni tasdiqlaydi.
Respondentlarning yarmi uyga kelgach, ob'ektiv sababsiz darhol kompyuterni yoqadi va
Internetga kirishadi. Bu odat yoshlarning turmush tarzining bir qismidir.
Ko'pgina yoshlar bir vaqtning o'zida virtual muloqotga bo'lgan ishtiyoq ularni sudrab
ketishini va hech qanday foyda keltirmasligini bilishadi. "Internetda o'tkazgan vaqtingizni
behuda vaqt deb hisoblaysizmi?" Degan savolga? Yoshlar quyidagich javob berishdi.
ha 10%;
yo'qdan ko'ra ha 42%;
Ha emas, balki 22%;
yo'q 26%.
Ya'ni, so'rovda qatnashganlarning yarmi Internetda o'tkazgan vaqtni ko'pincha behuda vaqt
deb hisoblash mumkin degan fikrga qo'shiladi.
Bundan xulosa qilish mumkinki, yoshlar internetda davlat xizmatlaridan faol
foydalanmaydilar. Ko‗rinib turibdiki, yoshlarga qaratilgan davlat xizmatlari ko‗lamini
kengaytirish zarur.
Tadqiqot natijalari Internet muhitining O‘zbekistonlik yoshlar auditoriyasiga ta'sirining
yuqori darajasini tasdiqlaydi. Raqamlashtirish sharoitida yoshlar internetda ishlash uchun vaqtni
samarali taqsimlashni o‗rganishlari kerak.
Internetning yoshlarga salbiy ta‘sirini kamaytirish uchun yoshlarning internetdagi xatti-
harakatlari bo‗yicha tizimli tadqiqotlarni kengaytirish zarur. Olingan bilimlarni hisobga olgan
holda internetda yoshlarga mo‗ljallangan kontentni ishlab chiqish zarur, aks holda bu joyni
mamlakatimizga dushman kuchlar to‗ldiradi.
O'tkazilgan tadqiqotlar global axborot-kommunikatsiya muhitida yoshlar auditoriyasining
ijtimoiy faolligi muammolarini yanada o'rganish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Keyingi
tadqiqotlarda jarayonning rivojlanish dinamikasini o'rganish rejalashtirildi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1.
Абрадова Е.С., Кисловская Е.В. Молодежь в социальных сетях // Власть. 2018. Т.
26. № 3. С. 150153;
2.
Мартышенко С.Н., Мартышенко Н.С. Современные методы обработки
маркетинговой информации: Монография: Издательство;
3.
Эргаш Ғозиев. Умумий психология. Психология мутахассислиги учун дарслик.
Ўзбекистои файласуфлари миллий жамияти нашриѐти, 2010.
ТАЛАБАЛАРДА КОММУНИКАТИВ ҚОБИЛИЯТЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ
ИМКОНИЯТЛАРИ
Джуманов Шерали Зокирович
ЎзМУ Жиззах филиали Психология кафедраси ўқитувчи
Холиқулова Севинч
ЎзМУ Жиззах филиали ―Психология‖ факультети талабаси
Аннотация:
Мазкур мақолада талабаларда коммуникатив қобилиятларни
шакллантириш воситаларига оид масалалар қаралади.
