Мутриб ижодида Навоий анъаналари

inLibrary
Google Scholar
Журнал:
Выпуск:
CC BY f
440-441
4
4
Поделиться
Мадиримова, С. (2023). Мутриб ижодида Навоий анъаналари . in Library, 19(1), 440–441. https://doi.org/10.47689/SOHIBA2023-iss1-pp440-44
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Бадиий адабиёт ривожида ижодий анъаналарнинг урни алохида. Ижодий анъана, биринчид-». муайян даврга мансуб шоиру адибларнинг салафлар махоратидан сабок олишлари, иккинчидан, поэтик образ ва поэтик шаклларнинг янгиланиши, такомиллашувини таъмин этишига кура адабий-эсте- тик тафаккур такомилига хизмат килади. Хоразм адабий мухити намояндалари, жумладан, Мутрг шеъриятига Алишер Навоий анъаналарининг таъсирини урганиш ана шу жихатдан долзарбдир.


background image

440

МУТРИБ ИЖОДИДА НАВОИЙ АНЪАНАЛАРИ

МАДИРИМОВА

Сохиба

ТощДУТАУ

(Узбекистан

1

Бадиий адабиёт ривожида ижодий анъаналарнинг урни алохида. Ижодий анъана,

биринчид-».

муайян даврга мансуб шоиру адибларнинг салафлар махоратидан сабок олишлари, иккинчидан,

поэ

тик

образ ва поэтик шаклларнинг янгиланиши, такомиллашувини таъмин этишига кура

адабий-эсте-

тик

тафаккур такомилига хизмат килади. Хоразм адабий мухити намояндалари, жумладан,

Мутрг

шеъриятига Алишер Навоий анъаналарининг таъсирини урганиш ана шу жихатдан долзарбдир.

Мутриб шеъриятида хазрат Алишер Навоий ижодий анъаналари икки усулда давом

этгани г* -

затилади: 1) буюк салафи газалларига татаббуълар ёзиш; 2) улуг шоир газалларига тахмис

боглаш.

Мутриб Навоийнинг бир неча газалларига татаббуъ боглаган. Бу оркали буюк

мутафакк»

ижодхонасидан сабок олган, назмий махоратини оширган. Жумладан, Навоийнинг “пайдо”

ради^-

ли

газалига боглаган татаббуъси бадиият жихатидан пухта, мазмунан теран эканлиги билан

ало»

да ажралиб

туради.“Татаббуъ” лугатда бирор нарсанинг изидан бориш, адабий истилох

сифатил

бирор шоир

шеъридан таъсирланиб, ундаги вазн, кофия радиф ва образлар тизимини

саклаган

холда асарлар яратиш

экани маълум [4; 200-201 бетлар]. Шарк шеъриятида олдинги ёки

замондош

шоирлар шеърига жавоб

айтиш, муайян шеърий “колипда” адабий махорат ва ижодкорлик

икти-

дорини намойиш этиш анъанаси

аксар холларда татаббуъ куринишида намоён булган [3;

335-бет ;

Мана, Мутриб каламита мансуб мазкур

татаббуънинг матлаъси:

Зиҳе жонларга ҳамдингдин булиб файлу сафо пайдо, Хаёлингдин кўнгулларга

бўлиб ҳар муддао пайдо

[2. 1“].

Бу газал Алишер Навоийнинг “Наводир уш-шабоб” девонидагимана бухамд газалга

татаббуъ

булиб

келган. Навоий газалининг матлаъси куйидагича:

Юзунг кузгусидин оламда юз нуру сафо пайдо,

қуёш андин анингдекким нуёшдин зарра нопайдо.\\',

2.]

Мутриб газали татаббуъ тарзида, Навоий газалидаги вазн, радиф ва кофияга мос равишда

ижод

килинган. Хар икки газалда вазн бир хил - хазажи мусаммани солим (рукнлари ва тактиъи:

мафои-

лун

мафоилун мафоилун мафоилун V -------------- V ------- V ------- V ------ ). Радиф хам татаббуъга мос -

бир

хил. Бирок кофияда муайян фарк борлиги кузатилади. Навоий газали туккиз байтли булиб,

сафо.

заррано,

даво, интихо, бало, ано, жафо, фано, санго, наво каби берилади. Мутриб газалида

сафо,

наво кофиялари

такрорланган, холос. К,°лган олтита кофия - муддао, жило, зиё, вафо, дилкушо, рахнамо Мутриб
ижодининг махсули. Шунинг баробарида, Мутриб Навоий куллаган мужаррад кофиянинг
охангдорлигини (чузик “о” унлисининг равий булиб келиши) саклаган.

Мутрибнинг шеъриятда Навоий анъаналарини давом эттириши татаббуъ ёзиш билангина

чекланмайди. Шоир буюк салафи газалларига тахмислар хам боглаган. Улуг ижодкорлар газалларига
тахмис боглашнинг масъулияти катта булган. Богланган уч мисра газалга вазн, кофия,

энг

мухими,

мохият ва бадиий махорат эътибори билан мувофик булиши, бир шоир томонидан ижод килингандек
таассурот колдириши зарур булган. Мутрибнинг Навоий газалларига боглаган тах- мислари ана шу
талабларга тулик жавоб беради. Бу эса, шоирнинг буюк салафи ижодидан теран хабардор булгани, унинг
махорати сирларини чукур ургангани исботидир. Навоийнинг “айлаб” радифли газалига богланган
мухаммаснинг куйида келтирилган биринчи банди бу фикрни тас- диклайди:

Вафо меҳрин кўнгул кошонасига интихоб айлаб, Мурувватдин жаҳон аро

жамолин бениқоб айлаб, Бҳамдиллаҳ; мани бир камтаринидинуисоб айлаб, Тун
оқшом қелди кулбам сори ул гулрух шитоб айлаб, Хироми суръатидин гул юза
хайдин гулоб айлаб

[2; 220

6

].


background image

441

Кунгил кошонасига вафо куёшининг танлангани, ёрнинг мурувват курсатиб, жамолини жахон аро

беникоб айлаши, камтарин лирик кахрамонни муносиб кургани шукронаси ифодаланган Му- триб
сатрлари Навоий газали матлаъсига монанд ижод этилганини эътироф этиш зарур. Мухам- маснинг
охирги банди куйидагича:

Не хуш давлатдурурким, бодайи васл ила мает улмоқ, Куруб файзи висолидин

жафо кун-кундин афзунроқ, Ётиб Мутриб каби хоки дарида уйлаким, туфроқ,,
Ониким, элтгай васл уйкуси ишрат туни мундоқ, Навоийдек ётар то субх;и
маҳшартарки хоб айлаб

[2; 221

а

].

Бу сатрлар, биринчидан, Мутрибнинг шоир сифатидаги махорати юксак эканидан, иккинчи- дан,

Навоий мисраларига хар жихатдан мое тахмис боглай олганидан далолат беради.

Мутриб Хонахаробий узининг девонида келтирилган мухаммасларида Навоий, Феруз, Мунис каби

мумтоз адабиётимиз вакилларининг ижоди билан яциндан танишади хамда уларнинг газал- ларига
тахмислар боглайди. Девонга жами 16 та мухаммас киритилган булиб, 5 таси форс тилида, колган 11 таси
туркий тилда, шулардан, 1, 5, 8-мухаммаслари Навоий газалларига богланган тах- мислардир. Бу
мухаммаслар мазмунан теран ва бадиий жихатдан юкори.

Хулоса килиб айтганда, Мутриб шеъриятда Навоий анъаналарини муносиб давом эттирди. Буюк

салафи шеърларига битган татаббуълари, газалларига боглаган тахмислари шоир учун узига хос махорат
мактаби булган ва унинг ижодий камолотида мухим урин тутган. Шоирнинг бу йуна- лишдаги назмий
асарларини кенгрок микёсда урганиш адабиётшуносликнинг галдаги вазифала- ридандир.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:

7.

Алишер Навоий. Наводир уш-шабоб.

/

Мукаммал асарлар туплами. Йигирма томлик. Тур- тинчи

том. - Т: Фан, 1989.

8.

Мутриб Хонахаробий. Девон. Кулёзма. 1902. УзР ФА ШИ инвентар №2679.

9.

Сирожиддинов III Юсупова Д., Давлатов О. Навоийшунослик (1 китоб). Дарслик. - Т: Tamaddun,

2018.

10.

Дуронов Д. ва б. Адабиётшунослик терминлари лугати.-Т.: Akademnashr. 2010.

“ИШЦ ИЧРА ЖУНУН АНИНГ СИФОТИ...”

МАНСУРОВА Малика

ТошДУТАУ

(Узбекистан)

Алишер Навоийнинг “Хамса” асари таркибига кирган “Лайли ва Мажнун” ишкий-фожиа- вий

достони мазмунан жозибадорлиги ва таъсирчанлиги билан ажралиб туради. Достоннинг бош кахрамони
Кайе Лайли ишкида телбага айланади ва бутун эл орасида Мажнун номини олади:

Ишу ичра жунун анинг сифоти, Мажнун дейилиб жауонда оти.

Достонда Кайе образи оркали мажнунлик холати ва унинг мохиятини англаш мумкин. Ада-

биёшунос олим Вахоб Рахмонов мажнунлик тушунчасини иккига булган: зохирий мажнунлик ва
жиннилик. ”... зохирий мажнунлик - чин мухаббатда шахенинг узлигини, эс-хушини йукотиш даражасига
етиши. Буни тасаввуф талкинида охирги камолот боскичларидан бири - тавхид деб талкин киламиз. Бу
сулукнинг шундай даражасики, дарвеш оламни бир олий бутунлик - Аллох- дан иборат деган хулосага
келади”[2; 38]. Алишер Навоий тилга олган мажнунлик тушунчасини замонавий адабиётимизда Эркин
Аъзамнинг “Навоийни укиган болалар” хикоясида учратиш мум-

Библиографические ссылки

Алишер Навоий. Наводир уш-шабоб. / Мукаммал асарлар туплами. Йигирма томлик. Тур- тинчи том. - Т: Фан, 1989.

Мутриб Хонахаробий. Девон. Кулёзма. 1902. УзР ФА ШИ инвентар №2679.

Сирожиддинов III Юсупова Д., Давлатов О. Навоийшунослик (1 китоб). Дарслик. - Т: Tamaddun, 2018.

Дуронов Д. ва б. Адабиётшунослик терминлари лугати.-Т.: Akademnashr. 2010.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов