Academic Research in Educational Sciences
Volume 4 | Issue 3 | 2023
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
123
March, 2023
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
O‘RIK YETISHTIRISHNING VILOYAT MISOLIDA RAQAMLARDAGI
TAHLILI
Alisher Botirov
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali
Mardon Isoqov
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali magistranti talabasi
ANNOTATSIYA
Oʻrik Oʻzbekistonda ertapishar va shirin taʼmga ega muhim isteʼmol
qilinadigan danakli mevalardan biri hisoblanadi. Ushbu maqolada Samarqand
viloyatida yetishtiriladigan o„riklarning asosiy ekin maydonlari va ekilib
kelinayotgan navlari haqida so„z yuritiladi. Ushbu maqolada Samarqand viloyati
statistik ma'lumotlaridan foydalanilgan. Kuzatilgan ma‟lumotlar natijalari shuni
ko‟rsatdiki, o„rik ekiladigan maydonlarda deyarli quyidagi navlari, ya'ni "Mayskiy",
"Berton", "Vengerka" va "Ispolenskiy" navlari ekilishi kuzatildi.
Kalit so‘zlar:
o‟rik, ekish maydonlari, tup soni.
KIRISH
O„rik danakli meva guruppasi o‟rik turi, Rosacaeae oilasining Armenica Mill
avlodiga kiradi. O„rik ko„chati o„tkazilgandan keyin 3-4 yilda hosilga kiradi.
O„rtacha 50-70 yil yashaydi. Yangi pishgan o„rik mevasi tarkibida 8.4-19 % gacha
shakar 0.3-1.7% gacha turli kislotalar 0.1-1.6 % gacha pektin, bundan tashqari A va
C vitaminlari uchraydi. Uni turshagida esa 80 % va undan yuqori miqdorda shakar
bo‟ladi. Shuningdek O‟rta Osiyoda yetishtiriladigan o‟riklarning mag„zi shirin bo‟lib,
bodom mag‟zi kabi iste‟mol qilinadi, bozorlarda iste‟mol uchun (sho‟rdanak) sotiladi.
O‟rik danagi tarkibida 40-58% gacha miqdorida moy va 28% oqsil bo‟ladi.
O„rikning achchiq bo„lgan danaklari mag„zidan amigdalin moddasi mavjud bo„lib u
texnik va oziq-ovqat sanoati uchun ishlatiladigan moy olinadi [1]. Mamlakatimizda
o„rik yetishtirlishi bo„yicha mevalar orasida uzum va olmadan keyingi 3-o„rinda
turadi [2]. Bog„dorchilik maydonlari yildan yilga oshib borib 2021 yilda 342.5 ming
gektarni tashkil qilmoqda. Shundan meva va rezavor meva maydoning 42.0 ming
gektari Samarqand viloyati hissasiga to„g„ri keladi [2, 3, 4, 5].
FOYDALANILGAN MATERIALLAR VA USULLAR
Samarqand viloyatida o„rikning umumiy maydoni 177 ga
bo„lib, eng ko'p ekilgan o'rik navlari "Berton" va "Mayskiy",
Academic Research in Educational Sciences
Volume 4 | Issue 3 | 2023
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
124
March, 2023
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
shuningdek, "Vengerka" hisoblanadi. Qolaversa, Jomboy tumanidagi o„rik
plantatsiyalari viloyatda birinchi o„rinni egallagan bo„lsa, Paxtachi tumani ekin
maydonlari bo„yicha keyingi o„rinlarda turadi.
Ushbu tadqiqot ishining maqsadi oʻrikning oʻtgan yillar va yetishtirilayotgan
navlari, oʻsimliklarning hosildorligi va yetishtirish boʻyicha statistik maʼlumotlarini
tahlil qilishdan iborat.
1-jadval.
Samarqand viloyatida asosan yetishtiriladigan o‘rik navlari tumanlar misolida 2021 yil.
T/r
Samarqand tumanlari
Navlar
1
Bulung„ur
Smetelna
Mayskiy
Vengerka
Berton
2
Oqdarya
Berton
3
Pastdarg„om
Berton
4
Tayloq
Maldovanka
Ispolenskiy
Vengerka
5
Qo„shrabod
Askanex
Berton
Ushbu tadqiqotda Samarqand viloyati Samarqand statistik tashkilotining oʻrik
statistik maʼlumotlari tahlil qilindi. Barcha ma'lumotlar statistik modelning dinamik
usulida tahlil qilindi. Jadvallar va rasmlar Microsoft Excel bilan tasvirlangan.
OLINGAN NATIJALAR
Samarqand viloyatida 2021-yilda yetishtirilgan o„rik navlari
va ular qaysi tumanlarda yetishtirilganligi bo„yicha ma‟lumotlar
berilgan (1-jadval). Jadval ma‟lumotlari shuni ko„rsatadiki
Academic Research in Educational Sciences
Volume 4 | Issue 3 | 2023
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
125
March, 2023
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
o„rikning Berton navi viloyatning Bulung„ur, Oqdaryo, Pastdarg„om va Qo„shrabod
tumanlarida yetishtiriladi. Vengerka navi esa Bulung„ur va tayloq tumanlarida.
1-rasm. 2021-yilda Samarqand viloyati tumanlaridagi o‘rik daraxtlari soni.
Jomboy tumani boshqa tumanlarga nisbatan 39600 dona o„rik daraxti
mavjudligi bilan boshqa tumanlarga nisbatan oldingi o„rinlarda turadi (1-rasm). Eng
oxirgi o„rinlarda esa Pastdarg„om tumani 1500 dona o„rik daraxti bilan ajralib turadi.
2021-yilda eng ko„p o„rik Paxtachai tumanida ekilgan bo„lib jami o„rik
maydonini 41% ini tashkil qiladi (2-rasm). O„z navbatida Nurobod tumanida ekilgan
o„rik maydoni jamiga nisbatan 20% ni, Qo„shrabod tumani 19% ni, Jomboy tumani
12 % ni va boshq. Tashkil qiladi.
2-rasm. 2021-yilda Samarqand viloyati tumanlaridagi o‘rik ekilgan
maydonlar.
39600
15253
11046
8640
2400
1500
0
10000
20000
30000
40000
50000
Jomboy
Paxtachi
Kushrabot
Nurabod
Bulungur
Pastdargom
Dar
axtlar
son
i, d
on
a
Samarkand regions
41%
20%
19%
12%
6% 2%
Paxtachi
Nurabod
Qo'shrabot
Jomboy
Bulung'ur
Pastdarg'om
Academic Research in Educational Sciences
Volume 4 | Issue 3 | 2023
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
126
March, 2023
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
2022-yil uchun o„rik hosildorligi prognozi bo„yicha Kattaqo„rg„on tumani
oldingiz o„rinlarda turibdi (3-rasm). Undan keyin o„z navbatida Qo„shrabod, Jomboy,
Ishtixon, Oqdaryo va Tayloq tumanlarini ko„rishimiz mumkin. Eng oxirgi o„rinlarda
esa Narpay, Paxtachi va Nurobod tumanlarini ko„rishimiz mumkin.
3-rasm. Samarqand viloyatlari uchun 2022 yil uchun o‘rik hosildorligini prognoz qilish.
XULOSA
Samarqandda eng koʻp yetishtiriladigan oʻrik navlari “Mayskiy”, “Berton”,
“Vengerka” va “Ispolenskiy” navlari hisoblanadi. Jomboy tumanida 39600 dona o'rik
ko'chatlari ekilgan bo„lib bu viloyat miqyosida ilg„or tuman sifatida qarashimiz
mumkin. 2021-yilda Kattaqo'rg'on tumani 5231 tonna mahsulot yetishtirish bilan
boshqa tumanlarga nisbatan yetakchi o„rindaligi qayd etildi. Paxtachi tumanida esa
2021-yilda jami jami oʻrik maydoniga nisbatan o„rik maydoni boshqa tumanlarga
qaraganda 41 foizi ekin maydonini tashkil qilmoqda.
Yuqoridagi umumlashtirilgan xulosalar o'rik maydonlari va ishlab chiqarishlari
tumandan tumanga farq qilishi aniqlandi, shuning uchun biz o'rik yetishtirish
barqarorligiga erishish uchun ko'proq muhim etishtirish texnologiyalarini taklif
qilamiz. O„simliklarning hosildorligi va mahsuldorligi bo„yicha sotiladigan o„rik
turlarini aniqlash va keyingi tajribalarimiz uchun qaysi navlar mos kelishini
baholashlashdan iborat bo„lad.
5231
4842
3229
2981,499915
2237,9
1656
955,8
720,8
609
576
420
309,6
174
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
KATTAKURGAN
KUSHRABOT
JAMBAY
ISHTIHAN
AKDARYA
TAYLOK
URGUT
PASTDARGOM
BULUNGUR
SAMARKAND
NUROBOD
PAXTACHI
NARPAY
Hosildorlik, t/ga
Sa
m
a
rqa
nd
tum
a
nl
a
ri
Academic Research in Educational Sciences
Volume 4 | Issue 3 | 2023
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
127
March, 2023
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
REFERENCES
1. А.А.Рибаков, С.А.Остраухова (1981). Ўзбекистон мевачилиги. “Ўқитувчи”-
Тошкент, 20-21, 30-31.
2. Улуғбек Бойжонов, Ўрмон Мирзохидов, Гулрабо Рустамова, & Алишер
Ботиров
(2022).
САМАРҚАНД
ИЛМИЙ
ТАЖРИБА
СТАНЦИЯСИ
КОЛЛЕКЦИЯ МАЙДОНЛАРИДАГИ ИСТИҚБОЛЛИ ЎРИК НАВЛАРИДА
ФЕНОФАЗАЛАРНИ ЎТИШ МУДДАТЛАРИ. Academic research in educational
sciences, 3 (Speical Issue 1), 287-292.
3. Botirov, A., Murtazayev, A., Ochilov, B., & Rustamova, G. (2022). UZUM
YETISHTIRISHNING HUDUDLAR KESIMIDAGI TAHLILI. Academic research
in educational sciences, 3(Speical Issue 1), 293-297.
4. Alisher Botirov, Baxodir Ochilov, & Furqat Hasanov (2022). ILMIY-TAJRIBA
STANSIYASINING SO„NGI YILLARDAGI STATISTIK KUZATUVLARI.
Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 2 (2), 202-207.
5. O„zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‟mitasi (2022). O„zbekiston qishloq
xo„jaligi. Toshkent, 34.
