Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
Theoretical and practical foundations of
introducing smart agriculture in Uzbekistan
O‘zbekistonda aqlli qishloq xo‘jaligini joriy
etishning nazariy va amaliy asoslari
357
May 12-13
https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
PUSHTI TOIFI UZUMINI SAQLANUVCHANLIGI VA SAQLASH
USULLARI
Alisher Botirov
Akademik M.Mirzayev nomli bog‟dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tadqiqot
instituti doktoranti (DSc)
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali katta o„qituvchisi, q.x.f.f.d (PhD)
Lola Xalmirzayeva
Toshkent davlat agrar universiteti Samnarqand filaili, q.x.f.f.d. (PhD)
Madina Usmonova
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali, talaba
ANNOTATSIYA
Maqolada Pushti toifi uzumining saqlanuvchanligi va saqlash usullari haqida
umumiy maʼlumotlar berilgan.
Kalit so'zlar:
Pushti toifi, gʻujum, mumgʻubor, meva, urugʻ, saqlanuvchanlik,
dezinfeksiya.
ABSTRACT
In the article, general information about the shelf life and storage methods of
pink grapes is given
Keyswords:
Pink grapes, bunch of grapes, wax dust, fruit, storage disinfection.
KIRISH
Pushti toifi uzumi xoʻraki navlar turkumiga kiruvchi, kech pishar uzum
hisoblanib, aholi dasturxonlarini uzumchilikka boʻlgan talabini qondirib kelmoqda.
Uzumning vatani Arabiston boʻlib, hozirgi kunda dunyoning uzumchilik bilan
shugʻullanadigan barcha joylarda oʻsa oladi. Saqlanuvchanligi jihatidan eng yuqori
oʻrinda turadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Bilamizki har bir oziq- ovqat mahsulotlari sifatli koʻrinishi
bilan birga xalqimiz dasturxonini uzoq vaqt toʻldirishi muhim
Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
Theoretical and practical foundations of
introducing smart agriculture in Uzbekistan
O‘zbekistonda aqlli qishloq xo‘jaligini joriy
etishning nazariy va amaliy asoslari
358
May 12-13
https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
hisoblanadi. Pushti toifi uzumi oʻzining ana shu xususiyati bilan boshqa uzum tur va
navlaridan ajralib turadi. Pushti toifi deyilishiga sabab gʻujumlarning kun tushgan
tomoni pushti boʻlishida ekanligi adabiyotlarda aytib oʻtilgan. Saqlanuvchanligi esa
uning gʻujum tarkibi va poʼsting qalinligiga bogʻliq xususiyatdir. Suvuqqa ham juda
bardoshlidir. U oʻzining holatini -26°C haroratda ham yoʻqotmasdan saqlab tura
oladi. Gʻujumlarning zich boʻlmasligi saqlanuvchanlik xususiyatini yanada oshiradi.
Yani gʻujum donalari bir biriga zich boʻlib tegmas ekan kasalliklar tarqalishi ham
kamroq boʻladi [3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10].
Natijalar va muhokamalar
Natijalar shuni koʻrsatadiki Pushti toifi uzumi gʻujumlari yirik boʻladi bu esa
uni osib qoʻyish maxsus yashiklarda saqlash imkoniyatini oshiradi. Sh Temurov
(“Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasiʼʼ Davlat ilmiy nashriyoti Toshkent 2002)
kitobida Gʻujumlari poʻst kutukula va namni ushlab turuvchi oq koʻkimtir
mumgʻubor-purein bilan kuchli qoplanganligi haqida keltirib o„tilgan. Bu esa
gʻujumning ortiqcha suv bugʻlanishidan, achishidan saqlaydi. Saqlanuvchanligini
oshirishiradi. Bu tarif ayni xos Pushti toifi uzumi kutukula va purein bilan yaxshi
qoplanganligini biladiradi. Uzum navini saqlashga, yigʻib olishdan oldin uning
pishganligini tekshirish lozim, bunda uzumning sezilarli qizarishini kutib turish
kerak, undan soʻng esa gʻujumlarni bandini biroz burash va ozroq soʻlish orqali
yigʻib olish saqlanuvchanlikni sezilarli darajada oshiradi. Shu tariqa Pushti toifi
uzumini 9 hatto 11 oy davomida saqlashga erishiladi [1].
Samarqand davlat universiteti oʻqituvchilari D.Normehammedov va boshqalar
(“Uzumchilik‟ Oliy oʻquv yurtlari va talabalari uchun darslik. Samarqand-202)
kitobida Pushti toifi uzumining saqlashga eng qulay uzum navi ekanligini ta‟kidlab
oʻtilgan [2].
Pushti toifi uzumini saqlanuvchanligi
Pushti toifi uzumining pishish davri havodagi haroratning pasaygan davriga
toʻgʻri kelishi va qishning sovuq sharoitiga moslashishi bilan ajralib turadi va bu
uzumning poʻsti qalinligi, saqlanish xususiyatini oshirishi bilan boshqa uzum
navlaridan ajralib turadi. Yuqorida aytib oʻtganimizdek nav haroratning - 26 °C
boʻliganida ham oʻznini himoya qilish xususiyatiga ega. Uzum hosili sentyabr oyi
oxiri oktyabr oyi boshlarida pishib yetiladi va uzumnining yigʻib olish va saqlash
qoidalari toʻgʻri amal qilinsa kelasi yilning may hatto iyun oylarigacha ham saqlanish
Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
Theoretical and practical foundations of
introducing smart agriculture in Uzbekistan
O‘zbekistonda aqlli qishloq xo‘jaligini joriy
etishning nazariy va amaliy asoslari
359
May 12-13
https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
imkoniga ega boʻlish mumkin. Bu esa mavsumiylikni yoqotmagan holda bozor
rastalarimizni uzum mahsulotiga boʻlgan talabini qondirishga koʻmaklashadi.
Pushti toifi uzumini saqlash usullari
Uzumni saqlash oldidan bilogik pishish davrida yetkazish lozim boʻladi
Undan soʻng esa yigʻib olish jarayoniga e‟tibor qaratish kerak. Yigʻib olishda
gʻujumlar ustidagi mumgʻubor ni ketkazib yubormaslikkka katta ahamiyat beriladi.
Uzum yigʻib olingandan soʻng saralash kerak. Uning chirigan kasallanganlari
saqlashga yaroqsiz hisoblanadi.
Saqlash usullari bir necha xil boʻlishi mumkin bu esa maqsadga qarab
belginadigan jarayondir. Agar uzum eksport uchun tayyorlanayotgan boʻlsa u maxsus
yashiklarda
kimyoviy
dorilar
solingan
paketchalar
bilan usti qoplanib,
muzlatgichlarda saqlanadi.
Adabiyotlarda yozilishicha uzumlarni saqlashda asosan 3 ta usul usul mavjud:
Birinchi usul qadimiy “saqlanma” usulida uzilgan g‟ujumlarni yashiklarda
mo‟tadil haroratda binolarda qorong‟u joyda saqlanadi. Uzumlar joylashtirilishidan
oldin bino dezinfeksiya qilinadi. Joylashtirilgandan so‟ng derazalar va eshiklar
yopilib oltingugurt bilan dudlanadi, bu ish har 10 kunda bu jarayon takrorlanib turilsa
uzumlar mart oyi oxirlari va aprel oyi boshlarigacha o‟z holatini yoqotmasdan turadi.
Ikkinchi usul novda bandlari bilan saqlashdir. Bunda uzum boshlari bir qism
novdasi bilan kesib olinadi. Undan so‟ng esa suv to‟ldirilgan idishlarga novdalar
botirib qo‟yiladi. Idish suvlari bir haftada birmarta almashtirib turilishi maqsadga
muvofiqdir. Bu usulda ham honalar dezinfeksiyalanadi va oltingugut bilan dudlanadi,
harorat nazoratga olib turilishi kerak. Harorat 5-7 °C va havoning namligi 80-90 %
saqlanadi. Uzum boshlari hech qayerga tekizilmasdan erkin osilib turishi kerak. Bu
holatda uzumlar 6 oydan 8 oygacha saqlanib, yangiligicha ta‟mi o‟zgarmasdan turadi.
Uchinchi usul, uzum boshlari tupidan uzilmasdan saqlashdir. Bu jarayonda tok
tuplari yaqiniga chuqurcha kovlanib, mevalari bo‟lgan zang tushiriladi. Undan so‟ng
esa ustiga ishkom o‟rnatiladi. Bu usulda ham ma‟lum vaqt davomida uzumlar
yangiligicha saqlanadi [11, 12, 13].
Xulosa
Pushti toifi uzumi xalq ho‟jalida muhim o‟rin tutuvchi maxsulot bo‟lganligi
uning uzoq muddat yani keyingi hosil pishib yetilguncha saqlashga ehtiyoj keltirib
chiqaradi. Bu jarayonni amalga oshirish uchun bizga uzumning saqlanuvchnligini va
saqlash usullarini o‟rganish asosiy yordamchi bo‟ladi. Yuqorida
takidlanganidek saqlash usullari turlichadir. Maqsadga qarab
Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
Theoretical and practical foundations of
introducing smart agriculture in Uzbekistan
O‘zbekistonda aqlli qishloq xo‘jaligini joriy
etishning nazariy va amaliy asoslari
360
May 12-13
https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
ularni qo‟llash mumkin. Va tanlash jarayonida eng samarali usullarni qo‟llash tavsiya
etiladi. Bu jarayonlarni amalda qo‟llanilar ekan Respublika hududida oziq-ovqat
xavsizligi ma‟lum miqdorda taminlanadi. Qish mavsumida eksportni yo‟lga qo‟yish
orqali iqtisodiy samaradorlikka erishiladi.
REFERENCES
1. Sh Temurov “Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti
Toshkent 2002.
2. D.Normehammedov, I.Normuratov, S.Sanayev, E. Hamdamova. “Uzumchilik”
Oliy oʻquv yurtlari va talabalari uchun darslik. Samarqand-2021.
3. Botirov, A., Murtazayev, A., Ochilov, B., & Rustamova, G. (2022). UZUM
YETISHTIRISHNING HUDUDLAR KESIMIDAGI TAHLILI. Academic research
in educational sciences, 3(Speical Issue 1), 293-297.
4. Ботиров, А. Э. Улуғбек Матниёзович Бойжонов, Гулрабо Абдуллаевна
Рустамова, & Норқул Муродилло Ўғли Қуйсинбоев (2022). ШАФТОЛИНИНГ
ТУРЛИ НАВЛАРИНИ КАСАЛЛИК ЗАРАРКУНАНДАЛАРГА ҚАРШИ
ЧИДАМЛИЛИГИНИ ЎРГАНИШНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ. Academic
research in educational sciences, 3(7), 176-182.
5. Ботиров, А. Э., Бойжонов, У. М., & Рустамова, Г. А. (2022).
ШАФТОЛИНИНГ
ТУРЛИ
НАВЛАРИНИ
КАСАЛЛИК
ЗАРАРКУНАНДАЛАРГА ҚАРШИ ЧИДАМЛИЛИГИНИ ЎРГАНИШНИНГ
ИЛМИЙ АСОСЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(7), 176-182.
6. Бобомирзаев, П. Х., & Рахимов, А. Р. (2017). Фотосинтетическая активность
твердой пшеницы в зависимости от сроков и норм посева. Аграрная наука, (7),
12-14.
7. Каршиев А. Э., & Бобомирзаев П. Х. (2023). ВЛИЯНИЕ СРОКОВ И НОРМ
ВЫСЕВА НА РОСТ, РАЗВИТИЕ, УРОЖАЙНОСТЬ И КАЧЕСТВО ЗЕРНА
НОВЫХ СОРТОВ ТВЁРДОЙ ПЩЕНИЦЫ В УСЛОВИЯХ БОГАРНЫХ
ЗЕМЛЯХ НА ЮГЕ УЗБЕКИСТАНА. Proceedings of International Conference on
Educational Discoveries and Humanities, 2(2), 163–169. Retrieved from
https://econferenceseries.com/index.php/icedh/article/view/1146
8. Ostonakulov, T., Alimardonov, O., Amanturdiev, I., & Shamsiev, A. (2021).
Management of Agrophysical Soil Properties, Plant Growth and the Formation of a
Potato Yield with Early and Double-yielding Culture by
Optimizing Row Spacing and Maintenance Measures in Southern
Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
Theoretical and practical foundations of
introducing smart agriculture in Uzbekistan
O‘zbekistonda aqlli qishloq xo‘jaligini joriy
etishning nazariy va amaliy asoslari
361
May 12-13
https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
UZBEKISTAN. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 11907-11916.
9. Botirov, A. E., & Xalmirzayeva, L. B. (2022). UNABI (ZIZIPHUS MILL):
DEVELOPMENT, RECENTLY AND NOWADAYS. Academic research in
educational sciences, (Conference), 194-198.
10. Ризаев, Ш. (2006). Тупроққа ишлов бериш чуқурлиги ва гербицид
меъёрларини бегона ўтлар, кузги буғдой ва унинг сифатига таъсири. қ/х ф. н.
Диссертация автореферати. Самарқанд. 2006. б. 11 (Doctoral dissertation,
Диссертация автореферати. Самарқанд. 2006. б. 11).
11. https://makemone.ru/uz/repair-and-furnish-of-walls/vinograd-taifi-vkusnyi-sort-s-
istoriei-vinograd-taifi.html
12. https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Toifi
13. https://daryo.uz/2023/01/18/
