Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
Theoretical and practical foundations of
introducing smart agriculture in Uzbekistan
O‘zbekistonda aqlli qishloq xo‘jaligini joriy
etishning nazariy va amaliy asoslari
1267
May 12-13
https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
KIVI O’SIMLIGINI XALQ XO’JALIGIDAGI AHAMIYATI
Alisher Botirov
Akademik M.Mirzayev nomli bog’dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tadqiqot
instituti doktoranti (DSc), Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali katta
o‘qituvchisi, q.x.f.f.d (PhD)
Sevara Po‘latova
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali, bakalavr talabasi
ANOTATSIYA
Ushbu maqolada kivining xalq xo’jaligidagi ahamiyati, kelib chiqishi,
tarkibidagi faol moddalar va ularning inson organizmiga foydali xususiyatlari haqida
ma’lumotlar berilgan.
Kalit so’zlar:
kivi, C vitamini, tibbiyotda ahamiyati, parvarishi, urug’lari.
ABSTARCT
This article provides information about the importance of kiwi in the national
economy, its origin, active ingredients and their beneficial properties for the human
div.
Keywords:
kiwi, vitamin C, importance in medicine, care, seeds.
Kirish
Kivi o'simligi yaqinda mashhur bo'lgan ekzotik meva navidir. Bu meva janubiy
Xitoy va Yaponiyada tabiiy ravishda o'sadi va hozir dunyoning ko'p joylarida
etishtiriladi. Kivi o'zining tashqi ko'rinishi, ta'mi va sog'liq uchun foydasi bilan
iste'molchilar tomonidan seviladigan mevaga aylandi va ko'plab qishloq xo'jaligi
hududlarida etishtiriladi. Kivi biologik nuqta’i nazardan rezavor mevadir. XX asrning
boshlarida Xitoydan dunyoning bir qancha davlariga olib ketilgan. Mevaning nomi
Yangi Zellandiyaning ramzi kivi qushiga o’xshashligi bilan bog’liq. Ushbu maqolada
kivining kelib chiqishi va tarqalishi hamda biologik xususiyatlari haqida qisqacha
ma’lumotlar berilgan [1, 2, 3, 4].
Tibbiyotda ahamiyati
Kivi mevasining meva qismida aktinidin fermenti mavjud.
Bu oqsillarni parchalash va ovqat hazm qilishni osonlashtirish
Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
Theoretical and practical foundations of
introducing smart agriculture in Uzbekistan
O‘zbekistonda aqlli qishloq xo‘jaligini joriy
etishning nazariy va amaliy asoslari
1268
May 12-13
https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
uchun kerak. Aktinidiga qo’shimcha ravishda meva kislotalari ovqat hazm qilishda
yordam beradi.
Butun dunyoda tijorat maqsadida yetishtiriladigan kivi ko‘plab mamlakatlarda
iqtisodiy resursga aylandi. Kivi etishtirish Avstraliya, Yangi Zelandiya, Xitoy,
Italiya, Ispaniya, Chili va AQSh kabi mamlakatlarda keng tarqalgan.
Xitoy tibbiyotida kivi mevasi yillar davomida ovqat hazm qilish tizimini
normallashtirish va buyrak toshlari xavfini kamaytirish uchun iste’mol qilingan. Kivi
mevasidagi C vitamini kuchli tabiiy antioksidantdir. U hujayralarni shikastlanishdan
himoya qiladi, yallig’lanishning rivojlanishiga to’sqinlik qiladi, qarishni
sekinlashtiradi va terining holatini sezilarli darajda yaxshilaydi. C vitaminining yana
bir muhim foydasi shundaki u organizmning kollagen ishlab chiqarishini ta’minlaydi.
Meva imunetet tizimini mustahkamlashga yordam beradi, meva doimiy ravishda
istemol qilinsa tanani viruslar va kasallik qo’zg’atuvchi bakteriyalardan himoya
qiladigan immunoglobulin ishlab chiqarishni orttiradi.
Kivida qonni suyulturuvchi tabiiy komponentlarga boy K elementi mavjud. K
vitamini qon quyuqlashish xavfini kamaytiradi yurak mushaklarini mustahkamlashdi.
Kivi parhezbop hisoblanadi, chunki unda shaker va kaloriya miqdori kam shuningdek
uni vazn tashlayotgan har bir kishining ratsioniga kiritishni tavsiya qiladi. Kivi
jig’ildon qaynashini oldini oladi kayfiyatni ko’taradi, saratonning oldini olishda
yordam beradi.
Kivi mevasini uy sharoitida yetishtirish qiziqarli jarayondir. Kivi o’simligi
quyoshni yaxshi ko’radigan joylarda o’stirilida. Kivini ekishda uni urug’idan
foydalanamiz mevani yaxshi samarali foyda berishi uchun sifatli yaxshi urug’larni
ko’chatlarni tanlab olamiz. Urug’ini ekishdan oldin bir necha bosqichlarni amalga
oshirishimiz kerak. Kivini urug’lari juda kichkina bo’lganligi sababli uni yaxshilab
yuvish kerak. Yuvilgan urug’lar xona haroratida bir stakan suvga solamiz va issiq
joyga quyamiz, keyin 8-10 kundan so’ng urug’lari ochiladi. Urug’ini yaxshi ochilishi
uchun suvini almashtirib turishimiz lozim. Uy sharoitida issiqxona sharoitlarini
yaratishimiz uchun, issiq va keng shinam joyga urug’larni ekamiz.
Kivi mevasini unib chiqishi uchun harorat +25C dan oshmasligi kerak,
shundagina urug’ yaxshi unib chiqadi. Urug’lar 5mm atrofidagi chuqurlikka ekiladi.
Kivi organik birikmalar bilan ta’minlangan tuproqlarda yaxshi o’sadi. Shu o’rinda
aytib o’tishimiz kerakki, Turdaliyeva. A. T. va kivining tuproq xususiyatlarini
o’rgangan, va aytilishicha kivi daraxti 3 marta o’g’itlanadi, tez-tez
sug’orilib turiladi. Kivi mevasini Sentabr-oktabr oylari hosil
berishni pishishni boshlaydi [5, 6, 7, 8].
Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
Theoretical and practical foundations of
introducing smart agriculture in Uzbekistan
O‘zbekistonda aqlli qishloq xo‘jaligini joriy
etishning nazariy va amaliy asoslari
1269
May 12-13
https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
Xulosa
Xulosa qilib aytganda kivi mevasi o’zining vitaminlariga boyligi bilan
mashhur. Natijada, kivi o'simligi va uning mevalari sog'liq uchun foydaliligi va
iqtisodiy foydalari bilan ham muhim rol o'ynaydi. Kivi mazali meva bo'lishidan
tashqari, inson salomatligi uchun foydali bo'lgan ko'plab komponentlarni o'z ichiga
oladi.
REFERENCES
1.
Bramley, P.M. (2012) Kivis. 2nd edn. Wallingford: CABI.
2.
Ferguson, A.R. and Huang, H. (2010) Actinidia. In: Kole, C. (ed.) Wild Crop
Relatives: Genomic and Breeding Resources. Berlin, Heidelberg: Springer Berlin
Heidelberg., pp.1-32.
3.
Gamble, J.S. (ed.) (1911) The New Sydenham Society's Lexicon of Medicine and
the Allied Sciences: (Based on Mayne's Lexicon). London: Longmans, Green and Co.
4.
Huang, H., Ferguson, A.R. and Xu, Y. (2013) Actinidia. In: Baddeley, B., Thomas,
B., Smart, L. and Kingston-Smith, A. (eds.) The Biochemistry of Fruits and their
Products. Boca Raton: CRC Press, pp.229-248.
5.
Park Y.-S., Jung S.-T., Kang S.-G., et al. (2011) Antioxidative and Anticancer
Activities of Kiwi Fruit Extracts in Vitro. Food Science and Technology Research,
17(3), pp.239-244. doi: 10.3136/fstr.17.239.
6.
Alisher Botirov, & Mardon Isoqov (2023). O‘RIK YETISHTIRISHNING
VILOYAT MISOLIDA RAQAMLARDAGI TAHLILI. Academic research in
educational sciences, 4 (3), 123-127.
7.
Botirov, A. E., Xalmirzayeva, L. B., & Allaberdiev, X. G. U. (2023). ZAYTUN:
BOTANIKASI
VA
FIZIOLOGIYASI.
Academic
research
in
educational
sciences
,
4
(2), 68-71.
8.
Botirov, A., & Otajonova, H. (2023). MOMORDIKANING DORIVORLIK
XUSUSIYATLARI VA XALQ XO ‘JALIGIDAGI AHAMIYATI.
Academic
research in educational sciences
,
4
(2), 52-55.
