Akademik M.Mirzaev nomidagi
Bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik
ilmiy-tadqiqot instituti
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022
MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING
RIVOJLANISHIDA ILM-FAN YUTUQLARI
293
15-iyun, 2022
Google Scholar
Respublika anjumani
UZUM YETISHTIRISHNING HUDUDLAR KESIMIDAGI TAHLILI
Alisher Botirov
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali
Akbarxon Murtazayev
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti Samarqand filiali.
Baxodir Ochilov
Akademik M.Mirzayev nomli bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tadqiqot
institutiga qarashli Charxin ilmiy-tajriba stansiyasi
Gulrabo Rustamova
.Akademik M. Mirzayev nomidagi bogʻdorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy
tadqiqot institutiga qarashli Samarqand ilmiy-tajriba stansiyasi.
ANNOTATSIYA
Uzumning xalq xo‘jaligida tutgan o‘rni alohida ahamiyat kasb etadi. Ushbu
maqolada Samarqand viloyatida jami ishlab chiqarilgan uzum miqdorini 2015-2021
yillardagi statistik kuzatuvlarini tumanlar kesimida tahlildan o‘tkazdik. Kuzatilgan
tahlil natijalari shuni ko‘rsatdiki ilk boshda Bulung‘ur tumani uzum yetishtirish
bo‘yicha peshqadam tuman hisoblangan bo‘lsa, Urgut tumani 2018-yildan buyon
uzum yetishtirish bo‘yicha oldingi o‘rinlarda kelmoqda. Samarqand viloyatida 2021-
yilda 387 910 tonna uzum ishlab chiqarilgan.
Kalit so‘zlar:
uzum, hosildorlik, navlar, ekin maydoni.
KIRISH
Uzum mamlakatimizda qadim zamonlardan beri yetishtirilib kelinadi. Uni
mavjudligi eramizdan oldingi IV asrlarda yozma adabyotlarda mavjudligi bilan
ajralib turadi. Shu o‘rinda uzum Vitaceae Juss oilasining Vitis turkumiga mansub
o‘simlik hisoblanadi [3].
Uzum xalq xo‘jaligida o‘zining parxezboplik xususiyati jihatdan ham
qadirlanadi. Yangi uzilgan uzum tarkibida bir qancha mevalarda mavjud
kislotalarning
mujassamlashganligi
haqida
adabiyotlarda
manbalar mavjud. Bundan tashqari uzumning tarkibida inson
organizmi uchun oson o‘zlashtirila oladigan shakarlar mavjud.
Akademik M.Mirzaev nomidagi
Bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik
ilmiy-tadqiqot instituti
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022
MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING
RIVOJLANISHIDA ILM-FAN YUTUQLARI
294
15-iyun, 2022
Google Scholar
Respublika anjumani
Bundan tashqari uzum tarkibida inson organizmi uchun zarur bo‘lgan vitaminlar
guruhi joy olgan [1,2,3,6,7].
Bugungi kunda uzum yetishtirish bo’yicha 7000 ming gektar yer maydoni
xizmat qilsa, undan salkam 80 mln tonna uzum hosili olinadi. Ular asosan iste’molga,
vino tayyorlash sanoatiga hamda qayta ishlash uchun foydalaniladi. Uzum
yetishtirish bo‘yicha gigomon dvlat Xitoy hisoblanadi, u yerda 15 milyon tonna uzum
yetishtiriladi. Bundan tashqari Italiya, AQSH, Ispaniya va fransiya kabi davlatlar
keyingi gegamon davlatlar hisoblansa, O‘zbekiston FAO ro‘yhatining 13-o‘rnidan
joy olgan [4].
Shu o‘rinda mamlakatimizning uzum yetishtirish bo‘yicha dunyo mamlakatlari
orasidan joy olishi uzumchilikka bo‘lgan e’tiborning bir ko‘rinishidir. Ushbu
maqolamizda Samarqand viloyatida uzum ishlab chiqarish ko‘rsatkichlarini tumanlar
kesimida statistik kuzatuvlar asosida tahlil qildik.
MATERIALLAR VA USULLAR
Ushbu maqolada Samarqand viloyati qishloq xo’jalik boshqarmasining 2015-
2021 yillardagi uzum ishlab chiqarish bo‘yicha statistik ma’lumotlaridan
foydalanildi. Ma’lumotlarni tahlil qilishda grafik tahlil usulidan foydalanildi.
Tayyorlangan grafalar Microsoft Excel 2019 dasturi yordamida tayyorlandi.
NATIJA VA MUHOKAMALAR
1-
grafik. Samarqand viloyatida 2015-2021 yillarda jami ishlab
chiqarilgan uzum (tonna) miqdori.
320000
330000
340000
350000
360000
370000
380000
390000
400000
410000
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
J
a
m
i
uzum
is
hla
b
chiqa
rish
,
to
nn
a
(Sa
m
a
rqa
nd
v
ilo
y
a
ti
k
esim
ida
)
Yillar
Akademik M.Mirzaev nomidagi
Bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik
ilmiy-tadqiqot instituti
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022
MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING
RIVOJLANISHIDA ILM-FAN YUTUQLARI
295
15-iyun, 2022
Google Scholar
Respublika anjumani
Samarqand viloyatida 2019-yilda uzum ishlab chiqarish salmog‘i boshqa
yillardagiga qaraganda yuqori bo’lgan (1-grafik). Undan oldingi va keyingi ikki
yildagi ko’rsatkichlar bo‘yicha o‘zgarish bo‘lmaganligini kuzatish mumkin. Bunday
o‘zgarishlardan shu narsani aytish mumkinki uzum ishlab chiqarish sanoatidagi bu
o‘zgarish boshqa meva ekinlari maydonlari ko‘payganligi yoki bo‘lmasa ba’zi tok
maydonlari qaytadan rekonstruksiya qilinayotganligi bilan baholash mumkin.
Uzum ishlab chiqarish bo‘yicha viloyatning Bulung‘ur, Urgut, Ishtihon va
Payariq tumanlari ilg‘orlikda oldingi o‘rinlarda turishi bilan alohida ahamiyat kasb
etadi (2-grafik). Bulung‘ur tumani uzum ishlab chiqarish bo‘yicha 2017-yilga qadar
peshqadamlikda bo‘lgan bo‘lsa, 2018-2021 yillarda Urgut tumani oldingi o‘rinlarda
joy olib kelmoqda. Bundan tashqari Bulung‘ur tumani peshqadamlikda Ishtixon va
Payariq tumanlaridan keyingi o‘rinlarga tushib qolganligini kuzatishimiz mumkin.
Ishtixon va Payariq tumanlarining ko‘rsatkichlari izchil tarzda yildan yilga oshib
borishini kuzatishimiz mumkin.
2-grafik. Ilg‘or uzum yetishtiruvchi tumanlarning uzum ishlab chiqarish bo‘yicha 2015-2021
yillardagi ko‘rsatkichlari.
Bulung‘ur tumani 2016 yilda yetakchi uzum ishlab chiqaruvchi tuman sifatida
oldinda bo‘lgan (3-grafik). Urgut, Tayloq va Ishtixon tumanlari keyingi yetakchi
o‘rinlarda ajralib turgan bo‘lsa, viloyatning Nurobod, Jomboy, Oqdaryo, Paxtachi va
Narpay tumanlari kam uzum ishlab chiqaruvchi tumanlar sifatida ko‘rishimiz
mumkin.
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
J
a
m
i
uzum
is
hla
b
chiqa
rish
,
to
nn
a
Yillar
Bulung'ur
Urgut
Ishtixon
Payariq
Akademik M.Mirzaev nomidagi
Bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik
ilmiy-tadqiqot instituti
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022
MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING
RIVOJLANISHIDA ILM-FAN YUTUQLARI
296
15-iyun, 2022
Google Scholar
Respublika anjumani
3-grafik. Tumanlar kesimida 2016 yilda jami uzum ishlab chiqarish (tonna) ko‘rsatkichlari
4-grafik. Tumanlar kesimida 2021 yilda jami uzum ishlab chiqarish (tonna) ko‘rsatkichlari.
Top uchtalik uzum ishlab chiqaruvchi tumanlar 2021 yilda Urgut, Ishtixon va
Payariq tumanlari misolida 4-grafik keltirib o‘tilgan. Shuningdek oxirgi top uchtalik
tumanlar sifatida Paxtachi, Nurobod va Jomboy ko‘rsatkichlarini ko‘rishimiz
mumkin.
XULOSA
Samarqand viloyatida jami uzum ishlab chiqarish holati statistik kuzatuvlar
natijasida shunday xulosalarga kelindi:
-jami uzum ishlab chiqarish 2015-yildan 2019-yilgacha
o‘sgan va 2019-2021 yilga ishlab chiqarish ulushi nisbatan
kamaygan;
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
80000
J
a
m
i
uzum
is
hla
b
chiqa
rish
,
to
nn
a
(2
0
1
6
)
Tumanlar
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
Urgut
Payariq
Bulung'ur
Kattaqo'rg'on
Qo'shrabot
Narpay
Nurobod
JAMI UZUM ISHLAB CHIQARISH, TONNA (2021)
T
UM
ANLAR
Akademik M.Mirzaev nomidagi
Bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik
ilmiy-tadqiqot instituti
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022
MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING
RIVOJLANISHIDA ILM-FAN YUTUQLARI
297
15-iyun, 2022
Google Scholar
Respublika anjumani
-ishlab chiqarish bo‘yicha dastavval Bulung‘ur tumani gegamonlik qilgan
bo‘lsa, 2018- 2021 yillarga kelib Urgut tumani bu gegamonlikni qo‘ldan boy
bermayapti;
-ilk boshda uzum ishlab chiqarish bo‘yicha Nurobod tumani oxirgi o‘rinlarda
bo‘lgan va 2021 yilgi kuzatuvlar Paxtachi tumanini eng kam uzum ishlab chiqaruvchi
sifatida baholamoqda.
REFERENCES
1.
Alisher Botirov, Baxodir Ochilov, & Furqat Hasanov (2022). ILMIY-TAJRIBA
STANSIYASINING SO‘NGI YILLARDAGI STATISTIK KUZATUVLARI.
Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 2 (2), 202-207.
2.
Alisher, B. (2021). Promoting Young Apple Tree Growth after Planting in Water
Limited Areas (Doctoral dissertation,
岩手大
学
).
3.
Sh.Temurov (2002) Uzumchilik. O’ME. Toshkent.
4.
H.Haydarov (2021) Uzum eksporti tahlili. Shirin meva. 8-9 betlar.
5.
Botirov, A., & Arakawa, O. (2021). Root growth changes in the winter planting of young
‘Miyabi Fuji’apple trees. International Journal of Horticultural Science and
Technology, 8(3), 227-233.
6.
Botirov, A., An, S., Arakawa, O., & Zhang, S. (2022). Application of a visible/near-
infrared spectrometer in identifying flower and non-flower buds on ‘Fuji’apple trees. Indian
Journal of Agricultural Research, 56(2), 214-219.
7.
Botirov, A., & Arakawa, O. (2022). THE INTERACTION OF ROOTSTOCKS, WATER
AND SOIL HUMECTANTS AND YOUNG APPLE TREE GROWTH. Academic research
in educational sciences, 3(Speical Issue 1), 43-56.
