37
кўрилгандан кейин олинган гельминтологик натижалар билан таққослаб
ўрганилди. Ушбу итлар ҳам тажриба гуруҳларидаги итлар билан бир вақтда ценур
протосколекслари билан зарарлантирилган эди. Аммо уларга препарат
қўллнилмади.
Назорат гуруҳидаги итларни сўйиб ичакларини гельминтологик ёриш йўли
билан текширганда уларнинг барчасида 3 нусхадан 7 нусхагача, жами эса 38 нусха
мультицепслар, топилди. Ўртача инвазия интенсивлик 4,7 нусха паразитни
ташкил қилди. Мультицепсларнинг танаси 80-100 см узунликга эга бўлиб,
барчасининг сўнгги бўғимларидаги бачадон инвазион тухумларга тўлдирилган.
Олиб
борилган тадқиқотлар натижасида
қуйидаги
хулосалар
қилинди:
1
Брованол препаратининг экстенс самарадорлиги 90,0 фоизни ташкил қилди.
2.
Брованол-Д ва Брованол-М мультицепс қўзғатувчисига экстенс самараси
60,0 фоизни,
интенс самараси
68,0
- 87,2 фоизга тенг бўлди.
3.
Бромистоводород ареколин препаратининг экстенс самараси 60,0
фоиздан, интенс самараси 88,7 фоиздан ошмоқда.
4.
Фенасалнинг мультицепсларга таъсири 40,0 фоиз, интенс самараси 74,5
фоизга тўғри келди.
5.
Празиквантел итларни ҳар бир
кг тирик
вазнига 5 мг
дан
қўлланилганда
экстенс
самараси бошка антигельминтикларга нисбатан юқори бўлиб
1
00,0
фоизни ташкил килди.
УДК: 576.895.1:594:636
“ТОЗИ” ИТ ЛАРН ИНГ АСОСИЙ ЦЕСТОДОЗЛАР БИЛАН
ЗАРАРЛАНИШИ
Аминжонов Ш.
Узбекистан ветеринария илмий-тадкикрт института.
бог study of
poisoning
of “beagle" dogs in desert-pasture zone of Karakalpakstan
110 heads of animals (dogs) were dehelminthizated.
Including 10,9
% of dogs were
infected by echinococcosis,
38,2%
-
by multiceptose
and 35,5%
-
by tenioz.
Қорақалпоғистон Республикасининг чўл-яйлов
биоценозида
сурув ва аул
(қишлоқ) итлари C.familiaris орасида
“този” зотли итлар
ҳам учрайди. Ушбу
зотли
итлар инсон томонидан
яратилган ва улар билан биргаликда хаёт кечиришга
мослашиб, синантроп сут
эмизувчига
38
айланган. “Този” итларидан кўпинча кийик, сайгак, ёввойи қуён, чўл мушуги каби
ўтхўр сут эмизувчиларни овлашда фойдаланилади. Овчилар томонидан отилган
бундай ҳайвонлар “този” итлар томонидан тутиб олинади ва хонадон эгаларига
етказилади. Хонадон эгалари овланган ҳайвонларни суйиб, уларнинг ички
органларини истеъмол қилиш учун хавфли бўлган цестодлар билан зараланиши
мумкинлиги тўғрисидага фикрни хаёлларига хам келтирмайди.
Бизлар Қорақалпоғистон минтақасининг чўл-яйлов биоценозида инсон билан
жуда яқин контактда бўлган
“този”
итларини цестодозларнинг қўзғатувчилари
билан зарарланганлигини
аниқлашни, илк бор, мақсад қилиб қуйдик.
Унинг учун “Устюрт”,
“Қизилқалъа”, “Қоракалпоғистон 40 йиллиги”, “Мулк”
ва
“Жанадарё” ширкат хўжаликларида
110
бош шу зотга
тегишлиитларни
цестодозларга
карши
гижжасизлантирдик,
уларнинг
тана
қисмлари
(фрагментлари)ни йиғиб олиб ўргандик. Унинг натижалари 1
ракамли
жадвалда
келтирилган.
Жадвал 1. “Този ” итларни цестодлар билан зарарланиши.
Ширкат
хўжаликларнинг коми
Т
ек
ш
ир
ил
га
н
ит
ла
р
(бо
ш
)
Ц
ес
то
дл
ар
б
ил
ан
за
рар
л
ан
га
нл
ар
и
(б
ош
)
Ф
ои
з
Ш у ж у м л а д а н
эхинококк
мультицепс Т.гидатиген
За
ра
рл
ан
га
нл
ар
и
(бо
ш
)
Ф
ои
з
За
ра
рл
ан
га
нл
ар
и
(бо
ш
)
Ф
ои
з
За
ра
рл
ан
га
нл
ар
и
(бо
ш
)
Ф
ои
з
Устюрт
21
20
95,2
4
19,0
8
38,0
8
38,0
Қизилқалъа
18
15
83.3
2
11.1
7
38.9
6
35,4
Қора-пок 40 йиллиги
14
12
85.7
1
7.1
5
35,7
6
42,9
Мулк
37
28
75,6
3
8,1
13
35,1
12
32.4
Жанадаря
20
18
90,0
2
10,0
9
45,0
7
35.0
Жами
НО
93
84,6
12
10,9
42
38.2
39
35.5
Жадвалдан кўриниб турибдики, барча гижжасизлантирилган 110 бош “този”
итларининг 93 бошида ёки 84,6 фоизида цестодлар билан зарарланиш кузатилди.
Эхинококк билан зарарланиш ўртача 10,9 фоизни, М. multiceps билан зарарланиш
ўртача 38,2 фоизни ва тениоз гидагена билан зарарланиш 35,5 фоизни ташкил
қилди. Эхинококк ва мультицепслар билан зарарланишни “Устюрт” ширкат
хўжалигида жуда юқори эканлиги аниқланди. Ушбу худудда “този” итларини
39
эхинококкозга чалинганлиги 19,0 фоизни, мультицептозга чалиниши эса 38,2
фоизни ташкил килди. Ушбу кўрсатгичлар чўл-яйлов биоценозидаги сурув ва
кишлок итларининг эхинококкозининг инвазия экстенсивлигидан 8,8 фоизга,
мультицептознинг инвазия экстенсивлигидан эса 19,5 фоизга (2-рақамли жадвал)
ортиқдир. Тениоз гидагена билан зарарланиш “този” итларида “Устюрт” нинг
сурувлардаги ва қишлоқлардаги итларига нисбатан 13,0 фоизга юқоридир.
“Қизилқалъа” хўжалигидаги “този” итларни эхинококк билан зарарланиши 11,1
фоизга тенг бўлса, сурув ва қишлоқ итларида у 9,7 фоизни
ташкил
қилади.
Ушбу
кўрсатшичлар мос равишда “Жанадарё” хўжалигида 10,0 ва
8,0 фоизни ташкил
қилади. “Қорақалпоғистон 40 йиллиги”
ва “Мулк” хўжаликларининг
“този”
итларида улардаги сурув ва кишлок итларининг эхинококкоз билан зарарланиш
кўрсатгичларидан 4,0 ва 0,5 фоизга кам, холос.
Мультицептоз кўзғатувчиси
билан
“този” итларининг зарарланиш даражаси
барча ширкат хўжаликларда
жуда юкори
ва 35,1-45,0 фоизни ташкил қилади. Бу
демак, сурув
ва қишлок
итларидагига нисбатан “Устюрт” хўжалигида 19,5 фоизга
“Қизилқалъа”
хўжалигида 24,3 фоизга, “Қорақалпоғистон
40
йиллиги”
хўжалигида
21,4 фоизга
ва
“Жанадарё” хўжалигида 27,4 фоизга
кўпдир. Бизнинг
фикримизча
отиб ўлдирилган ва
“този” итлар томонидан етказилган ёввойи
ҳайвонлар орасида
ценуроз
етарлича учрайди, аммо уларни ушбу касалликга
чалинганлиги хонадон эгалари томонидан кузатилмайди (ҳайвон нобуд бўлгач
касалликнинг клиник белгилари йўқолади). Бундай хайвонлар теридан
ажратилгач уларнинг калаллари ва бошка ички органлари, албатта эхинококк
билан зарарланган ўпкалар
ва
жигар “този” итларга “хизмат хаки'сифатида
“совға” қилинади. Шу сабабли хам “този” итларини эхинококкоз
ва
мультицептоз
кўзғатувчилари билан зарарланиши бошка экологик гуруҳлардаги итларникига
нисбатан юқори
I бўлади деб ҳисоблаш мумкин.
“Този итларини юкоридаги
экологик
омилларга кўра тения гидатигена
билан
зарарланиши ҳам юқори ва унинг кўрсатгичи сурув
ва кишлок итларининг
ушбу
инвазия билан зарарланишидаги кўрсатгичдан ўртача
23,3 фоизга
кўпдир.
Хўжаликлараро олганда “този”
итларни тениозининг инвазия экстенсивлиги 32,0-
42,9 фоизни
ташкил
қилади, сурув ва қишлоқ итларида эса тениознинг инвазия
экстенсивлиги
7,9 -
17,0 фоиз атрофида (2-рақамли жадвал).
40
Жадвал 2. Чўл-яйлов биоценозида итлар
орасида асосий
цестодозларнинг тарцалиши.
Ширкат
хўжаликларнинг номи
ва жойлашиши
Т
ек
ш
ир
ил
га
н
ит
ла
р
(бо
ш
)
Ц
ес
то
дл
ар
б
ил
ан
зар
ар
ла
нг
ан
ла
ри
(б
ош
)
Ф
ои
з
Шужумладан
Эхинококкоз
Мультицептоз
Тениоз
За
ра
рл
ан
га
нл
а
ри
(бо
ш
)
Ф
ои
з
За
ра
рл
ан
га
нл
а
1
>■
ри
(б
ош
)
Ф
ои
з
За
ра
рл
ан
га
нл
а
ри
(бо
ш
)
Ф
ои
з
Олта (Самарканд вил.)
52
31
59,6
15
28,8
16
30.7
-
-
Улус (Самарканд вил.)
25
13
52,0
7
28,0
6
24,0
-
-
Устюрт
(Қоракалпоғистон)
205
94
45,8
21
10,2
38
18,5
35
17,0
Қизилкалъа
(Қорақалпоғистон)
144
55
38,2
14
9,7
21
14.6
20
13,9
Қорақалпоғистон
40
йиллиги
126
54
42.4
14
11,1
18
14,3
22
17,5
Мулк
(Қоракалпоғистон)
140
42
30,0
12
8,6
19
13,8
11
7.9
Жанадаря
(Қорақалпоғистон)
125
44
35,2
10
8.0
22
17,6
12 9,6
жами
817
333
40,7
93
11-4
140
17,1
100 12,2
Олиб борилган тадқикотлар натижасида маълум бўлдиким:
1.
Республикани чўл-яйлов биоценозида “този” итлар эхинококкоз билан
ўртача 10,9 фоизга, мультицептоз -38,2 ва тениоз билан ўртача 35,5 фоизга
зарарланган.
2.
Чўл-яйлов биоценозида “този” итлар сурув ва қишлоқ итларга нисбатан
эхинококкоз билан 8,8 фоизга, мультицептоз - 19,5 ва тениоз билан 24,5 фоизга
ортик зарарланган.
АДАБИЁТЛАР:
1.
Абдурасулов А. Опыт борьбы с ценруозом. Ж-л. «Сельское хозяйство
Туркменистана», №1-2, 1998. С. 31-32.
2.
Аминжанов М. и др. Опыт борьбы с ларвальными тпениидозами в Узбекистане.
Тез. доки.научной конференции 26-27 марта в Самарканде, «Актуальные
проблемы ветеринарной науки и практики»., 1987. С. 79-81.
3.
Аминжанов Ш. Изучение цестод в Республике Каракалпакстана. Сборн.мат II
междун.конф. «Мониторинг распространения и предотврагцения осог'л опасных
болезней животных. УзНИВИ, 2004. С. 19-20.
4.
Аминжанов Ш. Собаки - разносчики паразитарных болезней животных и
человека. Брошюра. 2007. 12 С.