Часть-19_ Том-2_
Апрель -2024
ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ
99
ISSN:
3030-3680
ARALASH IQTISODIYOT
Urinboyeva Yulduz Pirnazarovna -
i.f.f.dok., dotsent
O’rinov Bunyodbek Dilshod o’g’li
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti talabasi
Annotatsiya:
Ushbu amaliy ishda aralash iqtisodiyot haqida ma’lumot va
umga mos ravishda krasvord tuzilgan.
Аннотация:
В данной практической работе создается кроссворд по
информации о смешанной экономике.
Annotation:
In this practical work, a crossword puzzle is created according to
the information about the mixed economy.
Kalit so’zlar:
Aralash iqtisodiyot,
Aralash iqtisodiyotda tartibsizlik, Aralash
iqtisodiyotning ommaviy farovonligi.
Ключевые слова
: Смешанная экономика, Хаос в смешанной экономике,
Массовое благосостояние смешанной экономики.
Key words:
Mixed economy, Chaos in mixed economy, Mass welfare of
mixed economy.
Aralash iqtisodiyot
— hozirgi zamon bozor iqtisodiyoti modellaridan biri.
Aralash iqtisodiyot bozor iqtisodiyotining ri-vojlangan va demokratlashib, insoniy
tus olgan turi boʻlib, AQSH, Angliya va Fransiya kabi rivojlangan mamlakatlarga
xos. Aralash iqtisodiyot poliiqtisodiy tizim bulib, ijtimoiy yunaltirilgan bozor
iqtisodiyoti, kooperativ iqtisodiyot kabi modellardan oʻzining 3 jihati bilan ajralib
turadi: a) mulkiy xilma-xillik. Iqtisodiyotda yagona mulk monopoliyasiga urin
qolmaydi, xilma-xil mulkchilik yonma-yon rivojlanadi. Mulkchilikning 3 shakli
mavjud boʻlib, bular xusu-siy mulk, jamoa mulki va davlat mulkidan iborat buladi.
Xususiy mulkning individual (yakka) mulk shakli emas, balki kooperativ (shirkat)
shakli ustu-vorlik qiladi. Jamoa mulki esa ishchi va xizmatchilarning uziga yoki
ularning kasaba uyushmasiga karashli mulkdan tashkil topadi va xalq korxonalarida
oʻz ifodasini topadi. Bu korxonalardagi ishchi va xizmatchilar ham mulk sohibi, ham
mehnat axli hisoblanadilar.
Dav-lat mulki eng muhim, umummilliy ahamiyatga molik sohalar bilan
cheklanadi, uning doirasi xususiylashtirish asosida qisqarib boradi. Mulk
shakllaridan hech qaysisi monopol mavqeda boʻlmaydi. Iqtisodiyotda mulk
shakllarining muvo-zanati saqdanadi; b) xoʻjalik yuritish xilma-xilligi. Xoʻjalik
Часть-19_ Том-2_
Апрель -2024
ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ
100
ISSN:
3030-3680
yakka, shirkat, aralash tarzda yuritiladi. Xoʻjalik sub’ektlari xoʻjalik faoliyatini oʻz
mablagʻiga, qarz puliga tayanib yuritadilar, ular oʻrtasida ijara munosabatlari keng
tarqaladi. Yer, umuman, koʻchmas mulk va hatto, mashina-uskunalar ham ijara
asosida ishlatiladi, lizingning tur-li shakl va usullari keng qoʻllaniladi. Xoʻjalik
yuritish milliy doiradan chiqib baynalmilallashadi. Qoʻshma kor-xonalar, transmilliy
korporatsiyalar rivojlanadi, ochiq iqtisodiy zonalar tashkil topadi; v) xoʻjalik
faoliyati miqyosida muvozanatning taʼminlanishi. Yirik, oʻrta va kichik biznes
muvozanatli holatda rivojlanadi. Yirik korxonalar monopoliyasiga oʻrin qolmaydi.
Har bir biznes oʻz sohasida rivoj topadi. Yirik va kichik biznes munosabati, bir
tomon-dan, raqobat munosabati boʻlsa, ikkinchi tomondan sheriklik va hamkorlik
muno-sabatiga aylanadi. Muvozanatli holat raqobatga keng yoʻl ochadi,
monopoliyani cheklaydi. Shu sababli millionlab kor-xonalar yopiladi, oʻzaro
qoʻshiladi yoki yangidan ochiladi. Iqtisodiyot sub’ektlarining koʻpchilik boʻlishi
raqobatning ahamiyatini oshiradi. Aralash iqtisodiyot koʻp ukladlilikni talab etadi va
bozor talabi atroflicha oʻrganilib, bozorbop, yaʼni yaxshi sotiladigan tovarlar ishlab
chiqariladi; barcha ishlab chiqarish omillari unumdorlikni taʼminlash yoʻlida
mukammallashtirib boriladi. Samarali ishlab chiqarish hamma daromadlarni (ish
haqi, foy-da, renta, foiz) oshirish imkonini beradi. Chunki har bir omilning (yer,
mehnat va kapital) bergan iqtisodiy samarasi oshib boradi.
Ammo daromadlar tarki-bida mehnatdan keladigan daromad — ish haqi
gʻissasining ortib borishi yuz beradi. Aralash iqtisodiyotning ommaviy farovonlikni
taʼminlashdan iborat bosh umumlashtiruvchi qonuni bor va u iqtisodiyotning
ijtimoiy yoʻnalishini ifoda etadi. Bu qonunni ikki holat yuzaga keltiradi. Birinchi-
dan, mulk xilma-xil boʻlib, ozchilik qoʻlida toʻplanmay, koʻpchilikka tegishli boʻladi
va mehnat ahli ayni vaqtda mulk sohiblariga ham aylanadi. Ikkinchi-dan, mahsulot
va xizmatlarning koʻplab yaratilishi farovonlikni taʼminlashga yetarli boʻladi.
Daromadlar yuqori boʻlganidan ular tirikchilik sarfidan ortib qolib, pul va modliy
shakldagi jamgʻarmaga aylanadi. Shu bois milliy boylik tarkibida aholi mol-
mulkining hissasi ortib boradi. Hozirgi Aralash iqtisodiyotda iqtisodiy munosa-
batlarning aralash tarzda boʻlishi bo-zor va nobozor munosabatlarning uz-viy
qoʻshilib ketishiga olib keladi. Bozor munosabatlariga xos raqobat, foyda uchun
kurash, xususiy mulk hukmronligi, daromadlarning ishlab chiqarish omillaridan foy-
dalanish natijasiga bogʻliq boʻlish kabi belgilar bilan bir qatorda uzoq sheri-klik
asosida hamkor boʻlish, biznesda oʻz oʻrnini topib obroʻ orttirish, imijga ega boʻlish,
ishchi-xizmatchilarning mulkdorlarga aylanishi, xayr-sahovat qoidasiga binoan
nochorlarga doimo yordam berish kabi munosabatlar ham kamol topadi. Aralash
Часть-19_ Том-2_
Апрель -2024
ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ
101
ISSN:
3030-3680
iqtisodiyotda tartibsizlik va noaniqlik minimal darajaga tushadi, iqtisodiyot davlat
to-597monidan tartibga solinadi, iqtisodiy muvoza-natlar tezda tiklanib turadi.
Davlat daromadlarni qayta taqsimlab, minimal daromadlarni keskin pasayi-shiga
yoʻl bermaydi. Shu maqsadda qonun yoʻli bilan ish haqi minimumoʻ miqdori
belgilanadi. Davlat antimo-nopol si-yosat yurgizadi. Firmalarda marketing
xizmatining kuchli rivojlanishi bozorni chuqur oʻrganib, uning talabiga mosla-shish
imkonini bergani holda davlat ham iqtisodiyotni tartibga solib turganidan kuchli
iqtisodiy boʻhronlar va larzalar yuz bermaydi, iqtisodiy tanglik chuqur boʻlmaydi,
undan tezda va kam talofat bilan chiqiladi. Umuman olganda jamiyatda iqtisodiy va
ijtimoiy barqarorlik qaror topadi. Aralash iqtisodiyot bozor munosabatlarining
hozirchalik eng rivojlangan shakli sifatida yuzaga keladi. Uning yaqqol na-munasi
deb AQSH iqtisodiyotini olish mumkin. Iqtisodiy nazariyada Aralash iqtisodiyot
haqidagi qarashlar 20-asrning 20-yillarida paydo boʻlgan. Keyinchalik „xalq
kapitaliz-mi“, „demokratik kapita-lizm“, „ommaviy farovonlik jamiyati“,
„konvergensiya“ va boshqa konsepsiyalarda Aralash iqtisodiyot nazariyasi
takomillashtirildi.
Aralash iqtisodiyot, ishlab chiqarish jarayonining o‘zida uning o‘zgarmasi,
o‘zlashtirilishi va o‘zaro munosabatlarni o‘rganuvchi bir qaror tizimi hisoblanadi.
Bu tizimda, turli sohalarni o‘z ichiga olgan tadbirlar tomonidan kompaniyalar,
mamlakatlar va jamiyatlar o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlar samaradorligini
oshirishga qaratilgan.
Aralash iqtisodiyotning muhim xulosalari quyidagicha bo‘lishi mumkin:
1.Bozordan tashqarida o‘zgarishlar: Aralash iqtisodiyotda, kelajakda
bozorlarning o‘zgarishi va dunyodagi iqtisodiy holatlar kompaniyalar uchun
rivojlanish va yangiliklar barqarorligini kuchi yaratadi. Bu esa kompaniyalarning
bozor hisob-kitoblari, marketing strategiyalari va mahsulotlarini sifatini oshirish
uchun yangi imkoniyatlar yaratishda muhim rol o‘ynaydi.
2. Raqobat tizimi: Aralash iqtisodiyot, kompaniyalar uchun raqobatning o‘z
ichiga olgan yaxshi narxlarni ta’minlash, mahsulot sifatini oshirish va mijozlarni jalb
qilish uchun zarur bo‘limlarini rivojlantirish uchun muhimdir. Bu jarayonlar
korxonalar uchun raqobatguvohlik, foyda ko‘rsatkichi va samaradorlikni oshirishga
imkon beradi.
3.Tadbirkorlik va innovatsiyalar: Aralash iqtisodiyot kompaniyalarga
tadbirkorlik, inobat va innovatsiyalar ruhlari o‘zlashtirish uchun yordam beradi.
Kompaniyalar bu muhitda o'zlarini rivojlantirish, yangi texnologiyalar va
jarayonlarni qo‘llash orqali raqobatda saqlab qolish, foyda olish uchun zarurdir.
Часть-19_ Том-2_
Апрель -2024
ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ
102
ISSN:
3030-3680
4.Xalqaro munosabatlar va tijorat: Aralash iqtisodiyotda mamlakatlar
o‘rtasidagi tijorat va xalqaro munosabatlar kompaniyalar uchun yangi bozorlar
ochish, yangi mijozlar va xarajatlar bilan ishlash imkoniyatlarini yaratishda
muhimdir. Kompaniyalar bu tizimda xalqaro sanoat tizimlariga integratsiya olishadi
va o‘zlarini dunyodagi iqtisodiy jarayonlarga moslashadi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak: Aralash iqtisodiyot kompaniyalar uchun
o‘zgaruvchan bozor sharoitlarida turli manfaatlarga ega bo‘lib, kompaniyalarga
foyda yaratish va raqobat tizimlaridan foydalanishga imkon beradi. Shuningdek, bu
tizim innovatsion rivojlanishni kuchi ko‘taradi va kompaniyalarga yangi
imkoniyatlar ochadi.
Quyidagi tayyorlangan krasvord aralash iqtisodiyot mavzusiga doir tuzilgan:
1.O’zbekistondagi tijorat banklaridan birining nomi.
2.Qishloq xo’jaligi faoliyatidan birining nomi.
3.Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi 2008-yilda bo’lib o’tgan bo’lib, AQSHda
banklarning..... kreditlarini qarzini qaytarish qobiliyati bo’lmaganlarga berilishi
oqibatida boshlandi.
4.Barcha turdagi tovar va xizmatlarni ayirboshlashda umumiy ekvivalent rolini
bajaruvchi maxsus tovar nima deb ataladi?
5.Davlat budjeti, mahalliy budjetlar mablag’lari va maxsus fondlardan jismoniy
va yuridik shaxslarga, boshqa davlatlarga beriladigan pul mablag’lari yoki natural
shakldagi yordam nima deyiladi.
6.2023-yildagi statistikada eng ko’p migrantlar istiqomat qiladigan davlat
qaysi?
7.O’zbekiston budjetidagi mablag’ni eng ko’p qaysi sohaga sarflaydi?
8.,,Osiyo yo’lbarslari“ nomini bilan mashhur davlatlardan birining nomi.
9.Dunyodagi eng qimmat va mashhur brend nomi.
10.Nomukammal raqobatning 3 turidan birining nomini toping.
11.Vakolatli davlat organlari tashqi savdo harakatlarini olib borish uchun
beriladigan ruxsatnoma.
12.Moddiy ahvoli qiyin yoshlarga bir martalik moddiy yordam ko’rsatish
imkoniyati...... da turadigan yoshlar uchun beriladi.
13.Aniq tanlangan tadbirkorlik ishining barcha bosqichlari tavsiflangan va
taxminiy hisob-kitob qilingan loyiha nima hisoblanadi.
14.Tadbirkorlik faoliyatining qishloq xo’jaligi sohalaridagi shakli.
Часть-19_ Том-2_
Апрель -2024
ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ
103
ISSN:
3030-3680
15.Tovarlarning iste’molchilarni biron-bir maxsulot yoki xizmatga bo’lgan
ehtiyojini qondirish layoqati.....deyiladi.
16.Turli xil mulklarning birlashmasi—bu......mulk deyiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. "Globalniy ustoy: Aralash iqtisodiyotning joriy va tushunchaga asoslangan
taftishlar" – Jeffrey D. Sachs: Bu kitobda iqtisodiyot universitet professori Jeffrey
Sachs koʻplab mamlakatlar orasidagi iqtisodiy aloqalarni o‘rganib boradi va qanday
qilib dunyo bozori biznesini ixtiyoriy o‘zgartirish mumkinligini taqriz qiladi.
2. Aralash iqtisodiyot tushunchalari va dasturlari" – David G. Blanchflower va
Andrew J. Oswald: Uchta bo‘limda bo‘lingan bu kitobda avtorlar global ish tizimlar,
mehnat bozorlarining o‘zgarishi, global moliyaviy to‘garaklar va rivojlanishga
yondashuv kabi mavzularni ko‘rinishi bilan mashhur.
https://worldlyjournals.com/index.php/IJSR/article/download/1302/1746
https://e-itt.uz/index.php/eitt/article/view/742
Часть-19_ Том-2_
Апрель -2024
ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ
104
ISSN:
3030-3680
No
1
Agrobank
2
Asalarichilik
3
Ipoteka
4
Pul
5
Subsidiya
6
Saudiya Arabistoni
7
Ijtimoiy
8
Singapur
9
Apple
10
Oligopoliya
11
Litsenziya
12
Yoshlar Daftari
13
Biznes Reja
14
Agrobiznes
15
Naflilik
16
Aralash
