Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
238
28-iyun 2024-yil.
UDK: 616:576.88:575.1
NAVOIY VILOYATINING AYRIM HUDUDLARIDA GELMINTOZLARNI TARQALISHI
J.M.Isayev
-katta ilmiy xodim
I.A.Ulashov
-katta ilmiy xodim
I.G‘.Usmanov
-kichik ilmiy xodim
U.I.Muxtorov
-tayanch doktorant
Veterinariya ilmiy tadqiqot instituti
Annotatsiya
Ushbu maqolada Navoiy viloyatining ayrim xo‘jaliklarida gelmintlarni
tarqalish darajasi o‘rganilgan.
Kalit so‘zlar:
Gelmint, gelmintoz
,
boshqa oshqozon-ichak strongilyatozlar, moniezioz,
marshallagioz, gelmintoovoskopiya, fyulleborn ketma-ket yuvish.
Kirish.
Chorva mollari sonini va mahsuldorligini oshirish, ular orasida uchraydigan turli xil
invazion kasalliklar, jumladan gelmintozlar jiddiy to‘siq bo‘lib hisoblanadi. Gelmintozlarning oldini
olish, bu kasalliklarga qarshi yangi, mahalliy va yuqori samarali uslub-vositalar ishlab chiqish, bu
vositalarni gelmintozlarga qarshi kurash amaliyotiga keng-ko‘lamda qo‘llanishiga erishish lozim.
Ushbu muammoni hal qilish, ya’ni chorvachilik, umuman insoniyat uchun xavfli bo‘lgan
gelmintozlarga qarshi samarali kurash vositalarni yaratish, ayniqsa yangi, mahalliy antgelmint
vositalar yaratish va ulardan foydalanish uslublarini ishlab chiqish dolzarb muammo ekanligi
shubhasizdir.
Oxirgi yillarda chorvachilikda vujudga kelgan o‘zgarishlar, ya’ni mulkchilikshaklining
o`zgarishi, chorvachilik xo`jaliklarining hajmi va ularda chorva mollarini saqlash va oziqlantirish
texnologiyasidagi o`zgarishlar turli gelmintozlarning tarqalish darajasi, asosiy gelmintozlar,
ularning yil mavsumlari bo‘yicha o‘zgarishi (dinamikasi)ni aniqlash va bu ma’lumotlarga
asoslangan davolash-profilaktika chora-tadbirlar ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega.
Ma’lumki, gelmintozlarni davolash va oldini olishning asosiy omili bu degelmintizatsiya
bo‘lib bu tadbir turli xil kimyoviy preparatlar hamda ayrim o‘simlik tabiatli vositalar bilan amalga
oshiriladi.
Hozirgi davrda antgelmint vositalarning asosiy qismi kimyoviy preparatlar bo`lib, ular turli
kimyoviy guruhlarga mansub, ya’ni organik moddalar, tuzlar, murakkab tuzilishga ega bo`lgan
moddalardir. Bu vositalarning kimyoviy xususiyatlari bilan antgelmint faolligining bir-biriga
bog‘liqligini aniqlash, yangi antgelmint vositalar yaratishning ilmiy asoslarini ishlab chiqish va
kimyo mutaxasislariga tegishli tavsiyalar berish muhim ahamiyatga ega.
Umuman olganda bugungi kunning dolzarb muammolaridan biri bo‘lgan chorvachilikni
jadal sur’atlar bilan rivojlantirish, chorva mollari mahsuldorligi oshirish va uning sifatini
yaxshilashda turli kasalliklar, jumladan gelmintozlarga qarshi kurash, bu tadbirni amalga
oshirishda mahalliy vositalardan foydalanish dolzarb muammo bo`lib hisoblanadi.
Ayniqsa hozirgi davrda ro‘y berayotgan o‘zgarishlar – qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, shu
jumladan chorvachilik mahsulotlari yetishtirishni jadallashtirishga qaratilgan, klastr asosida faoliyat
yuritadigan xo‘jalik va birlashmalardan gelmintozlarga qarshi chora-tadbirlarni o‘z vaqtida va sifatli
amalga oshiraborish talab etiladi.
Tadqiqotning maqsadi.
Chorvachilik yuritishning hozirgi sharoitida chorva mollarining
asosiy gelmintozlarining tarqalish darajasini aniqlash. Hayvon yoshi va yil mavsumlari bo‘yicha
dinamikasini aniqlash.
Material va metodlar.
Ilmiy tadqiqot ishlari Navoiy viloyatining ayrim hududlarida
tekshirish ishlari olib borildi. “Zarolmos qorako‘l” f.x. hududida 40 bosh qo‘ylardan, “Qizilcha”
sh.x. hududida esa 20 bosh qo‘ylardan va “Istiqlol” n.x. 20 bosh qo‘ylardan tezak namunalari
olinib tekshiruvdan o‘tkazildi.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
239
28-iyun 2024-yil.
Tadqiqotlar davomida olingan namunalar veterinariya ilmiy tadqiqot instituti gelmintologiya
laboratoriyasida olib borildi. Gelmintoovoskopik tekshirishlardan fyulleborn va ketma-ket yuvish
usullaridan foydalanib tekshirildi.
Natijalar va ularning tahlili.
Qo‘ylarda gelmintlarni tarqalishini o‘rganish natijalari 1-
jadvalda keltirilgan.
1-jadval
Qo‘ylardan olingan tezak namunalarini tekshirish natijalari.
Hudud
Hayvon
bosh soni
Fulleborn
va ketma-ket yuvish usulida tekshirilganda
Ne
m
at
od
er
oz
M
on
iez
ioz
M
ar
sh
all
agioz
B
osh
q
a os
h
q
oz
on
-
ichak
str
on
gil
yatoz
lar
Gelm
in
toz
lar bi
lan
u
m
u
m
iy zar
ar
lan
ish
i
n=
%
n=
%
n=
%
n=
%
n=
%
Zarolmos
qorako‘l f.x.
40
19
47.5
2
5
12
30
20
50
37
92.5
Qizilcha sh.x.
20
8
40
4
20
9
45
14
70
17
85
Istiqlol n.x.
20
-
-
-
-
-
-
1
-
1
5
Jami:
80
27
33.7
6
7.5
21
26.5
35
43.5
55
68.5
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, Zarolmos qorako‘l f.x. hududida 40 bosh qo‘ylardan olingan
tezak namunalari tekshirilganda ularning 19 boshida n
ematoderoz,
2 boshida
monezioz,
12 boshida
marshallagioz
va
20 boshida
boshqa oshqozon-ichak strongilyatozlari
qo‘zg‘atuvchilarining
tuxumlari borligi aniqlandi. Gelmintozlar bilan umumiy zararlanishi esa 92.5 foizni tashkil etdi.
Qizilcha sh.x. hududida 20 bosh qo‘ylardan olingan tezak namunalari tekshirilganda
ularning 8 boshida
nematoderoz,
4 boshida
monezioz,
9 boshida
marshallagioz
va 14 boshida
boshqa oshqozon-ichak strongilyatozlari
qo‘zg‘atuvchilarining tuxumlari borligi aniqlandi.
Gelmintozlar bilan umumiy zararlanishi esa 85 foizni tashkil etdi.
Istiqlol
n.x.
hududida
1
boshida
boshqa
oshqozon-ichak
strongilyatozlari
qo‘zg‘atuvchilarining tuxumlari borligi aniqlandi. Gelmintozlar bilan umumiy zararlanishi esa 5
foizni tashkil etdi.
Xulosa.
Respublikaning markaziy hududi Navoiy viloyatining ayrim xo‘jaliklaridagi qo‘ylar
turli xil gelmintozlar bilan zararlangan bo‘lib, gelmintozlar bilan umumiy zararlanishi 68.5 foizni
tashkil etdi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1.
Ахмадалиева Л. Х., Элмуродов Б. А., Орипов А. О. ПРАВОВАЯ ОХРАНА
ЗДОРОВЬЯ ЖИВОТНЫХ И ЭКОСИСТЕМ В НИИ ВЕТЕРИНАРИИ //ББК 40.0 П78. – 2021.
– С. 378..
2.
Орипов А. О. и др. К вопросу о химиопрофилактике гельминтозов //Ветеринарна
медицина. – 2013. – №. 97. – С. 396-397.
3.
Орипов А. О. и др. Препараты против гельминтов овец в виде твердых дисперсий
//Успехи современного естествознания. – 2019. – №. 3-2. – С. 169-175.
4.
Usmonov
I.
et
al.
QORAMOLLARNING
ANOPOLOTSEFALYATOZLAR
//AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY JURNALI. – 2022. – С.
403-406.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
240
28-iyun 2024-yil.
5. Taylakov T. I. et al. MAYDA SHOXLI HAYVONLARNING MONIEZIOZIDA
ANTGELMINTIKLARNI SAMARADORLIGI ANIQLASH //Educational Research in Universal
Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3 SPECIAL. – С. 955-958.
6. Usmanov I. G., Taylakov T. I. DISTRIBUTION OF MONIEZIOSIS AMONG SMALL
HORNED ANIMALS IN THE MOUNTAIN RANGES AND MOUNTAIN REGIONS OF
SAMARKAND REGION //Galaxy International Interdisciplinary Research Journal. – 2023. – Т.
11. – №. 4. – С. 701-704.
7. Якимов К. Д., Ногаева У. В. БИОФАРМАЦЕВТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ПРИМЕНЕНИЯ
МЕТОДА ТВЁРДЫХ ДИСПЕРСИЙ В ФАРМАЦЕВТИЧЕСКОЙ ТЕХНОЛОГИИ //Молодая
фармация-потенциал будущего. – 2022. – С. 938-945.
8. Орипов А. О. и др. Препараты против гельминтов овец в виде твердых дисперсий
//Успехи современного естествознания. – 2019. – №. 3-2. – С. 169-175.
9.
Халиков
С.
С.
и
др.
ПОЛУЧЕНИЕ
МОДИФИЦИРОВАННЫХ
МЕХАНОХИМИЧЕСКИМ ПУТЕМ ИННОВАЦИОННЫХ ПРЕПАРАТОВ И ИХ
СВОЙСТВА //Актуальные проблемы сельского хозяйства горных территорий. – 2019. – С.
324-328.
10. Рузимуродов, М., Маматкулов, И., & Игнатов, П. (2018). Бруцеллёзная искусственная
вакцина (бив) для профилактики бруцеллёза животных.
in Library
,
18
(2), 145-147.
11. Рузимуродов, М. (2018). Новые инновационные подходы в борьбе с бруцеллёзом.
in
Library
,
18
(2), 14-16.
12. Рузимуродов, М., Мамадуллаев, Г., Тухлиев, А., & Рахимов, А. (2016). Специфическая
активность ППД туберкулинового диагноста.
in Library
,
16
(1), 14-15.
13. Рузимуродов, М., Баженов, Л., Артемова, Е., & Тен, Р. (2008). Использование
кристаллогенных свойств бруцелл для их идентификации и дифференциации.
in Library
,
3
(3),
21-22.
14. Баженов, Л. Г., Рузимуродов, М. А., Артемова, Е. В., & Тен, Р. М. (2008). Изучение и
использование
кристаллогенных
свойств
бруцелл
для
их
идентификации
и
дифференциации.
Bulletin of the International Scientific Surgical Association
,
3
(1), 21-22.
15. Рузимуродов, М., & Тен, Р. (2004). Применение средств специфической профилактики
в борьбе с заболеваниями сельскохозяйственных животных бруцеллезом в Республике
Узбекистан.
in Library
,
1
(1), 61-63.
16. Джураев, О., Мамадуллаев, Г., & Рузимуродов, М. (1999). Сравнительная
эффективность Ppd-туберкулина и skj-туберкулина в аллергодиагностике туберкулеза
крупного рогатого скота.
in Library
,
1
(1), 4-5.
17. Рузимуродов, М. А., Улугмурадов, А. Д., Саидов, А. А., Куватов, Б. Х., Жалилов, Ж., &
Солиев, Х. Э. Препараты для диагностики бруцеллеза в Узбекистане. In
Современные
достижения в решении актуальных проблем агропромышленного комплекса: материалы
международной научно-практической конференции, посвященной 100-летию Института
экспериментальной ветеринарии им. СН Вышелесского (Минск, 15-16 сентября 2022 г.)
(pp.
62-64).
18. Рузимуродов, М. А., & Нематов, А. С. БРУЦЕЛЛЕЗ КАК ПРИРОДНО-ОЧАГОВАЯ
ИНФЕКЦИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ.
Министерство здравоохранения Республики Беларусь УО
«Витебский государственный медицинский университетª
, 64.
19. Ахмадалиева, Л. Х., Элмуродов, Б. А., Орипов, А. О., Салимов, Х., Рузимуродов, М. А.,
Исматова, Р. А., ... & Улугмуродов, А. Д. (2021). ПРАВОВАЯ ОХРАНА ЗДОРОВЬЯ ЖИВОТНЫХ И
ЭКОСИСТЕМ В НИИ ВЕТЕРИНАРИИ. In
Проблемы трансформации естественных ландшафтов в
результате антропогенной деятельности и пути их решения
(pp. 378-382).
20. Bajenov, L. G., Ruzimurodov, M. A., Artyomova, E. V., & Ten, R. M. (2008). Study and
application
of
crystallogenic
properties
of
Brucella
for
their
identification
and
differentiation.
Bulletin of the International Scientific Surgical Association
,
3
(1), 22-23.
21. Рузимуродов, М. А. (2018). Новые инфекционные подходы в борьбе с
бруцеллезом.
Ветеринария тиббиёти
, (2), 14-15.
