“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
64
VETERINAR MUTAXASSISLARINI ILMIY-TADQIQOTCHILIK
KOMPETENSIYALARINI RIVOJLANTIRISH
Narziyeva Nargiza Norkuziyevna
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar
universiteti Ijtimoiy-gumanitar fanlar, jismoniy madaniyat va sport kafedrasi mudiri,
dotsent
Suvanova Dilnura Kurbanovna
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar
universiteti Ijtimoiy-gumanitar fanlar, jismoniy madaniyat va sport kafedrasi
assistenti
Sultonova Ozoda Rajabovna
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar
universiteti Ijtimoiy-gumanitar fanlar, jismoniy madaniyat va sport kafedrasi
assistenti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada veterinariya sohasida malakali mutaxassislarni
tayyorlash jarayonida interfaol usullarni qo‘llash amaliyoti, ta’lim sifati va
samaradorligini oshirishda interfaol usullarning o‘rni, veterinariya fanlari bo‘yicha
ma’ruza, amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazishda hamda mustaqil ta’limni
tashkil etishda interfaol usullardan unumli foydalanish, interfaol usullarning mazmun-
mohiyati, “Bilaman. Bilishni xohlayman. Bilib oldim”, “Baliq skeleti”, “Blis-o‘yin
texnologiyasi”, “Klaster” kabi grafik organayzerlarning qo‘llash amaliyoti, interfaol
ta’limning umumiy tavsifi va uning didaktik imkoniyatlari atroflicha yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
veterinariya ta’limi, interfaol ta’lim, grafik organayzerlar,
pedagogik texnologiyalar, interfaol usul, baliq skeleti, klaster, blis-o‘yin texnologiyasi,
mutaxassis, didaktik imkoniyatlar.
Kirish
. Respublikamizda ta’lim sifati va samaradorligini yanada oshirish
maqsadida, 2020 yil 23 sentyabrda O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim
to‘g‘risida”gi Qonuni qabul qilindi. Mazkur qonun veterinariya ta’limida ham ijroga
qaratilib, veterinariya ta’limini yuqori bosqichlarga ko‘tarish masalalari jadal
rivojlantirilmoqda.
Ushbu fikrlarimizning mantiqiy davomi sifatida bugungi kunda mamlakatimizda
veterinariya va chorvachilikka yo‘naltirilgan ta’lim muassasalarida katta islohotlar
amalga
oshirilmoqda.
Jumladan,
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidentining
“Veterinariya va chorvachilik sohasida kadrlar tayyorlash tizimini tubdan
takomillashtirish to‘g‘risida” 2022 yil 31 martdagi PQ-187-son qarori asosida
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
65
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar
universiteti qayta tashkil etildi.
Oliy ta’lim muassasasiga Universitet maqomining berilganidan so‘ng bir nechta
yangi ta’lim yo‘nalishlari tashkil etildi. Bu esa universitet professor-o‘qituvchilari
zimmasiga yanada ko‘proq mas’uliyat yukladi.
Shunday ekan o‘qitishning interfaol usullarini ta’lim tizimiga joriy qilish
veterinar mutaxassis tayyorlashning muhim omillaridan biridir. Jahon fani va
innovatsion faoliyatning yutuqlaridan keng foydalanish, veterinariya sohasini izchil va
barqaror rivojlantirish, mamlakatning munosib kelajagini barpo etishning muhim omili
bo‘lib bormoqda. Shuning uchun ham bugungi tezkor rivojlanish davrida jamiyat
uchun faol fikrlovchi, innovatsion g‘oyalarni yaratuvchi hamda ularni amaliyotda
samarali qo‘llovchi malakali mutaxassislar kerak. Bu esa o‘z navbatida ta’lim tizimida
innovatsiyalar, shu jumladan o‘qitishning zamonaviy, interfaol va ijodiy uslublarini
joriy etish va veterinariya sohasiga joriy qilish orqali ta’lim sifatini oshirishga
ko‘maklashuvchi innovatsion o‘quv dasturlarni ishlab chiqish, universitetning rahbar
va pedagog kadrlarining ilmiy tadqiqotlarni tashkil etish va boshqarish borasidagi
yangi bilim, ko‘nikma va malakalarini takomillashtirish asosida ularning innovatsion
kompetentligini rivojlantirishni talab etadi.
Asosiy qism.
Jahon ta’lim tizimida talabalarda tadqiqotchilik kompetensiyalarini
rivojlantirish bo‘yicha tadqiqotlar xorijiy va mustaqil hamdo‘stlik mamlakatlari
olimlari tomonidan olib borilmoqda. Jumladan, talabalarda tadqiqot-izlanuvchanlik
faoliyatiga doir izlanishlar xorijiy olimlardan D.B.Bogoyavlenskaya, A.K.Brudnov,
V.A.Dalinger, A.L.
kabi olimlar tomonidan o‘rganilgan.
Respublikamiz olimlaridan R.X.DJurayev, B.X.Raximov, Yu.M.Asadov,
B.Daniyarov,
U.I.Inoyatov,
N.Sh.Turdiyev,
N.T.Axmedova,
I.Saparboyev,
I.B.Asqarov xorijiy davlatlar olimlaridan S.I.Osipova, O.P.Merzlyakovalar ilmiy
izlanishlarida talabalarning kompetentlilik faoliyatlarini maktab davridan boshlab
shakllantirish haqida fikrlar aytib o‘tilgan.
Bugungi kunda jamiyatimizning barcha sohalarida o‘tkazilayotgan islohotlar oliy
ta’limga ham o‘z ta’sirini o‘tkazmoqda. Oliy ta’lim muassasalari oldiga yangi maqsad
va vazifalar qo‘yilmoqda. Barcha o‘zgarishlarning maqsad va mohiyati markazida
rivojlanayotgan talaba shaxsi – uning maqsadi va o‘zini anglashi hamda o‘zini tadqiq
etishi, shaxs bo‘lib yetishishi, ijodini namoyon etish kabi masalalar turadi.
Talabalarda kompetensiyaviy yondashuvni shakllantirish va rivojlantirish
muammosini professor A.Abduqodirov shunday ta’kidlaydi, kompetentlilikni
rivojlantirish – bu insonning butun umri davomida to‘xtamaydigan jarayondir.
Darhaqiqat, bugungi kunda ilmiy izlanish, ilmiy ijod har bir pedagog kasbiy-
innovatsion faoliyatining ajralmas qismi sifatida belgilanmoqda. Bu esa o‘z navbatida
oliy ta’lim muassasasining pedagog kadrlaridan kasbiy faoliyat sohasida kompetentlik,
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
66
mas’uliyatlilik, o‘quv-tadqiqotchilik va ilmiy-tadqiqotchilik ishlarini samarali tashkil
etish qobiliyati, mustaqil ta’lim va o‘z-o‘zini kasbiy rivojlantirishga tayyorgarlik kabi
sifatlarga ega bo‘lishni talab etadi. Jumladan, oliy ta’lim muassasasi pedagog
kadrlarining kasbiy tayyorgarligiga qo‘yiladigan malaka talablarida kasbiy faoliyat
sohasining zamonaviy tendensiyalari va dolzarb masalalarini bilish, shuningdek,
mustaqil ravishda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish asosiy vazifalar sifatida
belgilanib, bunda quyidagi kompetensiyalarni o‘zlashtirishga alohida e’tibor
qaratiladi:
– milliy va xorijiy tajribalar asosida o‘qitish samaradorligini oshirishga xizmat
qiluvchi innovatsiyalar, pedagogik texnologiyalar va didaktik ta’minotni ishlab chiqish
va amaliyotga tatbiq etish;
– yuqori reytingli xalqaro ilmiy-axborotnoma bazalaridan erkin foydalana olish
va maqolalar chop etish;
– fan, ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasi asosida ilmiy-tadqiqot ishlari
samaradorligini oshirish;
– ilmiy-tadqiqotlar asosida oliy ta’lim sifatini oshirish hamda o‘quv-tarbiya
jarayonini boshqarishda ilmiy-tadqiqot ishlari imkoniyatlaridan keng foydalanish;
– talabalarni tanlagan kasbiy faoliyat sohasida mustaqil ta’lim olishga o‘rgatish,
ularning ilmiy-tadqiqot va ijodiy ishlarida fasilitatorlik qilish.
Bu kabi usullar o‘z mohiyatiga ko‘ra ta’lim oluvchilarda o‘quv-bilim faolligini
oshirish, ularni kichik guruh va jamoada ishlash, o‘rganilayotgan mavzu, muammolar
bo‘yicha shaxsiy qarashlarini dadil, erkin ifodalash, o‘z fikrlarini himoya qilish,
dalillar bilan asoslash, tengdoshlarini tinglay olish, g‘oyalarni yanada boyitish,
bildirilgan mavjud mulohazalar orasidan eng maqbul yechimni tanlab olishga
rag‘batlantirish imkoniyatiga egaligi bilan alohida ahamiyat kasb etadi. Ta’lim va
tarbiya jarayonida pedagoglar tomonidan interfaol usullarning o‘rinli, maqsadli,
samarali qo‘llanilishi ta’lim oluvchilarda muloqotga kirishuvchanlik, jamoaviy
faoliyat yuritish, mantiqiy fikrlash, mavjud g‘oyalarni sintezlash, tahlil qilish, turli
qarashlar orasidagi mantiqiy bog‘liqlikni topish qobiliyatlarini mustahkamlash uchun
keng imkoniyat yaratadi.
Veterinariya ta’limi sifati va samaradorligini oshirishning eng maqbul yo‘li –
ma’ruza, amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarining interfaol usullar yordamida tashkil
etish hisoblanadi.
Interfaol ta’lim (inglizcha “inter”, ruscha “interaktiv”, “inter”-o‘zaro, “act”-
harakat qilmoq) – ta’lim oluvchilarning bilim, ko‘nikma, malaka va muayyan axloqiy
sifatlarini o‘zlashtirish yo‘lidagi o‘zaro harakatini tashkil etishga asoslanuvchi ta’lim
[1].
Interfaol ta’lim talabalarning kasbiy, ijodiy-tadqiqotchilik sifatlarini rivojlantirish
yo‘lida birgalikda, o‘zaro hamkorlikka asoslangan harakatni tadqiq etish layoqatiga
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
67
egaliklarini anglatadi. Mantiqiy nuqtai nazardan interfaollik, eng avvalo, ijtimoiy
subyektlarning suhbat (dialog), o‘zaro hamkorlikka asoslangan harakat, faoliyatini olib
borishlarini ifodalaydi.
Muhokamalar va natijalar.
Amerikalik psixolog olimlar F.Makelrou va
R.Karnikauning tadqiqotlarida shaxsning tabiiy psixologik-fiziologik imkoniyatlari
muayyan shakllarda o‘zlashtirilgan bilimlarni turli darajada saqlab qolish imkonini
beradi. Ya’ni shaxs: manbani o‘zi o‘qiganida 10 %; ma’lumotni eshitganida 20 %;
sodir bo‘lgan voqyea, hodisa yoki jarayonni ko‘rganida 30 %; sodir bo‘lgan voqea,
hodisa yoki jarayonni ko‘rib, ular to‘g‘risidagi ma’lumotlarni eshitganida 50 %;
ma’lumot (axborot)larni o‘zi uzatganida (so‘zlaganida, bilimlarini namoyish etganida)
80 %; o‘zlashtirilgan bilim (ma’lumot, axborot)larni o‘z faoliyatiga tatbiq etganida 90
% hajmdagi ma’lumotlarni yodda saqlash imkoniyatiga ega [2, 3, 4].
Shunga ko‘ra interfaol ta’lim “o‘qituvchi-talaba-talabalar guruhi” o‘rtasida
yuzaga keladigan hamkorlik, qizg‘in bahs-munozalar, o‘zaro fikr almashish
imkoniyatiga egalik asosida tashkil etiladi, ularda erkin fikrlash, shaxsiy qarashlarini
ikkilanmay bayon etish, muammoli vaziyatlarda yechimlarni birgalikda izlash, o‘quv
materiallarini o‘zlashtirishda talabalarning o‘zaro yaqinliklarini yuzaga keltirish,
“o‘qituvchi - talaba - talabalar guruhi”ning o‘zaro bir-birlarini hurmat qilishlari,
tushunishlari va qo‘llab-quvvatlashlari, samimiy munosabatda bo‘lishlari, ruhiy
birlikka erishishlari kabilar bilan tavsiflanadi.
Eng muhimi, interfaol ta’limni qo‘llash orqali o‘qituvchi talabalarning aniq
ta’limiy maqsadga erishish yo‘lida o‘zaro hamkorlikka asoslangan harakatlarini tashkil
etish, yo‘naltirish, boshqarish, nazorat qilish va tahlil qilish orqali xolis baholash
imkoniyatini qo‘lga kiritadi.
Veterinariya fanlari bo‘yicha laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazishda samarali
pedagogik texnologiyalardan “Baliq skeleti”, “Blis-o‘yin texnologiyasi”, “Bilaman.
Bilishni xohlayman. Bilib oldim”, “Klaster” kabi grafik organayzerlardan foydalanish
maqsadga muvofiq bo‘ladi [1, 2, 3].
“BALIQ SKELETI” grafik organayzeri (GO). Mazkur pedagogik texnologiya
talabalarda mavzu yuzasidan muayyan masala mohiyatini tasvirlash va yechish
qobiliyatini shakllantiradi. Uni qo‘llashda talabalarda mantiqiy fikrlash, mavzu
mohiyatini yorituvchi tayanch tushuncha, ma’lumotlarni muayyan tizimga keltirish,
ularni tahlil qilish ko‘nikmalari rivojlanadi. Mazkur texnologiyadan foydalanish
quyidagicha amalga oshiriladi:
1) o‘qituvchi talabalarni bu usulni qo‘llash sharti bilan tanishtiradi;
2) talabalar kichik guruhlarga biriktiriladi;
3) guruhlar topshiriqlarni bajaradilar;
4) guruhlar o‘z yechimlarini jamoaga taqdim etadilar;
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
68
5) jamoa guruhlarning yechimlari yuzasidan muhokama uyushtiradi, talabalar
topshiriqlarni quyidagi tasvir asosida bajaradi. Grafik organayzeri (GO) talabalarga
muayyan mavzular bo‘yicha bilimlari darajasini baholay olish imkonini beradi.
Uni qo‘llashda talabalar guruh yoki jamoada ishlashlari mumkin. Guruhda
ishlashda mashg‘ulot yakunida guruhlar tomonidan bajarilgan ishlar tahlil qilinadi.
Guruhlar faoliyati quyidagi ko‘rinishda tashkil etilishi mumkin:
Pedagogik jarayon
Guruhlar faoliyati
Har bir guruh umumiy sxema
asosida o‘qituvchi tomonidan berilgan
topshiriqlarni bajaradi
mashg‘ulot yakunida loyiha
bandlari bo‘yicha guruhlarning
munosabatlari umumlashtiriladi.
Guruhlar umumiy sxemaning alohida
bandlari bo‘yicha o‘qituvchi tomonidan
berilgan topshiriqlarni bajarib,
g‘oyalarni umumlashtiradi
O‘quv faoliyati bevosita yozuv taxtasi yoki ish qog‘ozida o‘z aksini topgan
quyidagi sxema asosida tashkil etiladi:
“Bilaman. Bilishni xohlayman. Bilib oldim”
Buning uchun ushbu usul asosida bilimlarni sinash uchun tarqatma materiallar
tarqatiladi. Talabalar shu tarqatma materiallarga o‘zlari bilgan, bilishni xohlagan
fikrlarini bayon qilib ,,+” belgisini qo‘yib chiqishadi.
“B.B.B” usulini o
‘
tkazish tartibi
Tushunchalar
Bilaman
Bilishni
xohlayman
Bilib
oldim
Terining tuzilishi
+
Terining vazifalari
+
Terining ahamiyati
+
Ter suyuqligining ajralishi va
boshqarilishi
+
Terining yog‘ bezlari va teri
pigmentasiyasi
+
Teridagi mavsumiy o‘zgarishlar
+
Tullash
+
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
69
“Blis-so‘rov texnologiyasi”. Ingliz tilidan olingan bo‘lib, ”blis” – pedagogikada
tezkor, bir zumlik ma’nosida ishlatiladi. Bu texnologiyada talabalarga o‘rganilgan
butun mavzu yoki uning ma’lum qismining asosiy tushunchalari va tayanch iboralari
bo‘yicha tuzilgan savollarga javob (og‘zaki, yozma, biror jadval yoki diagramma
ko‘inishida) berishlari taklif etiladi. Masalan, “Hayvonlar fiziologiyasi” fanidan
o‘tilgan “Teri fiziologiyasi” mavzusining oxirida quyidagi savollar bo‘yicha blis-
so‘rov o‘tkazish mumkin:
1. Teri qanday tuzilishga ega?
2. Terining fiziologik ahamiyati qanday?
3. Ter suyuqligining ajralishi qanday jarayonlarda amalga oshadi?
4. Ter suyuqligining ajralishiga qanday omillar ta’sir etadi?
5. Ter yog‘ining ahamiyati nimalardan iborat?
6. Jirapot (yog‘-ter birikmasi)ning qanday to‘qimalardan iborat?
7. Hayvonlarning jun qoplamini tarkibiy qismlari nimalardan iborat?
8. Tullashning qanday turlari bor?
Blis-o‘yin texnologiyasi talabani harakatlar ketma-ketligini to‘g‘ri tashkil etishga,
mantiqiy fikrlashga, o‘rganayotgan predmeti asosida ko‘p, xilma-xil fikrlardan,
ma’lumotlardan kerakligini tanlab olishni o‘rgatishga qaratilgan. Ushbu texnologiya
davomida talabalar o‘zlarining mustaqil fikrlarini boshqalarga o‘tkaza oladilar, chunki
bu texnologiya shunga to‘liq sharoit yaratib beradi.
Biz laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazishda bu usulni qo‘llashni individual
yo‘lini tanladik. Talaba tajribani o‘zi tanlagan ketma-ketlikda bajarib, xulosasi bilan
taqdim etadi. Talaba ketma-ketlikni to‘g‘ri tanlagan bo‘lsa natija to‘g‘ri chiqadi. Bu
usulni qo‘llashda talaba ishni bajarish ketma-ketligiga ahamiyat berishni o‘rganadi.
“Tarmoqlar metodi (klaster)” - bu pedagogik strategiya bo‘lib, u talabalarni biror-
bir mavzuni chuqur o‘rganishlariga yordam berib, ularni mavzuga taalluqli tushuncha
yoki aniq fikrni erkin va ochiq, ravshan ketma-ketlik bilan uzviy bog‘lagan holda
tarmoqlashlariga o‘rgatadi. Bu usul biror mavzuni chuqur o‘rganishdan avval
talabalarning fikrlash qobiliyatini jadallashtirish hamda kengaytirish uchun xizmat
qilishi mumkin. Shuningdek, o‘tilgan mavzuni mustahkamlash, yaxshi o‘zlashtirish,
umumlashtirish hamda talabalarning shu mavzu bo‘yicha tasavvurlarini chizma
shaklida ifodalashga undaydi.
“Insert” usuli - yangi mavzu bo‘yicha talabalarning muayyan tushunchalarga
egaliklarini aniqlash, ularda matnga nisbatan tahliliy yondashish ko‘nikmalarini
shakllantirishga xizmat qiladi. Masalan, bu usulni qo‘llashda talabalar quyidagi
sxemalar bilan ishlaydi:
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
70
Insert jadvali
Men bilgan
ma’lumotlarga
mos
Men
uchun yangi
ma’lumot
Men
bilgan
ma’lumotlarga
zid
Men uchun
tushunarsiz
Ter
suyuqligining
ajralishiga terlash
deyiladi
Ter
ajralishi neyro-
gumoral yo‘llar
bilan
boshqariladi
uzunchoq
miyada ham
ter ajralishini
boshqaradigan
markaz bor
Tullash - bu junlarni
o‘z-o‘zidan tushib ketishi
emas. Uning zaminida
ma’lum qonuniyatlar bor
“Konseptual jadval” usuli talabalarni o‘rganilayotgan mavzu (masala yoki
muammo)ni ikki yoki undan ortiq jihatlari bo‘yicha taqqoslashga o‘rgatadi. Undan
foydalanishda talabalarning mavzu yuzasidan mantiqiy fikrlash, ma’lumotlarni tizimli
bayon qilish qobiliyatlari rivojlantiriladi.
Laboratoriya mashg‘ulotlarida bu usuldan quyidagicha foydalanishimiz mumkin:
Ter suyuqligining tarkibida uchraydigan moddalarni ajratish
natriy xlor
sulfatlar
ammiak
kaliy xlorid
Oqsillar
uchuvchi yog‘
kislotalari
kalsiy tuzlari
mochevina
pigmentlar
fosfatlar
siydik kislotasi
vitaminlar
kreatinin
boshqa moddalar
“Toifalash” usuli talabalarni o‘rganilayotgan mavzuning muhim xususiyati,
jihatlarini aniqlash, ma’lumotlarni umumlashtirishga o‘rgatadi. Uni qo‘llashda
talabalarda mantiqiy fikrlash, muhim xususiyatlarni yorituvchi ma’lumotlarni
muayyan tizimga keltirish ko‘nikmalari shakllanadi. Bu usulni qo‘llashda talabalar
quyidagilarga e’tiborni qaratadi.
Laboratoriya tajribasini bajara turib, toifalanishiga e’tibor qaratadi va misollar
keltira oladi.
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
71
“Qanday?” usuli talabalarni o‘rganilayotgan mavzu, muammo yuzasidan umumiy
tasavvurlarini hosil qilishga yordam beradi. Uni qo‘llashda talabalarda mantiqiy
fikrlash, mavzu mohiyatini yorituvchi tayanch tushuncha, ma’lumotlarni muayyan
tizimga solish, ularni tahlil qilish ko‘nikmalari shakllanadi.
Bu usulni talabalar yakka holda bajaradilar. Usuldagi tushunchalar asosida
savollar yotadi, shunga asoslanib tushunchalar mazmuniga javoblar yoziladi. Bu usulni
qo‘llashda talabalar o‘zlariga berilgan teri turlaridan (qoramollar tirik vaznining 6-
8%ni va qo‘ylar tirik vaznining 5-7,3% ni teri tashkil qiladi) qoramollar va qo‘ylar
terilarini ajratib oladilar, shuningdek tajribani bajarib bo‘lib, umumiy xulosa
chiqaradilar. Bunda terining ahamiyati uning organizmda bajaradigan quyidagi
vazifalari bilan belgilanishini o‘rganadilar:
1. Himoya vazifasi. Teri organizmni har xil tashqi ta’sirlardan himoya qiladi.
2. Termoregulyasiya – ya’ni tana haroratini boshqarishda ishtirok etadi.
3. Ayiruv vazifasi. Teri ayiruv organi bo‘lib, organizmdan suv, tuz va oqsil
almashinuvi tufayli hosil bo‘ladigan chiqindi moddalarning bir qismini tashqariga
chiqaradi.
4. Depo – zahira vazifasi. Teri organizmning qon depolaridan biri bo‘lib, o‘zida
10% qonni saqlaydi.
Xulosa
: Amaliy darslarda interfaol usullardan foydalanish yaxshi natijalar berib
kelmoqda, shuningdek talabalarda mantiqiy fikrlash, mavzu mohiyatini yorituvchi
tayanch tushuncha, ma’lumotlarni muayyan tizimga solish, ularni tahlil qilish
ko‘nikmalari shakllanadi. Talaba tajribani o‘zi tanlagan ketma-ketlikda bajarib,
xulosasi bilan taqdim etadi. Talaba ketma-ketlikni to‘g‘ri tanlagan bo‘lsa natija to‘g‘ri
chiqadi. Bu usulni (blis usulida)qovllashda talaba ishni bajarish ketma-ketligiga
ahamiyat berishni o‘rganadi. Masalan, toifalash usulini qo‘llashda talabalarda mantiqiy
fikrlash, muhim xususiyatlarni yorituvchi ma’lumotlarni muayyan tizimga keltirish
ko‘nikmalari shakllanadi.
Laboratoriya tajribasini bajara turib, toifalanishiga e’tibor qaratadi va misollar
keltira oladi.
“Tarmoqlar usuli”da esa biror mavzuni chuqur o‘rganishdan avval talabalarning
fikrlash qobiliyatini jadallashtirish hamda kengaytirish uchun xizmat qilishi mumkin.
Terining 1 sm
2
yuzasida:
qoramollarda
2500 tagacha
otlarda
1500 tagacha
qo
‘
ylarda
500 тагача
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
72
Shuningdek, o‘tilgan mavzuni mustahkamlash, yaxshi o‘zlashtirish, umumlashtirish
hamda talabalarning shu mavzu bo‘yicha tasavvurlarini chizma shaklida ifodalashga
undaydi.
Amaliy darslarda foydalanilgan interfaol usullar talabalar uchun ham, professor-
o‘qituvchi uchun ham ko‘zlagan maqsadga erishishga yordam beradi. Ulardan ta’lim
jarayonida talabaning ilmiy-ijodiy faoliyat yuritishida, qobiliyati, qiziqishi va
imkoniyatini aniqlashda foydalanilsa hamda talaba faoliyatini rivojlantirish shakllari
to‘g‘ri tanlansa, talabalarning intellektual ilmiy salohiyati ortadi, tadqiqotchilik
kompetensiyalari rivojlanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Narzieva, N. N. (2023). DEVELOPMENT OF RESEARCH COMPETENCIES IN
THE CONDITIONS OF INTEGRATED EDUCATION IN STUDENTS ON THE
BASE
OF
A
COMPETENT
APPROACH.
Thematics
Journal
of
Education
,
8
(Q1).
2. Narzieva, N. N. (2023). DEVELOPMENT OF RESEARCH COMPETENCES OF
VETERINARY SPECIALISTS IN THE MODERNIZATION OF VETERINARY
EDUCATION.
International Journal of Engineering Mathematics (Online)
,
5
(3).
3. Norkuzievna, N. N. (2022). Development Of Research Competences Of Future
Veterinary Specialists In The Process Of Lessons.
Eurasian Journal of Learning
and Academic Teaching
,
15
, 41-43.
4. Нарзиева, Н. Н. (2022). СПОРТ ТУРЛАРИ БЎЙИЧА ТРЕНЕР-
ЎҚИТУВЧИЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ-МАДАНИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ.
AGROBIOTEXNOLOGIYA
VA
VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALI
, 980-983.
5. Тургунбоев, А., & Нарзиева, Н. Н. (2022). ЗАРДЎШТИЙЛИКНИНГ
ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ МАНБАИ-“АВЕСТО” ДАГИ ВЕТЕРИНАРИЯ ВА
ЧОРВАЧИЛИК ТАЛҚИНИ.
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALI
, 1180-1183.
6. Norkuzievna, N. N., & Solievna, S. G. (2022). Formation of Students' Research
Skills in the Process of English Lessons.
Texas Journal of Multidisciplinary
Studies
,
8
, 141-143.
7. Norkuzievna, N. N., & Solievna, S. G. (2022, March). DEVELOPING RESEARCH
SKILLS ON THE BASIS OF COMPETENT APPROACH TO STUDENTS IN
AN INTEGRATED LEARNING CONDITION. In
E Conference Zone
(pp. 151-
154).
8. Turgunboev, A., & Narzieva, N. N. (2022). Zoroastrianism's source of education-
interpretation of veterinary and animal husbandry in" Avesta.
Scientific Journal of
Agrobiotechnology and Veterinary Medicine, ps
, 1180-1183.
9. Narzieva, N., Namazova, U., & Ernazarov, T. (2022). Factors of the development of
socio-cultural competence of history teachers in the process of professional
development.
ISJ Theoretical & Applied Science, 05 (109)
, 171-173.
10. Нарзиева, Н. Н., & Гаппарович, Ҳ. А. ТАЯНЧ КОМПЕТЕНЦИЯЛАР
АСОСИДА
ЎҚУВЧИЛАРНИНГ
ИЗЛАНИШ,
ТАДҚИҚОТ
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
73
МАДАНИЯТИНИ
БОСҚИЧМА-БОСҚИЧ
ШАКЛЛАНТИРИШ
ТЕХНОЛОГИЯСИ.
НАМАНГАН ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ-2021
,
1
, 528.
11. Faxriddinovna, U. G., Norqo'ziyevna, N. N., & Azimovna, M. N. (2020).
SINFDAN TASHQARI O’QISH DARSLARIDA INNOVATSION METODLAR
ORQALI ALISHER NAVOIY ASARLARINI O’QUVCHILARGA O’RGATISH
(1-SINF MISOLIDA).
Интернаука
,
29
, 55.
12. Hasanovna, S. K., & Nargiza, N. (2019). The advantages of teaching grammar
through games.
Достижения науки и образования
, (6 (47)), 30-31.
13. Нарзиева, Н. Н. (2019). Умумтаълим мактаб ўқувчиларида таянч
компетенциялар асосида тадқиқотчилик кўникмаларини шакллантириш: пед.
фан...(PhD) дисс.
Самарқанд: СамДУ
.
14. Narzieva, N. N. (2019). Formation of research skills in general education school
students based on basic competencies: ped. science...(PhD) diss.
Samarkand:
SamDU
.
15. Khusenova, N. I., Fayzieva, F. N., Narzieva, N. N., & Rajabova, G. R. (2019). THE
CONTENT OF TEACHING LISTENING IN ENGLISH AT ELEMENTARY
SCHOOL.
In
EUROPEAN
RESEARCH:
INNOVATION
IN
SCIENCE,
EDUCATION AND TECHNOLOGY
(pp. 45-47).
16. Нарзиева, Н. (2017). ФОРМИРОВАНИЕ ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИХ
КОМПЕТЕНЦИИ У УЧАЩИХСЯ НА ОСНОВЕ ИНТЕГРАТИВНОГО
ПОДХОДА. In
WORLD SCIENCE: PROBLEMS AND INNOVATIONS
(pp. 156-
158).
17. Narzieva, N. (2017). Development of Education And Research Activity Profile
Class Students on The Basis of Integrative And Personal Approach, Www.
www.
auris-verlag. de
.
18. Рахимов, Б. Х., & Нарзиева, Н. Н. (2016). ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ
СОВРЕМЕННОГО ПОДХОДА К ОБУЧЕНИЮ. In
Образование через всю
жизнь: непрерывное образование в интересах устойчивого развития
(pp.
356-360).
19. Назарова, Б., Нарзиева, Н., Умаров, Х., Машарипов, К., & Кулахметова, М.
(2011). ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА ПРОЦЕСС ФОРМИРОВАНИЯ
НАУЧНОГО МИРОВОЗЗРЕНИЯ СТУДЕНТОВ.
Педагогические науки
, (1),
147-151.
20. Избасаров, У., Хушназаров, A., & Хамроев, A. (2020). Лечение
дерматологических и гинекологических заболеваний человека и
животных.
in Library
,
20
(4), 296-299.
21. Mustafakulovich, K. S., & Kurbanovna, S. D. (2023). Effect of Aesthetic
Categories on Human Spirituality.
Best Journal of Innovation in Science, Research
and Development
,
2
(11), 501-503.
22. Kurbanovna, S. D., & Mustafakulovich, K. S. (2022). The Role of Aesthetic
Culture in Educational Processes.
Open Access Repository
,
8
(04), 208-210.
23. Vahabov, M. T., Jamolov, L. U., Turgunboev, O., & Suvonova, D. K. (2022). Key
Issues of Development Strategy and Educational Propagation of the New
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
74
Uzbekistan.
CURRENT
RESEARCH
JOURNAL
OF
PHILOLOGICAL
SCIENCES
,
3
(11), 101-109.
24.
Kurbanovna,
S.
D.
(2023).
GO’ZALIK
VA
ULUGVORLIK
KATEGORIYALARINING IJTIMOIY-FALSAFIY TAHLILI.
BARQARORLIK
VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY JURNALI
,
3
(10), 96-98.
25. Suvanova, D. (2023). SOCIO-PHILOSOPHICAL ANALYSIS OF THE
SIGNIFICANCE OF RELIGIOUS VALUES IN THE FORMATION OF
AESTHETIC CULTURE AMONG YOUNG PEOPLE.
Евразийский журнал
медицинских и естественных наук
,
3
(1 Part 1), 108-115.
26. Суванова, Д. К. (2021). СОЦИАЛЬНО-ФИЛОСОФСКИЙ АНАЛИЗ
ФОРМИРОВАНИЯ ЭСТЕТИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ У МОЛОДЕЖИ.
In
История, современное состояние и перспективы инновационного
развития науки
(pp. 86-88).
27. Суванова, Д. К. (2020). ПРОБЛЕМЫ ИССЛЕДОВАНИЯ ИСТОРИЧЕСКОГО
СОЗНАНИЯ МОЛОДЕЖИ. In
Научные исследования: проблемы и
перспективы
(pp. 206-210).
28. Suvanova, D., & Karoboyev, S. (2023). THE SIGNIFICANCE OF RELIGIOUS
VALUES
IN
FORMING
AESTHETIC
CULTURE.
Академические
исследования в современной науке
,
2
(26), 103-108.
29. Kurbanovna, S. D. (2023). YOSHLARDA ESTETIK MADANIYAT
SHAKLLANISHINING
METODOLOGIK
MASALALARI.
FINLAND"
MODERN SCIENTIFIC RESEARCH: TOPICAL ISSUES, ACHIEVEMENTS AND
INNOVATIONS"
,
14
(1).
30. Хушназаров, А., & Давлатов, Р. (2023). Қуён эймериозининг тарқалиши ва
патологоанатомик ташҳиси. Library, 1(1), 15-17.
31. Мухаммадиев, У. И., Хушназаров, А. Х., & Давлатов, Р. Б. (2023).
BIOLOGICAL CHARACTERISTICS OF RABBITS. KEEPING AND FEEDING
TECHNOLOGY.
32. Khushnazarov, A. K., Eshkorayev, A. M., & Davlatov, R. B. (2023).
DEVELOPMENT, EPISOTOLOGY, TREATMENT AND PREVENTIVE
MEASURES OF EMERIOSIS IN RABBITS.
Journal of new century
innovations
,
22
(3), 65-71.
33. Хушназаров, А., Эшкораев, А., Ахмадалиев, Т., & Давлатов, Р. (2023).
Эпизоотологические диагностические и профелактические данные эймериоз
кроликов. in Library, 1(1), 1068-1080.
34. Ахмадалиев, Н. Т., Хушназаров, А. Х., & Давлатов, Р. Б. (2023). ҚУЁН
ЭЙМЕРОЗИНИНГ ЭПИЗООТОЛОГИЯСИ.
35. Хушназаров, А., & Давлатов, Р. (2023). Распространение и
патологоанатомическая диагностика эмериоза кроликов. in Library, 1(1), 15-
17.
36. Akhmadaliev, N. T., Khushnazarov, A. K., & Davlatov, R. B. (2023).
EPIZOOTOLOGY OF RABBIT EYMEROSIS.
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
75
37. Ergashov, S. I., Khushnazarov, A. X., & Davlatov, R. B. (2023). DRUGS WIDELY
USED IN THE TREATMENT OF EMERIOSIS IN RABBITS. Journal of new
century innovations, 22(3), 58-64.
38. Хушназаров, А. Х., & Давлатов, Р. Б. (2023). HISTORY AND SYSTEMATIC
STATUS OF THE STUDY OF RABBIT EYMEROSIS.
39. Khushnazarov, A. H., Rayimkulov, I. H., Eshkoraev, A. M., & Davlatov, R. B.
(2023).
CHEMIOPROPHYLAXIS
OF
EMERIOZINING
IN
RABBIT.
SCHOLAR
,
1
(2), 56-62.
40. Мухаммадиев, У. И., Хушназарова, М. И., & Давлатов, Р. Б. (2023).
DIAGNOSTICS AND PROPHYLAXIS OF RABBIT PASTEURELLIOS
(LITERATURE ANALYSIS).
41. Хушназаров, А., Райимкулов, И., & Эшқораев, А. (2023). ЗАМОНАВИЙ
КАТАКЛАРДА ҚУЁНЛАРНИ БОҚИШ УСУЛЛАРИ.
Евразийский журнал
медицинских и естественных наук
,
3
(1 Part 2), 52-57.
42. Хушназаров, А. Х., Хушназарова, М. И., & Исоқулова, З. Х. (2023).
Эймериоцид
препаратларни
қуён
эймериозида
қўллаш.
Innovative
Development in Educational Activities
,
2
(1), 138-143.
43. Khushnazarov, A., Rayimkulov, I., & Eshkoraev, A. (2023). METHODS OF
KEEPING RABBITS IN MODERN CAGES.
Eurasian Journal of Medical and
Natural Sciences
,
3
(1 Part 2), 52-57.
44. Khushnazarov, A. K., Khushnazarova, M. I., & Isokulova, Z. K. (2023).
EIMERIOCID DRUGS KUYONG EIMERIOSYS KOLLASH.
Innovative
Development in Educational Activities
,
2
(1), 138-143.
45. Rajabovna, S. O. (2023, December). OLIY O ‘QUV YURTLARIDA TA’LIM
SAMARADORLIGINI
OSHIRISHDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARINING O ‘RNI. In
INTERDISCIPLINE INNOVATION
AND SCIENTIFIC RESEARCH CONFERENCE
(Vol. 2, No. 15, pp. 391-393).
46. Rajabovna, S. O. (2023, December). TALABA YOSHLARNI O ‘QITISHDA
ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARNI QO ‘LLASH. In
INTERDISCIPLINE
INNOVATION AND SCIENTIFIC RESEARCH CONFERENCE
(Vol. 2, No. 15,
pp. 389-390).
47. Sultanova, O., & Sadullayev, S. (2024). APPLICATION OF MODERN
TECHNOLOGIES
IN
EDUCATION
OF
STUDENTS.
Science
and
innovation
,
3
(B2), 431-433.
48. Sultonova, O. (2022). QISHLOQ YOSHLARINING IJTIMOIY-IQTISODIY
AHVOLI VA UNI YAXSHILASH YO’LLARI.
Journal of Integrated Education
and Research
,
1
(2), 127-130.
49. Rajabovna, S. O. (2023). THE PLACE OF THE DIGITAL ECONOMY IN
YOUTH EDUCATION.
Academia Science Repository
,
4
(04), 85-89.
50. Хушназаров, А., & Давлатов, Р. (2022). Пастдарғом ва ургут туманларида
қуён эймериозининг эпизоотик ҳолати. Library, 22(1), 31-32.
51. Хушназаров, А., & Давлатов, Р. (2022). Қуён эймериозини даволашда янги
эймериостатикнинг самарадорлиги. Library, 22(1), 28-29.
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
76
52. Давлатов, Р., & Хушназаров, А. (2022). Epizootology of eimeriosis (coccidiosis)
of rabbits, treatment and preventive measures. Library, 22(4), 15.
53. Хушназаров, А., & Давлатов, Р. Б. (2022). Эффективность вазурила при
лечении эймериоза кролика. in Library, 22(2), 173-174.
54. Davlatov, R. B., & Khushnazarov, A. X. (2022). TREATMENT AND
PREVENTIVE MEASURES OF THE EPISOTOLOGY OF RABBIT
EMERIOSIS. SCIENTIFIC JOURNAL OF AGROBIOTECHNOLOGY AND
VETERINARY MEDICINE, 181-184.
55. Давлатов, Р., & Хушназаров, А. (2022). Эпизотология эймериоза (кокцидоза)
кроликов, лечение и профилактика. in Library, 22(4).
56. Хушназаров, А., & Давлатов, Р. (2022). Эпизототическая ситуация по
эмериозому кролика в пастдаргомском и ургутском районах. in Library, 22(1),
31-32.
57. Хушназаров, А., & Давлатов, Р. (2022). Эффективность нового
эмиериостатического препарата в лечении эймериоза кроликов. in Library,
22(1), 28-29.
58. Khushnazarov, A., & Davlatov, R. B. (2022). Rabbit eimeriozin in treatment
vazuril of the drug efficiency. Library, 22(2), 173-174.
59. Хушназаров, А. Х. (2022). ОБЗОР ЛИТЕРАТУРНЫХ ДАННЫХ ПО
ХИМИОТЕРАПИИ
И
ХИМИОПРОФИЛАКТИКИ
ЭЙМЕРИОЗА
КРОЛИКОВ.
PEDAGOGS jurnali
,
23
(2), 83-86.
60. Худойбердиевич, Х. А., Хушназарова, М. И., & Исоқулова, З. Х. (2022).
ҚУЁН ЭЙМЕРИОЗИНИНГ ТАРҚАЛИШИ, ДИАГНОЗИ, ДАВОЛАШ ВА
ОЛДИНИ ОЛИШ.
RESEARCH AND EDUCATION
,
1
(9), 245-249.
61. Хушназаров, А., Хабибулаев, С. Л., Рахматова, У., Орлова, Г. И., Толибова,
Ф. Т., & Хушназарова, М. И. (2022). Защита кроликоферм от эймериоза.
in
Library
,
22
(2), 5-8.
62. Хушназаров, А., Хабибулаев, С. Л., Рахматова, У., Орлова, Г. И., Толибова,
Ф. Т., & Хушназарова, М. И. (2022). Защита кроликоферм от эймериоза.
in
Library
,
22
(2), 5-8.
63. Khushnazarov, A. X. (2022). OBZOR LITERATURNYX DANNYX PO
KHIMIOTERAPII
I
KHIMIOPROPHYLAKTIKI
EYMEROZA
KROLIKOV.
Journal of PEDAGOGS
,
23
(2), 83-86.
64. Урокова, М., Акрамова, М., & Хушназаров, А. Х. (2021). Эффективные
методы лечения эмериозоза у кроликов.
in Library
,
21
(2), 115-117.
65. Хушназаров, А., Урокова, М., & Курбонова, М. (2021). Защитим кроликов от
эймерий.
in Library
,
21
(1), 44-47.
66. Хушназаров, А. Х., Урокова, М., & Курбонова, М. И. (2021). Quyonlar
eymeriozi va uni oldini olish.
Library
,
21
(2), 126-129.
67. Хушназаров, А., Урокова, М., & Курбонова, М. (2021). Защитим кроликов от
эймерий.
in Library
,
21
(1), 44-47.
67. Хушназаров, А. Х., Урокова, М., & Курбонова, М. И. (2021). Rabbits are
eymeriosis and its prevention.
Library
,
21
(2), 126-129.
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
Volume-53, Issue-2, March -2024
77
69. Urokova, M., Akramova, M., & Khushnazarov, A. X. (2021). Rabbits eimeriozin
of treatment efficient methods.
Library
,
21
(2), 115-117.
70. Урокова, М., Акрамова, М., & Хушназаров, А. Х. (2021). Эффективные
методы лечения эмериозоза у кроликов.
in Library
,
21
(2), 115-117.
71. Хушназаров, А. Х., Урокова, М., & Курбонова, М. И. (2021). Эмериоз
кроликов и его профилактика.
in Library
,
21
(2), 126-129.
72. Khushnazarov, A., Urokova, M., & Kurbonova, M. (2021). Kuyonlarni emeriozdan
asraylik.
Library
,
21
(1), 44-47.
73. Khushnazarov, A., Urokova, M., & Kurbonova, M. (2021). Kuyonlarni emeriozdan
asraylik.
Library
,
21
(1), 44-47.
74. Избасаров, У., Турдиев, А., Дускулов, В., & Хушназаров, А. (2021).
Санитарно-гигиеническая оценка полов в животноводческих помещениях в
условиях жаркого климата.
in Library
,
21
(1), 214-217.
75. Izbasarov, U., Turdiev, A., Duskulov, V., & Khushnazarov, A. (2021). Sanitary
and hygienic assessment of floors in livestock buildings in a hot
climate.
Library
,
21
(1), 214-217.
76. Хушназаров, А., & Муртозаев, Н. (2020). Цистицеркоз билан касалланишни
камайтиришнинг замонавий тамойиллари.
in Library
,
20
(4), 20-21.
77. Izbasarov, U., Xamrayev, A., & O‘G‘LI, X. A. X. (2020). ЛЕЧЕНИЕ
ДЕРМАТОЛОГИЧЕСКИХ И ГИНЕКОЛОГИЧЕСКИХ ЗАБОЛЕВАНИЙ
ЧЕЛОВЕКА И ЖИВОТНЫХ.
ВЕТЕРИНАРИЯ ВА ЧОРВАЧИЛИКНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ: ЗАМОНАВИЙ АМАЛИЁТ ВА
ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР
.
78. Расулов, У., Хушназаров, А., & Камалов, Ф. (2020). Защитим крупный крот
от тейлероизационной болезни.
in Library
,
20
(4), 15-16.
79. Izbasarov, U., Khushnazarov, A., Khamraev, A. K., & Izbasarov, S. U. (2020).
Creation
of
new
domestic
phyto-tissue
preparations
for
veterinary
medicine.
Library
,
20
(4), 296-299.
80. Izbasarov, U., Khushnazarov, A., & Khamroev, A. (2020). Treatment of
dermatological and gynecological diseases of humans and animals.
Library
,
20
(4),
296-299.Избасаров, У., Хушназаров, А., Хамраев, А. Х., & Избасаров, Ш. У.
(2020). Создание новых отечестивенных фито-тканевых препаратов для
ветеринарной медицине.
in Library
,
20
(4), 296-299.
