15
#11 (204) 2024
VETERINARIYA
MEDITSINASI
ЮҚУМЛИ КАСАЛЛИКЛАР
kiritmaslik uchun inkubatsion tuxum va 1 kunlik jo‘jalar-
ni sog‘lom xo‘jaliklardan olish hamda barcha transport va
taralarni muntazam 3-4 foizli formalin bilan dezinfeksiya
qilish hamda oldini olish uchun emlash ishlari o‘z vaqtida
o‘tkazilishi kerak.
Parrandalar infeksion laringotraxeitiga qarshi epizootik
tadbirlarni bajarishda AVIVAK-ILT dan foydalanib, jo‘jalar
hayotining dastlabki kunlaridan boshlash samarali natija be-
radi. Kasallikning oldini olishda muntazam ravishda dezin-
feksiya tadbirlarini olib borish ma`quldir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Ахмедов Б.Н., Ниязов Ф.А., Ашуров С.А.,
«Действие иммуностимулятора кавилона на цыплят». //
Ветеринария-Москва-2001. № 9. С. -22-23.
2. Axmedov B.N. “Jo‘ja o‘stirishning asosiy omillari”. //
Qashqadaryo gazetasi. 27-fevral.-2009.
3. Axmedov B.N., Mavlonov S.I., “Parrandachilik va
qorako‘lchilikda yuqori samaradorlikka erishmoqchimiz”. //
Qashqadaryo gazetasi. 8-yanvar-2010.
4. Axmedov B.N. “Naslli va sog‘lom jo‘jalar olishiga er-
ishish nimalarga bog‘liq”. // Qashqadaryo gazetasi. 6-aprel
2010.
5. Axmedov B.N. “Laringotraxeit qanday kasallik”P //
Qashqadaryo gazetasi. 8-oktabr-2010.
6. Авзалов Р.Х., Гущин П.Я. Влияние геохимические
факторов на физиолого-биохимических статус животных
// Тр. Башкирский ГАУ, 2006.–С.11-12.
7. Jirjis F.E. Immuno histochemical detection of avian
pneumovirus in formalin-fi xed tissues / F.E. Jirjis, S.L. Noll,
D.A. Halvorson [et all.] // J. Vet. Diagn. Invest. – 2001. –V.
13. – P. 13-16.
8. Mc Mullin P. 2004. Infectious Laryngotracheitis.
Pocket Guide Poult Health // Dis. Aziz T. 2010. Infectious
Laryngotracheitis (ILT) targetsbroilers. World Poult. 25:-Р.
17–18.
Mavzuning dolzarbligi:
Kolibakterioz, salmonell yoz
va pasterellyoz hozirgi kunda dolzarb bo‘lib kelayotgan
quyonlarning bakterial kasalliklaridan biri hisoblanadi. Ush-
bu kasalliklar
Enterobacteriaceae
oilasiga mansub bo‘lib,
deyarli bir xil klinik ko‘rishga ega bakterial kasalliklardan
biridir [ 4; С. 28-29., 7; P. 770–830]
Hozirgi kunda quyonchilikni rivojlantirish va aholini
parhezbop, oqsilli ozuqa bilan ta’minlash, qolaversa kam
UO‘K 619.616.98.1.48-053.2.49.091.5.
I.Yu. Sultanova,
v.f.f.d. katta ilmiy xodim,
I.D. Sheraliyeva,
v.f.f.d. katta ilmiy xodim,
A.X. Xushnazarov,
kichik ilmiy xodim,
Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti
QUYONLAR KOLIBAKTERIOZ VA SALMONELLYOZ KASALLIGI
QO‘ZG‘ATUVCHISINI TURDOSH PASTERELLYOZDAN
DIFFERENSIATSIYA QILISH VA DAVOLASH USULLARI
Аннотация
В настоящее время очень трудно отличить смешанный
инфекционный колибактериоз и сальмонеллез от пастереллеза
у кроликов. Наблюдение абортов, а также наличие
бронхопневмонии и поноса (диареи) очень часто вводят в
заблуждение сотрудников и специалистов кролиководческих
хозяйств в виду схожести вышеуказанных явлений. Эти
бактериальные заболевания являются не только инфек-
ционными, но и сходными, родственными, причем даже
возбудители принадлежат к одному семейству, их можно
отличить друг от друга только с помощью бактериологических
исследований. Несмотря на то, что данные заболевания
относятся к одному семейству, дифференцировать их очень
сложно, а методы лечения отличаются друг от друга. В
связи с широким распространением этих заболеваний их
дифференциация и правильное лечение являются одними из
актуальных вопросов.
Summary
Currently, it is very diffi cult to distinguish mixed infectious
colibacillosis and salmonellosis from pasteurellosis in
rabbits. Observation of abortions, as well as the presence of
bronchopneumonia and diarrhea (diarrhea) very often mislead
employees and specialists of rabbit farms due to the similarity
of the above phenomena. These bacterial diseases are not only
infectious, but also similar, related, and even the pathogens belong
to the same family; they can be distinguished from each other only
with the help of bacteriological studies. Despite the fact that these
diseases belong to the same family, it is very diffi cult to diff erentiate
them, and treatment methods diff er from each other. Due to the
wide distribution of these diseases, their diff erentiation and proper
treatment are among the pressing issues.
Kalit so‘zlar:
GPA, GPQ, endo, levin, vismut-sulfi d, qonli agar, qon asosli agar, antibiotikka sezuvchanlik, kolibakterioz, salmonellyoz,
pasterellyoz.
xarajat evaziga ko‘p daromad olish maqsadida O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2020-yil 29-yanvardagi «Chor-
vachilik tarmog‘ini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning
qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi
1
, PQ-4576-sonli
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2017-2021-yillar-
da O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘ri sida»gi PQ-4947-
son Farmoni.
16
#11 (204) 2024
VETERINARIYA
MEDITSINASI
ЮҚУМЛИ КАСАЛЛИКЛАР
qarorini ta’minlash, Oliy Majlisga yo‘llagan Murojaatnoma-
sida “Qishloq xo‘jaligini ilmiy asosda yo‘lga qo‘ymas ekan-
miz, sohada rivojlanish bo‘lmaydi, kambag‘allikni qisqarti-
rish va qishloq aholisi daromadlarini ko‘paytirishda eng tez
natija beradigan omil – bu quyonchilikni rivojlantirishdir”,
deb ta’kidlagan. Shunday ekan, quyonchilikni rivojlantirish
bilan bir qatorda ularning kasalligini o‘rganish, to‘g‘ri tash-
xis va davolash mavzuning dolzarb masalalaridan biridir.
“Quyon go‘shti parhez go‘sht hisoblanib, aholi oziq-ovqa-
ti tarkibida muhim ahamiyatga ega. U qoramol, qo‘y go‘shti-
ga nisbatan yengil hazm bo‘ladi, to‘la qiymatli oqsillarga boy,
xolesterin miqdori kam. Odam organizmi qoramol go‘shtida-
gi 62 % oqsilni o‘zlashtira olsa, quyon go‘shtidan 90 % ga-
cha o‘zlashtiradi. Bundan tashqari, tarkibiy jihatidan (C, B
6
,
B
12
, PP) kabi vitaminlar hamda (fosfor, kobalt, marganes, ftor
va kaliy) mineral moddalariga boy hisoblanadi” [6; S-91., 5;
S-5., 7; 108-109-b., 1; 3-b.]. Hattoki chiqindi mahsulot sifa-
tida quloq tog‘ayi oldingi va orqa oyoqlari, sakrash bo‘g‘ini-
dan kesilgan pastki qismi, dumi yig‘ishtirib olinib, sanoat
yelimi tayyorlanadi [3; 35-36-b.].
Quyonlarning ushbu infeksion kasalliklari asosan aero-
zol yo‘l bilan yuquvchi bakterial kasallik bo‘lib, zoogigie-
nik qoidalarning buzulishi hamda noto‘g‘ri parvarishlash
oqibatida immunitet tanqisligi sababli yuqishi aniqlangan.
Kasalliklarning oldini olish chora-tadbirlari biroz murakkab
bo‘lib, ilmiy asosda tashxis qo‘yish va oldini olish hamda
qarshi kurash, keng ta’sir etuvchi biologik yoki kimyoviy
preparatlarni qo‘llash yordamida kasalliklarni bartaraf etish
mumkin [2; 46-b.].
Mavzuning maqsadi:
Quyonlarning kolibakterioz, sal-
monellyoz, pasterellyoz infeksion kasalliklarning quyon-
chilik fermer xo‘jaliklarida tarqalishi, diff erensial diagnosti-
kasi, to‘g‘ri tashxis qo‘yish va davolash kabi masalalarni hal
etish mavzuning dolzarb maqsadidan biridir.
Tadqiqot obekti va usullari:
Tadqiqotlar Toshkent
viloyatining Quyi Chirchiq tumanida joylashgan quyon-
chilik fermer xo‘jaliklarida olib borildi. Quyonchilik fermer
xo‘jaliklarida zoogigiyenik qoidalarning yaxshi rivojlanishi-
ga qaramasdan ularni chet eldan tashish davomida noto‘g‘ri
transplantatsiya qilinganligi sababli ushbu quyonlarning sal-
monellyoz va pasterellyoz, kolibakterioz bilan aralash hol-
da zararlanishi kuzatildi. Ushbu xo‘jalikdan 4 bosh nobud
bo‘lgan quyon jasadi olib kelindi va laboratoriya vivari-
yasida patalogoanatomik yorib, boks sharoitida zararlangan
patologik organlaridan suyuqlik olib (GPQ) go‘sht peptonli
qaynatmasida ekildi. Olingan namuna ekmalar termostatda
37
o
C da 18 soatga qo‘yildi. Termostatdagi namuna ekmalari
olib boks sharoitida har bir probirkadan 0,01 ml miqdorda
suyuqlik olinib maxsus petri kosachasidagi oldindan tayyor-
langan ozuqa muhitlariga (GPA-go‘sht peptonli agari, Sal-
monella-shigella, qonli agar, endo, vismut-sulfi d, levin) ekib
qo‘zg‘atuvchilar diff erensiatsiya qilindi. Hamda olingan
1-rasm. E.coli ning 2-rasm. E.coli ning GPA da
GPQ da o‘sishi dumaloq yarim shaff of, chiziqli
(3-5 mm diametrli) (1)-S va
(2)-R shakldagi koloniyalari
epizootik qo‘zg‘atuvchilardan (XB) xalqaro birlikda koloni-
yadan namuna olib, qon asosli agarda qayta ekildi. Maqsad
ushbu qo‘zg‘atuvchilarni antibiotikka sezgirligini aniqlash
bilan birgalikda kasalliklarga qarshi to‘g‘ri davolash usulla-
rini olib borishdan iborat.
Tadqiqot natijalari:
Olingan natijalarga ko‘ra, quyon-
larning bakterial kasalliklaridan biri kolibakterioz, salmo-
nellyoz va pasterellyozning aralash holda uchrashi hamda
ularni bakteriologik usullarda aniqlash va to‘g‘ri tashxis
qo‘yish davomida qo‘zg‘atuvchilarni diff erensiatsiya qi-
lish maqsadida turli ozuqa muhitlariga (endo, vismut-sulfi d,
levin) ga ekib, koloniyalaridan ajratilgan qo‘zg‘atuvchilarni
mikroskopik tekshirishlar asosida farqlandi. Kolibakterioz
qo‘zg‘atuvchisi GPQ ozuqa muhitida bir xildagi loyqala-
nish kuzatilib (1-rasm), bulutli cho‘kmaning hosil bo‘lishi
aniqlandi. GPA oziqa muhitida esa dumaloq, yarim shaff of,
chiziqli (3-5 mm diametrli) S - va R - shakldagi koloniyalar
(2-rasm) aniqlandi. Elektiv ozuqa muhitlaridan Endo ozuqa
muhitida to‘q malina-pushti rangli, metalsimon tovlanuvchi
koloniyalar, Levin ozuqa muhitida to‘q binafsha rangdagi
koloniyalar, Vismut-sulfi t agarida 48 soat davomida qo‘ng‘ir
rangdagi koloniyalar E. coli qo‘zg‘atuvchisi ajratildi.
Quyonlar parenximatoz a’zolaridan GPQ ozuqa muhi-
tiga ekilgan ekma termostatdan olib qaralganda, probirkada-
gi muhit bir xildagi loyqalanish, GPA ozuqa muhitida silliq,
kulrang-ko‘kimtir (1-3 mm diametrdagi) koloniyalar, Endo
ozuqa muhitida och pushti rangdagi koloniyalar (3-rasm),
Vismut-sulfi t agarida qora tovlanuvchi koloniyalar (4-rasm),
Levin, Salmonella shigella, agarlarida och rangsiz shaff of
S- va R- shakldagi koloniyalar aniqlandi. Barcha ozuqalar-
dan buyum oynachasiga surtma tayyorlanib, Gramm usulida
bo‘yalgach, mikroskop ostida kuzatilganda, uchlari to‘mtoq
uzunligi 1-2 mkm, eni 0,5 mkm tayoqchasimon bakteriya
S.enteritidis ajratildi.
Raqamlangan probirkalardan keyingi ekmadan ajratilgan
namuna qonli agar va go‘sht peptonli agarlarda namuna olib
surtma qilindi. Hamda termostatga qayta qo‘yilib, 18 soatdan
keyin olingan Petri kosachasidagi koloniyalar S va R (silliq
hamda g‘adir-budur) shakllari ajratildi (5-rasm). Qayta bu-
17
#11 (204) 2024
VETERINARIYA
MEDITSINASI
ЮҚУМЛИ КАСАЛЛИКЛАР
longa ekilgan va termostatga 37
o
C da 18 soatda loyqalangan
namuna olinib, surtma tayyorlanganda, 0,3-1,25 mkm dia-
metrdagi bipolyar, ovoid shakldagi grammanfi y Pasteurella
multocida qo‘zg‘atuvchi ajratildi.
Barcha ajratilgan qo‘zg‘atuvchilarning antibiotiklarga
sezuvchanligini aniqlash maqsadida qon asosli agarda dif-
fuzlash yo‘li bilan surtma tayyorlandi. Tayyor surtma 20-40
daqiqa termostatga qo‘yildi. Olingan ekmalar qayta boks sha-
roitida maxsus antibiotik shimdirilgan disklar petri kosachasi
yuziga 2 sm masofada penstrep, enrofl oksatsilin, telozin, li-
maksin, oksitetrotsiklin, makrolan, ditrim kabi antibiotiklar
o‘rnatildi. Tayyorlangan antibiotikli petri kosachasi qayta
termostatga 18 soatga qo‘yildi. Muddatida olingan ikkinchi
petri kosachasidagi namuna antibiotiklardan enrofl oksatsilin
diametri 25 mm masofani chegaralaganligi ya’ni S.enteriti-
dis qo‘zg‘atuvchisiga sezgir, birinchi petri kosachasidagi
namunada esa oksitetrotsiklin 22 mm masofani chegarala-
ganligi ya’ni E. coli qo‘zg‘atuvchisiga sezgir va uchinchi pet-
ri kosachasidagi namunada penstrep antibiotigi ham 22 mm
kenglik diametrini hosil qilgan bo‘lib, Pasteurella multocida
qo‘zg‘atuvchisiga sezgirligi yuqori ekanligi aniqlandi. Mak-
rolan diametri 12 mm masofani , telozin antibiotigiga o‘sgan
hudud aniqlanmadi, limaksin, makrolan, ditrim 16,15,18 mm
diametrdagi chegara hosil qilganligi aniqlanganligini ino-
batga olib, ushbu preparat bilan davolash tavsiya qilinmadi.
Asosan kolibakteriozda oksitetrotsiklin, salmonellyozda en-
rofl oksatsilin, pasterellyozda penstrep kabi antibiotiklar tav-
siya qilindi.
Xulosa:
1. Quyonlarning kolibakterioz, salmonellyoz,
pasterellyoz kasalliklari alimentar yo‘l bilan yuquvchi in-
feksion kasallik. U tez orada ishtahadan qolish, ich ketish
kabi klinik belg ilar bilan namoyon bo‘lib, quyonchilik fer-
mer xo‘jaliklarida katta iqtisodiy zararning olib kelishi bilan
farqlanadi.
2. Quyonlar bakterial kasalliklariga to‘g‘ri tashxis qo‘-
yish uchun avvalambor bakteriologik tekshirishlar olib bo-
rish shart, chunki ushbu kasalliklarni diff erensiatsiya qilish
juda qiyin bo‘lib, klinik belgilari deyarli bir xil hamda oilasi
bir turga mansub qo‘zg‘atuvchilar hisoblanadi.
3. Ushbu kasalliklarga to‘g‘ri tashxis qo‘yib bo‘lgandan
keyin davolash ishlarini olib borishda antibiotiklarni to‘g‘ri
tanlash va qo‘llash zarur. Buning uchun kolibakteriozga oksi-
tetrotsiklin, salmonellyozga enrofl oksatsilin va pasterell-
yozga penstrep kabi antibiotiklarni qo‘llash maqsadga mu-
vofi qdir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Amanturdiyev G‘.B. “Quyonchilik” fanidan amaliy mash-
g‘ulot. // Toshkent, 2000. 3-b.
2. Лемес Г., Слесарчук С. О лечении телят при смещанной
вс пышки паратиф и геморрагической септицемии. // Ветерина-
рия, 1969.- №9. – С. 46.
3. Mamadov F.K., Xolmatov A.X., Sharipov B.S //“Chor-
vachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishda quyonlarning ahamiyati”
//nomli maqolasi //Tosh DAU O‘zbekiston Respublikasi qishloq va
suv xo‘jaligi vazirligi Toshkent Davlat Agrar Unversiteti-O‘zbekis-
ton Respublikasi qishloq xo‘jaligi sohasi samaradorligini oshirishda
ilmiy-tadqiqot institutlari va oliy ta’lim muassasalarining rolini os-
hirishning dolzarb masalalri// mavzusidagi ilmiy-amaliy konferen-
siya materiallari To‘plami 2-kitob (22-23 fevral 2018 y.) Toshkent,
2018. 35-36. -b.
4. Марям В.Д. “Болезни кроликов и нутрий” // Витебск,
-2007 г. - С. 28-29.
5. Снегов А “Самый полный справочник кроликовода” //
Издателства АСТ. Москва, 2014 г. – С. 5.
6. Сысоев В.С. “Кролиководство” // Москва, 1985 г. – С. 91.
7. Qayumov A.S., Hamraev F.O‘zQXIIChM Navoiy viloyat
“O‘zbekistonda quyonchilikni rivojlantirish va eksportbop mah-
sulotlar ishlab chiqarish” // “O‘zbekiston Respublikasi qishloq
xo‘jaligi sohasi samaradorligini oshirishda ilmiy tadqiqot institutlari
va oliy ta’lim muassasalarining rolini oshirishning dolzarb masalal-
ri” // mavzusidagi ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to‘plami
2-kitob Toshkent, (22-23 fevral 2018y.) 108-109-b.
7. Nolan L.K., Vaylancourt J.-P., Barbieri N. L., Logue K. M.
Colibacillosis D.E. Swayne (Ed.), Poultry Diseases, Wiley Online
Library, Ames, Iowa (2020) – Р. 770–830.
3- rasm. Endo ozuqa
muhitida S.enteritidis-
malina rangli o‘sishi
4-расм. Vismut-sulfi t
agaridaning pushti,
S.enteritidis qora
tovlanuvchi koloniyalar
ko‘rinishi
5-rasm. Qonli agarda Pasteurella multocida qo‘zg‘atuv-
chisining S va R shakldagi ko‘rinishi
