ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
MAY
ANDIJON,2025
514
BOLALARDA BILIM RIVOJLANISHINING KECHIKISHIGA TA’SIR
KO‘RSATADIGAN ATROF-MUHIT OMILLARI
Mukhammadiyev Sobirjon Uchkunjon ugli
Traumatology and Orthopedics, FMIOPH, Fergana, Uzbekistan
mukhammadiyev95@gmail.com
Eminov Ravshanjon Ikromjon Ugli
Faculty and Hospital Surgery Department, FMIOPH, Fergana, Uzbekistan
Annotatsiya:
Ushbu keng qamrovli adabiyotlar tahlili bolalarda kognitiv rivojlanishning
kechikishiga ta’sir etuvchi atrof-muhit omillarini o‘rganadi. Onalarning ovqatlanish odatlari,
to‘yib ovqatlanmaslik holatlari, havo ifloslanishi va og‘ir metallar ta’siri, shuningdek ijtimoiy-
iqtisodiy qiyinchiliklar kabi muhim omillarning bolalar aqliy, xulq-atvor va nutq rivojlanishiga
ta’siri tahlil qilinadi. Epidemiologik tadqiqotlar va tizimli sharhlardan olingan empirik
ma’lumotlar atrof-muhit ta’siri va neyrorivоjlanishning kechikishi o‘rtasidagi murakkab o‘zaro
aloqalarni ko‘rsatadi. Maqola pediatrik aholida uzoq muddatli kognitiv yetishmovchiliklarni
bartaraf etishga qaratilgan erta aralashuv strategiyalari va yaxlit siyosat asoslarining muhim
ahamiyatini yoritib beradi.
Kalit so‘zlar:
bola rivojlanishi, atrof-muhit ta’siri, neyrorivojlanishning kechikishi, ona
ovqatlanishi, ijtimoiy-iqtisodiy omillar
Аннотация:
Данный всесторонний обзор литературы исследует факторы окружающей
среды, способствующие задержке когнитивного развития у детей. Анализируются такие
ключевые элементы, как особенности питания матери, случаи недоедания, воздействие
загрязнителей воздуха и тяжелых металлов, а также социально-экономические проблемы
с точки зрения их влияния на когнитивные, поведенческие и языковые показатели.
Эмпирические данные, полученные в ходе эпидемиологических исследований и
систематических обзоров, подчеркивают сложные взаимодействия между воздействием
факторов окружающей среды и задержками нейроразвития. В статье освещается
критическая важность стратегий раннего вмешательства и комплексных политических
мер, направленных на смягчение долгосрочного когнитивного дефицита у детского
населения.
Ключевые слова:
развитие ребенка, воздействие окружающей среды, задержка нервно-
психического развития, питание матери, социально-экономические факторы
Abstract:
This comprehensive literature review investigates the environmental factors that
contribute to the postponement of cognitive development in children. Essential elements such
as maternal dietary habits, instances of malnutrition, exposure to air pollutants and heavy metal
contaminants, as well as socioeconomic challenges are analyzed concerning their effects on
cognitive, behavioral, and linguistic outcomes. Empirical evidence derived from
epidemiological research and systematic reviews emphasizes the complex interactions between
environmental exposures and delays in neurodevelopment. The article elucidates the critical
significance of early intervention strategies and cohesive policy frameworks aimed at
alleviating enduring cognitive deficits in the pediatric population.
Keywords:
child development, environmental exposure, neurodevelopmental delay, maternal
nutrition, socioeconomic factors
Kirish
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
MAY
ANDIJON,2025
515
Bolalarda aqliy rivojlanishning kechikishi ko‘p qirrali muammo bo‘lib, unga genetik, ekologik
va psixosotsial omillar ta’sir ko‘rsatadi. Mo‘rt X sindromi kabi genetik holatlar global
rivojlanish kechikishining keng tarqalgan irsiy sabablari hisoblanadi, autizm spektri buzilishi
esa ko‘pincha ijtimoiy rivojlanishning kechikishi bilan bog‘liq[1]. Ayniqsa ilk bolalik davrida
boshdan kechirilgan atrof-muhit omillari muhim rol o‘ynaydi. Iqtisodiy beqarorlik, to‘g‘ri
ovqatlanmaslik va surunkali stressga duchor bo‘lish kabi salbiy holatlar miyaning normal
rivojlanishini buzib, rivojlanishning kechikishiga olib keladi[2]. Bundan tashqari, harbiy
mojarolar kabi inqirozlar surunkali stress va ruhiy jarohatlar orqali kognitiv va hissiy
rivojlanishga zarar yetkazib, bu muammolarni yanada kuchaytiradi[3]. Tarbiya uslublari kabi
psixosotsial omillar ham aqliy rivojlanishga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Ijobiy ota-onalik aqli zaif
bolalarda ijtimoiy rivojlanishning yaxshiroq natijalari bilan bog‘liq bo‘lsa, salbiy ota-onalik
yomonroq natijalar bilan bog‘liq[4]. Til rivojlanishining kechikishi, ko‘pincha chala tug‘ilish,
past ijtimoiy-iqtisodiy mavqe va onaning tushkunligi kabi omillar bilan bog‘liq bo‘lib, kognitiv
rivojlanishga to‘sqinlik qiladi[5]. Ushbu kechikishlarni bartaraf etish erta aralashuv va
nazoratni, oilaga yo‘naltirilgan qo‘llab-quvvatlashni va maqsadli ta’lim strategiyalarini o‘z
ichiga olgan keng qamrovli yondashuvni talab qiladi. Markazlashtirilgan parvarish va ta’lim
kabi erta yoshdagi bolalar uchun aralashuvlar, ayniqsa kam ta’minlangan bolalarga sezilarli
foyda keltirishi aniqlangan[2]. Bundan tashqari, tizimli nazorat va moslashtirilgan aralashuvlar,
ayniqsa inqirozga uchragan hududlarda, bolalarning ruhiy salomatligi va rivojlanishiga salbiy
ta’sirni yumshatish uchun juda muhimdir[3]. Bu omillarning murakkab o‘zaro ta’sirini
tushunish aqliy rivojlanishi kechikkan bolalarni qo‘llab-quvvatlashning samarali usullarini
ishlab chiqish uchun zarurdir.
Ovqatlanish va aqliy rivojlanish
Onaning ovqatlanishi va tug‘ilishdan oldingi rivojlanish
Homiladorlik davrida onaning ovqatlanishi bolalarning kognitiv va nutqiy rivojlanishida hal
qiluvchi ahamiyatga ega. Ona ratsionining bola kognitiv qobiliyatiga ta’sirini o‘rganish
bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, to‘liq tarkibli oziq-ovqatlarga boy ratsion
Beyli-III shkalasi bo‘yicha yuqori kognitiv va nutqiy ko‘rsatkichlar bilan bog‘liq, qayta
ishlangan oziq-ovqatlarga boy ratsion esa past ko‘rsatkichlar bilan bog‘liq ekan. Bu onaning
ovqatlanishi GlycA darajasi bilan o‘lchanadigan yallig‘lanish jarayonlariga ta’siri orqali
bolaning rivojlanishiga ta’sir etishi mumkinligini ko‘rsatadi. Tadqiqotda, shuningdek, onaning
ovqatlanishi va bola kognitivligi o‘rtasidagi bog‘liqlik qisman onaning yallig‘lanish jarayonlari
bilan bog‘liqligi aniqlandi. Bu esa ovqatlanish tartiblarining avlod kognitivligini prenatal
dasturlashdagi ahamiyatini ta’kidlaydi [6].
Onaning ovqatlanish ratsionidan tashqari rux, temir, mis kabi muhim mikroelementlarning
yetishmasligi bolalarda kognitiv va harakat ko‘nikmalarining rivojlanishining buzilishi bilan
bog‘liqligi aniqlangan. 7 yoshdan 10 yoshgacha bo‘lgan 430 nafar bola o‘rtasida o‘tkazilgan
tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, rux yetishmovchiligi rivojlanish darajasining pastligi va saralab
ovqatlanish odatlari bilan bog‘liq, mis darajasi esa saralab ovqatlanadiganlarda yuqori bo‘lgan
[7]. Bu sog‘lom rivojlanishni ta’minlashda to‘g‘ri ovqatlanishning muhimligini ko‘rsatadi.
Noto‘g‘ri ovqatlanish va neyrorivojlanish oqibatlari
Bolalikdagi to‘yib ovqatlanmaslik neyrorivojlanish natijalari uchun uzoq muddatli oqibatlarga
olib kelishi aniqlangan. 30 ta tadqiqotning tizimli tahlili to‘yib ovqatlanmaslik neyrorivojlanish,
o‘quv yutuqlari va aqliy qobiliyatlarni pasaytirishi haqida ishonchli dalillarni ko‘rsatdi, ba’zi
tadqiqotlar xulq-atvor muammolari haqida ham ma’lumot berdi [8]. Tahlil xulosasiga ko‘ra,
bolalarning to‘yib ovqatlanmasligining oldini olish va bartaraf etish uzoq muddatli
neyrokognitiv zararlarning oldini olishning eng samarali usuli bo‘lishi mumkin.
Jadval: Bolaning aqliy rivojlanishiga atrof-muhitning ta’siri
Ekologik omil
Aqliy rivojlanishga ta’siri
Manba
Onaning ovqatlanishi
To‘liq ovqatlanish ratsioni bilan yuqori kognitiv va [6]
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
MAY
ANDIJON,2025
516
nutq ko‘rsatkichlari
Noto‘g‘ri ovqatlanish
Neyrorivojlanish va aqliy qobiliyatlarning buzilishi
[8]
Havo ifloslanishi
Kognitiv va harakat ko‘rsatkichlarining pastligi,
neyrorivojlanish buzilishlari
[9,16]
Og‘ir
metallar
bilan
ifloslanish
So‘z boyligining kamayishi va aqliy qobiliyatlarning
pasayishi
[11,16]
Doimiy
organik
ifloslantiruvchi moddalar
Ijtimoiy munosabatlardagi kamchiliklar, kognitiv
ko‘rsatkichlarning pastligi
[13]
Ijtimoiy-iqtisodiy omillar
Atrof-muhit ta’sirining idrokka bo‘lgan ta’siriga
vositachilik qiladi
[11,17]
1-jadvalda ushbu tahlilda aniqlangan asosiy ekologik omillar va ularning bolaning aqliy
rivojlanishiga ta’siri umumlashtirilgan. Jadvalda biologik (masalan, ifloslantiruvchi moddalar,
ovqatlanish) va ijtimoiy (masalan, qashshoqlik) omillar kognitiv va neyroxulq-atvor natijalarini
shakllantirishda qanday bog‘liqligini ko‘rsatadi. Bu ma’lumotlar sog‘liqni saqlash, atrof-muhit
va ijtimoiy siyosatning yaxlit yondashuvini qo‘llab-quvvatlaydi.
Ifloslanish va aqliy rivojlanish
Havo ifloslanishi va neyrorivojlanish buzilishlari
Havo ifloslanishi bolalarning aqliy rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatuvchi muhim ekologik omil
hisoblanadi. Epidemiologik tadqiqotlar havo ifloslanishini autizm spektri buzilishi, diqqat
yetishmovchiligi va giperaktivlik buzilishi hamda shizofreniya kabi neyrorivojlanish
kasalliklari bilan bog‘liqligini aniqlagan [9]. Bu bog‘liqliklar hayvonlar ustida o‘tkazilgan
tajribalar orqali biologik jihatdan asoslanib, mikrogliya faollashuvi, yallig‘lanish va miya
neyrokimyosidagi o‘zgarishlar kabi mexanizmlar bilan tushuntiriladi.
Havo ifloslanishining homiladorlik davrida bolalar neyrorivojlanishiga ta’sirini o‘rganish
bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, havoda qattiq zarrachalar (PM2.5 va PM10)
miqdorining yuqori bo‘lishi 2 yoshli bolalarda kognitiv va harakat ko‘nikmalarining past
darajada shakllanishi bilan bog‘liq [10]. Shuningdek, tadqiqot natijalariga ko‘ra,
homiladorlikning o‘rta va oxirgi davrlaridagi ta’sir ayniqsa zararli bo‘lib, bu davrlar bolaning
rivojlanishida eng zaif va muhim bosqichlar ekanligi aniqlangan.
Og‘ir metallar ifloslanishi va neyroxulq-atvor buzilishlari
Og‘ir metallar, ayniqsa qo‘rg‘oshin bilan ifloslanish, bir qator asab-xulq-atvor buzilishlari bilan
bog‘liq. Chikagodagi 1266 nafar bola ustida o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, qo‘rg‘oshin
bilan ifloslangan muhitga uzoq muddat ta’sirlanish lug‘at boyligining kamayishiga olib keladi.
Bunda qo‘rg‘oshin ifloslanishi qo‘shni hududlardagi qashshoqlikning bolalar kognitiv
rivojlanishiga ta’sirini kuchaytiruvchi omil sifatida namoyon bo‘ladi [11]. 436 nafar maktab
yoshidagi bolalar ustida o‘tkazilgan boshqa bir tadqiqot esa kindik qonidagi qo‘rg‘oshin
miqdori bolalarning intellektual qobiliyatlari va matematik ko‘nikmalari bilan salbiy
bog‘liqlikka ega ekanligini aniqlagan [12].
Doimiy organik ifloslantiruvchi moddalar va kognitiv rivojlanish
Polixlorlangan bifenillar (PCB) va polibromlangan difenillar (PBDE) kabi doimiy organik
ifloslantiruvchi moddalar (POP) ham neyrologik rivojlanish natijalariga ta’sir ko‘rsatishi
aniqlangan. POPlarning homiladorlik davrida ta’sirini o‘rgangan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki,
PBDE47 miqdorining yuqori bo‘lishi ijtimoiy munosabatlardagi kamchiliklarning ko‘payishi
bilan, p,p’-DDE miqdorining yuqori bo‘lishi esa ijtimoiy kamchiliklarning kamayishi bilan
bog‘liq ekan [13]. Shuningdek, tadqiqot PCB180 va PCB187 bilan kognitiv ko‘rsatkichlar
o‘rtasida ijobiy bog‘liqlikni aniqladi. Bu esa ayrim POPlar foydali ta’sir ko‘rsatishi
mumkinligini anglatadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy omillar va ekologik ta’sirlar
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
MAY
ANDIJON,2025
517
Ijtimoiy-iqtisodiy qiyinchiliklar atrof-muhit ta’siri va bolaning aqliy rivojlanishi o‘rtasidagi
bog‘liqlikning muhim omilidir. Kuchli qashshoqlik va atrof-muhitning qo‘rg‘oshin bilan
ifloslanishi ta’sirini o‘rgangan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, noqulay hududlarda uzoq muddat
yashash erta bolalik davrida lug‘at boyligining kamayishiga olib kelgan, qo‘rg‘oshin bilan
ifloslanish esa bu jarayonda vositachi bo‘lgan. Boshqa bir tadqiqot esa qashshoqlik darajasi
yuqori bo‘lgan hududda yashash chaqaloqlik davrida havoning zaharli moddalar bilan
ifloslanishiga ko‘proq duchor qilishini va bu holat 4 yoshda kognitiv qobiliyatlarning pasayishi
bilan bog‘liqligini aniqlagan [11].
Atrof-muhit ta’sirining mexanizmlari
Atrof-muhit omillarining bola aqliy rivojlanishiga ta’sir qilish mexanizmlari murakkab va ko‘p
qirralidir. Yallig‘lanish - onaning ovqatlanishi va atrof-muhit ifloslanishi bolaning
rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadigan asosiy mexanizmlardan biridir. Ona ovqatlanishining bola
kognitiv qobiliyatlariga ta’sirini o‘rganish bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki,
ovqatlanish tartiblari va bola kognitiv qobiliyatlari o‘rtasidagi bog‘liqlik GlycA darajasi bilan
o‘lchanadigan ona organizmidagi yallig‘lanish jarayonlari orqali qisman namoyon bo‘ladi [6].
Neyroyallig‘lanish ham havo ifloslanishining bola rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadigan asosiy
mexanizmdir. Havo ifloslanishining miya rivojlanishiga ta’sirini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki,
ifloslantiruvchi moddalarga ta’sirlanish gematoensefalik to‘siqning buzilishiga olib kelishi
mumkin. Bu esa zaharli zarrachalarning miyaga o‘tishini osonlashtiradi va neyroyallig‘lanishga
hissa qo‘shadi [14]. Bunday yallig‘lanish markaziy asab tizimidagi hujayralarning nobud
bo‘lishiga olib kelishi mumkin va havo ifloslanishiga duchor bo‘lgan bolalarda kuzatiladigan
kognitiv nuqsonlarning ehtimoliy sababidir.
Yechimlar va chora-tadbirlar
Atrof-muhit omillarining bolaning aqliy rivojlanishiga sezilarli ta’sirini hisobga olgan holda, bu
ta’sirlarni yumshatish uchun chora-tadbirlar ko‘rish juda muhimdir. Havo ifloslanishining
homiladorlik davridagi ta’sirini o‘rganish bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, azot
dioksidi va mayda qattiq zarrachalar kabi ifloslantiruvchi moddalarga ta’sirlanishni kamaytirish
bolalarda kognitiv va harakat rivojlanishini yaxshilashi mumkin [15]. Boshqa bir tadqiqot esa
qo‘rg‘oshin va boshqa og‘ir metallarning ta’sirini kamaytirishning ushbu ifloslantiruvchi
moddalar bilan bog‘liq bo‘lgan aqliy nuqsonlarning oldini olishga yordam berishini aniqladi
[12].
Ifloslanishni kamaytirishdan tashqari, onalarning to‘g‘ri ovqatlanishini ta’minlash bola
rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash uchun muhim choralardan biridir. Onaning ovqatlanishining
bola ongiga ta’sirini o‘rganish bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, to‘liq qiymatli
oziq-ovqatlarga boy parhezni targ‘ib qilish kognitiv va nutq natijalarini yaxshilashi mumkin,
qayta ishlangan oziq-ovqatlarni iste’mol qilishni kamaytirish esa onaning yallig‘lanishining
salbiy ta’sirini yumshatishi mumkin [6].
Kelgusi yo‘nalishlar
Bolalarda aqliy rivojlanishning kechikishi bo‘yicha kelajakdagi tadqiqotlar atrof-muhitning
ko‘plab omillari vaqt o‘tishi bilan qanday o‘zaro ta’sir qilishini chuqurroq tushunishga
qaratilishi lozim. Garchi hozirgi tadqiqotlar ovqatlanish, ifloslanish va ijtimoiy sharoitlarning
ta’sirini ta’kidlasa-da, bolalarning homiladorlikdan maktab yoshigacha bo‘lgan kognitiv
o‘sishini kuzatish uchun ko‘proq uzoq muddatli tadqiqotlar zarur. Bu aralashuvlar eng samarali
bo‘ladigan muhim davrlarni aniqlashga yordam beradi.
Yana bir muhim yo‘nalish atrof-muhit ta’siridan kelib chiqqan miya shikastlanishining
dastlabki belgilari yoki rivojlanish kechikishini aniqlash uchun neyrovizualizatsiya va
biomarkerlardan foydalanishdir. Bu vositalar erta tashxis qo‘yish va shaxsga yo‘naltirilgan
davolash usullarini takomillashtirishi mumkin.
Bundan tashqari, tadqiqotchilar yuqori xavfli aholi guruhlariga yo‘naltirilgan aralashuv
dasturlarini o‘rganishlari lozim. Tadqiqotlar uy-joy sifati, maktab muhiti va onalar ta’limini
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
MAY
ANDIJON,2025
518
yaxshilash ekologik xavf omillarining salbiy ta’sirini qanchalik kamaytirishi mumkinligini
baholashi kerak.
Global hamkorlik ham muhim ahamiyatga ega. Ko‘plab tadqiqotlar yuqori daromadli
mamlakatlardan olingan bo‘lib, Markaziy Osiyo va Sahroi Kabirdan janubdagi Afrika kabi
rivojlanayotgan mintaqalardan olingan ma’lumotlar cheklangan. Kelajakdagi tadqiqotlar
madaniy jihatdan mos va samarali jamoat salomatligi strategiyalarini ishlab chiqish uchun turli
xil sharoitlarni qamrab olishi kerak.
Nihoyat, pediatriya, nevrologiya, atrof-muhit salomatligi va ta’limni o‘z ichiga olgan fanlararo
ishlar bola rivojlanishining to‘liq manzarasini yaratishga yordam beradi. Bu hamkorlik
bolalarning ruhiy salomatligini himoya qiladigan va barcha uchun teng rivojlanish
imkoniyatlarini ta’minlaydigan dalillarga asoslangan siyosatni shakllantirishga xizmat qilishi
mumkin.
Xulosa
Oziqlanish va atrof-muhit iflosligi kabi ekologik omillar bolalarning aqliy rivojlanishida hal
qiluvchi ahamiyatga ega. Homiladorlik davrida onaning ovqatlanishi yallig‘lanish jarayonlariga
ta’sir qilish orqali bolaning idrok va nutq rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shuningdek,
muhim mikroelementlar yetishmasligi kognitiv va harakat rivojlanishini izdan chiqarishi
mumkin. Havo iflosligi va og‘ir metallar ta’siri bir qator asab tizimi rivojlanish buzilishlari
bilan bog‘liq bo‘lib, bunda yallig‘lanish va asab tizimidagi yallig‘lanish asosiy mexanizmlar
hisoblanadi. Atrof-muhit ifloslanishini kamaytirish va ovqatlanishni yaxshilashga qaratilgan
chora-tadbirlar bolalarning sog‘lom aqliy rivojlanishini ta’minlash uchun juda muhimdir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati
:
1.
Abjalilovna, M. S. (2024). GIPOKSIYA VA GIPOKSIYAGA MOSLASHUV
MEXANIZMLARI. THE THEORY OF RECENT SCIENTIFIC RESEARCH IN THE FIELD
OF PEDAGOGY, 2(21), 329-332.
2.
Alpersovna, M. Y., & Erkinjon o‘g‘li, L. A. (2025). ALKOGOLLI PANKREATIT:
SABABLARI, BELGILARI VA DAVOLASH USULLARI. ZAMONAVIY TA'LIMDA FAN
VA INNOVATSION TADQIQOTLAR JURNALI, 3(2), 17-22.
3.
Eminov, R. I., & Tuychibekov, S. M. MORTALITY RISK OF NSAID USE IN
CHILDREN.
4.
Gochadze, A. L., & Irgasheva, M. D. (2016). Using clinical interactive games on
lessons in medical colleges. Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук, (5-
6), 26-28.
5.
Ravshan o'g'li, K. S., & Mavlonjon o’g’li, Q. J. (2024). Review Of The Use Of
Tomosynthesis For The Diagnosis Of Injuries And Diseases Of The Musculoskeletal
System. Frontiers in Health Informatics, 13(6).
6.
Sadriddin, P., Akhtam, R., Mahbuba, A., Sherzod, K., Gulnora, R., Orif, N., ... &
Dilshod, D. (2025). Dual-Ligand Liposomes Nano carrier with Cisplatin and Anti-PD-L1
siRNA in Head and Neck Squamous Cell Carcinoma: A Review. Journal of
Nanostructures, 15(1), 292-300.
7.
USING PRP IN THE TREATMENT OF ORTHOPEDIC DISEASES. (2025).
International Journal of Medical Sciences, 5(05), 209-211.
8.
Xamedxuja o‘g‘li, N. E. (2023). Pathogenetic Mechanisms of the Development of
Severe Functional Disorders in Injuries of the Calf-Acorn Joint. SCIENTIFIC JOURNAL OF
APPLIED
AND
MEDICAL
SCIENCES,
2(11),
427–429.
Retrieved
from
https://sciencebox.uz/index.php/amaltibbiyot/article/view/8628
9.
Xamedxuja o‘g‘li, N. E. IMPROVEMENT OF TREATMENT METHODS FOR
CALF-ASIK JOINT INJURIES.
10.
Иргашева,
М.
(2025).
Симуляция
в
клиническом
сестринском
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
MAY
ANDIJON,2025
519
образовании. Общество и инновации, 6(2/S), 107-112.
11.
Латибжонов, А., & Умарова, С. (2023). Технологии искусственного интеллекта в
медицине. in Library, 1(1).
12.
Мирзажонова, C. A., Расулова, М. Т., & Ганижонов, П. Х. ИЗМЕНЕНИЯ
ПРОЦЕССА ГИПОКСИИ ОРГАНИЗМА ПРИ ГЕМИЧЕСКОЙ АНЕМИИ.
13.
Мусаева,
Ю.
А.
(2025).
АЛКОГОЛЛИ
ПАНКРЕАТИТДА
ЛИМФА
ТУГУНЛАРИНИНГ ГИСТОКИМЁВИЙ ЎЗГАРИШЛАРИ. MODERN EDUCATIONAL
SYSTEM AND INNOVATIVE TEACHING SOLUTIONS, 1(7), 29-31.
14.
Туйчибеков, Ш. (2023). Риск смертности при применении НПВС у детей. in
Library, 1(1), 67-71.
15.
Туйчибеков, Ш., & Нишонов, Е. (2024). Морфологические основы практических
рекомендаций по конфокальным морфометрическим показателям повреждений
хвоста. in Library, 2(2), 14-17.
16.
Тўхтаев, Ж. Т., Ботиров, Н. Т., & Нишонов, Э. Х. (2023). Болдир-ошиқ бўғими
шикастланишларини ташхислаш ва даволаш. Zamonaviy tibbiyot jurnali (Журнал
современной медицины), 1(1), 27-39.
17.
Хомидчонова,
Ш.
Х.
(2022).
АНТИОКСИДАНТНАЯ
АКТИВНОСТЬ
ОТДЕЛЬНЫХ КОМПОНЕНТОВ БАД “Buyrak-shifo”. Scientific Impulse, 1(4), 941-948.
18.
Хомидчонова, Ш. Х., & Абдулхакимов, А. Р. (2023). Морфофункциональные
аспекты влияния стресса на ткани прямой кишки у крыс. yangi o ‘zbekiston, yangi
tadqiqotlar jurnali, 1(1), 156-157.
19.
Хомидчонова, Ш. Х., & Мирзажонова, С. А. (2023). Основные Методы
Определения Состава Тела. Miasto Przyszłości, 36, 181-185.
