№ 1 (2012)

Тадқиқог обьектлари: Жанубий Оролбўйи табиий ва ангроноген ландшафтлари тўғриканотлилари.
Ишнинг мақсади: Жанубий Оролбўйи тўғриқанотли ҳашаротлари фаунаси, экологияси, ландшафтлар бўйича таксимланишини ўрганиш ва зарарли турларга карши курашнинг экологии безарар усулларини ишлаб чиқиш.
Тадқиқот усуллари: Ишда энтомологик, экологик, ўсимликларни ҳимоя қилиш ва математик-статистик усуллардан фойдаланилган.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Диссертация ишида Жанубий Оролбўйи ҳудуди тўғриканотлилари фаунаси илк бор тўла таҳлил қилинди ва 7 оила 50 авлодга мансуб 75 тур аниқланди, улардан чигирткаларнинг 1 тури Ўрта Осиё фаунаси учун, ва 1 кенжа тури Узбекистан фаунаси учун, 4 авлод ва 17 тур ўрганилаётган ҳудуд фаунаси учун илк бор кайд қилинди. Тўғриканотлилар фаунасининг ландшафтлар бўйлаб шаклланиши ва турли агроценозларда таркалиши ўрганилди. Шунингдек, “Green guard sc premium” микробиологик препаратини биринчи бор осиё ва воҳа чигирткаларига нисбатан таъсирчанлиги ва биологик самарадорлиги аниқланди.
Амалий ахамияти: Тўғриқанотлилар фаунасини ландшафтлар бўйлаб таксимланишини ўрганиш зарарли турларга карши кураш чораларини такомиллаштиришда экологик ва иктисодий ахамиятга эга.
Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: Турлар таркиби ва уларнинг агроценозларда таксимланишини ўрганиш, зарарли турларга қарши кураш технологиясини такомиллаштиришда қўлланилади. “Green guard sc premium” микробиологик препарата “Узбекистан Республикаси қишлоқ хўжалигида ишлатиш учун рухсат этилган пестицидлар ва агрохимикатлар рўйхати”га киритиш учун тавсия килинди.
Қўлланиш сохаси: Экология, табиатни мухофаза килиш, таълим, илмий тадқикотлар, қишлок ҳўжалиги.

Тадқиқот объектлари: окимчали аппаратларнинг чўкиндиларни узатувчи напорли тизимлари.
Ишнннг мақсади: Дарё чўкиндиларининг тескари нишабликдаги қувурлардаги транспортами тадқиқоти ва сув ҳавзаларида чўкиб қолган чўкиндиларнинг гидротранспорта бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш.
Тадқиқот усули: Ишни бажаришда суюқлик оқимининг напорли қувурлардаги ҳаракати назарияси, суюқлик тешик ва найчалардан окиб чиқиши қонуниятларидан ва тажриба натижаларини қайта ишлаш учун математик статистика формулаларидан фойдаланилди.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: - напорли тизимларда икки фазали оқим ҳаракати назарияси асосида тескари нишабли кувурларда дарё чўкиндилари ҳаракатининг математик модели ишлаб чиқилди;
- тескари нишабли қувурларда чўкиндиларни узатиш жараёнига оқим энергиясининг таъсири аниқланди;
- тескари нишабли қувурларнинг лойка ўтказиш қобилияти аниқланди;
- сув ҳавзаларини лойқадан тозалаш учун ишлаб чиқилган оқимли инжекторнинг гидравлик параметрлари асосланди. (Патент № FAP 004900);
- тескари нишабликдаги напорли кувурларда чўкиндилар ҳаракатини гидравлик ҳисоблаш методикаси ишлаб чиқилди.
Амалий аҳамияти: -тадқиқот натижаларидан қувурларнинг чўкиндиларни ўтказиш қобилиятини баҳолашда ва ва иқтисодий самарадорлигини оширишда бевосита фойдаланиш мумкин;
- тадкиқот натижалари икки фазали оқимларнинг кувурлардан узатишда янги энергия тежовчи технологияларни ишлаб чиқишда фойдаланиш мумкин;
Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: Ишнинг натижалари “Сувсоз” Унитар корхонасига карашли Бозсув сув олиш иншоати тиндиргичларида, Қарши “Сувоқова” корхонасида сув таъминоти тизимидаги тиндиргичларнинг ишини яхшилаш ва ушбу йўналишда кадрлар тайёрлаш учун ўкув жараёнида фойдаланилди.
Иқтисодий самарадорликга сув ҳавзаларини чўкиндилардан тозалашда энергиянинг тежалиши ҳисобига эришилади.
Қўлланиш сохаси: Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги, лойиҳа ташкилотлари, Сув омборларини эксплуатация қилиш бошқармалари, Насос станциялари бошқармаси, сув таъминоти ва канализация тизимлари, ўкув жараёни.

Тадқиқот объекти: Совет ҳокимиятининг таълим, маданий окартув муассасалари, илм-фан, адабиёт ва санъат соҳасидаги ўтказилган катағонлик сиёсати.
Ишнинг мақсади: XX асрнинг 20-50 йилларида Ўзбекистонда совет ҳокимиятининг қатағонлик сиёсати ва унинг жамиятни маданий ҳаётига кўрсатган таъсири, ўзбек халкини маънавий ҳаётига фожеавий таъсири Ўзбекистон тарихини янги концепцияси асосида атрофлича ўрганиш.
Тадқиқот усуллари: тарихийлик, тарихий-генетик, тарихий маълумотларни тизимлаштириш ва умумлаштириш, тарихий қиёсий таҳлил, ретроспектив.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Илк маротаба XX асрда совет қатағон сиёсатининг Ўзбекистон маданий ҳаётига таъсирини олдин ўрганилмаган материаллар ва манбалар асосида комплекс ўрганишга ҳаракат қилинди. Ишда ягона концептуал тизими асосида турли характерли ва масшабдаги материаллар жалб қилинган. Ўрганилаётган муаммо доирасидаги илмий ишларнинг тадрижи ва характери кўрсатилган.
Амалий ахамияти: Диссертация ишининг натижалари советларнинг Ўзбекистондаги қатағонлик сиёсати тарихини ўрганишда ва Ўзбекистон тарихига оид янги ишларга янги материал сифатида хизмат қилади. Диссертация мазмуни хулосаси ва таклифлари Ўзбекистон тарихига оид маърузалар ўтказишда, тарих факультета магистрантларига махсус курс сифатида ва Ўзбекистон тарихига оид музейларга экспонатларни ташкил этишда фойдаланиш мумкин.
Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: Диссертация маълумотлари 39 дан ортик илмий ишларда, шу жумладан, илмий монография, тўртта дарслик ва ўкув услубий қўлланма, 34 илмий макола, илмий анжуманлар тезисларида ўз аксини топган.
Қўлланилиш (фойдаланиш) сохаси: Ўзбекистон тарихига оид янги фундаментал ишларни яратишда, дарсликлар, ўкув қўлланмалар тузишда, Ўзбекистон тарихига оид асосий ва махсус курсларни ўқитишда, тарихчи, шарқшунос, сиёсатшунос ва маданиятшуносларга фойдали ҳолат ҳисобланади.

Тадқиқот объектлари: турли ёш гуруҳлари ва этологик типлардаги тоза зотли сур рангли қоракўл кўйлари ва қўзилари.
Ишнинг мақсади: яйлов шароитида боқиладиган турли этологик типдаги сур рангли қоракўл кўйларининг маҳсулдорлик ва интерьер хусусиятларини ўрганиш.
Тадқиқот усуллари: зоотехник, этологик, биологик, статистик.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: яйлов шароитида биринчи бор турли этологик типдаги сур рангли коракўл кўйларининг маҳсулдорлик ва интерьер хусусиятларининг ўхшашлик ва тафовутланиш хусусиятлари ўрганилди. Биринчи типдаги кўйлар ва улар авлодларининг яйлов озуқаларидан фойдаланиш ва уларни ўзлаштириш, маҳсулдорлик, интерьер хусусиятлари, ўсиш ва ривожланиш кўрсаткичлари бўйича афзалликлари илмий асосланди. Тадқиқотларда мазкур типдаги қўйлар 2 ва 3 типдаги қўйлардан пуштдорлиги бўйича 5-10%, озуқавий фаоллиги бўйича 5,7-12,0%, суткалик сут маҳсулдорлиги бўйича 40-115 г, жун махсулдорлиги бўйича 8,7-16,4% га устун бўлиб, улар кони эритроцитлар, лейкоцитлар, гемоглобин ва умумий оқсил билан қўпроқ туйинганлиги аниқландики бу улар организмида оксидланиш-тиклаш жараёнларнинг фаол кечишидан далолат беради.
Амалий ахамияти: селекцион ишларни олиб боришда қоракўл қўйларини этологик дифференциациялаш яйлов озукаларидан яхши фойдаланиш ва тўйимли моддалардан самарали ўзлаштириш ҳисобига гўшт, жун ва сут маҳсулдорлигини кўпайтириш, рентабеллик даражасини 7,4-8,5% га ошириш имконини беради.
Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадқикот натижаларини барча қоракўлчилик хўжаликларида самарали жорий этиш мумкин. Ҳозирги кунда улар Навоий вилоятининг «Истиқлол» (собиқ Ф. Хўжаев номли) қоракўлчилик хўжалигида кенг жорий этилган бўлиб, хар 1 бош қўйдан 1476,2-2301,7 сўм қўшимча даромад олишни таъминлаб келмокда.
Қўлланиш сохаси: Ўзбекистон республикаси қишлоқ хўжалигининг қоракўлчилик тармоғи.

Тадқиқот объект: Навоий вилояти Конимех туманида истикомат қилувчи қорақалпоқлар оғзаки сўзлашув тили ва у бўйича тўпланган диалектологии материаллар тадқиқотнинг асосий объектидир.
Ишнинг мақсади: Тадкикотнинг асосий мақсади Конимех қоракалпоқлари сўзлашув тилидаги диалектизмларнинг фонетик, лексик, грамматик хусусиятларининг ўзига хос белгиларини очиб бериш, уларни қоракалпоқ адабий тилига ва унинг шимолий ва жанубий диалектлари материалларига киёслаш.
Тадқиқот методлари: Ишда қиёсий-тавсифий, тарихий-киёсий, синхрон-диахрон тахдил, статистик методлар кўлланилди.
Олинган натижалар ва уларнинг илмий янгилиги: Қорақалпоғистон Республикасидан ташкарида - Навоий вилояти Конимех туманида яшовчи қоракалпоқ миллати вакиллари сўзлашув тили ўрганилди. Ҳудуддан тўпланган тил материаллари корақалпоқ адабий тили, тилимизнинг шимолий ва жанубий диалектлари, шевалари билан қиёсланди. Конимех қорақалпоклари шеваси алохида шевалардан бири эканлиги, унинг фонетик, лексик, грамматик хусусиятлари илмий асосда тахлил килинди.
Амалий аҳамияти: Ишда илк бор Конимех тумани қорақалпоклари оғзаки сўзлашув тили диалектизмлари лисоний тахлил килинди. Олинган илмий хулосалар Конимех шеваси материалларини Қорақалпоқ адабий тилига, унинг шимолий ва жанубий диалектларига фонетик, лексик, грамматик жихатдан киёслаш натижаларига асосланди. Унинг амалий ахамияти шундаки, олинган натижалар шева вакилларининг она тили сифатида юзага келган диалектизмларнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши жараёнларини намоён қилишга, қорақалпоқ тили тарихи, диалектологияси фанлари бўйича маъруза, амалий машгулот, семинар дарсларини ташкил қилишга, мазкур фанлар бўйича дарсликлар яратиш, диалектологик лугатлар тузиш, битирув ишлари, магистрлик диссертациялар ёзишда ёрдам беради.
Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: Диссертация материаллари умум-таълим мактаблари, ўрта махсус ва олий ўқув юртлари ўқувчи ва талабаларига она тилини ўргатишда, нутқ маданияти муаммоларини ҳал қилишда фойда бериши мумкин. Бу маориф ва маданият сохасида иқтисодий ва маънавий самара беради.
Қўлланиш соҳаси: Тюркология, коракалпоқ филологияси, қорақалпоқ тили тарихи, диалектология сохаларида кўлланилади. Олий ва ўрта-махсус ўкув юртларида, умумтаълим мактабларида қоракалпоқ тилини ўқитишда фойдаланиш мумкин.