Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
450
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
TALABALIK DAVRIDA IJTIMOIY INTELLEKT SHAKLLANISHINING
PEDAGOGIK SHART-SHAROITLARI
M.H. Hakimova
Nizomiy nomidagi TDPU magistri
ANNOTATION
In the article, the role of the social environment in the formation of social
intelligence in the student period, the pedagogical and psychological importance of
which determines their position in the acquisition of knowledge and in the society
and expressed opinions about it.
ABSTRACT
В статье рассматриваются роль социальной среды в формировании
социального интеллекта в студенческом возрасте, педагогическое и
психологическое значение, определяющее их место в приобретении знаний и в
обществе.
Shaxs kamoloti asosini u yashab turgan ijtimoiy muhit va tarbiya belgilaydi.
Muhit – shaxs hayot kechirish va yashash sharoitidagi tevarak–atrof, kishilar,
oila, mahalla, mehnat faoliyatini yuritishdagi jamoa va shu kabilar. Shaxs ijtimoiy
munosabatlar jarayonida shakillanadi. Chunki ta‟lim jarayonida bolalarga jamiyatda
birga yashash bilan bog‟liq bo‟lgan holat va hodisalar o‟rgatiladi. Bu jarayonda
o‟quvchi jamiyatga kirishadi va u bilan o‟zaro munosabatda bo‟ladi. Ular ma‟lum
ijtimoiy tajriba (bilim, qadriyat, axloqiy qoida, ko‟rsatma) orttiradilar, ya‟ni
ijtimoiylashadilar. Ijtimoiylashuv uzoq davom etadigan murakkab jarayon. Chunki
har qanday jamiyat rivojlanish jarayonida ijtimoiy va axloqiy qadriyatlar, idealar,
axloqiy me‟yorlar va qoidalar tizimini ishlab chiqadi, har bir bola yuqoridagi
qoidalarni qabul qilib, o‟rganib mazkur jamiyatda yashash, uning a‟zosi bo‟lish
imkoniyatiga ega bo‟ladi. Buning uchun jamiyat u yoki bu shaklda shaxsga maqsadga
muvofiq ta‟sir etadi. Bu ta‟sir ta‟lim vositasida amalga oshadi. Ikkinchi tomondan,
shaxsning shakllanishiga turli g‟oyalar, ijtimoiy muhit ta‟sir ko‟rsatadi.
Insondagi aql, ongning rivojlanib borishi natijasida tabiat va jamiyatdagi
hodisa va jaraѐnlar kechishini o„rganishga, ularni imkon bo„lganda boshqarishga
bo„lgan qiziqish, intilish hamma vaqt ham dolzarb muammo bo„lib kelgan. Eng
asosiysi bular masofa ham, irq ham, millat ham tanlamaydi.
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
451
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
Aql – inson miyasining dunyoni aks ettirish va shaxsning voqelikka bo„lgan
munosabatlarini boshqarib turadigan faolyati.
Ong – kishining fikrlash qobiliyati yoki insonning ijtimoiy hayotni tushunishi,
sezishi va unga bo„lgan shaxsiy munosabati, ya‟ni tafakkur markazi bo„lib unda fikr
va ma‟lumotlar jamlanadi va u qalbdagi e‟tiqod asosida dunyoqarashni shakllantiradi.
Ilm – o„qish, o„rganish hamda hayotiy tajriba asosida bilim, ko„nikma va malakalar
majmui.
Bilim – odamlarning predmetlar va jamiyatni bilish mahsuli, tabiat, jamiyat va
tafakkurning
qonuniyatlari
to„g„risidagi
ilmiy
tushunchalarning
yaxlit
tizimlashtirilgan majmui.
Fikrlash – bu tahlil va sintez qilish, taqqoslash, abstraksiyalash, umumlashtirish
va xulosa qilish singari xayoliy harakatlar orqali amalga oshiriladi.
Xulosa qilish – bu nimanidir tasdiqlash yoki inkor etish orqali, hukm chiqarish
orqali amalga oshiriladi.
Demak, ongli inson paydo bo„libdiki, fikr, g„oya, qarash, mafkura, ta‟limotlar
shakllanib, ular asosida ilm, fan, texnika, texnologiya, ta‟lim, tarbiya tadrijiy
(evolutsion) tarzda rivojlanib kelmoqda va takomillashib boraveradi. Shaxs
shakllanishi real ijtimoiy sharoitlarda amalga oshadi, bunga muvofiq holda individual
iqtidor rivojlanadi. Shaxsda namoyon bo„ladigan umumiy iqtidor va maxsus
qobiliyatlar orasidagi o„zaro munosabatlar shaxs faoliyatida namoyon bo„ladi.
Shaxsda layoqat va texnikalar qanchalik muhim rol o„ynasa, individual qobiliyat va
umumiy iqtidor orasidagi oraliq masofa shunchalik kam yoki ko„p bo„lishi mumkin.
Intellekt
(lotincha intellectus) – bilish, tushunish, idrok etish demakdir. U insonning
aqliy qobiliyati bo„lib, u inson miyasining dunyoni aks ettirish va shaxsning
voqelikka bo„lgan munosabatlarini boshqarib turadigan faoliyati, hayotni, atrof–
muhitni ongda aynan aks ettirish va o„zgartirish, fikrlar, o„qish–o„rganish, dunyoni
bilish va ijtimoiy tajribasini qabul qilish qobiliyati; turli muammolarni hal qilish, bir
qarorga kelish, oqilona ish tutish, voqea–hodisalarni oldindan bilish.
Intellektual madaniyat inson intellektining va uning tuzilmaviy komponentlari
xususiyatlarini va ular haqidagi maxsus bilimni talab qiladi. Bular xotira, e‟tibor,
ijodiy fikrlash, integratsiyalashgan fan sifatidagi intellektologiyaning tashkil
bo„lishidir. Intellektual savodxonlikning zaruriy komponenti bu fikrlash
operatsiyalarining va refleksiv harakatlarning yaxlitligidir.
Dunyoqarash shakllanishining yana bir xususiyati shundan iboratki, xususiy
ko„rinishlardan umumiy ko„rinishlarga, ya‟ni individual xususiyatlardan ijtimoiy
xususiyatlargacha rivojlanib, takomillashib boraveradi va shuning bilan birga u
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
452
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
ijtimoiy munosabatlar bilan chambarchas bog„liq. Dunyoqarash kishilarning yoshi,
hayot tajribasi, intellektual salohiyati, mafkurasi va shu kabilar bilan bog„liq ravishda
rivojlanib takomillashib boradi. Intellekt inson uchun olamning mohiyatini
tushunishga, anglashga yo„naltirilgan faoliyat sifatida intellektual madaniyat negizini
tashkil qiladi. Madaniyat inson yetukligining ifodasi ekan, uning intellektual kamol
topish darajasi aql, idrok, zakovat kabi qobiliyatlar bilan uzviy bog„langan va
ularning yaxlit gavdalanishini aks ettiradi. Intellektual salohiyat insonning ma‟naviy
olami, manfaatlari, ehtiyojlari bilan shartlangan intellekti natijasida namoyon bo„ladi.
Inson intellektining integral strukturasi, jamiyatda namoyon bo„lishi uning
professional faoliyati orqali yuzaga chiqadi.
Intellektual madaniyatning uch elementi, ya‟ni intellektual-pedagogik,
ijtimoiy-huquqiy, ma‟naviy-axloqiy jihatlarini tavsiflash mumkin. Birinchi elementga
fan asoslarini egallash, shuningdek, shaxs intellektual qobiliyati va malakasini
shakllantirish kiritiladi. Ikkinchi jihat intellektual madaniyatning ijtimoiy-huquqiy
omillar, uchinchisi esa uzluksiz ta‟lim ob‟ekti va sub‟ekti o„rtasidagi dialektik
aloqadorlikdan tashkil topuvchi intellektual faoliyatda milliy va umuminsoniy
omillarning o„rnidir.
Intellekt asosini dunyoviy bilimlar majmuasi tashkil qiladi, ular o„rtasidagi
aloqa dialektik jarayon tarzida amal qiladi: bilimlar, bir tomondan, bilish faoliyati
natijalari bo„lsa, boshqa tomondan, inson faoliyatining o„ziga xos ko„rinishi sanaladi.
Intellekt bilish va har qanday faoliyatning samaradorligini ta‟minlovchi, boshqalarga
asos bo„luvchi umumiy qobiliyat hamdir. U individning sezgi, idrok, xotira, tasavvur,
tafakkur, xayoldan iborat bilish qobiliyati tizimidir. Ta‟kidlash lozimki, intellekt
muayyan ijtimoiy muammolarni inson aqli yordamida samarali va aniq hal etish
imkoniyatidir.
Aqliy qobiliyatning umumiy ifodasi sifatidagi intellekt tushunchasi fuqarolik
jamiyati talablariga moslasha oluvchan xulq-atvorning yaxlit tavsifi tarzida ham
qo„llaniladi.
REFERENCES
1.
Nishanova Z.T. va b. Rivojlanish va pedagogik psixologiya. -T. O‟zbekiston
faylasuflari milliy jamiyati. -515 b
2.
Siddixov I. B. shaxs intellektual madaniyat tizimida intellektual y ma'naviyat
nisbati / / Imom Buxoriy saboqlari. Axborot-ma'rifat, ilmiy-adabiy jurnallar. - -
Samarqand, 2016. - № 3. - Bi.87-90.(09.00.00; № 9)
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
453
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
3.
Tojiboyeva X. O‟quvchi-yoshlar ijtimoiy faolligini oshirishning pedagogik
tizimi.Ped. fanlari bo„yicha falsafa doktori (phd) diss. avtoref. – T.: O‟zPFITI, 2018.
4.
Quronov M.Q. Qurboniyazova Z.Q. Ijtimoiy pedagogika. T.: 2003
5.
ALIMOVA, G.
(2020).
KICHIK
MAKTAB
YOSHIDA
O‟QUVCHI
SHAXSINING
PSIXOLOGIKPEDAGOGIK
RIVOJLANISH
XUSUSIYATLARI.
Pedagogik mahorat
, 103-107.
6.
Alimova, G., & Alimova, A. (2020). SOCIO-ECONOMIC CONDITIONS FOR
EFFECTIVE ENTREPRENEURIAL ACTIVITY.
ІМПЕРАТИВ СОЦІАЛЬНОГО
ПАРТНЕРСТВА
В
ОСВІТНЬО-НАУКОВОМУ
ПРОСТОРІ:
ЄВРОІНТЕГРАЦІЙНІ ТА РЕГІОНАЛЬНІ ВИКЛИКИ СЬОГОДЕННЯ
, 246-250.
7.
Jalilova, S. X. (2020). SHAXS ISTE‟MOLCHILIK XULQINING PSIXOLOGIK
XUSUSIYATLARI.
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY
AXBOROTLARI ILMIY-NAZARIY JURNALI
, 240-244.
8.
Taskarayevna, N. Z. (2020). Maktabgacha yosh davridagi bolalarda milliy
xususiyatlarni shakllantirish yo‟llari.
Oriental Art and Culture
, (II), 79-85.
9.
Nishanova, Z. T. (2020). Ommaviy axborot vositalari xodimlarining shaxs milliy
tarbiyasi oldidagi vazifalari.
Science and Education
,
1
(2), 358-363.
10.
Нишанова, Х. В. (2019). Развитие интеллектуальных способностей у
студентов вузов.
Наука и образование сегодня
, (6-2 (41)), 58-59.
11.
Нишанова, З. Т., & Худоѐрова, М. (2017). ПРЕДОСТАВЛЕНИЕ
НАДЛЕЖАЩЕЙ ИНДИВИДУАЛИЗИРОВАННОЙ ПОДДЕРЖКИ ДЕТЯМ С
ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ. In
Сборники конференций НИЦ
Социосфера
(No. 26, pp. 60-62). Vedecko vydavatelske centrum Sociosfera-CZ sro.
12.
Нишанова, З. Т., & Парпиева, Ш. А. (2015). Имконияти чекланган
ўқувчиларни
касб-ҳунарга
йўналтиришнинг
психологик
жиҳатлари.
Современное образование (Узбекистан)
, (12), 69-73.
13.
Kh,
D.
S.
(2021).
PSYCHOLOGICAL
CHARACTERISTICS
OF
FORMATION OF IMPORTANT PROFESSIONAL QUALITIES IN FUTURE
TEACHERS.
INFORMATION TECHNOLOGY IN INDUSTRY
,
9
(3), 910-917.
14.
Jalilova, S. X., & Mirzayeva, U. B. (2021). Psychological Characteristics of the
Formation of Professional Motives in Adolescents.
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF
SOCIAL SCIENCES AND HISTORY
,
2
(10), 108-110.
15.
Xalikova, S. T. (2022). ТАЛАБАЛАРДА АҚЛИЙ ТАРАҚҚИЁТ ВА
ИНТЕЛЛЕКТ
МУАММОЛАРИНИ
ЎРГАНИШ.
ГЛОБАЛ
ДУНЁДА
ПСИХОЛОГИЯ ФАНИ: НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТ, ЧАҚИРУВЛАР ВА
ИСТИҚБОЛЛАР
, 86-88.
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
454
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
16.
Алимова, Г. (2021). ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ДЕТСКО-
РОДИТЕЛЬСКИХ ОТНОШЕНИИ.
ЧЕЛОВЕЧЕСКИЙ ФАКТОР
, 43-48.
17.
ALIMOVA, G.,
&
ALIMOV, A.
(2021).
PSIXOLOG
SHAXSIDA
REFLEKSIV
MADANIYAT
RIVOJLANISHINING
PSIXOLOGIK
OMILLARI.
PEDAGOGIK MAHORAT
, 58-61.
18.
Қаршиева, Д. С., & Расулова, З. (2021). ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТДА
БОЛАЛАР
АГРЕССИВ
ХУЛҚ
АТВОРИНИ
БОШҚАРИШНИНГ
ПСИХОЛОГИК
МЕХАНИЗМЛАРИ.
Academic
research
in
educational
sciences
,
2
(4), 1723-1734.
19.
Qarshiyeva, D. S. (2021). PEDAGOGIK JARAYONDA STRESS VA
AGRESSIV
XULQ-ATVORNI
BOSHQARISH
PSIXOKORREKSIYASI.
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
ILMIY AXBOROTLARI ILMIY-NAZARIY JURNALI
, 115-123.
20.
Kharshieva, D.,
&
Atabaeva, N.
(2021).
STRESS
AND
ALTRUISM.
ВЕСТНИК ИНТЕГРАТИВНОЙ ПСИХОЛОГИИ
, 90-92.
21.
Қаршиева, Д. С.
(2020).
КАСБИЙ
СТРЕСС
ВА
УНИНГ
ДЕТЕРМИНАНТЛАРИ.
“PSIXOLOGIYA” ILMIY JURNAL
, 59-63.
22.
Mukhsinov, S. N. (2021). Improvement to the means and methods of developing
special physical preparation of young handball players as well as controling the level
of preparation.
Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal
,
2021
(06),
143-152.
23.
ХОЛМУРОДОВ, Л. (2021). Мактабгача ѐшдаги болаларнинг жисмоний
сифатларини ривожлантириш.
Фан-Cпортга
, (1), 46-49.
24.
Abdurashidovich, S. S. Exercise programs which are devoted to preparing by
technical trainings for gymnastics, their attitudes to motor skills and rhythm-tempo-
structure.
25.
Халмухамедов, Р. Д., Махмудова, М. М., Рахматов, Б. Ш., Маъмурова, Л. К.,
& Эркинова, Н. М. (2021). Методика физической подготовки студенток высших
образовательных учреждений на основе использования комплексов «Узбек
жанг санъати».
Academic research in educational sciences
,
2
(Special Issue 1), 220-
227.
26.
Yarashev, K. D., & Rakhmatov, B. S. (2021). The effectiveness of the formation
during the experiment of the accuracy of the impact on the right and left foot when
exposed to the load on the rotational movement in taekwondo at the age of 15-16
years.
Eurasian Journal of Sport Science
,
1
(2), 124-130.
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
455
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
27.
Ishtayev, J. M., & Gapparov, Z. (2022). Development of explosive ability in
schoolchildren (on the example of 10-11 grades).
Eurasian Journal of Law, Finance
and Applied Sciences
,
2
(2), 56-59.
28.
Эштаев, С. А., Мусаев, Б. Б., Мусаева, А. Р., & Пахрудинова, Н. Ю. (2021).
Степень влияния вариантов чередование видов гимнастического многоборья на
организм юных гимнастов.
Фан-спортга
, 18-20.
29.
Сулейманов, М. А. Э. У. (2022). Методы и средства управления процессом
обучения гимнастическим упражнениям на кольцах.
CENTRAL ASIAN
JOURNAL OF THEORETICAL & APPLIED SCIENCES
,
3
(1), 28-36.
30.
Давурбаева, М. Ж.
(2020).
1-4
синф
ўқувчиларининг
жисмоний
тайѐргарлигини ривожлантиришда асосий гимнастика воситаларининг
самарадорлиги.
FAN va JAMIYAT
, 48-51.
31.
Эргашев, Б. Д., & Захритдинов, А. Т. (2020). Общие педагогические методы
физического воспитания.
Наука, образование и культура
, (1 (45)).