“Иқтисодиѐт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 7, сентябрь, 2013 йил
1
Г.Остонақулова
КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШГА ИННОВАЦИОН МАРКЕТИНГ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ
В статье освещены пути использования маркетинговых технологий в
малом бизнесе, способы повышения конкурентоспособности продукции,
средства пользования инновационным маркетингом, а также другие аспекты,
касающиеся деятельности малых предприятий. Особое внимание удалено на
необходимости использования инновационных маркетинговых технологий
каждым субъектом малого бизнеса. Дапо ряд решений и рекомендаций по
ведению маркетинговой деятельности малых предприятий и применению
инноваций в данные процесс.
It highlights ways of using marketing technology in small business, ways to
improve the competitiveness of products, using innovative marketing tools , as well as
other aspects relating to the activities of small businesses. In this article special
emphasis is on the necessity for the use of innovative marketing technologies by each
small business subject. Is given also a number of decisions and recommendations on
conducting marketing activities of small are given.
Калит сўзлар: инновацион маркетинг, концепция, холдинг, корпорация,
имидж.
Бугунги кунда маркетинг тушунчаси бизнеснинг фалсафасига айланиб
улгурди ва у бугунги замон компанияларига истеъмолчилар эҳтиѐжларини
олдиндан кўра билиш ва истеъмолчилар эҳтиѐжларини қондириш имконини
беради. Маркетинг технологияларидан фойдаланиш бу фақат компанияда ишни
ташкил этиш ва уни бошқариш эмас, балки бошқарув жараѐнларига ижодий
ѐндошув ҳамдир.
Бозорда тобора кучайиб бораѐтган рақобат шароитида кичик бизнес
субъектларининг муваффақиятини уларнинг маркетинг фаолияти ва маркетинг
дастурлари самарадорлиги белгилаб беради. Маркетингнинг бугунги кундаги
зарур воситаларини билиш ва уларни амалиѐтга жорий этиш компанияларга
бозорда муваффақиятга эришишига ѐрдам беради. Кичик бизнесдаги маркетинг
фаолиятининг ўзига хос хусусиятларини бозор меҳанизми элементлари, унинг
тамойиллари ва функциялари билан боғлиқ равишда чуқур ўрганмай туриб
иқтисодиѐтни ривожлантириш қийин кечади.
Маркетинг кичик бизнесни бошқаришнинг муҳим асосидир, зеро ундан
кўзланган мақсад истеъмолчилар эҳтиѐжини аниқлаш ва ушбу эҳтиѐжларни
қондириш мақсадида кичик корхона ресурсларини сафарбар этишдан иборат.
Иқтисодиѐтда рақобатни кескинлаштириш йўлида маркетинг концепциясини
ишлаб чиқиш янада муҳим аҳамият касб этиб бормоқда. Тижорат соҳасида
маркетинг иши самарали қўлланилиши туфайли ушбу атама корхонани рақобат
шароитида бошқариш концепцияси сифатида шаклланди[1].
Ҳар бир кичик корхона ўзига хос шарт-шароитларда фаолият олиб боради
ва ўзининг муайян масалаларини ҳал этади ва шундан келиб чиқиб, маркетинг
тизими ҳам унинг қаерда, қайси тармоқда қўлланилишига қараб турлича
“Иқтисодиѐт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 7, сентябрь, 2013 йил
2
кўринишда бўлади. Маркетологлар бозор муҳитида ресурс имкониятлари ва
истеъмолчилар
талабини
мувофиқлаштириш
жараѐнида
иқтисодиѐт
тармоқларининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олишлари кераклигининг
сабабларидан бири мана шунда.
Кичик бизнесда маркетинг технологиялари қўлланилишидаги жиддий
тўсиқ бундай корхоналарнинг молиявий ресурслари чекланганлиги билан
изоҳланади. Йирик ишлаб чиқариш бирлашмаларининг (холдинглар,
корпорациялар), зарар кўриш хавфи мавжудлигини била туриб маркетинг
тадқиқотларига, ҳеч бўлмаганда эксперимент сифатида қўл уришга имконияти
етади. Бунга улар анъанавий технологияларни рад этмаган ҳолда қўл урадилар.
Кичик корхона эса маркетинг учун улкан харажатлар қилишга деярли журъат
қилолмайди. Бироқ, бозорни ўрганиш ѐки тўғридан-тўғри (воситачисиз) савдо
каби маркетинг технологиялари ҳар доим ҳам катта маблағларни талаб
қилавермайди ва кўп ҳолларда бу каби маркетинг тадбирларини корхона ўз
ички ресурслари билан ҳам амалга ошириши мумкин. Яна шуниси ҳам
маълумки, маркетинг ишига эътиборсиз қарашдан кўрилган бевосита зарар кўп
ҳолларда “тежаб қолинган” маблағлардан ошиб кетади[2].
Маркетинг технологиялари турли-туман бўлса-да, улар ягона мақсадни
кўзлайди. Бу мақсад эса корхонанинг ҳамда бозорда намойиш этилаѐтган
маҳсулотнинг рақобатбардошлигини оширишдан иборат. Кичик бизнес
корхоналарига рақобат шароитига самарали мослашиш имконини берувчи энг
юксак инновацион маркетинг технологияларини кўриб чиқайлик[3].
Кичик бизнес корхоналарида, одатда, маркетинг тадқиқотларини
корхонанинг ўзи ўтказади. Бунда иш бошқарувчилар корхонани бошқариш
билан боғлиқ кўпгина вазифаларни бажариб, кичик корхонани ривожлантириш
бўйича маркетинг стратегиясини ишлаб чиқадилар. Қолаверса, тадқиқотлар
корхонанинг
маркетинг
фаолиятига
оид
стратегик
режалаштириш
амалиѐтининг барча босқичларига ҳамроҳликда олиб борилиши керак. Бу
нарса, айниқса, қуйидаги пайтларда кўпроқ долзарб аҳамиятга эга бўлади:
кичик корхона фаолиятини ташкил этиш пайтида, яъни у пайтда бозор
талабини аниқлаш лозим; шунингдек, стратегиянинг амалга оширилишини
назорат қилиш жараѐнида, яъни бу пайтда истеъмолчилар талаби тезда ўзгариб
туради ва ўсиб боради ва бундай шароитда маркетинг иш-фаолиятига
ўзгартиришлар киритишга тўғри келади.
Товар ва хизматлар бозори бўйича маркетинг тадқиқотлари кичик
корхона фаолияти самарадорлигини оширишнинг муҳим мезони ҳисобланади.
Кичик корхонанинг маркетинг бўйича тутган йўли аниқлангач, унинг
стратегиясини яратиш зарурати пайдо бўлади. Ушбу стратегияни ишлаб
чиқишда бозор муҳитига мослашиш ва корхонанинг ѐки корхона
истеъмолчиларга таклиф этмоқчи бўлган у ѐки бу товар ѐки хизматнинг
рақобатда устунлигини таъминлаш эътиборга олинади.
Маркетинг стратегияси орқали, пировардида, корхона қуйидаги
саволларга жавоб олиши керак: қандай товарлар (хизматлар) бозорга олиб
кирилади, улар ассортименти ва нархи қандай бўлади; улар қайси
истеъмолчилар қатламига мўлжалланган ва кейинчалик қайси потенциал
“Иқтисодиѐт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 7, сентябрь, 2013 йил
3
истеъмолчиларни
жалб
қилиш
мумкин;
товарларни
(хизматлар)
режалаштирилган кўламда сотиш учун қандай шарт-шароитлар зарур;
товарларни (хизматларни) етказиб бериш қайси каналлар орқали ва қандай
кўламда ташкил қилинади; савдони рағбатлантириш учун қандай воситалар
билан бозордаги талабга таъсир кўрсатиш мақсадга мувофиқ; товар
сотилганидан кейинги унга хизмат кўрсатиш (агар зарур бўлса) қандай йўлга
қўйилади ва бу ишни ким бажаради; бозор иштирокчилари қандай иқтисодий
натижаларни кутмоқда ва бунинг учун қанча харажат талаб этилади.
I
– ўта муҳим янгиликларни яратиш;
II
– модификацияланган янги илмий ҳажмли маҳсулотларга асосланган янги илмий-
амалий ғояларни жорий этиш;
III
- илмий-амалий ғояларни маҳсулот ва технологияларга мослаштириш;
IV
- модернизацияланган инновацияларни жорий этиш орқали амалдаги маҳсулот ѐки
технологияни такомиллаштириш;
V
- серияли ишлаб чиқариш мақсадида тайѐр инновацион маҳсулотларни ишлаб
чиқаришни ўзлаштириш.
1-расм. Инновацион мультипликатор самарадорлигини
таъминлаш модели
1
.
Кичик корхонанинг маркетинг стратегиясини белгилаб берувчи таклиф
этилган ечим аниқ ва барча маркетинг иши иштирокчиларининг фаолиятига
мувофиқ бўлиши керак. Тизимнинг бирор бўғинидаги нуқсон кўпинча бутун
ишлаб чиқилган стратегиянинг барбод бўлишига олиб келади.
Инновацион иқтисодий ривожланиш шароитида самарали маркетинг
қуроли бу маркетинг коммуникациялари тизими ҳисобланади, унинг
элементларидан бири рекламадир. Кичик корхонанинг реклама кампаниясидан
кўзлаган мақсади потенциал истеъмолчиларда корхона товарлари (хизматлари)
1
Инновацион моделларни ўрганиш асосида муалиф ишланмаси
Амалий
тадқиқотлар
Фундамен-
тал
тадқиқотлар
I
II
III
IV
V
И
нно
вацио
н (
венч
ур) и
н
-
вес
тор
л
ар
И
нно
вацио
н
ф
аол
к
орхо
нал
ар
И
нно
вацио
нн
соҳ
а
И
ж
ти
м
оий
-икти
со
дий с
оҳа
