“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
1
www.iqtisodiyot.uz
Д.С. Қосимова, и.ф.д., проф. ТДИУ,
А.Х. Кўчимов, катта ўқитувчи, ЖПИ
ЎЗБЕКИСТОН ИҚТИСОДИЁТИ РИВОЖИНИНГ ҲОЗИРГИ
БОСҚИЧИДА АВТОЙЎЛ ТАРМОҒИНИНГ РИВОЖЛАНИШИНИ
БОШҚАРИШ
В данной статье оценены основные факторы конкурентоспособности
национальной автодорожной сферы и тенденции их изменений, обоснованы
механизмы рыночных отношений в системе дорожного хозяйства, изучен
зарубежный опыт организации маркетинга автомобильной дорожно-
строительной
техники,
предложена
стратегия
развития
рынка
автомобильной дорожно-строительной техники.
This paper evaluated the main factors of competitiveness of the national road
sector and the trends of their changes, justified mechanisms of market relations in the
road sector, studied foreign experience in automotive marketing organization of road
construction equipment, it proposes a strategy for the development of the automotive
market of road-building equipment.
Калитли сўзлар
:
автомобиль транспорти, йўл жамғармаси, янги
технология, инвестиция дастури, автойўл инфратузилмаси
.
Транспорт тармоғи ва унинг таркибий қисми – денгиз портларига
тўғридан-тўғри чиқиш йўлларидан узоқда жойлашган республикамиз
иқтисодиёти учун стратегик аҳамиятга эга бўлиб, Ўзбекистон маҳсулотининг
халқаро иқтисодий алмашувда рақобатбардошлигини ошириш имконини
берувчи автойўл хўжалиги муҳим инфратузилмавий тармоқлардан бири
ҳисобланади. Транспорт мажмуи автойўл инфратузилмасининг роли ва
аҳамияти автомобиль транспортининг юк ва йўловчиларни ташишда,
мамлакатни ривожлантиришдаги янги босқичнинг ижтимоий муаммоларини
ҳал этишда катта аҳамиятга эгалиги билан белгиланган. Бугунги кунда
автомобиль транспорти ҳозирги вақтда реал иқтисодиёт ва ташқи иқтисодий
фаолиятнинг товар оқимини таъминлаган ҳолда, турмуш сифатини ва инсон
салоҳиятини ошириш учун зарур шароитларни яратади.
Шу билан бирга автомобиль транспорти ва республикамиз қатор халқаро
шартномаларининг ривожланиши автомобиль йўлларининг сифатини янада
ошириш, автотрассалар тармоғини қабул қилинган миллий ва халқаро
стандартларга мувофиқ ривожлантириш билан боғлиқ бўлиб, бу ҳол
ҳукуматнинг
тегишли
дастурий
ҳужжатларида
назарда
тутилган
автомагистралларни реконструкция қилиш, модернизациялаш ва янги
автомобиль йўллари қурилишини белгилаб беради. Ҳар йили автойўл
хўжалигини ривожлантириш учун мамлакат бюджети харажатларининг камида
1,2 фоизини ташкил этувчи катта миқдордаги инвестициялар йўналтирилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти И. Каримов томонидан 2015
йилнинг 16 январида Вазирлар Маҳкамасининг йил якунларига бағишлаб
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
2
www.iqtisodiyot.uz
ўтказилган йиғилишида белгилаб берилган - Ўзбекистоннинг иктисодий
ривожланиш дастуридаги устувор йуналишлардан келиб чиққан ҳолда, 2015
йилда "Ўзавтойўл" акциядорлик компанияси томонидан бир қанча ижобий
ишлар амалга оширилди.
Бажарилган ишлар самараси ўлароқ, мамлакатимизда йўл-транспорт
инфратузилмаси
кундан-кун
тараққий
этиб
бормокда.
Бунда,
Президентимизнинг "2015-2019 йилларда муҳандислик-коммуникация ва йўл-
транспорт инфратузилмасини ривожлантириш ва модернизация қилиш дастури
тўғрисида"ги ПҚ-2313-сонли қарори дастуруламал бўлиб хизмат қилди. Ушбу
қарорни сўзсиз бажариш мақсадида 2015 йил Инвестиция дастури асосида
автомобиль йўлларини қуриш ва реконструкция қилиш чора-тадбирларининг
манзилли рўйхати тасдиқланди[8].
Режага кўра, "Ўзавтойўл" компания тизимидаги корхоналар томонидан
қурилиши белгиланган жами 143,4 км ўзунликдаги умумий фойдаланишдаги
автомобиль йўлларини реконструкция қилиш учун пудратчи корхоналар ва
Республика йўл жамғармаси ўртасида 35 та объект бўйича 580,1 млрд. сўмлик
пудрат шартномалари имзоланди. Ушбу шартномалар бўйича жами 591,1 млрд.
сўм микдоридаги реконструкция ишлари бажарилиб, 149,7 км узунликдаги
автомобиль йўллари тўлиқ реконструкция қилинди. Мазкур кўрсаткич тузилган
шартномавий мажбуриятга нисбатан 102 % ни, 2015 йилга нисбатан 136% ни
ташқил этди. [1]
Ўз навбатида, йўл корхоналари томонидан ўтган йил давомида 168,6
млрд. сўмлик капитал таъмирлаш ишлари бажарилди, ҳамда 68 км узунликдаги
йўл капитал таъмирланди ва белгиланган режа 102,2% га бажарилишига
эришилди. Шунингдек, 2015 йил давомида 670 км узунликдаги йўлда 112 млрд.
сўмлик ташқи пудрат ишлари бажарилиб, шундан 310 км узунликдаги ички
хўжаликлараро қишлоқ автомобиль йўллари ва 240 км шағар кўчаларида
таъмирлаш ишлари олиб борилди, 120 км узунликдаги намунали уй-жой
массивларига олиб борувчи йўллар қурилди.
Бундан ташқари, 2015 йилда 42676 км узунликдаги умумий
фойдаланишдаги автомобиль йўлларини сақлаш ва жорий таъмирлаш ишлари
учун ажратилган 528,5 млрд. сўмлик маблағлар тўлиқ ўзлаштирилди ва бу
орқали 6500 кмдан ортиқ умумий фойдаланишдаги автомобиль йўллари ҳолати
яхшиланишига эришилди.
Саноат маҳсулотларини ишлаб чиқариш борасида ҳам 2015 йилда бир
қатор ижобий ишлар амалга оширилди. Компания тизимидаги йирик саноат ва
ёрдамчи ишлаб-чиқариш хўжалик корхоналари томонидан 2015 йил давомида
243 млрд. сўмлик, 2014 йилга нисбатан қиёсий нархларда 103,7 % га ортиқ
саноат маҳсулотлари ишлаб чиқарилди. Жумладан, 2015 йил давомида 2 млн.
тн асфальтбетон қоришмаси, 95,4 минг м.куб. темир бетон маҳсулотлари, 2,2
млн. м3 дан купрок йўлбоп инерт материаллар ишлаб чикарилди[1].
Аҳоли бандлигини таъминлаш максадида олиб борилган тизимли
ислохотлар натижасига кўра, 2015 йил давомида компания корхона ва
ташкилотлари томонидан жами 293 та янги иш ўринлари яратилиши
таъминланди ва белгиланган прогноз кўрсаткичи (180 та) 162,8% га
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
3
www.iqtisodiyot.uz
бажарилишига эришилди.
Компания тизимидаги корхоналарнинг моддий-техника базасини
ривожлантириш доирасида 2015 йил давомида 400 тадан ортиқ янги замонавий
техника
тизим корхоналарига
етказиб
берилди.
Жумладан, ушбу
техникаларнинг 362 донаси Республика йўл жамғармаси маблағлари ҳисобидан,
48 донаси корхоналарнинг ўз маблағлари, лизинг ва кредит маблағлари
ҳисобидан харид қилинди[8].
Ўз навбатида, янги технологияларни жорий этиш жараёнида энг аввало
кадрлар малакасини ошириш муҳим аҳамият касб этади. Шундан келиб чиққан
ҳолда, жахон амалиётини ўрганиш ва мутахассисларимизнинг билимини
оширишга алоҳида эътибор қаратилиб, уларнинг Хитой Халқ Республикаси,
Испания, Голландия, Белгия, Италия, Германия, Англия давлатларига
юборилиб, автомобиль йўлларини қуриш ва таъмирлаш сохасидаги илғор иш
услубларини ўрганиб келишгани айниқса қувонарли.
2015 йил якунларини сарҳисоб қиладиган бўлсак, компанияда амалга
оширилаётган ишлар самараси ўларок, салмоқли ютуқ ва натижаларга
эришилганлигини эътироф этиш баробарида, истиқболда кенг кўламли
ислоҳотларни амалга оширишимиз зарурлиги ҳам эътиборга моликдир.
Жорий
йилда
амалга
оширилиши
режалаштирилган
ишларга
тўхталадиган бўлсак, 2016 йил Инвестиция дастурига мувофик республикамиз
бўйича жами 1379,9 млрд. сўмлик маблағлар ўзлаштирилиши кутилмокда.
Жумладан, автомобиль йўлларини қуриш ва реконструкция қилишга - 899,9
млрд.сўм (512,9 км), шаҳар кўчалари ва хўжаликларга кириш автомобиль
йўлларини қуриш ва реконструкция қилиш ишларига - 340 млрд.сўм, ишлаб
чиқариш қувватларини модернизация қилиш ишларига - 40 млрд. сўм.
ажратилади[1].
Умуман, 2016 йилнинг Инвестиция дастурида жами 61 та объект
киритилган бўлиб, шундан янгидан бошланувчи объектлар сони 24 та ни,
ўтувчи объектлар сони 37 та ни ташкил этади.
Қилинган ҳисоб-китобларга мувофиқ 2016 йил давомида режадаги
реконструкция ишларини бажариш бўйича тегишли тадбирлар белгилаб
олинди. Шунингдек, 2016 йилда компания корхоналари томонидан 98 км
узунликдаги умумий фойдаланишдаги автомобиль йўллари капитал
таъмирланиши режалаштирилган. Жорий йилнинг I чорагида 14 км
узунликдаги йўлларда капитал таъмирлаш ишлари якунланади.
Компаниянинг асосий фаолият турларидан бири бўлган умумий
фойдаланишдаги автомобиль йўлларини сақлаш, таъмирлаш ишлари учун 2016
йил давомида 853,6 млрд. сўмлик маблағлар ўзлаштирилиши кутилмоқда.
Жорий йилнинг I чорагида эса сақлаш ва жорий таъмирлаш ишлари учун 169,8
млрд. сўмлик маблағлар йўналтирилиши кутилмокда.
Йўлсозлик сохасидаги барқарор иқтисодий ўсиш анъанаси баробарида
аҳолини иш билан таъминлаш ва уларни ижтимоий қўллаб-кувватлаш
борасидаги эзгу ишларни давом эттириш мақсадида, жорий йилда 180 та янги
иш ўринларини яратиш прогнозлаштирилган. Жорий йилнинг I чорагида 20 та
янги иш ўринлари яратилиши кутилмоқда. Албатта, жорий йилда ҳам янги иш
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
4
www.iqtisodiyot.uz
ўринларини яратиш бўйича белгиланган режани ортиғи билан бажариш мақсад
қилинган. Бу юртимиз аҳолисининг бандлик даражаси кўтарилиши учун
объектив шарт-шароитлар яратилаётганининг ёрқин мисоли бўла олади.
"Ўзавтойўл" компанияси томонидан автомобиль йўллари равонлиги,
харакат хавфсизлиги ва узлуксизлигини таъминлаш мақсадида амалга
оширилаётган ислоҳотларнинг нечоғлик аҳамиятли эканлиги ҳеч биримиз учун
сир эмас. Шуни инобатга олган ҳолда, компаниянинг жорий йилда ўз олдига
қўйган режа ва мақсадлари халқимиз турмуш фаровонлигининг янада
яхшиланишига хизмат қилишига ишончимиз комилдир.
Автойўл хўжалигини ривожлантириш учун давлат томонидан
ажратилаётган йирик миқдордаги сармоялар улардан самарали фойдаланишни
назарда тутади, бу биринчи галда, бутун тармоқни ва унинг алоҳида кичик
тизимларини ривожлантиришнинг бошқарув жиҳатлари билан боғлиқ бўлиб,
машина паркини турли хилдаги замонавий юқори технологик жиҳозлар асосида
янгилаш ҳам шулар жумласидандир.
20
30
40
50
60
70
80
90
1-расм. Йўлларнинг ижтимоий-иқтисодий роли нуқтаи назаридан йўл
тармоғини ривожлантириш тенденцияси [3]
Расмда келтирилган графикдан кўриб турганимиздек, йўл тармоғининг
ҳолатида салбий тенденциялар кузатилмоқда. Йўлларни ривожлантиришнинг
муҳим муаммолари, фикримизча, биринчи галда йўл қопламасини тиклашга
йўналтирилган транспорт сиёсатининг стратегик ва тактик тартиботларини
шакллантириш жараёнлари билан боғлиқ. Йўл тармоғини ривожлантиришнинг
ҳозирги модели, муаллифнинг назарида, ҳудудлар ва хусусий сектор тармоғини
тиклаш имкониятларини қисқартирган ҳолда йўл хўжалиги реновацион
йўналишларининг устунлик қилишини назарда тутади, бу ўз-ўзидан келгусида
мамлакат автомагистралларининг салоҳиятига ва умуман автойўл мажмуининг
ривожланишига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Таъкидлаш лозимки,
амалдаги модель машиналар паркини янгилаш хусусиятини ҳам, маркетинг
тадқиқотларининг тартибот моделларини ҳам белгилаб беради.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
5
www.iqtisodiyot.uz
Янги автомагистраллар қурилиши ҳозирги вақтда кўпроқ халқаро
транспорт коридорларини шакллантириш йўналишида олиб борилмоқда, бу ҳол
йўлларни реконструкция қилиш ва янги йўлларни қуриш учун йўналтирилиши
мумкин бўлган давлат маблағларининг чекланганлиги билан боғлиқ. Шундай
қилиб, йўл тармоғини ривожлантиришнинг ҳозирги модели ҳудудлар ва
хусусий сектор тармоғини тиклаш имкониятларини қисқартирган ҳолда йўл
хўжалиги реновацион йўналишларининг устунлик қилишини назарда тутади,
бу ўз ўзидан келгусида мамлакат автомагистралларининг салоҳиятига ва
умуман автойўл мажмуининг ривожланишига салбий таъсир кўрсатиши
мумкин.
жадвал
Жаҳон мамлакатлари йўл хўжалигининг ривожланишига доир қиёсий
маълумотлар [5]
Кўрсаткич
АҚШ Канада Франция Финляндия
Россия
Ўзбекистон
1
2
3
4
5
6
7
Автойўллар
билан
таъминланганлик,
10000 аҳолига км
2,2
4,5
1,7
2,0
0,4
1,97*
Автойўллар
тармоғининг зичлиги,
кв.км ҳудудга км
0,67
0,14
0,83
0,31
0,07
0,10*
Молиялаштириш
ҳажми, 1 аҳолига АҚШ
доллари
342
270
293
281
49
5,4*
Манба: маълумотлар асосида муаллиф томонидан ҳисоблаб чиқилган.
Жадвал маълумотлари шуни кўрсатиб турибдики, ҳозирги вақтда
Ўзбекистон йўл хўжалиги ривожланишининг анча юқори кўрсаткичларига эга,
бироқ молиялаштиришнинг нисбатан паст ҳажми келгусида йўл тармоғининг
рақобатбардошлик кўрсаткичларига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Ҳозирги вақтда автомобиль транспорти улушининг пасайиши билан
боғлиқ қатор салбий тенденцияларга эга бўлган ташувлар таркиби
муаммоларини ҳам таъкидлаш лозим. Умумий фойдаланиладиган
автотранспорт юк айланиши ўсиши салбий омилларининг фаоллашуви,
бизнингча, биринчи навбатда, транспорт мажмуини бошқариш даражасининг
пасайиши, унинг фаол ва пассив таркибий қисмлари (транспорт воситалари,
автойўллар ва темир йўли изи, қувурлар)ни шакллантиришга, шунингдек кичик
тармоқларнинг ўзаро алоқалари ва ўзаро боғлиқлиги жараёнларига нисбатан
тизимли ёндашувнинг мавжуд эмаслиги билан боғлиқ бўлиб, бу улар
ривожланишидаги қарама-қаршиликлар, иррационал, айланма ёки асосий
унсурларнинг ўрнини босувчи кичик тизимларнинг шаклланишида намоён
бўлади.
Йўл мажмуининг барча ресурсларидан оптимал тарзда фойдаланиш
зарурати умуммиллий манфаатлар нуқтаи назаридан тармоқ ресурс базасининг
ҳолатини тадқиқ этишни талаб қилади. Биз ўтказган тадқиқот нуқтаи назаридан
йўл хўжалиги асосий ишлаб чиқариш фондлари ҳолатининг даражасини
кўрсатиш лозим.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
6
www.iqtisodiyot.uz
Маркетинг тадқиқотлари шуни кўрсатдики, етказиб берувчилар бозори
асосан хорижий етказиб берувчилар ҳисобидан шаклланади. Ушбу тенденция
келгусида ҳам долзарблигини сақлаб қолади, чунки республикамизда йўл
техникасини ишлаб чиқариш ҳажми ғоят чекланган.
Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, ҳозирга келиб миқдор ва қиймат
мезонларига кўра ажратиладиган етказиб берувчиларнинг асосий сегментлари
шаклланди. Етказиб бериладиган техниканинг сони бўйича Россия корхоналари
бозорнинг тахминан 28 фоизини, Германия корхоналари эса унинг 12 фоизини
эгаллаган. Машиналар ва механизмлар сонининг ярмидан кўпи (58,0 фоизи)
маҳаллий компаниялар - «ТТЗ» ОАЖ (ишлаб чиқарувчи- етказиб берувчи) ва
«Олий Савдо» ХФ (етказиб берувчи-воситачи) томонидан етказиб берилади.
ОАЖ "ТТЗ"
35%
ЁАЖ ВПК "ЧелПром"
12%
Виртген
Интернационал ГмбХ
12%
ОАЖ "Мценский
завод комм-го
машиност-я"
16%
ХФ "Олий савдо"
23%
ЁАЖ "Раскат"
2%
2-расм. Етказиб берилган техниканинг сони бўйича
етказиб берувчилар таркиби [7]
Ҳозирги етказиб берувчиларнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки,
уларни сегментлаш машиналар ва механизмларнинг тор мақсадли
йўналтирилиши асосида амалга оширилади. Бунда бир техниканинг базавий
нархлари кам ўзгариб туради. Нарх-наво омили хорижий етказиб берувчини
танлаш учун асосий мезон бўлиб қолмоқда.
Йўл машиналари ва механизмларини етказиб бериш таҳлили шуни
кўрсатдики, етказиб берувчилар жаҳон бозорининг ҳозирги тенденциялари
алмаштириладиган техникани етказиб бериш қийматининг ўсишида (бир йилда
5-7 фоиз), техникадан фойдаланувчилар инсон омили аҳамиятининг ортишида,
камроқ сармоя талаб қилувчи, лекин турли йўл шароитларида фойдаланишнинг
кенг имкониятларига эга бўлган кичик йўл техникасини ишлаб чиқаришнинг
жадаллашувида намоён бўлади.
Тадқиқотларнинг кўрсатишича, хорижий йўл-қурилиш техникаси
бозорлари ҳар хил бўлиб, улар фойдаланилган техника бозорларини, ижара ва
лизингни ўз ичига олади[5]. Ўзбекистонда умумий фойдаланиладиган йўлларни
қуриш ва реконструкция қилишда асосан янги техника бозори ва қисман лизинг
имкониятларидан фойдаланилади. Импорт қилинган техниканинг (пудрат
ташкилотларининг ҳозирги тўлов қобилияти даражаси учун) юқори қиймати
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
7
www.iqtisodiyot.uz
ижара бозори ривожланмаганлигининг
асосий сабаби ҳисобланади.
Фойдаланилган
техникани
харид
қилиш
кўпинча
ривожланаётган
иқтисодиётлар шароитида анча самарали ҳисобланади (айрим мамлакатларда
барча ускуналарнинг 20 фоизигачаси илгари фойдаланишда бўлган
техниканинг улушига тўғри келади).
Ўзбекистон йўл-қурилиш техникаси бозорида Россия, Германия ва Хитой
техника ишлаб чиқарувчилари асосий рақобатчилар ҳисобланади. «Ўзавтойўл»
ДАК экпертлари ўртасида ўтказилган сўровлар шуни кўрсатдики, Хитой
техникаси таъмирлашга унчалик яроқли эмаслиги ва фойдаланиш муддатининг
узоқ эмаслиги туфайли ҳозирча йўл корхоналарининг эскирган ускуналарини
алмаштириш учун муқобил техника сифатида тан олинмаяпти [7].
Бизнинг фикримизга кўра, йўл хўжалиги даражасида принципиал
жиҳатдан тенг ҳуқуқли, лекин ўз роли ва функцияларига кўра турлича бўлган
шерикларнинг эркин боғланган, мослашувчан, горизонтал ташкил этилган
тармоғи билан тавсифланувчи шакл сифатида ўзаро ҳамкорлик маркетингини
ташкил этишнинг энг оқилона концепцияси ҳисобланади. Бунда бизнес бўйича
шерикларнинг
биргаликдаги
фаолиятини
мувофиқлаштириш
асосида
интерактив ўзаро ҳамкорлик механизми ётади. Тартибот нуқтаи назаридан
маркетинг тадқиқотлари стратегик етказиб берувчини ва уни қўллаб-
қувватловчи корхонани (етказиб берувчини) аниқлаб бериши лозим.
Кейинчалик стратегик етказиб берувчи билан ҳам, уни қўллаб-қувватловчи
корхона билан ҳам йўл-қурилиш ишларини сифатли амалга ошириш мақсадида
ҳамкорлик тўғрисида келишувлар тузилади. Бунда йўл ишлари учун моддий
ресурсларни харид қилиш жараёни юқорида кўрсатилган фаолиятни ҳам
ҳисобга олиши ва унга мос келиши лозим.
Йўл
мажмуининг
ривожланиши
автомобиль
ташувларининг
ривожланишидаги янги иқтисодий ҳолатларни ҳисобга олишни талаб қилади.
Ушбу иқтисодий ҳолатлар юк ташувлари сифат параметрларининг ўзгаришида
ва минтақалараро транспорт оқимларида, юк жўнатувчилар ва йўл хизматлари
кўрсатувчилар ўртасидаги юқори рақобатда намоён бўлади, бу миллий
транспорт тармоғини ривожлантиришни, янги самарали ишлаб чиқариш
воситалари ва йўл ишларини амалга ошириш технологияларидан фойдаланиш
асосида унинг рақобатбардошлигини оширишни талаб қилади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.
И.А. Каримов. 2015 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий
ривожлантириш якунлари ҳамда 2016 йилга мўлжалланган иқтисодий
дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларга бағишланган «Бош мақсадимиз –
мавжуд қийинчиликларга қарамасдан, олиб бораётган ислоҳотларни,
иқтисодиётимизда таркибий ўзгаришларни изчил давом эттириш, хусусий
мулкчилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йўл очиб бериш
ҳисобидан олдинга юришдир» номли маърузаси. //Халқ сўзи, 2016 йил 16
январь.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
8
www.iqtisodiyot.uz
2.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 22 апрелдаги ПҚ-
1103-сонли “2009-2014 йилларда Ўзбекистон миллий автомагистралини
реконструкция қилиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги
қарори.
3.
ЎзР Давлат статистика қўмитаси маълумотлари
4.
Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт вазирлиги маълумотлари
5.
Vickerman R., "Evaluation Methodologies for Transport Projects in the
United Kingdom". Transport Policy, Vol. 7, No. 1, January 2013.23 p.
6.
Смехов А.А. Маркетинговые модели транспортного рынка. - М.:
Транспорт, 2012. - 128с.
7.
«Ўзавтойўл» ДАК йиллик ҳисоботлари
8.
www.uzavtoyul.uz.ru
9.
Dd.gov.uz
10.
11.
www.lex.uz
