Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
185
5.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 17 апрелдаги ПҚ-3672-сонли “Ўзбекистон
Республикаси Сув хўжалиги вазирлиги фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида” Қарори.
6.
Gonzalez-Alvarez, Y., A.G. Keeler, and J.D. Mullen. 2006. “Farm-Level Irrigation and the Marginal Cost of Water Use:
Evidence from Georgia.” Journal of Environmental Management 80(4): р. 311–317.
https://doi.org/10.1016/j.jenvman
2005.09.012.
7.
Hurtado RM. 2012. Pricing water resources to finance their sustainable management. A Think-Piece for the EUWI
Finance Working Group. Retrieved from Stockholm, Sweden. p. 24.
8.
Molle J, Berkoff F. 2007. Irrigation Water Pricing: the Gap between Theory and Practice. British Library: London, UK.
p. 261.
9.
Perry, C.J.; Seckler, D.; Rock, M.T.; Seckler, D.W. 1997. Water as an Economic Good: A Solution, or a Problem?
Research Report 014; International Irrigation Management Institute: Colombo, Sri Lanka, р. 17.
10.
Tsur Y, Dinar A. 1995. Efficiency and equity considerations in pricing and allocating irrigation water. Policy
Research Working Paper No. 1460. World Bank Agriculture and Natural Resources Department, Agricultural Policies Division:
Washington, DC, USA.
11.
Ward, F.A. 2010. Financing Irrigation Water Management and Infrastructure: A Review. Water Resources
Development, Vol. 26, No. 3, р. 321–349.
12.
ICID News. 2014. First Quarter. Financing Water for Agriculture. p. 3-5. https://www.icid.org/icidnews_14_1.pdf
13.
Ўзбекистон Республикаси сув хўжалиги вазирлиги ва Давлат статистика қўмитаси маълумотлари
асосида муаллиф томонидан ҳисобланган.
14.
Ўзбекистон Республикаси сув хўжалиги вазирлиги маълумотлари асосида муаллиф томонидан
ҳисобланган.
15.
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ИШЛАРИНИНГ БАЖАРИЛИШИДА ТЕХНИКАДАН
САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШНИНГ МАТЕМАТИК МОДЕЛЛАРИ
Хатамов Очилди Қурбонович –
Термиз Давлат университети, и.ф.д., доц.
Қулматова Сайёра Сафаровна –
Термиз Давлат университети, мустақил тадқиқотчи
Аннотация:.
Мақолада Сурхондарё вилоятида қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқарувчиларининг
техника билан таъминланганлик ҳолати таҳлил қилинган. Шунингдек, вилоят фермер хўжаликларида агротехник
тадбирларни амалга оширишда техникаларга бўлган эҳтиёжни аниқлашнинг математик моделлари ва ҳисоблаш
натижалари келтирилган.
Таянч сўзлар:
қишлоқ хўжалик техникалари, машина-трактор агрегатлари, МТП.
Аннотация:
В статье анализирована состояние обеспеченности техникой сельского хозяйства
Сурхондарьинской области. Также представлены математические модели и результаты расчетов для определения
потребности в технике для реализации агротехнических мероприятий на региональных фермерских хозяйствах.
Ключевые слова:
сельскохозяйственные техники, математическая модель сельскохозяйственного технике.
Abstract:
The article analyzes the state of agricultural machinery in the Surkhondarya region. Also presented are
mathematical models and calculation results to determine the need for technology in the implementation of agricultural
measures.
Key words:
agricultural machinery, mathematical model agricultural machinery.
Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини иш-
лаб чиқаришда юқори унумдорликни таъ-
минлаш қишлоқ хўжалигининг барча тар-
моқларини комплекс механизациялашни та-
лаб қилади. Бу ўз навбатида ишлаб чиқариш
самарадорлигининг кескин ошиши, маҳсу-
лот сифати ошиши, шунингдек меҳнатга
сарф-харажатларнинг сезиларли даражада
камайишини таъминлайди.
Қишлоқ хўжалигида техника билан
таъминланиш масаласи ва ишлаб чиқариш
бирлигига сарфланган маблағлар айни дам-
даги энг муҳим масалалардандир. Ўзбекис-
тон Республикаси Президентининг 2017 йил
7 февралдаги “Ўзбекистон Республикасини
янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар
стратегияси тўғрисида”ги фармонида барча
соҳалар қатори қишлоқ хўжалигини модер-
низация қилиш ва жадал ривожлантириш
энг муҳим вазифалардан бири сифатида бел-
гилаб, уларни изчил амалга ошириб бориш
соҳадаги улкан муваффақиятларга асос бў-
либ хизмат қилиши таъкидланди[1].
Бугунги кунда қишлоқ хўжалиги ишлаб
чиқаришини техника билан таъминлаш
аҳволини тубдан яхшилаш, қишлоқ хўжалик
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
186
техникалари қамровини ошириш, мазкур ма-
салада илғор хорижий тажрибаларни ўрган-
ган ҳолда, ҳар жиҳатдан замонавий машина-
лар тизимини яратиш масаласи долзарб-
лигича қолмоқда.
Ўзбекистон Республикаси
Президентининг 2018 йил 4 январдаги
“Қишлоқ хўжалигини ўз вақтида қишлоқ
хўжалиги техникаси билан таъминлаш меха-
низмларини янада такомиллаштириш чора-
тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-3459-сонли
қарорида республика қишлоқ хўжалигининг
асосий техника турлари билан, биринчи гал-
да, ер ҳайдаш, экин экиш ва ҳосилни йиғиб-
териб олиш каби қишлоқ хўжалиги ишлаб
чиқариши самарадорлигини белгилаб берув-
чи асосий агротехника ишлари бўйича таъ-
минланганлик даражасининг ҳозирги ҳола-
ти, шунингдек, қишлоқ хўжалиги техникаси
етказиб беришни ташкиллаштиришда бир
қатор ҳал этилмаган муаммо ва камчилик-
лар мавжудлигини кўрсатилиб ўтилган
эди[2]. Шунингдек, Ўзбекистон Республи-
каси Президентининг 2018 йил 10 майдаги
“Қишлоқ хўжалигини ўз вақтида қишлоқ
хўжалиги техникаси билан таъминлаш меха-
низмларини янада такомиллаштириш чора-
тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-3712-сонли
қарори, 2018 йил 29 майдаги “Қишлоқ хў-
жалиги маҳсулотлари ишлаб чиқарувчилар-
га механизация ва сервис хизматларини
кўрсатиш самарадорлигини ошириш бўйича
қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-
3751-сонли ва 2019 йил 4 апрелдаги “Аграр
секторни қишлоқ хўжалиги техникалари би-
лан ўз вақтида таъминлашга оид қўшимча -
тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-4268-сонли қа-
рорларида[3,4,5] таъкидланганидек, агро-
техник тадбирларни ташкил этишда алоҳида
ёндошувлар мавжуд эмаслиги, жумладан ҳу-
дудларнинг ўзига хослигидан келиб чиқи-
либ, машиналар тизимини тузиш, шунинг-
дек ҳосилдорлиги паст бўлган ерларда меха-
низация хизматлари кўрсатиш соҳасида дав-
латнинг молиявий қўллаб-қувватлаши етар-
ли эмаслиги ва бунинг натижасида машина-
трактор паркларида сезиларли даражада
қарздорликлар пайдо бўлиши каби муаммо-
лар мавжудлиги қишлоқ хўжалиги ишлаб
чиқаришини техникалар билан таъминлаш-
ни янада такомиллаштириш бўйича комп-
лекс чора-тадбирларни амалга ошириш дои-
расида маҳаллий қишлоқ хўжалиги машина-
созлигини ривожлантириш масалаларига
алоҳида эътибор қаратилган.
Меъёрий ҳужжатлардаги маълумотла-
рига кўра, 1000 га ер майдонида агротехник
тадбирларни амалга ошириш учун 12,1 та
ҳайдов тракторлари, 18 та чопиқ тракторла-
ри, 8,2 та транспорт тракторлари, 13,7 та
сеялкалар, 14,8 та культиваторлар, 13,6 та
пахта териш комбайнлари, 11,2 та дон
ўриш
комбайнлари каби қишлоқ хўжалиги техни-
калари керак бўлади[11].
Сурхондарё вилоятида 2018 йилда
173500 га суғориладиган ер майдонида дав-
лат буюртмаси асосида пахта ва ғалла етиш-
тирилиб, вилоятда 2018 йилда 446 та ҳайдов
трактори, 1719 та чопиқ трактори, 1583 та
транспорт тракторлари мавжуд бўлган. Бу
эса юқорида келтирилган меъёрларга нисба-
тан ҳайдов тракторлари билан таъминлан-
ганлик 21,2 фоизни, чопиқ тракторлари би-
лан таъминланганлик 54,5 фоизни, транс-
порт тракторлари билан таъминланганлик
76 фоизни ташкил этган.
Қишлоқ хўжалик экин майдонлари-
нинг режа давридаги тузилишига кўра, қиш-
лоқ хўжаликдаги барча ишлар ҳажмини
агротехник талаблари асосида бажариш кўз-
да тутилган технологик хариталар тузилади.
Бу хариталардан ишларни бажаришниг агро-
техник муддатларида амалга ошириладиган
иш ҳажмлари ҳақидаги маълумотлар олина-
ди ва ҳар бир трактор ва турли машиналар
билан бажариладиган ишларни амалга оши-
ришда технологик усуллар тўплами аниқла-
нади. Сурхондарё вилоятида 74078 га май-
донда шудгорлаш ишларида олиб борилади
ва бу тадбирда жами 2018 ва 2019 йилларда
446 та ҳайдов тракторлари қатнашди. Қўйи-
да вилоятда 2019 йил ҳосили учун шудгор-
лашда қатнашган машина-тракторлар агре-
гатлари 1-жадвалда берилган.
Қишлоқ хўжалигида агротехник тад-
бирлар учун талаб қилинадиган техникалар
билан унда қатнашувчи техникалар ўртаси-
да доимо тафовут бўлиб келган. Агар меъёр
бўйича ҳар 1000 га учун 12,1 та ҳайдов трак-
торлари талаб қилинса, 1-жадвалдан кўрина-
дики, вилоятда ҳар 1000 гектар шудгорла-
надиган ерга тахминан 6 та ҳайдов трактори
тўғри келмоқда. Бу эса меъёр даражасидан
анча паст. Мавжуд ҳайдов техникаларнинг
умумий миқдори тўғрисидаги маълумот ви-
лоят туманлари кесимида 2-жадвалда кел-
тирилган.
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
187
1-жадвал
Сурхондарё вилояти туманлар кесимида 2018 йил кузги шудгорлашда
қилинадиган ишлар тўғрисида маълумот
Туманлар
номи
Шудгор
қилина
диган
майдон,
га
Ҳайдовда
қатнаша-
диган
ҳайдов
трактор-
лари
Шу жумладан Кўчма
устахо-
налар
сони,
дона
Ёқилғи
тарқатиш
восита-
лари,
дона
Пайванд-
лаш
агрегат-
лари,
дона
Шудгор-
лаш учун
ЁММ
талаби,
тн
ЁММ учун
талаб эти-
ладиган
маблағ,
млн.сўм
Юқори
унумли
Оддий
Ангор
6700
58
54
4
6
6
6
194
1094
Бойсун
Денов
10388
60
47
13
27
27
27
300
1696
Жаркургон
7065
31
15
16
15
15
15
204
1154
Кизирик
8570
53
37
16
14
14
14
248
1399
Кумкургон
8514
33
19
14
18
18
18
246
1390
Музработ
6700
38
26
12
12
12
12
194
1094
Олтинсой
2872
18
8
10
16
16
16
83
469
Сариосиё
2350
23
17
6
8
8
8
68
384
Термиз
2216
15
12
3
4
4
4
64
362
Узун
3700
18
11
7
14
14
14
107
604
Шеробод
8600
47
36
11
22
22
22
249
1404
Шурчи
6400
44
19
25
20
20
20
185
1045
Вилоят бўйича
74078
446
305
141
176
176
176
2141
12096
Манба:
вилоят қишлоқ хўжалик бошқармаси маълумотлари асосида муаллифлар ҳисоб-китоби
2-жадвалдан кўринадики, ҳайдов трак-
торларининг умумий аҳволини ҳам қониқар-
ли деб бўлмайди. Бунга сабаб, асосий қиш-
лоқ хўжалик техникалари паркининг йил-
дан-йилга эскириши, амортизация муддат-
ларининг ўтиб кетганлиги, янги техникалар
билан таъминланиш даражаси пастлиги,
фермер хўжаликларида янги техника харид
қилиш учун молиявий имкониятларнинг
чегараланганлигидир. Шу нуқтаи назардан
қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши самара-
дорлигини оширишда техникадан самарали
фойдаланиш масаласини атрофлича ўрга-
ниш ва техникаларга бўлган талабни аниқ
ҳисоб-китоб қилиш долзарб масалалари-
дандир.
2-жадвал
Сурхондарё вилоятида 2018 йилда кузги шудгорлаш ишларида
қатнашган ҳайдов тракторлари тўғрисида маълумот
№
Туманлар
Ҳайдов
трактор-
лар сони
Шундан, янги келтирилганлари
New
Holland
T 7060
Магнум МХ-240
МХ-255 Джон Арион
Белорус
15-23
TD-5
Т-4 Т-6070
1
Ангор
58
2
1
1
2
2
2
Бойсун
6
2
1
2
1
3
Денов
60
6
1
2
1
2
2
4
Жарқўрғон
29
1
7
1
2
2
2
5
Қизириқ
45
2
1
2
2
4
2
6
Қумқўрғон
33
1
7
1
1
2
2
7
Музработ
37
2
7
10
1
3
1
1
8
Олтинсой
21
3
1
2
3
9
Сариосиё
23
1
1
2
3
10 Термиз
15
1
2
2
11 Узун
21
4
1
2
3
12 Шеробод
45
1
4
1
2
8
14 Шўрчи
41
2
4
2
2
1
3
3
Вилоятда
446
9
46
1
8
19
16
32
1
33
Умумий ҳолда агротехник тадбирларда
қатнашувчи қишлоқ хўжалик машина-трак-
торлардан фойдаланишнинг математик мо-
делини кўриб чиқайлик. Бир турдаги маши-
на-тракторлар минимал сонини қўйидагича
деб қарасак:
,
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
188
бу ерда
-давридаги i-турдаги
машина-тракторлар минимал сони;
- -
давридаги -турдаги механизация ишлари
ҳажми, га;
– машина-трактор агрегатнинг
сменали иш ҳажми, га;
-турдаги механи-
зация ишларини самарали бажарилиш муд-
дати календар кунлар ҳисобида;
меха-
низаторнинг тажрибаси ва малакаси ҳамда
трактор маркаси ҳамда унинг амортизация
муддатини ҳисобга олган ҳолатдаги машина-
трактор агрегатнинг сменали ишлашини
тўғирловчи коэффициент;
-ноқулай об-
ҳаво шароитида тракторнинг бўш қолишини
ҳисобга олувчи фойдали иш вақти коэффи-
циенти;
-МТПдан фойдаланиш сменалик
коэффициенти [6,7].
Қишлоқ хўжалигида меъёрдаги меха-
низация ишларида трактордан фойдала-
нишдаги хўжалик эҳтиёжини ҳисоблаб
чиқайлик.
f юзали ер майдонида минимал меҳнат
сарфи, пул маблағи ва тракторлар сонидан
фойдаланган ҳолда бир қанча механизация
ишларини бажариш керак. Бунда қишлоқ
хўжалик ишларини бажаришдаги меҳнат
сарфи қўйидаги формула бўйича топила ди:
бу ерда - сменалар ўртасидаги қат-наш
ва тайёргарлик вақтини ҳисобга олган ҳолда
механизация
ишлари
бажарилиши-даги
меҳнат сарфи, киши/соат;
- тракторни режадан ташқари таъ-
мирлашдаги меҳнат сарфи, киши/соат;
-МТАнинг тўхташ жойидан иш жо-
йигача ва аксинча, кетган ва тайёргарлик
вақтини ҳисобга олган ҳолдаги меҳнат сар-
фи, киши/соат;
- МТПнинг техник таъминоти бў-йича
меҳнат сарфи, киши/соат.
Тракторлар сонининг шудгорлаш май-
донига боғлиқлиги қуйидагича ифодала-
нади:
(1)
бу ерда C- хўжалик тури, С=0,3 деҳқон
хўжаликлар учун; С=0,5 фермер хўжаликлари
учун;
–тўхташ жойидан энг четки
майдон узоқлиги;
- маркали битта трак-
тор бажарган иш вақти, мотосоат;
- МТП
техник хизмат кўрсатиш меҳнат сиғимини
ошириш ва таъмирлаш ишларни механиза-
ция воситаларисиз бажариш коэффициенти;
- МТА нинг хизмат қилиши ва таъмирлаш
ишлари ҳажмида механизатор меҳнати
улуши коэффициенти [4].
маркали трактор учун минимум ха-
ражат 1 га шудгорлаш ишларни бажаришда
комплекс механизация ишларидаги солиш-
тирма эксплутация харажатлари ёрдамида
ҳисобланади. Бу қўйидаги тенглама орқали
ифодалана ифодаланади:
(2)
бу ерда
-бажаарилган иш ҳажми
учун тўланган иш ҳақи, сўм;
–
бажарилган ишлар учун сарфланган ёқилғи
баҳоси, сўм;
-тракторга хизмат кўрсатиш
ва таъмирлаш қиймати, сўм;
-техника
амортизацияси, сўм; - тракторлар тўхташ
жойидан иш жойига ва аксинча ҳолатдаги
қатнов харажатлари, сўм;
Тракторларнинг
минимал
сони
деб оламиз [7].
бу ерда
-МТА ларнинг бир вақтда
ишлаш синов коэффициенти.
Энди хўжаликнинг техник воситалар
билан таъминлаганлик даражасини кўриб
чиқайлик. Агар хўжаликда техник воситалар
етишмаганда қўйидаги вазиятлар бўлади:
-етишмаётган техникани хўжаликнинг
ўз маблағига сотиб олиши;
-
етишмаётган техникани лизингга
олиш;
- хўжаликдаги механизациялаш ишла-
рини жалб қилинган техник воситалари
орқали бажариши.
(2) тенгламадан ўрин алмаштириш-
ларни бажариб, механизация ишларини ўз
кучи (ўз маблағига сотиб олинган техника)
билан бажарилган ишлар баҳосини ҳисоб-
лаймиз.
(3)
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
189
бу ерда
-ёқилғининг ёқилғининг
комлекс нархи, сўм/кг;
- ёқилғи сарфи,
кг/га;
- қишлоқ хўжалик машиналарига
техник хизмат кўрсатиш ва жорий ремонт
ҳисоблаш нормаси, га-1;
-қишлоқ
хўжалик машиналари нархи, сўм;
-
механизаторнинг соатлик тариф ставкаси,
сўм/соат;
- қишлоқ хўжалик машиналари
амортизацияси нормаси, %.
1 га майдондаги механизация ишлари-
ни жалб қилинган техникалар билан бажа-
риш баҳосини ҳисоблай лик:
,
(4)
бу ерда
-
шартнома асосида 1 соатда
маркали трактор бажарган иши учун тўлов
тариф ставкаси, сўм/соат; - механизациялаш
ишларини шартли ҳолатга айлантириш,
га/шартли бирлик.га;
-хўжаликдан МТП
гача масофа, км;
-тракторни шартли
бирликка ўтказиш коэффициенти.
Механизация
ишларини
лизингга
олинган техника билан бажарилган ишлар
баҳосини ҳисоблаймиз.
,
(5)
бу ерда
- лизинг тўловининг йиллик
меъёри.
Юқоридаги ҳисоблашлар натижасида,
технологик операцияларни бажаришнинг
оптимал вариантини аниқлаймиз.
< ва < ҳолатларда ишларни техникани
лизингга олиш орқали бажаришнинг опти-
мал вариантини аниқлаймиз.
<
ва
<
ҳолатларда ишларни техникани лизингга
олиш орқали бажариш;
<
ва
<
ҳолатларда
ишларни
жалб
қилинган
техникалар орқали бажариш;
<
ва
<
ҳолатларда ишларни жалб қилинган техни-
калар орқали бажариш;
< ва < ҳолатларда ишларни ўз
маблағига сотиб олинган техника билан
бажариш тавсия қилинади.
Энди вилоятдаги қишлоқ хўжалик кор-
хоналаридаги техникадан биргаликда фой-
даланиш масаласини қараймиз. Вилоятда
агротехник тадбирларни амалга оширишда
барча МТПлар, турли шаклдаги хўжаликлар
ва кластер усулида ташкил қилинган
МЧЖлардаги мавжуд техникалар битта жой
(туманлардаги МТПлар)га жамланади ва ту-
ман МТПлар томонидан агротехник тадбир-
лар амалга оширилади.
Агар туман ҳудудида
f
турли шаклдаги
хўжаликлар мавжуд, қишлоқ хўжалик маши-
налар сони
ва
механизация ишлари-
нинг бажарилишига талабгор ва -
меха-
низация ишларини бажариш хизматини так-
лиф қилувчи бўлса, ҳудуднинг техник воси-
талар билан таъминланишини баҳолайлик
ва техникага бўлган талабни ҳисоблайлик.
Ҳудуднинг қишлоқ хўжалик машинала-
ри билан таъминланганлиги
,
бу ерда
-
i-
турдаги j- даврдвги
f-
хў-
жалик ўз кучи билан бажаролмайдиган иш-
лар ҳажми, норма-смена;
-
i-
турдаги
j-
даврдаги
f-
хўжаликнинг бошқа хўжаликлар
далаларида бажарган ишлари ҳажми,
норма-
смена.
МТПдан фойдаланиш рационал шакли
ва арендага олинадиган қишлоқ хўжалик
машиналари сонини баҳолайлик.
.
f-
хўжаликдаги арендага олинган тракторлар
сони қўйидагича бўлади.
,
бу ерда
– арендага олинган техни-ка
томонидан бажарилган ишлар ҳажми, норма-
смена;
-техник таъминот ва мар-кали
трактор таъмири учун солиштирма меҳнат
сиғими одам-соат/
мотосоат.
тенглама ҳудуд қишлоқ хўжалик тизими-
нинг техника билан таъминланганлиги ма-
тематик модели ҳисобланади.
Энди юқоридагилардан фойдаланган
ҳолда ҳисоблашларни бажарамиз.
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
190
Термиз туманидаги барча шудгорлаш
ишларида қатнашувчи техникалар Термиз
тумани МТПга тўпланган бўлиб, у қуйида-
гича хизмат қилади. Тумандаги энг узоқ
ҳудуд Қалдирғоч Гулбаҳор фермер хўжалиги
ҳисобланади.
1-расм. Термиз туман МТП ва тумандаги фермер хўжаликларнинг
ўзаро жойлашиш схемаси
Термиз туман Янгиариқ Оқ олтин фер-
мер хўжалигида шудорлаш ишлари учун
жалб қилинган техникалар сонини аниқлай-
лик. Фермер хўжаликнинг умумий майдони
108,5 га бўлиб, МТПдан фермер хўжаликнинг
энг четки жойигача масофа 20 кмни ташкил
қилади.
= 12 мотосоат, ҳайдов трактори
учун = 40 к/соат,
=6 мотосоат. Била-
мизки, Туман МТПлари механизациялашган
хизматлар ижрочиси ҳисобланади. Асосий
агротехник тадбирлар уларнинг кучи билан
бажарилади ва улар агротехник даврларда
қишлоқ хўжалик техникаларига таъмирлаш
ва техник хизмат кўрсатади. Улардан таш-
қари махсус сервис ташкилотлари мавжуд.
Шу сабабли
+
=0,87 деб қараймиз.
Ҳисоб-лашлар натижасида тракторлар сони
=0.4 га тенг бўлади. Бу кўрсаткич 108,5 га
учун
шудгорлаш
ишларида
талаб
қилинаётган техникалар сонига мос келади.
Юқорида кетирилган моделлардан
фойдаланиб, Термиз тумани ҳудудида жой-
лашган фермер хўжаликларининг ҳайдов
тракторларига бўлган эҳтиёжини ҳисоблаш
натижалари қуйидаги жадвалда кўрсатилди
(3-жадвал).
Жадвалдан кўринадики, юқорида так-
лиф қилинган моделлардан қишлоқ хўжали-
гининг техникаларга бўлган эҳтиёжини
аниқлашда фойдаланиш мумкин.
Бу эса ўз навбатида қишлоқ хўжалиги
маҳсулотлари ишлаб чиқарувчиларни сифат-
ли ва арзон техникалар билан таъминлаш
ҳамда машина-трактор парклари самарадор-
лиги ошириш имконини беради. Шу сабабли
ҳудудларда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқари-
ши ҳажмини оширишда техникалардан сама-
рали фойдаланишда қуйидагиларга эъти-
борни қаратишни таклиф этамиз:
-
қишлоқ хўжалиги самарадорлиги ва
рентабеллигини оширишда, техникадан тўғ-
ри фойдаланиш технологияларини жорий
этиш;
-
ҳудудлар табиий-иқлимий, ташки-
лий-иқтисодий шароитидан келиб чиқиб,
фермер хўжаликлари ишлаб чиқариш ихти-
сослашувини тўғри ташкил этиш;
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
191
3-жадвал
Сурхондарё вилояти Термиз туманидаги фермер хўжаликларида шудгорлаш
ишларида қатнашувчи техникалар миқдорини ҳисоблаш натижалари
Термиз тумани
ҳудудидаги
фермер
хўжаликлар
жойлашган
ҳудудлар номи
Кузги
шудгор-
лаш
Майдони,
га
Ҳайдовда қатнашган
шудгорлаш техникаси русуми ва қайси
хўжаликдан олинганлиги.
Термиз туман
МТПдан фермер
хўжаликнинг
энг чекка
ҳудудигача
бўлган масофа,км
Ҳисоб-
ланган
трактор-
лар
сони
Талаб
этилган
трактор-
лар сони
Сурхон
Намуна
146.8
АRION-630С "Сурхон Холқобод Сардори" ф/х
АRION-630С С"Серқуёш Замин Термиз",
АRION-630 С, "Термиз аридун"МЧЖ. 620.9
15
0,6
0,6
Сурхон
Халқабод
474.41
АRION-630 С"Сурхон Холқобод Сардори" ф/х
АRION-630 С"Серқуёш Замин Термиз",
АRION-630 С, "Термиз Фаридун"МЧЖ.
20
2,0
1,9
Сурхон
Янгиариқ
660.6
АRION-630 С "Умир" ф/х АRION-630 С"Темир
бобо" ф/х Беларус 15-23, Т 6070 Термиз
Агротехсервис МТП МЧЖ
28
2,6
2,6
Сурхон
Дустлик
611.3
АRION-630 С "Ходжанов Рузибой" ф/х АRION-
630 С"Сурхон Вохаси" ф/х ,
АRION-630 С"Жохонгир Бохористон" ф/х
АRION-630 С"Қизларой Дустлик" ф/х
9
2,5
2,5
Амударё
Гулбохор
323.3
АRION-630 С "Тураев Фарход" ф/х, Т-6070
Термиз "Агротехсервис" МТП МЧЖ, TDS-110
Термиз "Агротехсервис" МТП МЧЖ, Термиз
"Агротехсервис" МТП МЧЖ
50
1,3
1,3
Жами
2216,0
Термиз "Агротехсервис" МТП МЧЖ
50
8,9
8.8
-
фермер хўжаликлари техник таъми-
нотини ташкил этишда машина-трактор
агрегатларининг ўзига хос хусусиятларини
эътиборга олиш;
-
фермер хўжаликлари машина-трак-
тор парки параметрларини оптималлашти-
риш;
-
фермер хўжаликлари техник таъми-
нотни яхшишлашда агролизинг имконият-
ларидан фойдаланилганда лизинг тўловла-
рини бир марта, йил якунида, яъни йиғим-
терим ишлари тугаганда амалга ошириш
механизмини қўллаш амалиётига ўтиш;
-
қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида
техникалардан фойдаланишда интенсифи-
кация стратегиясини қўллаш ва замонавий
илғор шаклларини ўзлаштириш.
Хулоса қиладиган бўлсак, таклиф эти-
лаётган моделлар вилоятда қишлоқ хўжали-
гини юқори самарадорликка эга бўлган тех-
никалар билан миқдор ва сифат жиҳатдан
қайта янгилаш ва тўлдириш механизмларии
такомиллаштириш ҳамда унга сарфланган
маблағларни тўғри режалаштириш имко-
нини беради.
Манба ва адабиётлар руйхати:
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар
стратегияси тўғрисида”ги ПФ-4947-сон Фармони, 2017 йил 7 февраль.
2.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Қишлоқ хўжалигини ўз вақтида қишлоқ хўжалиги техникаси билан
таъминлаш механизмларини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-3459 сонли қарори, 2018 йил 4 январь.
3.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Қишлоқ хўжалигини ўз вақтида қишлоқ хўжалиги техникаси билан
таъминлаш механизмларини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-3712 сонли қарори, 2018 йил 10 май.
4.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқарувчиларга механизация ва
сервис хизматларини кўрсатиш самарадорлигини ошириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-3751-сонли қарори,
2018 йил 29 май.
5.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Аграр секторни қишлоқ хўжалиги техникалари билан ўз вақтида
таъминлашга оид қўшимча -тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-4268-сонли қарори, 2019 йил 4 апрель
6.
Б.Ф.Афанасьев. Математический модель использование МТП на основе многоуровневой системы.// Журнал Техника в
сельском хозяйстве, 2005 г., №5, С. 20-23.
7.
Н.К.Диденко. Эксплуатация машинно-тракторного парка. Киев, Головное издательство издательского объединения
≪
Вища школа
≫
1977 г, 392 с.
8.
Ў.П. Умурзоқов ва бошқалар. Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти ва менежмент. Ўқув қўлланма. –Т: “Иқтисод ва молия”.
9.
О.Зокиров, А.Пардаев. Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти. –Т:”ЎАЖБНТ” Маркази 2003.
10.
Ўзбекистон Республикаси Статистика қўмитаси. [Электронный ресурс] URL:
https://stat.uz/ru/ofitsialnaya-
11.
Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштиришга талаб этиладиган меҳнат ва моддий ресурслар меъёрлари.-Тошкент,
ҚСХВ,1996.-66 б.
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ
