Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
40
ТРАНСМИЛЛИЙ КОРПОРАЦИЯЛАР ВА ЖАҲОН ИҚТИСОДИЁТИДА
РАҚАМЛАШТИРИШ ЖАРАЁНЛАРИ
Абдувалиев Абдулазиз Абдувалиевич –
ТДИУ ҳузуридаги «Ўзбекистон иқтисодиётини
ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари»
ИТМнинг илмий ишлар бўйича директорнинг ўринбосари, и.ф.н., к.и.х.
Аннотация.
Мақолада ТМКларнинг эволюцион ривожланиш даврлари таҳлил қилинди ва тизимлаштирилди.
Рақамлаштириш жараёнларнинг ТМКлар фаолиятига ҳамда жаҳон иқтисодиётида ТМКларнинг етакчилигига
таъсирлари очиб берилди.
Таянч иборалар.
жаҳон иқтисодиёт, рақамлаштириш, Трансмиллий корпорация, сиёсат, тарих, технология,
капитализация, компания.
Аннотация.
В данной статье анализированы и систематизированы периоды эволюционного развития ТНК.
Раскрыты причины влияния цифровизации на деятельность и изменения передовых позиции ТНК в мировой
экономике.
Ключевые слова.
мировая экономика, цифровизация, Транснациональные корпорации, политика, история,
технология, капитализация, компания.
Annotation.
This article analyzes and systematizes the periods of evolutionary development of TNCs. Revealed the
reasons for the impact of digitalization on the activities and changes in the leading position of TNCs in the global economy.
Key words.
world economy, digitalization, transnational corporations, politics, history, technology, capitalization,
company.
Жаҳон иқтисодиётининг ривожланиш
тарихидан маълумки, трансмиллий корпора-
цияларнинг (ТМК) фаолияти тўғридан-тўғри
хорижий инвестициялар билан бевосита боғ-
лиқ бўлиб келган. Аммо мутахассисларнинг
эътирофларига кўра, сўнгги ўн йилликларда
аксарият ТМКларнинг фаолияти секинлашган,
айримлари эса, капиталлашув ва операцияла-
рининг даромадлилиги бўйича ортда қола бош-
лаганлар. Бу борада таҳлилларга кўра йирик
бизнеснинг фаолияти тугаши ва рақобат кура-
шида рақамли иқтисодиёт туфайли яратилган
янги турдаги хўжалик фаолият юритувчи субъ-
ектлар томонидан сиқиб чиқарилиши эътироф
этилган[3].
Жаҳон иқтисодиёти ривожланишининг
тарихий манбаларига кўра, илк расмий ТМК
1600 йилда ташкил этилган Британиянинг Ост-
Ҳинд компанияси сифатида қайид этилган ва
ундан 2 йилдан сўнг (1602 йилда) энг йирик
халқаро “Голланд Ост-Ҳинд” акциядорлик ком-
панияси ташкил этилган[6]. Олимларнинг
эътирофларига кўра, мазкур компания, дунёда-
ги биринчи мегакорпорация бўлиб, давлат син-
гари қудратга эга бўлган, яъни, мамлакатлар
ўртасида урушларни ташкил этиш, сиёсий ке-
лишмовчиликларда иштирок этиш, зарур ҳол-
ларда пул бирликлари ҳамда мустамлакаларни
яратиш каби ваколатларга эга бўлган[7].
ТМКларнинг оммавий тарзда ривожла-
ниши XIX-асрнинг охири ва XX-асрнинг бошида
рўй берган ва ушбу даврда энг йирик монопо-
лиялар хорижий мамлакатларда даромад олиш
мақсадида ишлаб чиқариш филиалларини жой-
лаштиришни бошлашган. XX асрнинг якунига
келиб ТМКлар жаҳон иқтисодий муносабатлар
тизимида мустаҳкам ўрин эгаллашган[2].
ТМКларнинг дастлабки ривожланиш бос-
қичларида тўғридан-тўғри инвестициялари
оқими асосан хом ашёлар ва уларнинг манба-
ларига эгалик қилиш мақсадида бошқарувнинг
мустамлака тизимларини яратиш, жорий қи-
лиш ва экспансион урушларни амалга ошириш-
га таянилган. Ундан кейинги даврларда
ТМКларда кескин таркибий ўзгаришлар рўй
берган, бунинг асосий омили, илмий-техник
ривожланишлар ва уларнинг натижаларидан
кенг кўламда даромад кўриш механизмлари-
нинг жорий қилиниши бўлди. Айнан мазкур
омил, истиқболда ТМКларда халқаро ишлаб
чиқариш-технологик комплексларни ривож-
лантиришга ундаган. Шулардан келиб чиқил-
ган холда ТМКларнинг эволюцион ривожланиш
даврларининг таҳлил қилиниши ва тизимлаш-
тирилиши мақсадга мувофиқдир (1-жадвал).
1-жадвал
маълумотлари
таҳлилидан
хулоса қилиш мумкинки, ТМКларнинг шаклла-
ниши Европа мамлакатларининг жаҳондаги
илк мустамлака даврларига тўғри келган ва
фаолиятлари асосан савдо муносабатларидан
иборат бўлган. Таҳлил қилинаётган даврларда
ТМКларнинг тобора мустаҳкамланиши ва
ривожланишининг замирида дунёда рўй берган
бир неча асрлик тарихий бурулишларга бево-
сита асосланганлигини кузатиш мумкин, улар
жумласидан,
инсониятнинг
илмий-техник
ютуқлари, жаҳон иқтисодиётидаги трансфор-
мациялашув жараёнлар ва кўп холларда инқи-
роз холатлари ва уларнинг оқибатларини бар-
тараф этишга қаратилган харакатлар, савдо му-
носабатларининг эркинлашувига асосланган.
РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
41
1-жадвал
Жаҳон хўжалиги тизимида ТМКларнинг эволюцияси[18]
Даврлар/Тавсилотлар
1241-1778 йй.
“Буюк географик кашфиётлар даври” – трансмиллий компанияларнинг яратилиши
- европаликларнинг янги кашф қилинган ерларга эгалик қилиш ҳуқуқлари ва мустамлака империяларнинг
шаклланиши;
- дунё бўйича ўсимликлар, ҳайвонлар, озиқ-овқатлар, инсонлар (асосан қулчилик мақсадида) ва бошқа
товарларнинг алмашинуви йўлга қўйилиши;
- капиталларнинг тўпланиши, фирмаларнинг таркибий тузулмаси ўзгариши ва тобора ТМКлар сифатида
шаклланиши асосан икки йўналишда рўй берган: савдо ва фойдали қазилмалар саноатида. Уларнинг
филиаллари мустамлака ва ривожланмаган мамлакатларда жойлашган. Ушбу даврда саноатнинг ривожланиши
экстенсив тарзда бўлган, сабаби ушбу мамлакатларда янги технологияларнинг жорий қилиниши
қийинчиликлар билан амалга оширилган.
1778-1914 йй.
“Саноат инқилоби даври”
- қўл меҳнатидан машиналар меҳнатига ўтилиши;
- мануфактуралардан фабрикаларга ўтилиши;
- аграр иқтисодиётдан саноат ишлаб чиқаришга ўтилиши;
- индустриал жамиятнинг шаклланиши.
1914-1945 йй.
“Буюк депрессия даври”
- иқтисодиёти ривожланган мамлакатларнинг ТМКлари ўртасида рақобат курашининг ривожланиши молиявий-
иқтисодий инқирозга сабаб бўлиши;
- ушбу даврда ТМКлар иккита урушлар даврида ривожланган, яъни, ТМКлар томонидан урушлар даромадли
бизнес сифатида фойдаланилган (уруш қуроллари, техникаларнинг ишлаб чиқарилиши).
1945-1970 йй.
“Эркинлик ва кашфиётлар даври”
- иккинчи жаҳон урушининг якунланиши, империялар ва мустамлака тузумларнинг тугатилиши;
- ТМКлар янги ғояларни мужассамлаштириш ва илмий-техник кашфиётларни (барча соҳаларда: электрэнергия,
атом энергияси, электроника, космос, ускунасозлик, машинасозлик ва бошқалар) кенг ёйишда иштирок этиши.
1980-2000 йй.
“Жаҳон иқтисодиётида интеграцион жараёнлар ва бирлашмалар даври”
- алоҳида мамлакатлар иштирокида дунёда фаол равишда интеграцион жараёнлар иқтисодий кўринишда
шаклланган;
- яратилган интеграцион бирлашмалар ТМКлар халқаро бизнесни амалга ошириш учун янада кенг
имкониятларни яратди;
- тобора ривожланаётган илмий-техник ривожланишлар ТМКлар ўртасидаги барча алоқадорликларнинг
чуқурлашувини таъминлади ва уларнинг асосида халқаро ишлаб чиқариш-технологик комплекслар
ривожланди.
2000 й. – жорий давр.
“Тармоқли глобаллашув даври”
- ушбу даврда халқаро ишлаб чиқариш-технологик комплекслар янада янги инновацион инфратузулмага
интеграциялашув жараёни ривожланди;
- капиталлар транзакцияси тезлиги ва уларнинг ҳажми юқори даражада бўлди;
- туну-кун тўхтамасдан фаолият юритадиган халқаро молия бозорлари ривожланди;
- Интернет ва замонавий АКТлар ТМКларнинг молиявий маблағларининг бир зумда кўчиб юриши
имкониятларни яратди.
Ушбу жиҳатдан, ТМКларнинг жаҳон хўжа-
лигининг деярли барча тармоқларида устувор-
ликларини инобатга олган ҳолда, уларнинг
истиқболда ривожланишини тадқиқ этиш на-
фақат назарий, балким амалий аҳамият касб
этади. Чунки, бугунги кунда жаҳон иқтисо-
диётида муҳим ўрин эгаллаган ТМКлар фао-
лиятига яқин ва узоқ истиқболда рақамли
технологияларнинг таъсир қилиш даражасини
ўрганиш долзарб аҳамият касб этади.
Компанияларнинг халқаро муносабатлар-
да фаоллигини баҳолашнинг стандарт кўрсат-
кичларига кўра, рақамли ТМКларнинг бошқа
ТМКлардан халқаро муносабатларни ташкил
қилишида фарқлари мавжуд. Бунда, рақамли
ТМКлар хорижий мамлакатларга кенг кўламда-
ги сотувларни нисбатан юқори бўлмаган актив-
ларга эга бўлган ҳолда амалга ошириш имко-
ниятларига эгадирлар. Жумладан, 2015 йилда
100та энг йирик рақамли ТМКларнинг хорижий
активлари ва сотувлари UNCTAD рейтингидаги
бошқа турдаги ТМКларга нисбати 1.49ни, яъни,
бир ярим баробарга кўпни ташкил қилган[10].
Бунинг натижасида эътироф этиш мум-
кинки, тобора, интермиллийлашувга нисбатан
бўлган янги ёндашув намоён бўлмоқда ва
трансмиллий бизнес учун анъанавий бўлган
кўрсаткичлардан бири, хорижий активларнинг
хорижий сотувларга бўлган боғлиқлиги кўрсат-
кичи долзарблигини йўқотмоқда. Бунда энг
РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
42
асосий омил сифатида, компаниялар даражаси-
да интермиллийлашув механизми сифатида ра-
қамли платформаларнинг фаол ривожланиши
ҳисобланади.
UNCTADнинг “Foreign Direct Investment:
Inward and Outward Flows and Stock, Annual,
1970-2016” ҳисоботига кўра, рақамлаштириш
жараёнлари билан боғлиқ бўлган бир қатор
трендлар трансмиллий бизнес фаолиятига сал-
бий таъсир кўрсатиши ва кўплаб тармоқларда
унинг фаолиятига таҳдидларни юзага келтири-
ши эътироф этилган, улар жумласидан, ТМКлар
томонидан шакллантирилган глобал қўшилган
қиймат занжирига салбий таъсири ва бозорда-
ги янги “ўйинчилар” ҳисобига рақобатнинг кес-
кин кучайиши[9].
Бунинг натижасида белгилаш лозимки,
айрим ТМКлар нафақат рақамлаштириш жара-
ёнларига фаол мослашмоқдалар, балким, улар-
нинг орасида “рақамли илғорлар” ҳам пайдо
бўлган. Энг муҳими, рақамли технологияларни
ишлаб чиқиш ва жорий қилиш асосий фаолият
турига айланган ТМКлар сони тобора ортиб
бормоқда ва улар дунёдаги энг илғор корпо-
ратив тузулмаларни шакллантиришга эришиш-
ган. Бу борада, UNCTAD, мутахассислари уларни
тўрт гуруҳга ажратишади: интернет-платфор-
маларнинг лидер компаниялари (шу жумладан,
қидирув тизимлар, ижтимоий тармоқлар ва
бошқалар); рақамли қарорларни ташкил этув-
чилар (электрон тўлов тизимлари ва бошқа-
лар); электрон тижорат операторлари; рақамли
контентни яратувчилар (2-жадвал).
2-жадвал
2015 йилда 100 та энг йирик ТМКларнинг фаоллик кўрсаткичлари[19]
Рақамли ТМКлар-
нинг асосий
гуруҳлари
(иштирокчи
компаниялар сони)
Гуруҳнинг йирик
иштирокчилари
(асосий фаолият йўналишлари)
Жами
сотув
ҳажми,
млн.
долл.
Жами
активлар
қиймати,
млн. долл.
Хорижий
сотувлар
ҳажми,
%
Хорижий
активлар
ҳажми,
%
Интернет-
платформалар
(11 та)
Alphabet Inc.*/Google (қидирув тизими)
Facebook (ижтимоий тармоқлар)
eBay (турли платформалар)
Yahoo (қидирув тизими)
123
882
290 071
50
19
Рақамли
ечимлар
(26 та)
Automatic Data Processing (бошқа рақамли ечимлар)
First Data (электрон тўловлар)
Pay Pal (электрон тўловлар)
Salesforce (бошқа рақамли ечимлар)
108
253
252 427
32
17
Электрон
савдо
(18 та)
Amazon (чакана интернет-савдо)
Alibaba Group (чакана интернет-савдо)
Priceline Group (турли хилдаги интернет-савдо)
Expedia (турли хилдаги интернет-савдо)
178
857
242 613
42
38
Рақамли
контентни
ишлаб чиқиш
(45 та)
Comcast (медиа-бизнес)
Time Warner (медиа-бизнес)
21
st
Century Fox (медиа-бизнес)
Liberty Global (медиа-бизнес)
Tencent Holdings (ўйин-бизнес)
Thomson Reuters (ахборот-бизнес)
351
883
758 522
36
32
Жами 100 та энг йирик ТМКлар бўйича
762 875 1 543 633
40
27
Манба:
Alphabet Inc. Компанияси 2015 йилда Google компаниясининг қайта ташкил этилиши асосида яратилган.
Рақамли иқтисодиётнинг тобора ривож-
ланиши билан бирга жаҳон ишлаб чиқаришида
технологик ва рақамли ТМКларнинг ўрни
ортиб бормоқда. 2010-2015 йй. технологик
ТМКларнинг активлари 65%га ўсган бўлса,
уларнинг операцион даромадлари ва банд
бўлганларнинг сони 30 %га ўсган, ушбу даврда,
“анъанавий” ТМКларнинг ўсиши нисбатан паст
бўлган[9]. Аксарият технологик ва рақамли
ТМКлар иқтисодиёти ривожланган мамлакат-
ларда жойлашган ва уларнинг 100 тасидан
60 таси АҚШда жойлашган. Эътиборли томони
шундаки, 100 та рақамли ТМКларнинг 4 таси
ривожланаётган мамлакатларда жойлашган ва
бўлинмаларининг аксарияти ривожланган мам-
лакатларда жойлашган бўлса ҳам, фақат 12 %
иқтисодиёти ривожланаётган мамлакатларда
жойлашган.
Иқтисодий нуқтаи назардан рақамли
ТМКларнинг бошқа ТМКлардан фарқли равиш-
да халқаро муносабатларини ривожлантириш-
нинг ўзига хос жиҳатларидан бири бу, халқаро
иқтисодий муҳитда рақамли ТМКларнинг ёйи-
лиш ва капитализацияларининг ўсиш тезлиги
билан ажралиб туради. Масалан, 2008-2015 йй.
учта энг йирик платформали бизнес вакиллари,
Amazon, Apple ва Googleнинг бозор капитализа-
цияси йилига ўртача 22 %га ўсган, бу эса, “S&P
500” рейтингидаги корпорацияларнинг ўртача
ўсишидан икки баробар юқори кўрсаткични
РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
43
ташкил этган[12]. Яъни, анъанавий ТМКлар
ўзларининг бозордаги мавқеларини шакллан-
тиришлари учун ўн йилликлар вақт сарфлаган
бўлсалар, рақамли ТМКларда эса нисбатан жуда
кам вақт сарфланмоқда, масалан:
- Uber компанияси 80та мамлакатларнинг
шаҳар авто ташиш хизматлари бозорини 6 йил-
да эгаллаган[13];
- Airbnb етти йил ичида дунёнинг 191 та
мамлакатининг 35 мингта шаҳарларида турис-
тик турар жойларнинг ижараси бозорини эгал-
лаган. 2015 йилда компаниянинг (25,5 млрд.
доллар) капитализация даражаси бўйича дунё-
нинг энг йирик меҳмонхона тармоқлари ҳисоб-
ланган Marriott (капитализацияси 21 млрд. дол-
лар) компаниясидан илгарилади. Ўз навбатида,
Marriott компанияси 120 та мамлакатларда
4 минг меҳмонхоналарга эгалик қилиши учун
80 йил талаб қилинган[14].
Жаҳон иқтисодиётида рўй бераётган тен-
денциялардан хулоса қилиш мумкинки, кўп
йиллар давомида жаҳон бозорида ўз мавқеи ва
ўрнига эга бўлган ТМКлар қўшимча ўсиш нуқ-
таларини аниқлаш мақсадида рақамли плат-
формали бизнес-моделларига ўтишмоқда. Де-
макки, ўз вақтида амалга оширилмаган рақам-
лаштириш жараёнлари хаттоки самарали фао-
лият юритаётган йирик компанияларни ҳам
маълум даврдан сўнг ривожланмаслигига олиб
келиши мумкин[1].
2017 йилда 13 та мамлакатнинг 400 та
энг йирик ТМКларнинг раҳбарларидан ўтка-
зилган сўровнома натижаларига кўра, 39 %
респондентларнинг жавобларига кўра, рақамли
трансформациялашув уларнинг корпорацияла-
рининг кун тартибидаги энг устувор вазифа-
лардан бири сифатида белгиланган[15].
ИҲРТ томонидан 1995-2017 йй. дунё бў-
йича 15 та энг йирик интернет-технологиялари
соҳасида фаолият юритаётган компаниялар
ажратиб олинган ва таҳлил натижаларига кўра,
ажратиб олинган компанияларнинг бозор ка-
питализацияси 17 млрд. доллардан 3,64 трлн.
долларга ўсган[16].
Жаҳон иқтисодиётида рақамли иқтисо-
диётнинг тез ривожланиши ҳисобига юқори
технологик ТМКлар айниқса сўнгги беш йилда
янада ривожланганлиги кузатилади. UNCTAD
томонидан шакллантириладиган рейтингга
кўра, 2010-2015 йй. бундай фаолият билан
шуғулланадиган компаниялар сони 4 дан 10 та-
гачан ўсди (жами АКТ соҳасидаги ТМКларнинг
сони 19 тани ташкил этган). Рақамли платфор-
малар кўплаб хизмат кўрсатиш турларига ра-
қамли инфратузилма вазифасини бажариб кел-
моқда, улар жумласидан, савдо майдончалари
(Amazon), дўконлар иловаси (Apple), ижтимоий
тармоқлар сайти (Facebook) ва қидирув тизими
(Google). Йирик технологик компаниялар гло-
бал миқиёсда бизнес кўламига эга бўлганлар ва
бунинг натижасида уларнинг сўнгги 10 йилда
жаҳон бозоридаги улуши кескин ортган. Бунинг
оқибати сифатида, жаҳонда энг йирик 10 талик
компанияларнинг рўйҳати кескин ўзгарди,
агарда ўн йил аввал 10 таликни саноат, молия
ва хом ашё соҳаларидаги компаниялар эгалла-
ган бўлса, бугунги кунда 10 таликнинг биринчи
учта ўринни Apple, Alphabet (Google бош ком-
панияси) ва Microsoft эгаллаган.
2019 йил 10-12 июль кунлари Женевада
БМТ томонидан савдо ва ривожланиш бўйича
ўтказилган конференция маълумотларига кўра,
бугунги кунда йирик технологик компаниялар
инсонлар ҳаётининг кўплаб жабҳаларига кириб
борган, харид қилишдан бошлаб ижтимоий
таъсир кўрсатишгачан. Жумладан, 2018 йилда
бозор капитализацияси юқорилиги ҳисобига
Amazon, Apple, Facebook, Google, дунёда энг
йирик компаниялар ўнталигидан нефтегаз ва
телекоммуникация компанияларни чиқариб
юборишга мувоффақ бўлишган (3 ва 4-жадвал-
лар).
3-жадвал
2009 йил 31 март ҳолатига капитализация даражаси бўйича дунёнинг
10 та энг йирик компаниялари (млрд. долл.)[17]
Ўрин
2009 йил 31 март ҳолатига дунёнинг 10 та энг йирик компаниялари
Компания
Тармоқ
Бозор капитализацияси
1
“Эксон мобил”
Нефть ва газ
337
2
“Петро Чайна”
Нефть ва газ
287
3
“Уолмарт”
Истеъмол хизм.
204
4
Хитойнинг саноат ва тижорат банки
Молия сектори
188
5
“Чайна мобайл”
Телекоммуник.
175
6
“Майкрософт”
Технологиялар
163
7
“Эй-ти-энд-ти”
Телекоммуник.
149
8
“Джонсон энд Дж.”
Соғлиқни сақлаш
145
9
“Роял датч Шелл”
Нефть ва газ
139
10
“Проектер энд Г.”
Истеъмол хизм.
138
Жами
1925
РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
44
4-жадвал
2018 й. 31 март ҳолатига капитализация даражаси бўйича дунёнинг
10 та энг йирик компаниялари (млрд. долл.)[17]
Ўрин
2018 йил 31 март ҳолатига дунёнинг 10 та энг йирик компаниялари
Компания
Тармоқ
Бозор капитализацияси
1
“Эпл”
Технологиялар
851
2
“Алфабет”*
Технологиялар
719
3
“Майкрософт”
Технологиялар
703
4
“Амазон.ком”
Истеъмол хизм.
701
5
“Тэнсент холдинг”
Технологиялар
496
6
“Беркшир Хэтэуэй”
Молия сектори
492
7
“Алибаба”
Истеъмол хизм.
470
8
“Фейсбук”
Технологиялар
464
9
“Джей-пи Морган Чейз”
Молия сектори
375
10
“Джонсон энд Дж.”
Соғлиқни сақлаш
344
Жами
5615
3-жадвал ва 4-жадвал маълумотларининг
таҳлилига кўра, 2009 йилда бозор капитализа-
цияси бўйича дунё бўйича энг йирик компания-
лар ўнталигида учта нефтгаз компаниялари ва
фақат битта технологик компания ўрин эгал-
лаган бўлса, 2018 йилда ушбу рўйҳатга 5 та тех-
нологик ва 2 та истеъмолчиларга хизмат кўрса-
тувчи компаниялар кирган, улар ўз навбатида
йирик тармоқли савдо компаниялар ҳисоблана-
ди. 2009 йилда дунёнинг 10 та энг йирик ком-
панияларнинг жами капиталлашув даражаси
1925 млрд. долларни ташкил этган бўлса, 2018
йилда ушбу кўрсаткич 5615 млрд. долларни
ташкил этган.
Амалга оширилган таҳлил натижаларига
кўра, сўнгги ўн йилликларда аксарият ТМКлар-
нинг фаолияти секинлашиши ва айримларида
капиталлашув даражасининг мунтазам пасайи-
ши тенденцияларининг асосий сабаблари сифа-
тида жаҳон иқтисодиётида рақамли техноло-
гияларга асосланган ТМКларнинг тобора ри-
вожланиши ва бунинг натижасида бозорнинг
салмоқли улушига эга бўлиши билан боғлаш
мумкин. Мазкур тенденциялар, кўп йиллар да-
вомида ўз мавқеи ва ўрнига эга бўлган ТМКлар-
ни қўшимча ўсиш нуқталарини аниқлаш мақ-
садида рақамли платформали бизнес-моделла-
рига ўтишга ундамоқда. Демакки, ўз вақтида
амалга оширилмаган рақамлаштириш жараён-
лари хаттоки самарали фаолият юритаётган
йирик компанияларни ҳам маълум даврдан
сўнг ривожланмаслигига сабаб бўлган.
Иқтисодий нуқтаи назардан рақамли
ТМКларнинг бошқа ТМКлардан фарқли равиш-
да халқаро муносабатларини ривожлантириш-
нинг ўзига хос жиҳатларидан бири бу, халқаро
иқтисодий муҳитда рақамли ТМКларнинг ёйи-
лиш ва капитализацияларининг ўсиш тезлиги
билан ажралиб туради. Яъни, анъанавий
ТМКлар бозордаги мавқеларини шаклланти-
риш учун бир неча ўн йилликлар вақт талаб
этилган бўлса, рақамли ТМКлар учун нисбатан
жуда қисқа вақт талаб этилган.
Манба ва фойдаланилган аадабиётлар:
1.Березной А. Транснациональный бизнес в эпоху глобальной цифровой революции/Мировая экономика и международные отношения.
2018. №9. С.5-17.
2.Мильнер Б.3. Теория организации: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. М.: ИНФРА-М, 2000.
3. Multinationals. The Retreat of the Global Company. The Economist, January 28, 2017.
4.Eden L. Multinationals and Foreign Investment Policies in a Digital World. Geneva, International Centre for Trade and Sustainable Development
and World Economic Forum, 2016. 23 p.
5.O’Sullivan, M., Subramanian K. The End of Globalization or a More Multipolar World? Zurich, Credit Suisse AG Research Institute, 2015. Р.48.
6.Chambers Clem. Who needs stock exchanges? Exchanges Handbook. Mondovisione.com. [Электронный ресурс]. URL:
http://www.mondovisione.com/exchanges/handbookarticles/who-needs-stock-exchanges.
7.Ames Glenn J. The Globe Encompassed: The Age of European Discovery, 2008.
8.World Investment Report 2017: Investment and the Digital Economy. Geneva, UNCTAD, 2017. Р.172
9.Foreign Direct Investment: Inward and Outward Flows and Stock, Annual, 1970-2016. Available at:
unctad.org/wds/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=96740. UNCTAD (2017a).
10.World Investment Report 2017: Investment and the Digital Economy. New York and Geneva: United Nations; UNCTAD (2017b).
11.World Investment Report, 2017, Technical Annex to Chapter IV. http://unctad.org/en/PublicationChapters/wir2017ch4_Annex_en.pdf
(мурожаат даври: 16.07.2019).
12.The Challenge of Regulating the Platform Economy. Geneva, World Economic Forum, 2016. Available at: http://reports.weforum.org/digital-
transformation/platform-governance-executive-summary.
13.Bhattacharya A., Khanna D., Schweizer C., Bijapurkar A. The New Globalization: Going beyond the Rhetoric. New York, BCG Henderson Institute,
2017. Available at: https://www.bcg.com/publications/2017/new-globalizationgoing-beyond-rhetoric.aspx.
14.Evans P.C., Gawer A. The Rise of the Platform Enterprise: A Global Survey. New York, The Center for Global Enterprise, 2016. Р.25.
15.Leading from the Front: CEO Perspectives on Business Transformation in the Digital Age. London, Economist Intelligence Unit, 2017. P.5.
16.OECD Digital Economy Outllok 2017. Paris: OECD, 2017. Р.206.
17.PricewaterhouseCoopers, 2018, Global Top 100 Companies by Market Capitalization: 31 March 2018 Update (London).
18.Манбаалар асосида муаллиф томонидан тузилган.
РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ
