STARS International University
121
Annotatsiya:
Mazkur maqoladada natijaga yo‘naltirilgan byudjetlashtirishning nazariy
asoslari va sog‘liqni saqlash sohasi xarajatlarining mohiyati va uning davlat byudjetida
tutgan o‘rni hamda hozirgi holati tahlili tadqiq etilgan. Maqolada NYBning iqtisodiy
mohiyati va uning davlat byudjetini boshqarishdagi o‘rni, Davlat byudjeti xarajatlarini
rejalashtirishning amaldagi holati, sog‘liqni saqlash muassasalarida tibbiy sug‘urtaning
o‘rni va mohiyati tahlil etilgan.
Kalit so‘zlar:
O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjeti, byudjetlashtirish, byudjet
xarajatlari, natijaga yo‘naltirilgan byudjetlashtirish, sog‘liqni saqlash muassasalarini
moliyalashtirishda tibbiy sug‘urta.
Ўрта муддатли бюджетни режалаштириш доимий такомиллаштириб бори-
лиши натижасида ўрта муддатда мавжуд бўлган бўш молиявий ресурслар-
ни аниқлаш имкониятлари кенгайиб боради. Бюджетдан маблағ олувчилар
кесимида бюджетни тақсимлаш ва уларнинг бюджет ваколатларини кен-
гайтириш механизмининг жорий этилиши билан бюджет ташкилотлари ва
бюджетдан маблағ олувчиларнинг ўз мақсадларини белгилаш ва мувофиқ
равишда аниқ тадбирларини режалаштириш имкониятлари ҳам кенгайиб бо-
ради. Асосий эътибор бюджет маблағларидан фойдаланиш самарадорлиги-
ни оширишга қаратилади. Шундан келиб чиққан ҳолда, ажратилган бюджет
маблағларидан фойдаланишнинг самарадорлиги ва натижадорлигини баҳо-
лаш кўрсаткичларини кенгайтириш бўйича тегишли чоралар кўриш зарур.
Айни пайтда “Дастурий бюджетлаштириш”ни жорий этиш учун зарур бўлган
механизмлар аниқлаштирилади, мазкур тизимнинг афзаллик ва камчиликла-
ри ўрганилиб, жорий ва янги тадбирларни молиялаштириш харажатларини
аниқлаш услублари ишлаб чиқилади. Жумладан, амалдаги бюджет таснифига
ўзгартириш киритилиб, давлат харажатларини дастурлар бўйича таснифлаб
жорий этиш кўзда тутилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 26 декабрда “Ўзбеки-
стон Республикасининг 2019 йилги асосий макроиқтисодий кўрсаткичлари
прогнози ва давлат бюджети параметрлари ҳамда 2020-2021 йилларга бюд-
жет мўлжаллари тўғрисида”ги ПҚ-4086-сонли қарори қабул қилиниши би-
лан мамлакатимизда натижага йўналтирилган бюджетлаштириш амалиётига
ISHMANOVA DIANA NURMAMADOVNA
TDIU mustaqil tadqiqotchisi
NATIJAGA YO‘NALTIRILGAN
BYUDJETLASHTIRISHDA
TIBBIY SUG‘URTANING
O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
https://doi.org/10.47689/STARS.univer-
s i t y - 5 - p p 1 1 9 -1 2 3
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
122
ўтиш назарда тутилди.
1
Жаҳон тажрибасининг кўрсатишича, натижага йўналтирилган бюджет-
лаштириш, шу каби методлардан фойдаланишда, бюджет маблағларини
олишни натижа мезонларини шакллантириш муҳим ҳисобланади. Мамлака-
тимизда соғлиқни сақлаш соҳасини молиялаштиришда қуйидаги муракка-
бликларнинг мавжудлиги билан масаланинг долзарблиги ўз ифодасини то-
пади.
2
Бугунги кунда ижтимоий соҳа тараққиёти дунё мамлакатлари барқарорли-
гининг муҳим бўғинига айланиб улгурди. Хусусан, кўплаб давлатларда ижти-
моий соҳа харажатлари бюджет харажатларининг салмоқли қисмини ташкил
қилади.
Мамлакатимизда мустақиллик йилларида амалга оширилган кенг кўламли
ислоҳотлар миллий давлатчилик ва суверенитетни мустаҳкамлаш, хавфсиз-
лик ва ҳуқуқ-тартиботни, давлатимиз чегаралари дахлсизлигини, жамиятда
қонун устуворлигини, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини, миллатлараро тотув-
лик ва диний бағрикенглик муҳитини таъминлаш учун муҳим пойдевор бўл-
ди, халқимизнинг муносиб ҳаёт кечириши, фуқароларимизнинг бунёдкорлик
салоҳиятини рўёбга чиқариш учун зарур шарт-шароитлар яратди.
3
Аҳолига тиббий ёрдам кўрсатишнинг сифати, самарадорлиги ва оммабо-
плигини ошириш, бирламчи тиббий-санитария ёрдами кўламини кенгайти-
риш, соҳага босқичма-босқич тиббий суғурта тизимини жорий этиш, тиббий
хизматлар бозорида замонавий рақобат муҳитини яратиш, шу асосда аҳоли-
нинг кафолатланган ва сифатли тиббий ёрдам олиш имкониятларини кенгай-
тириш мақсадида:
ҳар бир тиббиёт муассасаси даражасида давлат томонидан кафолатлан-
ган бепул тиббий хизматлар ва дори воситалари пакети (кейинги ўринларда
— кафолатланган пакет) ишлаб чиқилди;
кафолатланган пакет бирламчи тиббий-санитария ёрдами муассасалари
ва шифохоналарда Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, Ўзбекистон Ре-
спубликасида доимий яшовчи чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган
шахсларга тақдим этилади. Бунда оилавий шифокор ҳар бир муассаса тури
бўйича тиббий хизматлар ҳажми ва клиник протоколларга мувофиқ тор соҳа
шифокорларига ва зарур ҳолларда туман, вилоят ҳамда республика даража-
сидаги шифохоналарга йўлланмалар беради. Республика даражасидаги ши-
фохоналарга йўлланмалар вилоят соғлиқни сақлаш бошқармаси томонидан
тасдиқланади. Ушбу тартибга риоя этилмаган ҳолларда, шунингдек, кафо-
латланган пакетга киритилмаган тиббий хизматлар пуллик асосда кўрсати-
лади;
аҳолининг соғлиғи билан боғлиқ кўрсаткичларини мониторинг қилиш,
уларни тиббиёт муассасасига бириктириш, касаллик тарихини юритиш, дори
1
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 — 2024 йилларда Ўзбекистон Республикаси давлат
молиясини бошқариш тизимини такомиллаштириш стратегиясини тасдиқлаш тўғрисидаги 24.08.2020 йилдаги
506-сон қарори
2
Н.Жумаев, Д.Рахмонов Cоғлиқни сақлаш муассасаларини молиялаштиришнинг натижа мезонларини
шакллантириш “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2019 yil 3/2019 (№ 00041)
http://iqtisodiyot.tsue.uz
3
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича харакатлар стратегияси тўғрисида” 7 февраль 2017
й. № ПФ-4947
STARS International University
123
воситалари учун рецепт ёзиш ва кафолатланган пакетга мувофиқ тиббиёт
муассасаларига йўналтириш ягона электрон платформа орқали амалга оши-
рилмоқда;
бирламчи тиббий-санитария ёрдами муассасалари тиббиёт ходимлари-
нинг энг муҳим самарадорлик кўрсаткичлари (KPI) ишлаб чиқилиб, унга эри-
шилганлиги мониторинг қилиниб ҳамда натижаларига қараб қўшимча рағ-
батлантириш тўловлари тўланади;
кафолатланган пакет асосида аҳолининг барча қатламларига сифатли ва
тўлиқ тиббий ёрдам кўрсатилишини молиялаштиришга қаратилган давлат
тиббий суғуртаси механизмлари босқичма-босқич жорий этилади
1
.
Олиб борилаётган ислоҳотлар самарасини янада ошириш, давлат ва жами-
ятнинг ҳар томонлама ва жадал ривожланиши учун шарт-шароитлар яратиш,
мамлакатимизни модернизация қилиш ҳамда ҳаётнинг барча соҳаларини ли-
бераллаштириш бўйича устувор йўналишларни амалга ошириш мақсадида:
-аҳолига тиббий ва ижтимоий-тиббий хизмат кўрсатиш қулайлиги ҳамда
сифатини оширишга, аҳоли ўртасида соғлом турмуш тарзини шаклланти-
ришга, тиббиёт муассасаларининг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш-
га йўналтирган ҳолда соғлиқни сақлаш соҳасини, энг аввало, унинг дастлаб-
ки бўғинини, тез ва шошилинч тиббий ёрдам тизимини янада ислоҳ қилиш;
- оила саломатлигини мустаҳкамлаш, оналик ва болаликни муҳофаза қи-
лиш, оналар ва болаларнинг сифатли тиббий хизматдан фойдаланишини
кенгайтириш, уларга ихтисослаштирилган ва юқори технологияларга асо-
сланган тиббий ёрдам кўрсатиш, чақалоқлар ва болалар ўлимини камайти-
риш бўйича комплекс чора-тадбирларни янада кенгроқ амалга ошириш;
- аҳоли ўртасида касалланиш кўрсаткичлари пасайишини ва умр узайиши-
ни таъминлаш.
Соғлиқни сақлаш соҳасидаги сифат ва самарадорлик имкониятларни оши-
риш, бирламчи тиббий ёрдам ҳажмини ошириш, ушбу соҳада замонавий
рақобатчилик тизимини босқичма-босқич жорий этиш ва замонавий рақобат
муҳитини яратиш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2020
йил декабрь ойида қабул қилган қарорига мувофиқ, тиббий суғурта бўйича
давлат жамғармаси (бундан кейин жамғарма деб аталадиган) ташкил топди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 12 ноябрда қабул
қилган “Соғлиқни сақлаш тизимини ташкил этишнинг янги модели ва дав-
лат тиббий суғуртаси механизмларини Сирдарё вилоятида жорий этиш чо-
ра-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-4890 сонли қарори аҳолига кўрсатилаётган
тиббий ёрдамнинг сифати ва самарадорлигини оширишда туртки бўлмоқда.
Сирдарё вилоятида ҳозирги кунда молиялаштиришнинг қуйидаги усули-
дан фойдаланилмоқда.
Молиялаштириш усуллари:
Глобал бюджет ва даволанган ҳолат учун (стационар тиббий ёрдам кўрса-
тиш муассасалари).
Аҳоли жон бошига бирламчи тиббий санитария ёрдами муассасалари.
1
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 12 ноябрдаги “ Соғлиқни сақлаш тизимини ташкил
этишнинг янги модели ва давлат тиббий суғурта механизмларини Сирдарё вилоятида жорий этиш чора-тадбирлари
тўғрисида”ги ПҚ-4890-сонли қарор
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
124
Глобал бюджет – бу бюджет-муайян даврда аҳолига келишилган ҳажмлар-
да тиббий хизматларни кўрсатиш харажатларни қоплаш учун муассасанинг
белгиланган истиқболли бюджети
1
.
Тиббиёт муассасасига “глобал бюджет” асосида ва “ҳар бир даволанган
ҳолат учун” тўловлар Жамғарма билан тўғридан-тўғри тузиладиган тиббий
хизматлар хариди тўғрисидаги шартномага асосан амалга оширилади.
Бунда, “глобал бюджет” бўйича харажатлар ҳажми тиббиёт муассасалари-
нинг амалдаги қонун ҳужжатларига мувофиқ меҳнатга ҳақ тўлаш шартлари,
тиббиёт муассасаларини сақлаб туриш харажатлари (коммунал хизматлар,
дори воситалари, лаборатория диагностикаси ва бошқа харажатлар)дан ке-
либ чиққан ҳолда аниқланади.
Жамғарма тиббиёт муассасаларининг бюджетларини ҳисоблаб чиқади,
шартномалар лойиҳаларини тайёрлайди ва шартнома имзолангандан сўнг
уларни уч кун ичида тиббиёт муассасаларига етказади.
Тегишли молия йилида:
Жамғарма Кузатув кенгаши томонидан рўйхати тасдиқланган тиббиёт му-
ассасалари шартнома умумий қийматининг 100 фоизини “глобал бюджет”
молиялаштириш услуби асосида;
бошқа тиббиёт муассасалари шартнома умумий қийматининг 90 фоизини
“глобал бюджет” молиялаштириш услуби асосида ва қолган 10 фоиз қисми
“ҳар бир даволанган ҳолат учун” белгиланган тўлов асосида молиялаштири-
лади.
Касаллик гуруҳлари бўйича “ҳар бир даволанган ҳолат учун” тўлов услуби
ҳажми қуйидаги тартибда аниқланади:
УТС = БС х ОК х СК х ЖАК
2
Бунда:
УТС – Жамғарма томонидан муайян клиник гуруҳдаги даволанган ҳолатлар
учун тўлов суммаси;
БС – базавий ставка ёки “ҳар бир даволанган ҳолат учун” тўлов услубидаги
барча даволанган ҳолатларнинг умумий ўртача қиймати;
ОК – ҳолатлар гуруҳининг оғишиш коэффициенти;
СК – стационар тури (даражаси) коэффициенти;
ЖАК – беморда бажарилган жарроҳлик амалиётини ҳисобга олувчи ко-
эффициент. Ушбу коэффициент жарроҳлик амалиёти кодини тасдиқланган
жарроҳлик амалиётлари маълумотномасига мувофиқ “асосий жарроҳлик му-
олажаси” устунига киритишда қўлланилади.
Тиббиёт муассасасида барча даволанган ҳолатлар учун тўлов миқдори
қуйидаги тартибда аниқланади:
бунда,
1
Давлат тиббий суғуртаси жамғармаси Кузатув Кенгашининг 2022-йил 25 февралдаги 19-сонли мажлис
баённомаси.
2
Давлат тиббий суғуртаси жамғармаси Кузатув Кенгашининг 2022-йил 25 февралдаги 19-сонли мажлис
баённомаси
STARS International University
125
ДҲБ – тиббиёт муассасасининг “даволанган ҳолат учун” умумий бюджети;
УТС – Жамғарма томонидан клиник гуруҳдаги даволанган ҳолатлар учун
тўлов суммаси;
КДҲ – клиник гуруҳдаги даволанган ҳолатлар сони;
n
–
тиббиёт муассасасида мавжуд клиник гуруҳлар.
Давлат тиббий суғуртаси жамғармасининг асосий вазифалари инсон қа-
дрини улуғлаш, бирламчи тиббий санитария кўламини кенгайтириш, янги мо-
лиявий механизмларни босқичма-босқич республика миқёсида жорий этиш,
тиббий хизматлар бозорида соғлом рақобат муҳитини шакллантиришдан
иборат. Аҳолининг барча қатламларини кафолатланган ва сифатли тиббий
ёрдам олиш имкониятини кенгайтириш ҳам шулар жумласидандир.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 12 ноябрдаги “Соғ-
лиқни сақлаш тизимини ташкил этишнинг янги модели ва давлат тиббий
суғурта механизмларини Сирдарё вилоятида жорий этиш чора-тадбирлари
тўғрисида”ги ПҚ-4890-сонли қарори.
2. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 — 2024 йил-
ларда Ўзбекистон Республикаси давлат молиясини бошқариш тизимини та-
комиллаштириш стратегиясини тасдиқлаш тўғрисидаги 24.08.2020 йилдаги
506-сон қарори.
3.Н.Жумаев, Д.Рахмонов. Cоғлиқни сақлаш муассасаларини молиялашти-
ришнинг натижа мезонларини шакллантириш “Iqtisodiyot va innovatsion
texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2019 yil
3/2019 (№ 00041) http://iqtisodiyot.tsue.uz
4. Давлат тиббий суғуртаси жамғармаси Кузатув Кенгашининг 2022-йил
25 февралдаги 19-сонли мажлис баённомаси.
