JOURNAL OF HEPATO-GASTROENTEROLOGY RESEARCH | ЖУРНАЛ ГЕПАТО-ГАСТРОЭНТЕРОЛОГИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ
№3,2 (том II) 2021
140
Sharipov Rustam Haitovich,
Samarqand davlat tibbiyot instituti pediatriya
va umumiy amaliyot kafedrasi, tibbiyot fanlari doktori, dotsenti,
O‘zbekiston
Rasulova Nodira Alisherovna,
Samarqand davlat tibbiyot institute pediatriya
va umumiy amaliyot kafedrasi assistenti
O‘zbekiston
Ahmedova Mahbuba Mahmudovna,
Samarqand davlat tibbiyot institute pediatriya
va umumiy amaliyot kafedrasi dotsenti
O‘zbekiston
Rasulov Alisher Sobirovich,
Samarqand davlat tibbiyot institute pediatriya
va umumiy amaliyot kafedrasi dotsenti,
O‘zbekiston
Irbutaeva Lola Tashbekovna,
Samarqand davlat tibbiyot institute pediatriya
va umumiy amaliyot kafedrasi assistenti
O‘zbekiston
GIPOVITAMINOZ D RIVOJLANISHIDA KO'RSATILGAN FAKTORLARNI ANIQLASH USULLARI
ANNOTATSIYA
Anketa so'rovi va 25 (OH) D3 darajasini aniqlash asosida. 1 yoshgacha bo'lgan 466 nafar bolada raxit
rivojlanishi uchun xavf omillari aniqlangan. Onaning muhim omillari homiladorlik paytida temir tanqisligi kamqonligi
va homilador ayollarning toksikozi, va bola tomonidan - hayotning birinchi yilida D vitaminini iste'mol qilishning
etishmasligi, toza havoda etarli darajada bo'lmaslik (kuniga 20 daqiqadan kam), tez-tez shamollash, D vitamini bilan
raxitning an'anaviy profilaktikasi samarasizligi.
Kalit so'zlar:
raxit, xavf omillari, 25 (OH) D
3
qon zardobi
Sharipov Rustam Haitovich,
Doctor of Medical Sciences, Associate Professor, Department of Pediatrics and General Practice Faculty of
Postgraduate Education
Rasulova Nodira Alisherovna,
Assistant at the Department of Pediatrics and General Practice
Ahmedova Mahbuba Mahmudovna,
Associate Professor at the Department of Pediatrics and General Practice
Rasulov Alisher Sobirovich,
Associate Professor at the Department of Pediatrics and General Practice
Irbutaeva Lola Tashbekovna,
Assistant at the Department of Pediatrics and General Practice
Samarkand State Medical Institute
Samarkand, Uzbekistan
JOURNAL OF HEPATO-GASTROENTEROLOGY RESEARCH | ЖУРНАЛ ГЕПАТО-ГАСТРОЭНТЕРОЛОГИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ
№3,2 (том II) 2021
141
METHODS FOR DETECTING PROSPOSING FACTORS IN THE DEVELOPMENT OF
HYPOVITAMINOSIS D
ANNOTATION
Based on questionnaires and level of 25(OH)D in 466 children under 1 year factors for rickets was identified.
Reliable factors were iron deficiency anemia during pregnancy, toxemia of pregnancy of the mother and the lack of
vitamin D during first year of life of a child, lack of outdoor stay (less then 20 minutes per day), frequent colds, not
effective traditional prevention of rickets vitamin D.
Key words:
rickets, risk factors, 25(OH)D in serum of children.
Muammoning
dolzarbligi
.
O'zbekiston
sharoitida raxitning kelib chiqish sabablari hali ham
yaxshi o'rganilmagan, ammo xarakterli iqlim-geografik
va etnik xususiyatlar hayotning birinchi yilidagi bolalarda
raxitning paydo bo'lish chastotasi va kechishiga ma'lum
darajada ta'sir ko'rsatishi mumkin. M.S.Maslov juda
to'g'ri ta'kidladi: "Raxitning etiologiyasi va patogenezini
to'g'ri tushunish uchun unga moyil bo'lgan va uni
bevosita qo'zg'atuvchi omillarni aniq ajratish kerak".
Raxitning
eng
yuqori
tarqalishi
erta
tug'ilgan
chaqaloqlarda (77,4%) va vazni 3000 g gacha
bo'lganlarda (71,4%), shuningdek aralash (64,9%) va
sun'iy oziqlantirishda (70,8%) qayd etilgan [2,5,9].
Ijtimoiy-gigiyenik turmush sharoitini o‘rganish natijasida
ma’lum bo‘lishicha, raxit kasalligi yashash sharoiti eng
past bo‘lgan oilalarda (68,4%), o‘quvchi ota-onalarida
(81,8%), to‘liq bo‘lmagan o‘rta ma’lumotlilarda (62,6%),
oila byudjeti kam bo‘lgan (60,4%) oilalarda ko‘proq
uchraydi. [1,6]. Raxitni keltirib chiqaradigan bevosita
omil D vitamini etishmasligidir [3]. Shu bilan birga,
uning etishmasligi har doim Ca va P ning tarkibi bilan
bilvosita aniqlangan. Shu bilan birga, Ca va P tarkibi har
doim ham raxitning og'irligi va klinik ko'rinishini to'g'ri
aks ettirmaydi va shuning uchun raxitning namoyon
bo'lishi ham mumkin qondagi Ca va P ning normal
darajasida [4,8]. O‘zbekistonda D vitamini tanqisligining
bevosita ko‘rsatkichi bo‘lgan D vitaminining faol
metabolitini aniqlash bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazilmagan.
Maqsad:
qon zardobida 25 (OH) D
3
darajasini
nazorat qilishda raxit rivojlanishining xavf omillarini
o'rganish.
Materiallar va usullar:
Tadqiqotda 1 oydan 12
oygacha bo'lgan 466 nafar bola ishtirok etdi, ularning ota-
onalari ularni deyarli sog'lom deb hisoblagan va qon
namunasini olishdan oldin bir oy davomida D vitamini
olmagan. 6 oygacha bo'lgan bolalar 166 nafari (35,6%),
12 oygacha - 204 (43,7%), 3 oygacha - 96 (20,6%)
nafardir. O'g'il bolalarning ustunligi qayd etildi - 258
nafar bola (55,3 ± 2,3%), qizlar soni esa 208 nafar (44,6 ±
2,3). Onalar so'roq qilindi va so'rovnomada etnik kelib
chiqishi, kasallik tarixi, quyosh nuri ta'siri, bolaning
rivojlanishi va homiladorlik kabi mavzular mavjud. Qon
zardobida 25 (OH)D
3
ni aniqlash Santa Klara
kasalxonasi, Rotterdam, Gollandiya laboratoriyasida
radioimmun usul orqali amalga oshirildi. Har bir boladan
2 ml venoz qon olindi. Qon zardobini 10 daqiqa
davomida 3000 ob/daq tezlikda santrifugalash orqali
ajratildi. va -20
0
C haroratda saqlanadi. 25(OH)D
3
tanqisligi 30 mmol’/l (12 mg/ml) dan past bo'lganida
aniqlandi.
Natijalar va muhokama:
qon zardobidagi
25(OH)D
3
darajasiga qarab, barcha tekshirilgan bolalar 2
guruhga bo'lingan: 1 guruh - qon zardobida 25(OH)D
3
normal darajasi bo'lgan bolalar; 2-guruh - 25(OH)D
3
qon
zaedobi darajasi past bo'lgan bolalar. 1-guruhga 84
(18,7%) bafar bola, 2-guruhga 365 (81,2%) nafar bola
kirgan. Tekshiruvdan o'tgan onalarning 73,4 foizida
homiladorlikning
patologik
kechishi
aniqlangan.
Homiladorlikning 1-yarmidagi toksikoz 11,4% da,
tugatish xavfi 1,1%, nefropatiya - 1,5% ayollarda qayd
etilgan. 47,9% da tug'ruq jarayoni patologik edi. Bu
asosan suvning erta ketish (4,7%) da, jarrohlik
aralashuvlar
bilan
(3,2%)
da
namoyon
bo'ldi.
Tekshirilgan bolalarning 28,9% bolalarda raxit tashxisi
qo'yilgan,
asab
tizimining
perinatal
shikastlanish
oqibatlari - 16,2% da, gipotrofiya - 4,8%, paratrofiya -
0,6%, O’RVI - 51,2%, klinik jihatdan engil temir
tanqisligi kamqonligi 25,8% aniqlangan.
D vitaminining asosiy metabolitining tarkibi va
bolada raxit rivojlanishi uchun xavf omillari o'rtasidagi
bog'liqlikni aniqlash qiziqish uyg'otdi (1-jadval).
Jadval 1
Qon zardobidagi 25 (OH)D3 darajasiga qarab bolalarda xavf omillari paydo bo'lishi
Xavf omillari
Norma daraja bilan
25(ОН)D
3,
n=84
Past daraja bilan 25(ОН)D
3,
n= 365
абс.
%
абс.
%
Р<
Aralash oziqlantirish
20
23,8±9,5
34
9,3±5,0
Perinatal faktorlar
28
33,3±8,9
122
33,4±4,3
Hayotning 1 yilida D vitamini bilan
raxitning oldini olishning etishmasligi
32
38,1±8,6
283
77,5±2,5
0,001
Bolada O’RBI
50
59,5±6,9
180
49,3±3,7
0,05
Bolaning tug'ilgan vaqti (kuz-qish davri)
35
41,7±8,3
116
31,8±4,3
Toza havoga etarli darajada bo’lmaslik
(20 daqiqadan ko'p bo'lmagan)
40
47,6±7,9
137
37,5±4,1
Tug'ilganda vazni 3500 g dan ortiq
23
27,4±9,3
85
23,3±4,6
JOURNAL OF HEPATO-GASTROENTEROLOGY RESEARCH | ЖУРНАЛ ГЕПАТО-ГАСТРОЭНТЕРОЛОГИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ
№3,2 (том II) 2021
142
Erta tug'ilish
13
15,5±10,0
30
8,2±5,0
Bolada temir tanqisligi kamqonligi
83
98,8±1,2
333
91,2±1,5
Qondagi past kaltsiy darajasi
19
22,6±9,6
93
25,5±4,5
Qondagi fosforning past darajasi
70
83,3±4,5
100
27,4±4,5
0,001
Jadvaldan
ko'rinib
turibdiki,
2-guruhdagi
bolalarda raxit rivojlanishining sabablari birinchi o'rinda
turadi: hayotning birinchi yilida D vitamini etishmasligi -
77,5%, toza havoda etarli darajada bo'lmaslik (kuniga 20
daqiqadan kam) - 37,5%, tez-tez shamollash. Qon
zardobida 25 (OH) D3 darajasi normal va past bo'lgan
bolalarda bir xil chastotada boshqa omillar aniqlangan.
Ca va P darajasining pasayishi normal holatda ham, qon
zardobida 25 (OH) D3 ning kamayishi darajasida ham
sodir bo'lishi mumkin.
Biz qon zardobidagi 25(OH)D3 darajasining
onalar tomonidan asosiy xavf omillariga bog'liqligini
tahlil qildik (2-jadval).
Jadval 2
Qon zardobidagi 25(OH)D3 darajasiga qarab onalarda xavf omillarining paydo bo'lish chastotasi
Xavf omillari
Norma daraja bilan
25(ОН)D
3,
n=84
Past daraja bilan 25(ОН)D
3,
n= 365
абс.
%
абс.
%
Р<
Homiladorlik davrida temir tanqisligi
kamqonligi
66
78,6±5,1
316
86,6±1,9
0,01
Homiladorlik paytida D vitamini qabul
qilmaslik
70
83,3±4,5
312
85,5±2,0
Og’riq tug’ruq
35
41,7±8,3
188
51,5±3,6
Onalarning ish joyi (uy bekalari)
35
41,7±8,3
184
50,4±3,7
Homiladorlik davrida ovqatlanish
nuqsonlari
48
57,1±7,1
213
58,4±3,4
1 homiladorlikda onaning yoshi (20
yoshgacha)
48
57,1±7,1
198
54,2±3,5
Homilador ayollarning toksikozi
18
21,4±9,7
44
12,0±4,9
0,05
Onaning xavf omillari orasida homiladorlik
davrida D vitaminini iste'mol qilmaslik birinchi o'ringa
chiqishi mumkin - 85,4%; homiladorlik paytida temir
tanqisligi kamqonligi - 59,1%.
Qon zardobidagi 25(OH)D3 ning normal va
kamaytirilgan darajalari bilan jadvallarni solishtirganda,
biz
nisbatlarni
baholash
mezonidan
foydalandik.
Styudentning
kritik
qiymatlar
jadvali
yordamida
ishonchlilik aniqlandi. Ushbu ona uchun xavf omillaridan
4 ta muhim omil aniqlandi: homiladorlik davrida temir
tanqisligi kamqonligi Z=3,12 Р<0,002; tug’ruqning o’g’r
kechishi Z=1,46 P<0,2; uy bekasida Z=1,2 P<0,5;
homiladorlik paytida onaning toksikozi Z=1,8 P<0,1.
Bola tomonidan 6 ta muhim xavf omili
aniqlandi:
hayotning
birinchi
yilida
D
vitamini
profilaktikasi etishmasligi. Z=6,9 P<0,00001; bolada
O’RVI Z=1,5 P<0,02; tug'ilgan vaqti (kuz-qish davri)
Z=1,6 P<0,2; toza havoga etarli darajada ta'sir qilmaslik
(kuniga 20 daqiqadan kam) Z=1,5 P<0,2; bolada temir
tanqisligi
kamqonligi
Z=16
P<0,01.
statistik
texnologiyalar yordamida bolaning ko'rsatilgan xavf
omillaridan eng muhim omillar aniqlandi: hayotning
birinchi yilida D vitamini profilaktikasining yo'qligi
P<0,00001; bolada temir tanqisligi kamqonligi P<0,01.
Xulosa:
hozirgi
vaqtda
D3
vitamini
preparatlarini profilaktika va terapevtik qo'llash bo'yicha
tavsiyalar bolalarning qon zardobidagi 25(OH)D3
darajasi asosida asoslanishi kerak. Bundan tashqari,
ta'minotni baholash bilvosita - qondagi Ca va P miqdorini
aniqlash orqali emas, balki qondagi D vitamini
metabolitlarini to'g'ridan-to'g'ri aniqlash usuli bilan
amalga oshirilishi kerak. Hozirgi vaqtda qondagi 25-
gidroksixolekalsiferol (25-OH-D) miqdorini aniqlash D
vitaminining ekzogen ta'minotini baholashning ishonchli
usuli hisoblanadi.
Список литературы/Iqtiboslar/References:
1.
Zaxarova I.N., Korovina A.N., Dmitrieva Yu.A. Rol' metabolitov vitamina D pri raxite u detey. //
Pediatriya.-2010.-t.89.-№3.-S. 68-73
2.
Korovina A.N., Zaxarova I.N., Dmitrieva Yu.A. Sovremennie predstavleniya o fiziologicheskoy roli
vitamina D u zdorovix i bol'nix detey.// Pediatriya.-2008.-T.87. №4. S.124-130
3.
Maydannik V.G. Raxit u detey: Sovremennie aspekti.-K. – 2006. –S.114
4.
Novikov P.V. Raxit i nasledstvennie raxitopodobnie zabolevaniya u detey. M., 2006: 336
5.
Ozegov A.M., Koroleva D.N., Petrova I.N. Voprosi prakticheskoy pediatrii.// 2009. №4. S.23-27
6.
Rasulova N.A. Mnogofaktornaya osenka narusheniy fosforno-kal'sievogo obmena v prognozirovanii i
preduprejdenii posledstviy raxita. Avtoreferat diss….kand med. nauk. Tashkent. – 2010.- S. 19
7.
Shvars G.Ya. Defisit vitamina D i yego farmakologicheskaya korreksiya. //Russkiy medisinskiy jurnal.
2009. – T.17. №7. S.477-486
8.
Deniz Gungor, Ilke Biger, Rob Rodrigues Pereira, Alisher S.Rasulov e.a. Prevalence of vitamin D
deficiency in Samarkand, Uzbekistan // J of Nutritional 2008; 000 (000): 1-9
9.
Pettifor J.M. Ind. J Med Pts 127: 2008:245-249
