ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
380
SEHRLI FORTEPIANO TOVUSHLARI
Bekmurodova Gavhar Bahodir qizi
Qarshi ixtisoslashtirilgan san’at maktabi
Аktyorlik va xoreografiya bo’limi o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7934274
Annotatsiya.
Mazkur maqolada fortepiano cholg’usi va uning o’ziga xos xususiyatlari
haqida so’z boradi. Maqola davomida mavzu doirasidagi asosli fikr va mulohazalar keltirilgan.
Mavzu mazmunini ochib berishda rasmlardan foydalanilgan.
Kalit so’zlar:
kuyning eng kichik ifodali bo‘lagi, fortepiano tovushlari, ijrochilik san’ati.
MAGIC PIANO SOUNDS
Abstract.
This article talks about the piano and its features. Reasonable opinions and
comments within the scope of the topic are presented throughout the article. Pictures are used to
reveal the content of the topic.
Key words:
the smallest expressive part of the melody, piano sounds, performance art.
ВОЛШЕБНЫЕ ЗВУКИ ФОРТЕПИАНО
Аннотация.
В данной статье рассказывается о фортепианном инструменте и его
характеристиках. Обоснованные мнения и комментарии в рамках темы представлены на
протяжении всей статьи. Картинки используются для раскрытия содержания темы.
Ключевые слова:
наименьшая выразительная часть мелодии, звуки фортепиано,
исполнительское искусство.
Har bir xalqning o'z milliy cholg'u sozlari bor. Shu bilan birga, butun jahonning barcha
xalqlari orasida ommalashgan cholg'u asboblari ham mavjud. Skripka, klarnet, truba, fortepiano
kabi musiqa cholg'ulari shular jumlasidandir. Ular orasida fortepiano cholg'usi o'zining qulayligi,
mosligi va ommaviyligi bilan alohida o'rin tutadi. Fortepiano musiqiy tadbirlarning har qanday
sharoitlarida yetakchi hamda ko'makchi cholg'u sifatida ishlatilishi mumkin. Shu bois fortepiano
cholg'usi ixtisosligi bo'yicha saboq oluvchilar boshqa cholg'ularga nisbatan ko 'p.
Musiqa asarining ijrosi yoqimli bo‘lishi yoki biror musiqiy obraz ta’sirini boyitib,
tinglovchilarga eshittirish, tovushning qanday kengaytirilishini ko‘rsatish uchun musiqada maxsus
belgilar qo‘llaniladi. Ushbu belgilar nomlari italyanchadan olingan bo‘lib, ular dinamik belgilar
deb ataladi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
381
Ritm (usul) – musiqiy tovushlarni muayyan qancha vaqt davomida kelishiga aytamiz. Metr
(vazn) – ritmning o‘lchov vositasiga kiradi. U bir xil cho‘zimdagi muayyan ritmik bo‘laklarning
to‘xtovsiz takrorlanishidir.
Ohang (melodiya) – kuyning eng kichik ifodali bo‘lagi bo‘lib, bir necha ketma-ket olingan
tovushlardan hosil bo‘ladi.
Temp (sur’at) Musiqa asarining ijro etilish sur’atiga - temp deb ataladi. Templar asosan
uch xil ko‘rinishda bo‘ladi: oid templar, o‘rtacha templar va tez templar. Og‘ir templar Largo
(largo) – juda vazmin, juda cho‘zib. Lento (lento) – vazmin, cho‘zib. Adajio (adajio) – og‘ir. Grave
(grave) – juda og‘ir. O‘rtacha templar Andante (andante) – shoshilmasdan, o‘rtacha og‘ir.
Moderato (moderato) – o‘rtacha tez. Sostenuto (sotsenuto) – salobatli. Allegretto (allegretto) –
jonlanib. Tez templar Allegro (allegro) – tez. Vivo (vivo) – jonli, chaqqon. Vivace (vivache) –
jadal. Presto (presto) – tez, oshiqib. Prestissimo (prestissimo) – juda tez.
Fortepiano cholg‘usi o‘ziga xos xususiyatga ega. Unda ijro etishda tovushni tiniq, ravon
ijro etish uchun ularning imkoniyatlarini nazariy va amaliy jihatdan bilish hamda ularda ijro etish
ko‘nikmalarini o‘zlashtirish talab etiladi. Ijro etilayotgan asarlarni qismlarga va qismlarni jumla
va frazalarga bo‘lish orqali musiqaning aniq ijro etishga erishiladi. Bir nechta musiqiy jumladan
esa asarning qismi paydo bo‘ladi. Yangi asarlarni o‘zlashtirish jarayonida har bitta fraza, jumla
uchun alohida tovush kuchi talab etilishi mumkin. Ijrochilik ko‘nikmalarini shakllantirishga doir
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
382
mashq va kichik kuylar Taklif etilayotgan mashqlarni turli shtrixlarda va har xil harakatlarda
qo‘llab, barmoqlar texnikasining fikrlash tezligini birinchi darslardan boshlab rivojlantirish zarur.
Ko‘p miqdorda turli balandlikdagi tovushlarni ikki qo‘lda ijro etish uchun birbiriga chiziq
bilan bo‘lingan ikkita nota yo‘lidan foydalaniladi: yuqoridagi qator o‘ng qo‘lda, pastdagi qator esa
chap qo‘lda ijro etish uchun mo‘ljallangan. Ularning “akkolada” deb nomlanuvchi yoy birlashtirib
turadi. O’quvchilar o‘rganishlari lozim bo‘lgan eng birinchi kichik asarlar – bir ovozli qo‘shiqlar
bo‘lib, ular navbatma-navbat ikki qo‘l bilan chalish uchun mo‘ljallangan.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
383
Fortepiano ijrochiligining boshlang‘ich davrida ijro repertuarining ko‘lami nihoyatda
kengdir. Jahon kompozitorlarining musiqiy namunalari bilan birga, O‘zbekiston
kompozitorlarining milliy ruh bilan sug‘orilgan ko‘plab namunalari, o‘zbek xalq kuylarining
fortepiano uchun moslashtirilgan variantlari mavjuddir. Talabalarning badiiy ijrochilik tafakkurini
boyitish, texnik imkoniyatlarini rivojlantirish uchun turli xarakterdagi asarlarni tanlash,
zamonaviy kompozitorlarning asarlari bilan birga, O‘zbekiston va jahon musiqa madaniyati
durdonalaridan namunalar bilan tanishib borish muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilar o‘rganishi
kerak bo‘lgan ilk asarlar bir ovozli qo‘shiq namunalari bo‘lib, ular asta sekin ikki qo‘l bilan chalish
uchun mo‘ljallanadi. Ikki qo‘l orasida taqsimlangan cholg‘u kuyini yanada aniq tushunish uchun
sekin tempda kuyning she’riy matnini qo‘shiq qilib kuylash juda foydalidir.
REFERENCES
1.
Djamalova D., Utayeva N. “Fortepiano olamiga ilk qadamlar”, o‘quv qo‘llanma. G‘.G‘ulom
nomidagi NMIU, Toshkent, 2016.
2.
Kisel E., Natanson B., Nikolayev A., Erejenskaya N. “Shkola igri na fortepiano”, Izdatelstvo
“Muzika”, Moskva, 1975.
3.
Azimov X.. Fortepiano darsligi. – T., “O‘qituvchi”, 1997.
4.
Shteynpress B., Yampolskiy I. “Enstiklopedicheskiy muzikalniy slovar”, Moskva, 1959.
5.
Hayitboyeva D. Notani varoqdan o‘qish va fortepiano ansambli. – T, “Uzbekiston”, 2010.
6.
Ташпулатова Д. Работа над этюдами Г.Мушеля в фортепианном классе. -T. 2011.
7.
Jahon va O‘zbekiston kompozitorlarinig asarlari. Turli yillar nashrlari.
