ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1240
FURQAT IJODIY MEROSINING OʻRGANILISHI
Xayitova Madina
FarDU magistri
https://doi.org/10.5281/zenodo.8081220
Annotatsiya.
Mazkur maqolada Furqat hayoti va ijodini o’rganish natijasida
furqatshunolikning yuzga kelishi haqida fikr yuritiladi. Bu borada tadqiqotlar olib borgan
olimlarning ilmiy ishlari to’g’risida ham qizqacha to’xtalib o’tilgan.
Kalit so‘zlar:
furqatshunoslik, ma’rifatparvar, faksimile, xitoy va uyg’ur tillari, devon,
teatr.
THE STUDY OF THE CREATIVE HERITAGE OF FURQAT
Abstract.
In this article, the study of the life and creativity of Furqat will reflect on the
coming to the face of furqatshunya. The scientific work of scientists who carried out research in
this regard is also touched upon in detail.
Key words:
science, enlightenment, facsimile, Chinese and Uyghur languages, devon,
Theatre.
ИЗУЧЕНИЕ ТВОРЧЕСКОГО НАСЛЕДИЯ ФУРКАДА
Аннотация.
В этой статье рассматривается возникновение фуркадизма в
результате изучения жизни и творчества Фуркада. Также по-девичьи затронуты научные
труды ученых, проводивших исследования на эту тему.
Ключевые слова:
Фуцзянь, просвещение, факсимиле, китайский и уйгурский языки,
Девон, театр.
Furqat ijodini o'rganish XX asrning 30-yillaridan boshlab kuchayganini kuzatish mumkin.
Ma'rifatparvar shoirning ayrim she'rlari o'sha paytlarda nashr etilgan maktab darsliklari va
xrestomatiyalarida uchraydi. Adib asarlarini o'rganish va nashr qilishda filologiya fanlari doktori
Xolid Rasulning xizmati katta bo'lganini ta'kidlash lozim. Uning Furqat hayoti va ijodini
o'rganishga bag`ishlangan o'nlab maqolalari, risolalari chop etilgan. Olim shoir asarlarining o'zbek
va rus tillarida bir jildlik va ikki jildlik nashrlarining bir necha marta amalga oshishida jonbozlik
ko'rsatdi. 1959-yilda shoir tavalludining 100 yilligi munosabati bilan o'tkazilgan yubiley
tantanalari adib ijodini o'rganishda muhim hodisa bo'ldi.
Shu munosabat bilan shoir yashagan davrning ijtimoiy va madaniy-adabiy hayoti haqida,
shoirning faoliyati, ijodi haqida ko'p ilmiy maqolalar, monografiyalar yaratildi. Uning ijodiga oid
alloma shoirlar G`.G`ulom, M.Shayxzoda, S.Abdulla, akademiklar I.Mo'minov, V.Zohidov,
A.Qayumov, yirik adabiyotshunoslar Zaripov, L.Qayumov, A.Abdug`afurov, E.A.Karimov,
Sh.Yusupovlarning salmoqli tadqiqotlari va monografiyalari yaratildi.
1
Filologiya fanlari doktori Xolid Rasul Furqat “Tanlangan asarlari”ni jami etti marta (1940,
1951, 1958, 1959, 1975, 1980, 1990 yillarda) nashr ettirdi. Bular alohida, Furqat “Asarlar
majmuasi”ning turli manbalar asosida tayyorlanib, arab yozuvida chop etilgan ikki jildlik
faksimile nashri, ayniqsa, alohida ahamiyatga ega. Mazkur nashr shoirning shu paytgacha e`lon
qilingan “Tanlangan asarlar”iga nisbatan ancha mukammal ekanligi bilan ajralib turadi. Shunga
asarlarini qo`lyozma manbalari bilan qiyoslash natijalari bu to`plamning ham ayrim
1
Furqat. Tanlangan asarlar. Toshkent: O‘zRFA nashriyoti, 1958.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1241
kamchiliklardan xoli emasligini ko`rsatmoqda. Jumladan, to`plamga shoirning ba`zi e`tiborli
asarlari kirmay qolganligi, kirganlarining ham ayrimlari matn jihatidan nuqsonli ekanligi ushbu
fikrni quvvatlaydi.
Professor G`. Karimov va adabiyotshunos N. Hotamovlar ham shoir asarlarini bir necha
marta (1959,1973 yillarda) chop ettirdilar. Bundan tashqari, Furqat “Tanlangan asarlar”i rus (1958,
1962 1972 yillarda), xitoy (1989 va uyg`ur (1989) tillarida ham qayta-qayta nashr qilingan.
Furqat ijodiyotiga munosabat har doim ham bir xil kechdi, hamisha u yaxshi so`zlar bilan
e`tirof etildi, deyish qiyin. Ziyo Said O`zbek vaqtli matbuoti tarixiga materiallar” nomli
tadqiqotida “qora davr” haqida to`xtaladi, “Turkiston viloyatining gazeti” yozishuvchilari
boshda gubernatur idorasida xizmat qilguvchi eski mirzalar” bo`lganligini ta`kidlab, “keyinroq
shoir Furqatning uzundan-uzun she`rlari ko`rina boshlagan” idan yozg`iradiki, bu sho`ro
siyosatining talabi edi. Miyon Buzruk Solihovning 1935- yili nashr etilgan “ O`zbek teatr tarixi
uchun materiallar” asarida ham shoir merosiga nisbatan xuddi shunday munosabat kuzatiladi.
U ushbu kitobida “...rus teatrusining erlilar orasida havas va qiziqish tuqdirgani” to`g`risida
yozib, Toshkentda “Suvorov” nomli pyesa tomoshaga qo`yilgani va “ ... tamoshochilar orasida
mashhur shoir Furqat ham bo`lgan”ligini ta`kidlaydi. Suvorov haqidagi manzumaning 44 baytini
keltirib, “ Furqatda teatru hayotiga havas va berilish ochiq sezilib turishi”ni qayd etadi. Shunga
qaramay mazkur tadqiqotda ba`zi muhim fikrlar ham mavjud. Jumladan, unda Furqatning o`z
she`rlarini yig`ib, devon tuzganligi haqida ma`lumot berilgan. 1954-yili Xolid Rasulning
“Zokirjon Furqat ijodi”, “Furqat— ma`rifatparvar, demokrat shoir” nomli kitoblari nashr etildi.
Ular shoir ijodini monografik o`rganishning dastlabki namunalari edi. Olimning “Furqat” tanqidiy
biografik ocherki e`lon qilindi. Shu yili.Vohidovning “Furqat‒ma`rifatparvar shoir” risolasi
bosilib chiqdi.
Furqatning 100 yilligi munosabati bilan nashr etilgan “Furqat va Muqimiy haqida
maqolalar” (1958) hamda “Zokirjon Furqat” (1959) nomli ikki maqolalar to`plami shoir hayoti
va ijodini o`rganishda alohida o`rin tutadi. qar ikki to`plamdagi materiallar Furqat ijodining hali
tadqiqotchilar e`tibori etarli qaratilmagan jihatlariga baqishlanganligi, ko`p hollarda muhim
masalalar o`rtaga qo`yilib, puxta hal etilganligi, muhim ilmiy-nazariy xulosalar chiqarilganligi
bilan e`tiborga molik. G`. Karimovning 1960- yili “Sharq yulduzi” jurnalida e`lon qilingan “Furqat
hayoti va ijodiga doir ba`zi materiallar” maqolasida o`sha paytda Qozog`iston Markaziy Davlat
arxivida saqlangan, keyinchalik Toshkentga, O`zbekiston Markaziy Davlat arxiviga ko`chirilgan
muhim manba ‒ N. P. Ostroumov shaxsiy fondidan aniqlangan. Furqatning xorijdan yo`llagan 18
dastxat maktubi, 4 ilmiy-etnografik asari haqida ma`lumot beriladi.
Ularni o`rganishning shoir hayoti va ijodini tadqiq etishdagi ahamiyati to`g`risida ilmiy
xulosalar chiqariladi. G`. Karimovning mazkur tadqiqoti, ayniqsa, shoirning chet ellardagi hayoti
hamda qizigan ijodiy faoliyatini o`rganishda yangi sahifa ochdi. E. Karimovning rus tilidagi
“O`zbek adabiyotida realizmning rivojlanishi” (1975), “O`zbek demokratik adabiyoti realizmi”
(1986) nomli tadqiqotlarida ham Furqat ijodiga oid e`tiborli mulohazalar bayon qilindi.
Tadqiqotda ayrim munozarali jihatlar ham mavjud ediki, ular o`z vaqtida mutaxassislar tomonidan
ko`rsatib o`tilgan. A. Abdug`afurovning 1977-yili nashr etilgan “Zokirjon Furqat” kitobi shoir
hayoti va ijodi tadqiqiga bag`ishlangan birinchi yirik monografiya. Unda shoir hayoti va ijodi
furqatshunoslikning o`sha davrdagi mavjud yutuqlarini mujassamlashtirgan holda ancha mufassal
tadqiq etildi. Asar 3 qismdan iborat.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1242
Dastlab Furqarning ijodiy merosi, unng kimlar tomonidan o`rganilganligi to`g`risida
ma’lumotlar berilgan. Asarning birinchi qismi shoirning ijodiy biografiyasini o`z ichiga oladi.
Ikkinchi qismda Furqatning poetik merosi, uchinchi qismi nasriy merosi talqin etiladi. Asar chin
ma’noda Furqat shaxsiga bo`lgan munosabatning o`zgarib borayotganini ko`rsatgan.
REFERENCES
1.
Jo‘rayev, H., & Nabiyeva, N. N. qizi. (2023). ABDULLA QODIRIY IJODIDA IJTIMOIY
MUAMMOLARNING
IFODALANISHI.
Educational
Research
in
Universal
Sciences
,
2
(3), 1101–1103. Retrieved from
http://erus.uz/index.php/er/article/view/2528
2.
Odiljon o„g„li, U. D. (2023). ADABIY ASAR QAHRAMONI TALQINIDAGI O „ZIGA
XOSLIKLAR. IQRO JURNALI, 2(2), 777-785.
3.
Jo„rayev, H., & Аnvarova, D. (2022). Investitsiya, investitsion muhit, jozibadorlik,
investorlar huquqi, Investitsiya kodeksi, investitsion ombdusman, moliyalashtirish
manbalari, to „g „ridan-to „g „ri investitsiyalar, mahalliy investitsiya. RESEARCH AND
EDUCATION, 1(2), 329-332.
4.
Jo„rayev, H. A., & qizi Maxamadjonova, S. R. (2022). SHEKSPIR
TRAGEDIYALARIDA AFORIZMLAR. INTERNATIONAL СONFERENCE ON
LEARNING AND TEACHING, 1(7), 452-454.
5.
Sayidolimov,
J.
B.
O.
G.
L.
(2023).
AGIOGRAFIK
OBRAZLARNING
MAZMUNMOHIYATIDAGI EVRILISHLAR. Oriental renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences, 3(3), 1318-1322
6.
Jo‘rayev, H., & Nuriddinova, M. (2023). TRADITIONALITY AND UNIQUENESS IN
FURQAT’S CREATION.
Modern Science and Research
,
2
(5), 831–842. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/20412
7.
Dehkonova, M. S. (2020). OYBEK’S POETRY THROUGH ANALYSES OF
REPRESENTATIVES OF OYBEK STUDIES SCHOOL. Theoretical & Applied Science,
(2), 13-17.
8.
Dehqonova, Maxsuma, & Mirzagaliyeva, Umidaxon Baxtiyor Qizi (2022). ABDULLA
QAHHORNING HAJVIY XARAKTER YARATISH MAHORATI. International
scientific journal of Biruni, 1 (2), 234-240.
9.
Dehqonova, Maxsuma, & Qosimov, Iqboljon (2022). OYBEK DOSTONLARIDA
MAVZULAR XILMA-XILLIGI VA OBRAZLAR TASVIRI. International scientific
journal of Biruni, 1 (2), 317-322.
10.
Dehqonova, Maxsuma, & Abdurahimov, Muhammadrizo Xasanboy Ogli (2022). SAID
AHMADNING OBRAZ YARATISH MAHORATI "UFQ" ROMANI ASOSIDA.
International scientific journal of Biruni, 1 (2), 206-212.
11.
Dehqonova, Maxsuma, & Muxtorjonova, Zulxumor (2022). MUNAQQID OYBEK VA
O‘ZBEK ADABIY TANQIDCHILIGI. International scientific journal of Biruni, 1 (2),
310-316.
12.
Vosiljonov, A. (2022). Basic theoretical principles of corpus linguistics. Academicia
Globe: Inderscience Research, 3(2), 1-3.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1243
13.
Vosiljonov, A. (2022). LINGVISTIK TАDQIQОTLАRDА KОRPUS О ‘RGАNISH
ОBYЕKTI SIFАTIDА. IJTIMOIY FANLARDA INNOVASIYA ONLAYN ILMIY
JURNALI, 2(11), 176-182.
14.
Vosiljonov,
A.
(2022).
PRAGMALINGVISTIKA
VA
UNING
TAHLILIY
SHAKLLANISH TARIXI. Science and innovation, 1(B8), 99-105.
15.
Vosiljonov, A. (2022). PRAGMALINGUISTICS AND THE HISTORY OF ITS
ANALYTICAL DEVELOPMENT. Science and Innovation, 1(8), 99-105.
16.
Vosiljonov, A., & Isaqova, X. (2023). EFFECTIVENESS OF MOTHER TONGUE
EDUCATION IN THE PRIMARY GRADES. International journal of advanced research
in education, technology and management, 2(2).
17.
KHALIMBOYEVA, F., & VOSILJONOV, A. (2023). MAKTABGACHA YOSHDAGI
BOLALAR
DIQQATINI
RIVOJLANTIRISH
MUAMMOSINI
NAZARIY
OʻRGANILISHI. Journal of Pedagogical and Psychological Studies, 1(5), 94-98.
