ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1272
ТАСВИРИЙ САНЪАТНИ ЎҚИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИДА ДИДАКТИКА
АСНОСИДА ГЎЗАЛЛИКНИ ИДРОК ЭТИШ
Абдираманов. П.
Бердақ номидаги Қорақалпоқ Давлат университети
.
https://doi.org/10.5281/zenodo.8081947
Аннотация.
Мақолада
уқувчиларни уқув фанларининг ҳар бирини янги педагогик
технология асосида ўқитиш, дидактик ва методика соҳаларини такомиллаштиришни,
ижодий қобилийатларини ривожлантиришда фанлар-аро алоқодорлик принцпидан
фойдаланиш, эртак ва бадий адабиётларга ишланган иллюстрацияларнинг болалар
ижодий қобилиётларини ривожлантиришдаги аҳамийати, дидактик ва методик
жиҳатларида ҳам албатта ижобий ўзгаришлар ясайдиган шарт – шароитлар ҳақида суз
боради.
Калит сўзлар:
Таълим-тарбиянинг бирлиги. Таълимнинг илмийлик принципи.
Таълимда кўрсатмалик принциплари. Таълимда онглилик ва активлик принциплари.
PERCEPTION OF THE BEAUTIFUL IN THE FIELD OF DIDACTICS IN
THE TECHNOLOGY OF TEACHING FINE ARTS
Abstract.
The article discusses the use of the principle of interdisciplinary
communication in the development of creative abilities of students, the role of illustrations to fairy
tales and fiction in the development of creative abilities of children, the understanding of life by
preschool children through illustration, illustrator, i.e. graphic artist is considered the first
educator, educating the tastes of kids to the worldview, and graphic artists-the first educator in
life and the creativity of preschool children.it's about activity.
Key words:
creativity, interdisciplinarity, illustration, illustrator, graphic artist,
perception.
ВОСПРИЯТИЕ ПРЕКРАСНОГО В ОБЛАСТИ ДИДАКТИКИ В ТЕХНОЛОГИИ
ОБУЧЕНИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ ИСКУССТВУ
Аннотация.
Статья требует обучения учащихся каждой из учебных дисциплин
на основе новой педагогической технологии, совершенствования их дидактических и
методических направлений. Использование принципа междисциплинарности в развитии
творческих способностей, аксиоматичность иллюстраций к сказкам и художественной
литературе в развитии творческих способностей детей говорят об условиях, которые,
безусловно, имеют положительное значение как в дидактическом, так и в методическом
аспектах.
Ключевые слова:
Образование-это единство воспитания. Принцип научности
образования. Принципы обучения в образовании. Принципы осознанности и активности в
образовании.
Мамлакатимизнинг таълим-тарбия соҳасида ўзгариш ва шиддатли ривожланиши
мактаб ўқув фанларининг ҳар бирини янги педагогик технология асосида ўқитиш, уларни
дидактик ва методика соҳаларини такомиллаштиришни талаб қилади.
Шунга кўра мактаб ўқув фанларини, жумладан тасвирий санъат ўқув предметини
ҳам янги педагогик технология асосида ўқитишни давр талаб қилмоқда.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1273
Бу жараён ўзининг дидактик ва методик жиҳатларида ҳам албатта ижобий
ўзгаришлар ясайдиган шарт – шароитлар яратилишини тақозо қилади.
Чунки, ҳар қандай таълим беришни ташкил этиш ва берилган билим – малака
(таълим)ларини олдиндан белгиланган меъёрда бўлишини таъминлаш, асосан таълим
бериш воситалари, дидактик ва кўргазма қуроллар, ўқитувчи нутқи ва уни ўқитиш
дидактикаси ва методика – услубларидан қай тарзда мукаммал, тўғри, асосли,
фойдаланишга боғлиқ бўлади[1,21].
Чунки, дарс – фанни ўқитиш дидактикаси ва унинг принципларига жавоб бера
олмайдиган бўлса, у ҳеч қачон самарали бўлмайди.
Тасвирий санъатни ўқтишининг педагогик технологияси – ўқувчиларга тасвирий
санъат бўйича билим – малакалар бериш, улар асосида шахсни ривожлантириш қонун –
қоидаларини ўзида мужассам этган ҳолда олдиндан режалаштирилган натижани
кафолатлайдиган, педагогик фаолиятдир, - десак уни дидактик жараёни ва методик
йўналиши қай тарзда талқин этилади?
Педагогик технология – мураккаб жараён сифатида қатор ўқитиш босқичларидан ва
ўз навбатда бу босқичларнинг ҳар бири ўзига хос амаллардан иборат бўлади. [2,46].
Агар биз тасвирий санъатнинг дарс машғулоти, яъни 45 минутли вақт ичида барча
имконият, шарт – шароит, восита, дидактика, методик услублардан (қандай даражалигидан
қатъий назар) фойдаланиб, кафолатланган натижа учун амалга оширилаётган фаолиятнинг
барчаси (Н.Талзина таърифига кўра) тасвирий санъат дарсларининг педагогик
технологияси бўлади.
Мактаб тасвирий санъатини ўқитиш технологиясида асосий нарса – бу
кафолатланган натижа бўйича имконият, шарт – шароит, воситалар, методика ва услублар
бўлиб, уларни ташкил этиш – тасвирий санъатни ўқитиш дидактикаси ва унинг
принципларининг асосий вазифасига киради.
Чунки, мактаб тасвирий санъатини ўқитиш дидактикаси ҳар бир дарс – машғулоти
учун энг аввало берилаётган билим – малакаларни илмий асосда бўлиши таъминланади.
Илмийлик принципи – ўқувчиларга расми чизиладиган натура, объект, мавзу, воқеа –
ҳодисаларни ёки таҳлил қиланадиган санъат асари бўйича бериладиган ҳар бир маълумотни
илмий ва фан маълумотлари асосида бўлишини таъминлайди.
Сўнгра бериладиган билим-малакалар системали, кетма-кетлик асосда бўлиши
таъминлади-ки, бу педагогикани ёки дидактикани осондан – қийинга бориш принципи
асосида олиб борилади.
Бу жараён аввал осонроқ тасвирланадиган, оддий предметлар расмини чизиб,
кейинги машғулотлар аста мураккаблаштириб бориш асосида қурилади.
Булар мактаб тасвирий санъати дастурида берилган мавзуларнинг кетма – кетлик
мазмунида ўз ифодасини топган бўлади.
Шунингдек, мактаб тасвирий санъати бўйича ўқувчиларга бериладиган билим –
малакалар дидактикани тарбиявийлик принципига амал қилинган ҳолда олиб борилади.
Чунки мактаб тасвирий санъати ўқув предмети ўқувчиларни бадиий – аҳлоқий,
эстетик, меҳнатга, ўз ҳалқига, Ватанига, ота – боболар ижодига катта хурмат билан қарашга
ўргатади. [2,47].
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1274
Яна мактаб тасвирий санъатни ўқитиш технологияси ва дидактикаси талабига кўра
ҳар бир дарс – ўқувчиларга берилаётган билим ва малакаларини шу дарсни ўзида
амалиётида қўллаш имкониятига эга бўлиб, дарсни асосий қисмида берилган янги билим ва
маълумотлар асосида расм чизиш амалиёти бажарилади. Бу фанни мазкур имконияти ва
шарт-шароитига кўра унинг дарс технологиясида ижодий ўзгаришлар намоён бўлади.
Яна тасвирий санъатини ўқитишда ғоят аҳамиятга молик бўлган дидактик принцип–
ўқувчиларнинг тасвирлаш қобилияти, билими, малакасига мос ҳолда ўқитишга шарт–
шароит ва имкониятларини яратишдан иборатдир
1
. Бу принцип ўқувчиларнинг барчани
расм ишлашга ва тасвирлар яратишга жалб қилиш имкониятини беради.
Мактаб тасвирий санъат бўйича ўқувчиларга бериладиган билим, малакаларини
ижодий, фаол, мустақил ва ташаббускорлик асосида бўлишига алоҳида эътибор берилади.
Ўқувчиларга бериладиган тасвирий санъат бўйича билим малакаларини осон, қисқа,
тушуннарли, илмий асосда бўлишини таъминлашда дидактикани кўргазмали ўқитиш-
таълим бериш технологиясида энг асосий дидактик принцип саналади.
Мактаб тасвирий санъатининг Давлат дастури бўйича ўқув материалларининг
ҳаммаси кўргазмали ўқитишни талаб қилади. Чунки,-“Мактабда кўргазмасиз ўқитиб
бўлмайдиган ягона ўқув фани бу тасвирий санъатдир” – деб доимо таъкидланиши ҳам
бежиз эмас. Шунинг учун мактаб тасвирий санъатини ўқитиш технологиясида
кўргазмалилик олдин белгиланган мақсадга эришишни кафолатлай оладиган дидактик
принципнинг энг асосийси ва энг самаралиси саналади. [3,91].
Мактаб тасвирий санъатини ўқитиш технологиясидаги дидактик жараён
В.П.Беспалько кўрсатиб ўтганидек,-Янги дарс материалига кириш–яъни, ўқувчиларни янги
дарс материалини қабул қилишга тайёрлаш -мотивация жараёни билан бошланaди. Бу
ўқувчиларни янги дарс материалига бўлган қизиқишини ошириш билан бирга, уларни дарс
давомидаги фаоллигини, мустақиллигини, ташаббускорлиги ва ижодкорлигини таъминлаш
имкониятини беради.
Мактаб тасвирий санъатини ўқитиш технологиясида асосий ўринни уни ўқитиш
дидактикаси ва методикаси олади. Чунки методика ва дидактика мактаб тасвирий
санъатидан ўқувчиларга билим – малака беришнинг энг асосий ва охирги педагогик
жараёни саналади. Методика – мактаб тасвирий санъатидан ўқувчиларга билим–малакалар
беришнинг энг осон, энг самарали педагогик таъсир кўрсатувчи восита бўлиб, дарсдаги
олдидан белгиланган натижаларни кафолатлай оладиган жараён хисобланади.
Бу ўринда шуни айтиш жойизки, мактаб тасвирий санъатини ўқитиш
технологиясида қўлланиладиган ҳозирги замон ўқитиш методларидан бўлмиш: [3,21].
-
Оғзаки баён этиш методи;
-
Кўргазмали ўқитиш методи;
-
Амалий ишлар методи бўлиб, бу методларнинг ҳар бири қатор усулубларга ҳам
бўлинади;
Мактаб тасвирий санъатини ўқитишда энг кўп ишлатиладиган метод “Оғзаки баён
этиш” методи бўлсада “Кўргазмали ўқитиш” ва “Амалий ишлар” методидан ҳам ҳар бир
дарс жараёнида фойдаланилади.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1275
Чунки, мактаб тасвирий санъати ўқув фанинг ўзига хос характерига кўра
кўргазмасиз ўқитиш мумкин бўлмаган ўқув фани ҳисобланади.
Яна бу ўқув предметини педагогик технологиясига кўра, 45 минутли дарсни ярмидан
кўпи амалий ишлар билан таъминланади.
Мактаб тасвирий санъати дарсларида: “Оғзаки баён этиш” методини суҳбат, ҳикоя,
савол – жавоб, маъруза каби услубларидан;
-
“Кўргазмали ўқитиш” методини намойиш, иллюстрация ва репродукция билан
ишлаш, доскада ўқитувчи расми ва эксурсия, каби услублардан;
-
“Амалий ишлар” методининг расм ишлаш, ҳайкал ишлаш, бадиий – амалий санъат,
композициялар устида ишлаш, санъат асарлари таҳлили, санъат асарлари юзасида
иншо, реферат ёзиш, каби услублардан фойдаланилади.
Хулоса, мактаб тасвирий санъатини ўқитиш технологияси ўзини олдиндан
белгиланган мақсадига эришиш учун бу фанни ўқитиш дидактикаси ва методикасидан аъло
даражада фойдалана олиши ўқитувчи зиммасидаги асосий вазифа бўлиб қолади.
Бунинг учун мактаб тасвирий санъат ўқитувчиси энг аввал педагогик технология,
уни мактаб тасвирий санъатини ўқитишдаги роли, ўрни мазмун – моҳиятини, сўнгра мактаб
тасвирий санъатини ўқитиш дидактикаси, унинг принципларини ва ўқитиш методларини
яхши билиб олиши, яна улардан қачон, қайси ўринда, қандай мазмунда фойдаланишни
ўзлаштириб олиш зарур. [4,49].
Яна бир изоҳ–ки, юқоридаги ҳолатларни яхши билиши билан бирга мактаб тасвирий
санъатини ўқитиш дидактикаси ва методикасини асоси бўлмиш мактабда тасвирий санъат
кабинетини ташкил этиш ва унда ўқитишнинг дидактик материаллари, кўргазма қуроллари
ва натура фондини яратиш зарур. Чунки, мактаб тасвирий санъатини ўқитиш технологияси,
дидактикаси ва методикаси бўйича ишлашни, самара бериши асосан мактабда тасвирий
санъат кабинети ташкил этишга боғлиқдир.
REFERENCES
1.
Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Т. 1999 йил.
2.
Баркамол авлод орзуси. Т. 1999 йил.
3.
Я.А. Коменский. Буюк дидактика. Т. 1975 йил.
4.
Р.Хасанов. Мактабда тасвирий санъатни ўқитиш методикаси. Т. 2005 йил.
