ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
189
UO‘K: 632.7; 632.95
G‘ALLA SHIRASIGA QARSHI ALPAC100 EC. PREPARATINING BIOLOGIK
SAMARADORLIGI.
Abdullayeva Xuriyatxon Zafarbekovna
Andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti dotsenti
xuriyat2686@mail.ru
Abduraxmanov Mashxurbek Faxriddinovich
O‘rmon xo‘jaligi ilmiy tadqiqot instituti ilmiy xodimi.
abduraxmanovmashur321@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.8249482
Annotatsiya.
Don mahsulotlarini yetishtirishda ayniqsa, yetishtirilayotgan g‘allada
zararunandalarini o‘z vaqtida aniqlash, rivojlanish va zarar keltirish darajasini aniqlash hisobiga
samarali kurash choralarini belgilash nihoyatda muhimdir. Donli va dukkakli ekinlarini himoya
qilish choralari oziq ovqat xavfsizligini ta’minlashga xizmat qiladi. Ushbu maqolada g‘alla
shirasiga qarshi qo ‘llanilgan ALPAC100 EC. 0.15 l/ga preparatining biologik samaradorligi
bo‘yicha olingan natijalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
g‘alla, zararunanda, g‘alla shirasi, biologik samaradorligi.
ALPAC100 EC AGAINST GRAIN MUSCLE. BIOLOGICAL EFFECTIVENESS
OF THE DRUG.
Abstract.
In the production of grain products, it is extremely important to determine the
effective control measures due to timely detection of pests in the cultivated grain, determining the
level of development and damage. Measures to protect grain and leguminous crops serve to ensure
food safety. ALPAC100 EC used against grain aphid in this article. The results obtained on the
biological efficiency of the drug 0.15 l/ha are presented.
Key words:
grain, pest, grain juice, biological efficiency.
ALPAC100 EC ПРОТИВ ЗЕРНОВЫХ МЫШЦ. БИОЛОГИЧЕСКАЯ
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРЕПАРАТА.
Аннотация.
При производстве зерновых продуктов крайне важно определение
эффективных мер борьбы за счет своевременного обнаружения вредителей в
возделываемом зерне, определения уровня развития и пораженности. Меры по защите
зерновых и зернобобовых культур служат обеспечению пищевой безопасности. В этой
статье ALPAC100 EC используется против зерновой тли. Представлены полученные
результаты по биологической эффективности препарата 0,15 л/га.
Ключевые слова:
зерно, вредитель, зерновой сок, биологическая эффективность.
Mamlakatimiz iqtisodiyotini belgilovchi asosiy soha qishloq xo‘jaligi, uning yetakchi
tarmoqlari esa paxtachilik va g‘allachilikdir. Bugungi kunda g‘alla ekinini asosiy ekin turi qatoriga
qo‘shish va undan mahsulot yetishtirish bo‘yicha bir qator ishlar amalga oshirilmoqda. Qishloq
xo‘jaligidagi asosiy tarmoqlarni rivojlantirmasdan turib, aholining ham, sanoatning ham qishloq
xo‘jalik mahsulotlariga bo‘lgan talabini qondirish mumkin emas.
Keyingi yillarda respublikamizda don va dukkakli ekinlarni, shular qatorida g‘allachilikni
rivojlantirishga aloxida e’tibor berilib qator vazifalar belgilab berildi. Fermer xo‘jaliklar va axoli
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
190
tomorqa maydonlarnida g‘alla yetishtirish ayniqsa g‘allachilikni rivojlantirishga alohida e’tibor
berilmoqda.
Donli ekinlardan hisoblangan bug‘doy o‘simligining butun dunyo dehqonchiligida
kundan-kunga ekin maydonlari kengayib bormoqda.
Kuzgi bug‘doy boshqa g‘alla ekinlariga qaraganda serxosil bo‘lganligi uchun uning ekin
maydoni tez kengayib bormoqda. Kuzgi bug‘doy ekiladigan maydonlardan bahorgi bug‘doyga
qaraganda 1,5-marta ko‘p xosil olinadi. O‘zbekistonda ekiladigan barcha bug‘doyning 80%
foizi kuzgi bug‘doy xissasiga to‘g‘ri keladi. Kuzgi bug‘doy doni sifatli bo‘lib non va non
maxsulotalari tayyorlanadi. Kuzgi bug‘doy samoni xayvonlar uchun juda oziqali bo‘lib, 100 kg da
20-22 oziqa birligi bo‘ladi.
Don mahsulotlarini yetishtirishda ayniqsa, yetishtirilayotgan g‘allada zararunandalarini o‘z
vaqtida aniqlash, rivojlanish va zarar keltirish darajasini aniqlash hisobiga samarali kurash
choralarini belgilash nihoyatda muhimdir. Donli va dukkakli ekinlarini himoya qilish choralari
oziq ovqat xavfsizligini ta’minlashga xizmat qiladi. G‘alla ekinlari zararkunandalarini
rivojlanishi o‘rganish va ularga qarshi kurash tizimini ishlab chiqish dolzarb hisoblanadi. Bu esa
o‘z navbatida, ularga qarshi kurash tizimini takomillashtirishni talab etmoqda. Yuqoridagilarni
inobatga olib, zararli organizmlarni rivojlanishini o‘rganib ularga karshi kurash tizimini
takomillashtirish muhim vazifa hisoblanadi.
Mavsum davomida bug‘doy maydonlarida 128- turdan ortiq zararkunandalar rivojlanadi
va zarar keltiradi. O‘simliklarni zararkunandalardan, kasalliklardan va begrona o‘tlardan ximoya
qilish eng muxim vazifalaidan biri bo‘lib qolmoqda. O‘simliklarni ximoya qilish tadbirlarini
unimli va samarali amalga oshirish bug‘doy hosilini zararkunanda va kasalliklardan saqlashni
asosiy omilaridan biri hisoblanadi.
G‘allani asosiy zararkunandalaridan g‘alla chirasi, kata g‘alla chirasi, beda shirasini
rivojlanish dinamikasini o‘rganish, ilmiy asoslangan kurash tizimlarini ishlab chiqish hamda
uyg‘unlashgan kurash muddatlarini belgilab o‘z vaqtida olib borish yuqori iqtisodiy samara beradi.
Dala tajribalari Andijon davlat o‘rmon xo‘jaligiga qarashli Marxamat o‘rmon uchastkasida
dala tajriba sharoitida olib boriladi. Tajriba maydonida kuzgi bug‘doyning fenologiyasi kuzatildi.
G‘alla shirasining bioekalogiyasi, rivojlanishi, tarqalishi bo‘yicha tajribalar olib borildi.
Tajribamiz 4- qaytariq, 3- variantdan iborat bo‘lib, bug‘doyni Aleksey navida olib borildi.
G‘alla shirasiga qarshi ALPAC100 EC. 0.15 l/ga me`yorida qo‘llanildi
(1-jadval)
TAJRIBA TIZIMI
Tt/r
Variantlar
Ko‘rsatkichlar
I
Nazorat
Ishlov berilmagan
II
Andoza
G‘alla shirasiga qarshi Faskord 10% k.e. 0.15
l/ga me`yorida qo‘llaniladi
III
Tajriba
G‘alla shirasiga qarshi ALPAC100 EC. 0.15 l/ga
me`yorida qo‘llaniladi
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
191
Delyankalarni umumiy maydoni 500 m2ni tashkil etadi. Xar bir variantdan hisoblash uchun
10 ta miqdorda olingan namuna 0,5 m2 (100x100) maydonchada har metr kvadratda g‘alla
shiralari sanab aniqlanadi. Hisoblash ishlari 7, 14 va 21- kunlari bajariladi. Barcha fenologik
kuzatishlar O‘zbekiston Respublikasi sug‘oriladigan yerlarda g‘alla va dukkakli o‘simliklar ilmiy
tadqiqot instituti tomonidan 2000 yilda nashr etilgan uslubiy qo‘llanma va O‘zO‘XQITI uslubi
bo‘yicha olib boriladi.
Daladagi zararli hasharotlar sonini Sh.T.Xo‘jaev (2004) tahriri ostida nashr etilgan
«Uslubiy ko‘rsatmalar» bo‘yicha olib borildi.
Tajriba maydonida kuzatuvlardan shu narsa ma’lum bo‘ldiki, bug‘doy nixollari mart
oyining oxiriga kelib shiralar bilan zararlanishi boshlandi. Aprel oyiga o‘tib bug‘doy barglaridagi
shiralar soni kundan-kun ko‘paya boshladi. Bu esa bug‘doy barglarini bujmayishiga va o‘simlikni
normal o‘sib rivojlanishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. 10 chi aprel kunga kelib bir tup bug‘doy bargi
va poyalaridagi shiralar soni hisoblab chiqildi va ularga qarshi tajribada ALPAC100 EC. em.k
0,15 l/ga, andozada Faskord 10% k.e. 0,15 l/ga preparatini gektariga ishchi eritma sarfi 300 litrdan
qo‘llanildi. Albatta kimyoviy kurash o‘tkazishdan avval tajriba maydonlaridagi foydali hashorotlar
turi, soni ham hisobga olindi. Entomofaglar soni bilan shiralar soni taqqoslanganda, foydali
hashoratlar soni kam ekanligi, shiralar xaddan ziyod ko‘p ekanligi aniqlandi. Tajriba maydonida
bir tup bug‘doydagi bargidagi shiralar soni 3.6-jadvalda keltirilgan.
Biz tajribamizdan olingan ma’lumotlarini va qo‘yilgan tajribani qanchalik to‘g‘ri olib
borilganligini bilish uchun olingan tajribalarni matematik yo‘l bilan Dospexov (1985) uslubi
bo‘yicha taxlil qildik. Bu quyidagicha amalga oshirildi. Tajribada qaytariqlar bo‘yicha xosildorlik
ts/ga. tajribada ALPAC100 EC. em.k 0,15 l/ga, andozada Faskord 10% k.e. 0,15 l/ga
preparatlariini qo‘llab olib borgan tajribalarimiz davomida g‘alla hosildorligi quyidagicha bo‘ldi
(2-jadval).
2-jadval
Marxamat o‘rmon uchastkasida kuzgi bug‘doyda shiralarga qarshi qo‘llanilgan
kimyoviy preparatlarning biologik samaradorligi
№
Variant
Sarf
me’yori
1 m
2
da o‘rtacha zararkunandalar
soni
Ishlovdan keyin biolgik
samaradrlik, %
Ishchi
suyuqlik
Ishlovdan
oldin
Ishlovdan so‘ng
1
3
7
14
1
3
7
14
1
Nazorat
(ishlovsiz)
-
21,3
22,2
25
25,7
30
0
0
0
0
2
Faskord 10%
k.e. 0,15 l/ga
300
22,7
7,2
1,2
1,15
5
70,1
95,1
94,1
84,1
3
ALPAC 100
EC em.k.
0,15 l/ga
300
23,2
4,2
0,5
0,7
4,2
83,4
97,8
97,1
86,8
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
192
Yuqoridagi jadvallar ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, tajriba variantimizda qarshi
ALPAC100 EC em.k. 0,15 l/ga qo‘llaganimizda 1 m2 dagi umumiy o‘simliklarda shiralar soni
nazoratga nisbatan 3 kunda 24,5 biologik samaradorligi esa 98,2 % ekanligini ko‘rishimiz
mumkin. Andoza variantimizda Faskord 10% k.e. 0,15 l/ga qo‘llaganimizda 1 m2 dagi umumiy
o‘simlikda hashoratlar soni nazoratga nisbatan 3 kunda 23,8 dona, biologik samaradorligi esa 95,5
% ekanligini aniqlandi.
REFERENCES
1.
Mirziyoev SH.M. 2019 yil 23-oktyabrdagi PF-5833 son: «O‘zbekiston Respublikasi qishloq
xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. –Toshkent, 2019. –B. 1-20.
2.
Яхяев Х.К., Абдуллаева Х.З. Автоматизированная система мониторинга развития и
распространения вредителей сельскохозяйственных культур // Международный
научный журнал «Наука и мир», -№ 5 (33), Волгоград, -2016, -т. 2., стр. 94-96.
3.
3. Яхяев Х.К., Абдуллаева Х.З. Мониторинг развития и распространения вредителей
сельскохозяйственных культур в Узбекистане // Бюллетень науки и практики. Электрон.
журн. 2018. Т. 4. № 4. С. 172-177. Режим
4.
Доспехов Б.Д. Методикa полевого опытa (4-ое изд.). –Москвa: «Колос», 1986. –С. 25-340.
5.
Abdullayeva X.Z, Shermatov B.K. G‘ALLA SHIRALARIGA QARSHI KURASHISHNING
SAMARADORLIGI SCIENCE AND INNOVATION INTERNATIONAL SCIENTIFIC
JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 83
