ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
211
BOLALARDA KUCHNİ RİVOJLANTİRİSH VA KUCH-QUVVAT MASHQLARİ
Yarashova Dilnoza Ismoil qizi
Osiyo Xalqaro Universiteti Jismoniy Madaniyat kafedrasi o’qituvchisi
Saidova Mahbuba Ayubovna
Osiyo Xalqaro Universiteti Jismoniy Madaniyat kafedrasi o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8364091
Annotatsiya.
Bolalarda psixomotor rivojlanish jarayonida ba'zi muhim bosqichlar
mavjud. Sport bilan bog'liq harakatlar davri ushbu bosqichlarga kiritilgan. Bolalarda davrini
qamrab olgan ushbu bosqichda bolalarning jismoniy va motorli rivojlanish darajasi sezilarli
darajada oshadi. Jismoniy va motorli rivojlanish ushbu yosh guruhidagi bolalarni sportga
yo'naltirish orqali qo'llab-quvvatlanadi. Bolalarda sport bilan shug'ullanish bilan rivojlanadigan
eng muhim vosita xususiyatlaridan biri bu kuchdir. Bolalarning kuchini rivojlantirish kuchni
rivojlantirishni qo'llab-quvvatlash uchun tegishli mashqlardan ijobiydir bu yo'nalish ta'sir qiladi.
Bolalarda kuchni rivojlantirishga qaratilgan tadqiqotlarning eng yaxshi samaradorlikka erishish
va bolalarda har qanday nogironlikni keltirib chiqaradigan xatarlarni bartaraf etish uchun
psixomotor rivojlanish tamoyillarini hisobga olish kerak. Ushbu tadqiqotda bolalarda kuchni
rivojlantirish, sport bilan shug'ullanishning kuchni rivojlantirishga qo'shgan hissasi, bolalarda
kuch-quvvat mashqlari va bolalarning kuch-quvvat mashqlari javoblarga qaratiladi.
Kalit so'zlar:
Bola, Psixomotor Rivojlanish, Kuchni Rivojlantirish, Jismoniy, Mashqlar,
Sprint Fiziologik, Tarbiya, İndividual.
STRENGTH TRAINING AND STRENGTH TRAINING IN CHILDREN
Abstract.
There are some important stages in the process of psychomotor development in
children. A period of sports-related activities is included in these stages. At this stage, which
covers the period of childhood, the level of physical and motor development of children increases
significantly. Physical and motor development is supported by directing children of this age group
to sports. One of the most important motor skills that children develop through playing sports is
strength. Children's strength development is positively influenced by appropriate exercises to
support strength development. Research aimed at developing strength in children should take into
account the principles of psychomotor development in order to achieve the best results and
eliminate the risks of any disability in children. This study focuses on strength development in
children, the contribution of sports to strength development, strength training in children and
strength training in children.
Keywords:
Child, Psychomotor Development, Strength Development, Physical, Exercises,
Sprint Physiological, Education, Individual.
СИЛОВЫЕ ТРЕНИРОВКИ И СИЛОВЫЕ ТРЕНИРОВКИ У ДЕТЕЙ
Аннотация.
В процессе психомоторного развития детей можно выделить
несколько важных этапов. В эти этапы входит период занятий спортом. На этом этапе,
охватывающем период детства, значительно повышается уровень физического и
двигательного развития детей. Физическое и двигательное развитие поддерживается
путем направления детей этой возрастной группы на занятия спортом. Одним из
наиболее важных двигательных навыков, которые развивают дети, занимаясь спортом,
является сила. На развитие силы детей положительно влияют соответствующие
упражнения, способствующие развитию силы. Исследования, направленные на развитие
силы у детей, должны учитывать принципы психомоторного развития, чтобы достичь
наилучших результатов и исключить риски возникновения каких-либо нарушений у детей.
Это исследование посвящено развитию силы у детей, вкладу спорта в развитие силы,
силовой тренировке у детей и силовой тренировке у детей.
Ключевые слова:
Ребенок, Психомоторное развитие, Силовое развитие,
Физические, Упражнения, Физиологический спринт, Обучение, Индивидуальный.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
212
Psixomotor rivojlanish odamlar hayoti davomida davom etadigan vosita mahoratida
yuzaga keladigan xatti-harakatlarni boshqarish jarayoni sifatida tavsiflanadi. Psixomotor
harakatlar bu sezgi organlari, ong va mushaklar birgalikdagi ishi bilan amalga oshiriladi. Shu
nuqtai nazardan, psixomotor xatti-harakatlarni boshqarishga imkon beradigan jarayon psixomotor
rivojlanishni anglatadi. Psixomotor rivojlanish inson hayotining barcha davrlarida har xil tezlik
yoki shakllarda bo'lsa ham uzluksiz jarayondir. Psixomotor rivojlanish va jismoniy rivojlanish bir-
biri bilan parallel ravishda sodir bo'ladi va bu ikki rivojlanish jarayoni ajralmas tuzilishga ega.
Bundan tashqari, sog'lom psixomotor rivojlanish, jismoniy uning rivojlanishidan tashqari, aqliy,
hissiy va ijtimoiy shuningdek, rivojlanish uchun sog'lom bo'lish juda mühimdir.
1
Bolalarda sport bilan bog'liq harakatlar davri psixomotor rivojlanish davrida muhim bu bir
joyga ega. Bu davr bolalarning umumiy rivojlanish davrlarida bo'lgan maktab davriga to'g'ri
keladi. Bu davr ham ko'p ko'nikma va malakalarni talab qiladigan harakatlar boshlangan va
rivojlangan davrdir. Ushbu davrda bolalarning motor qobiliyatlaridan biri bo'lgan kuch
xususiyatining rivojlanishi hali savol tug'dirmaydi. Aksincha, bolalarda yosh ortishi bilan kuch
ortishi ham sodir bo'ladi
Sport bilan shug'ullanish vosita xususiyatlaridan biri bo'lgan kuchni rivojlantirish uchun
katta ahamiyatga ega. O'tkazilgan tadqiqotlarda sport bilan shug'ullanish inson organizmiga ta'sir
ko'rsatishi aniqlandi ko'p sohalarda ijobiy hissa qo'shishi va kuch-quvvat rivojlanishini qo'llab-
quvvatlashi aniqlandi.
2
Boshlang'ich sinf o'quvchilari o'z maktablarida mashq qiladigan jismoniy
tarbiya darslarining maqsadlari orasida bolalar ham bor, tortish, uloqtirish va hokazo. kuch
xususiyatlarining yaxshilanishi kuzatilmoqda. Bundan tashqari, ilmiy o'lchovda baholanganda
sport bilan shug'ullanish yoki amaliy kuch mashqlarining bolalarda kuch rivojlanishiga ta'sirini
o'rganadigan ko'plab tadqiqotlar mavjud.
Kuch tushunchasi
Adabiyotlarda keltirilgan ma'lumotlarga baho bersak, ko'pgina olimlar kuch tushunchasini
bir xil narsani anglatuvchi turli ifodalar bilan aniqlashgandek tuyuladi. Kuch tushunchasi fizikada
ob'ektlarning pozitsiyalarini, harakatlarini va shakllarini o'zgartiradigan ta'sir, biomexanikada esa
harakat va muvozanatni ta'minlaydigan ta'sirlar sifatida tavsiflanadi.
Sport ma'nosida olingan ishlash testi natijalari baholanganda, kuch xarakteristikasi ba'zi
sport tarmoqlarida ishlashga bevosita yoki bilvosita ta'sir qilishi aniqlandi. Ayniqsa, og'ir vaznli
sport turlarida kuch sifati va miqdori katta ahamiyatga ega. Og'ir va engil vaznlilarni taqqoslashda,
o'lchovlar va musobaqalarda olingan natijalarga ko'ra, engil vaznlilar og'ir vaznlilarga qaraganda
kuchliroq va muvaffaqiyatliroq ekanligi aniqlandi. Bu jamoaviy sport bilan shug'ullanadigan
shaxslar va shaxslarga ham tegishli bu haqiqiy ekanligini bildiradi.
3
Ichki va tashqi qarshiliklarni engishga imkon beradigan kuch bu asab va mushaklar
qobiliyati sifatida belgilanadi. Sportchi ishlab chiqarishi mumkin bo'lgan eng katta kuch darajasi
bu harakatning biomexanik xususiyatiga va mushak guruhlarining hajmiga bog'liq. Kuch
xususiyati kuch va tezlanish ko'paytmasiga teng bo'lgani uchun, bu kuch darajasida sodir
bo'ladigan o'sish ikki xususiyatdan birini yoki ikkalasini o'zgartirish orqali taqdim etiladi . Shunga
ko'ra, biz yuqori dastur tezligi va uzoq vaqt davomida qo'llaniladigan kuch katta quvvatni keltirib
chiqaradi deb aytishimiz mumkin. 12 13. Bundan tashqari, mshuaklar kuchiga ba'zi morfologik-
fiziologik, muvofiqlashtiruvchi va motivatsion omillar ta'sir qiladi.
1
Omzun JC, Mikesky AE, Surburg PR. Neuromuscular adaptations following prepubescent strength training. Med
Sci Sports Exerc 1994;26:4:510-4.
2
Faigenbaum AD, Milliken LA, Loud RL, Burak BT, Doherty CL, Westcott WL. Comparison of 1 and 2 days per
week of strength training in children. Res Q Exerc Sport 2002;73:416-24.
3
Suman OE, Spies RJ, Celis MM, Mlack RP, Herndon DN. Effects of a 12-week resistance exercise program on
skeletal muscle strength in children with burn injuries. J Appl Physiol 2001;91:1168-75.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
213
Bolalarda kuchni rivojlantirish
Bolalarda kuchning rivojlanishi yoshga parallel ravishda, suyak tizimidagi balandlik, vazn,
mushakalr nisbati va mushak massasining rivojlanishi bilan parallel ravishda ortadi. Ushbu
rivojlanish tananing sport tuzilishiga ega bo'lishiga yordam beradi. Biroq, kuch darajasining
yaxshilanishi nafaqat qo'llar tizimining mosligiga bog'liq. Chunki bolalarda kuchning rivojlanishi
gormonal rivojlanishning rivojlanishiga bog'liq bo'lib, Markaziy asab tizimining maqsadga
muvofiq ishlay boshlashi va O2 qarzdorlikni yaxshiroq tuta bilish qobiliyati ham rivojlanadi. Shu
sabablarga ko'ra bolalarda maksimal kuch, tezkor kuch va kuchning uzluksizligi rivojlanishida
yoshga xos farqlar bo'lishi mumkin. 8-11 yoshda, ular boshlang'ich maktabda bo'lganida va 11-13
yoshda, o'rta maktabda bo'lganida bolalarning Motor rivojlanishi yuqori darajada. Shu sababli
bolalar bo'lgan bu davrlar ularning harakat malakalari rivojlanayotgan paytda "ideal yosh" deb
ataladi.
4
Kuchning rivojlanishini baholasak, bolalarning maktabgacha yoshdagi kuch darajasi
pastligi ma'lum bo'ladi. 6-8 yosh guruhidagi bolalar boshlang'ich maktabning birinchi yillarida
kichik mushak guruhlarida uchraydi, katta mushaklar va kichik mushaklar o'rtasidagi
muvofiqlashtirish darajasi past boladi. Erkaklarda maksimal quvvat rivojlanishi 10-13 yosh
orasidagi oldingi davrlarga nisbatan past darajada bo'lsa-da, 13-14 yoshda sekinlasha boshlaydi.
Qizlarda maksimal kuchning rivojlanishi 14 yoshida yakunlanadi. Kuchda doimiylik
xususiyatining rivojlanishi o'g'il va qiz bolalarda o'xshash darajalarda sodir bo'ladi. Va o'n yoshdan
keyin erkaklar foydasiga rivojlanish farqi paydo bo'ladi. Boshqa tomondan, tez kuch maksimal
kuch bilan parallel ravishda rivojlanmaydi. Shunga ko'ra, otish kuchi qiz bolalarda 13-14 yoshda,
o'g'il bolalarda otish kuchi esa maksimal darajaga etadi uning rivojlanishi uzoq vaqt davom
etmoqda.
Sprint kuchini baholasak, birinchi maktab yoshi bundan buyon o'g'il bolalar qizlarga
qaraganda yaxshiroq sekinlasha olishlarini ko'rish mumkin va ular orasidagi farq har yili oshib
boradi va bu davr oxiriga kelib qizlar maksimal sprint kuchiga erishadilar. ma'lumki, 12-13
yoshdagi qizlar va o'g'il bolalarning vertikal sakrash va uzunlikka sakrash chiqishlari o'xshash
darajada bo'lib, balog'at davrida o'g'il bolalar qizlarga qaraganda yaxshiroq sakrash
ko'rsatkichlarini namoyish etishadi. Bundan tashqari, ushbu yosh davri tez kuch bilan chambarchas
bog'liq bo'lgan boshlang'ich sport yoshi sifatida uchraydi. Erkaklarda kuchning rivojlanishidan
tashqari, vertikal va gorizontal sakrash ko'rsatkichlarining ijobiy yaxshilanishi 13-14 yoshda
asabnovembermuskulyar tizimning tez yaxshilanishi tufayli kuzatiladi. O'smirlik davrida o'g'il
bolalarning umumiy kuch darajalari qizlarga nisbatan yuqori bo'ladi. Bu erkaklarda testosteron
gormonining ko'payishiga asoslangan. Ayniqsa, erkaklarda 13 yosh-bu testosteronning chiqarilishi
va kuchning rivojlanishi tez bo'lgan davr.
5
Bolalar uchun kuch mashqlari
Bolalarda muvaffaqiyatli kuch mashqlari uchun birinchi tavsiya har bir bolaning jismoniy
mahorat darajasiga qarab individual o'quv dasturini tashkil qilishdir. Kuchni rivojlantirishga
qaratilgan tadqiqotlarda kuch-quvvat mashqlarini endigina boshlayotgan shaxslar avval umumiy
kuch xususiyatini rivojlantirishlari kerak. Sportchi ishtirok sport turi, kuch ta'lim katta mushak
guruhlari uchun sabr tayyorlash keyin surish-pull yoki engil og'irliklari bilan boshlash mumkin.
Bu erda noyabr mushaklarning kuchini emas, balki mushaklarning sifatini yaxshilash va
jarohatlardan himoya ta'sirini ta'minlashdir.
6
Bundan tashqari, rivojlanish yoshidagi bolalarda
4
Ramsay JA, Bilimkie CJ, Smith K, Garner S, Macdougall JD, Sale DG. Strength training effects in prepubescent
boys. Med Sci Sports Exerc 1990;22:605-14.
5
Eniseler N. Çocuk ve gençlerde futbol. İstanbul: TFF Futbol Eğitim Yayınları; 2009.
6
Karatosun H. Futbol da Fiziksel Performans Gelişimi. Isparta: Altıntuğ Ofset; 2012.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
214
kuch-quvvat mashg'ulotlariga moslashish muhim masaladir. Chunki bolalarning kuch-quvvat
mashqlariga moslashishi ularning sog'lig'i va ish faoliyatini rivojlantirish uchun muhimdir.
7
Ilk maktab yoshidagi bolalarda avvalo asosiy kuch xarakteristikasini tarbiyalash kerak. Shu
sababli, yuk ko'tarish xususiyatini yaxshilash uchun kuch uzluksizligini o'rganish va tezkor kuch
tadqiqotlari qo'llanilishi kerak. Mushakalar uchun asosiy holatlar uchun muhim rol o'ynaydigan
orqa, qo'l va oyoqlarning va bu mushak guruhlarining nurlari birinchi navbatda mustahkamlanadi.
Ushbu davrda kuch-quvvat mashqlarini endigina boshlayotgan bolalarda ko'p qirrali kuchlarning
rivojlanishini ta'minlash, charchoqqa qarshilik va yuk ko'tarish qobiliyatini rivojlantirish maqsad
qilingan. Boshlang'ich maktab yoshidagi va muntazam ravishda mashq qiladigan bolalarga
qo'llaniladigan kuch-quvvat tadqiqotlarida ko'p qirrali rivojlanish mashqlari sport o'yinlari va
jangovar sport turlari kabi sohalarda qo'llanilishi mumkin. O'rta maktab yoshi, tadqiqotlar katta
mushak guruhlari umumiy va ko'p qirrali rivojlantirishga qaratilgan tana og'irligi yoki qo'shimcha
og'irliklari bilan amalga oshirilishi mumkin.
Mashg'ulotlarda qo'llaniladigan mashqlar mazmuniga qo'shimcha ravishda barda o'z-o'zini
tortib olish, barda oktyabr yoki parallel, handstand, push-up va sakrash ketma-ketliklari qo'shilishi
mumkin. Shunga qaramay, noyabr bu davrda qorin va orqa mushaklarini rivojlantiradigan
tadqiqotlar o'tkazilishi kerak. Kuch uzluksizligi tadqiqotlariga maksimal takrorlanish sonining
50% bo'lgan tadqiqotlar kiritilishi mumkin, so'ngra takrorlanish soni asta-sekin ko'paytirilishi
mumkin. Tez kuch-quvvat mashg'ulotlarida yukni asta-sekin oshirish printsipi tufayli ish yuki
oshiriladi va maksimal kuch-quvvat mashqlari uchun infratuzilma ta'minlanadi.
Mushaklarda to'g'ri bolalarda kuch ta'lim amaliy, mushak kuchi rivojlantirish, suyak
rivojlanishiga ijobiy ta'sir va o'sish salohiyati qo'llab-quvvatlash kutilgan natijalar. Bundan
tashqari, bolalarda yoshga mos keladigan kuch-quvvat mashqlari nogironlik va jismoniy stress
bilan bog'liq salbiy ta'sirlarni kamaytiradi. Yuqori zichlikdagi kuch mashqlari bilan xavfsizlik
choralarini ko'rmasdan unga yuqori qarshilik-oktyabr og'irliklari bilan mashq qilish skelet
suyaklarining o'sish zonalariga zarar etkazadi. Shu sababli, mashq qilish usuli va kuch-quvvat
mashqlaridagi yuk mezonlari mashg'ulot maqsadlariga muvofiq belgilanishi kerak. Bundan
tashqari, kuch-quvvat mashqlari yoshidan katta bo'lganlar kuch-quvvat mashqlari tarixiga ega
bo'lmaganlarga qaraganda tez-tez mashq qilishlari mumkin.
8
Kuch-quvvat mashqlarini bajarishdan oldin, bajariladigan mashg'ulot mazmuniga muvofiq
isitish ishlari olib borilishi kerak. Ayniqsa, cho'zish mashqlaridan foydalanish kerak. Kuchni
o'rganish va o'spirinlarda yangi boshlanuvchilar uchun mo'ljallangan o'quv dasturlarining asosiy
maqsadlaridan biri bu mustahkam tarkibiy va fiziologik asosni ishlab chiqishdir. Bunday
yondashuvsiz doimiy yaxshilanish mavjudligi bu mumkin emas. Shuning uchun, noyabr bu kuch-
quvvat mashqlari haqida, murabbiylar tananing asosiy mushak guruhlariga qaratilgan kuch-quvvat
mashqlarini bajarishlari kerak. Kuch o'rganishdan oldin qo'llaniladigan harakatlarni bolalar
tushunadigan tarzda tushuntirish va o'rgatish kerak. Bundan tashqari, kuch-quvvat
mashg'ulotlarida ishtirok etadigan bolalar kerakli harakatlarni bajara olishlari kerak. Biroq,
bolalarning qiziqishlarini diqqat bilan tinglash, kuch-quvvat mashqlari haqida fikr-mulohazalar
olish, bolalarni rag'batlantirish va ijobiy yordam berishga harakat qilish kerak.
Natijada
Bolalarda kuchning rivojlanishi yosh guruhlariga qarab farq qiladi. Bundan tashqari,
muhim munosabatlar mavjud dek bolalarga qo'llaniladigan kuch-quvvat mashg'ulotlarining
mazmuni va kuchni rivojlantirish. Bundan tashqari, ayrim davrlarda o'g'il va qiz bolalarning kuch-
quvvat rivojlanishi bir-biridan farqli darajada bo'ladi. Shuning uchun bu muhim masala dek
bolalarga qo'llaniladigan kuch mashqlarini bolalar o'rtasidagi individual farqlarga va psixomotor
7
Faigenbaum AD. Strength training and children’s health. J Physical Educ Recre Dance 2001;72:24-30.
8
Virgilio SJ. Fitness education for children. USA: Human Kinetics; 1997.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
215
rivojlanish davrlariga qarash kerak. Shuning uchun bolalarga kuch-quvvat mashqlarini
qo'llaydigan murabbiylar yoki murabbiylar bolalarda psixomotor rivojlanish to'g'risida bilimdon
bo'lishlari kerak. Natijada, kuch ongli bolalar uchun qo'llaniladigan aytishimiz mumkinki, ularning
mashg'ulotlari kuch rivojlanishini oshiradi.
REFERENCES
1.
Omzun JC, Mikesky AE, Surburg PR. Neuromuscular adaptations following prepubescent
strength training. Med Sci Sports Exerc 1994;26:4:510-4.
2.
Faigenbaum AD, Milliken LA, Loud RL, Burak BT, Doherty CL, Westcott WL.
Comparison of 1 and 2 days per week of strength training in children. Res Q Exerc Sport
2002;73:416-24.
3.
Suman OE, Spies RJ, Celis MM, Mlack RP, Herndon DN. Effects of a 12-week resistance
exercise program on skeletal muscle strength in children with burn injuries. J Appl Physiol
2001;91:1168-75.
4.
Ramsay JA, Bilimkie CJ, Smith K, Garner S, Macdougall JD, Sale DG. Strength training
effects in prepubescent boys. Med Sci Sports Exerc 1990;22:605-14.
5.
Eniseler N. Çocuk ve gençlerde futbol. İstanbul: TFF Futbol Eğitim Yayınları; 2009.
6.
9. Sayfiyev Hikmatullo Khairullayevich. Development of gymnastics in Uzbekistan and
attention to gymnastics. International scientific-educational electronic magazine
"OBRAZOVANIE I NAUKA V XXI VEKE". Issue №24 (volume 6) (March, 2022).
7.
Vyxoda data in the world: 31.03.2022.
8.
Saidova Mahbuba Ayubovna InternationalJournalof Cultureand Modernity ISSN 2697-
2131, Volume 16 https://ijcm.academicjournal.io/index.php/ijcm 17 17 Features of
Application of Sports Games in Preschool Children
9.
Ayubovna, S. M. ., & Komiljonova, K. I. . (2022). Features of Application of Sports
Games in Preschool Children.
International Journal of Culture and Modernity
,
16
, 17–
23. Retrieved from
https://ijcm.academicjournal.io/index.php/ijcm/article/view/257
10.
Saidova Mahbuba Ayubovna PEDAGOGICAL SCIENCES AND TEACHING
METHODS / 2023 – PART 22 / YOSH BOLLALARDA SPORT SPORT
GIMNASTIKASINING PEDAGOGIK O‘LCHOVLAR NAZARIYASI VA
TASHKILIY – METODIK ASOSLARINI TADQIQ ETISHNING MAQSADI,
VAZIFALARI.
11.
Sayfiyev Hikmatullo Xayrullayevich PEDAGOGICAL SCIENCES AND TEACHING
METHODS / 2023 – PART 22 / YOSH BOLLALARDA SPORT SPORT
GIMNASTIKASINING PEDAGOGIK O‘LCHOVLAR NAZARIYASI VA
TASHKILIY – METODIK ASOSLARINI TADQIQ ETISHNING MAQSADI,
VAZIFALARI.
12.
INNOVATIVE RESEARCH IN SCIENCE International scientific-online conference
БАДМИНТОНИСТЫ ФИЗИЧЕСКИЙ ПОДГОТОВКА И ЕМУ РАЗРАБОТКА
МЕТОДЫ. Сайфиев Хикматулла Хайруллаевич Саидова Махбуба Аюбовна
Published in:
INNOVATIVE RESEARCH IN SCIENCE: 2 pp. 45-54 (4)
13.
Gutkina N.I. Maktabga psixologik tayyorgarlik. M., 1991 yil.
14.
Dubinin N.P. Inson nima. M., 1983 yil.
