91
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QITUVCHILARINI MANTIQIY FIKRLASHGA METODIK
TAYYORLASHNING ILMIY-NAZARIY ASOSLARI
G‘aniyeva Maftuna Abduaziz qizi
Guliston davlat universiteti tayanch doktoranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.8374963
Annotatsiya.
Ushbu maqolada bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilarining mantiqiy
fikrlashga metodik tayyorlashning ilmiy-nazariy asoslari haqida fikr yuritilgan.
Kalit so’zlar:
Bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilari, mantiqiy tafakkur, mantiqiy fikr.
SCIENTIFIC AND THEORETICAL FOUNDATIONS OF METHODICAL TRAINING
OF PRIMARY SCHOOL TEACHERS FOR LOGICAL THINKING
Abstract.
This article discusses the scientific-theoretical basis of methodical training of
future elementary school teachers for logical thinking.
Key words:
Future elementary school teachers, logical thinking, logical thinking.
НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ МЕТОДИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ
УЧИТЕЛЕЙ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ К ЛОГИЧЕСКОМУ МЫШЛЕНИЮ
Аннотация.
В данной статье рассматриваются научно-теоретические основы
методической подготовки будущих учителей начальной школы к логическому мышлению.
Ключевые слова:
Будущие учителя начальных классов, логическое мышление,
логическое мышление.
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini mantiqiy fikrlashga tayyorlash dastavval bo’lajak kadrlar
misolida davlat va jamiyat buyurtmasiga hamda talabalarninng kasbiy ehtiyojlariga mosligini
ta’minlashda ularning individual xususiyatlari va imkoniyatlarini amalga oshirishda mustaqil
bilim olish, o‘z-o‘zini rivojlantirishi va o‘z-o‘zini namoyon kilishiga yordam beradi. Shu bilan
birga bu faoliyat jarayonida ularda nazariy yondashuvlar, shaxsga yo‘naltirilgan,
kompetensiyaviy, faoliyatli, kommunikativ-kognitiv kabi nazariy yondashuvlarni amalga
oshirishda uzluksizlik va differensial, modul, o‘zaro ta’sir, refleksivlik, ilmiy-metodik kuzatuv
tamoyillariga asoslangan holda uning mazmuni takomillashtirishga xizmat qiladi.
Mantiqiy fikrlash asosida o‘qituvchi o‘quv mazmunini ijtimoiy buyurtma asosida modulli
shakllantirish, o‘quv materialini o‘zlashtirishda loyihalash texnologiyalaridan foydalanish, o‘z
92
kasbiy
rivojlanishida
ilmiy-metodik
kuzatuvni
amalga
oshirish,
ta’lim
shakllarini
individuallashtirish va uzluksizligini ta’minlaydi.
1
Shu nuqtai nazardan qaraganda, "O‘qituvchi faoliyatidagi eng muhim narsa nima?” degan
savolga aynan ushbu jihatning shakllanganligi munosib javob bo’la oladi. Mantiqiylik har bir
masalada xususan pedagogic jarayonda ham muhim jihat eknaligi va bunga – o‘qituvchilarni
o‘rgatishning ahamiyati sohada yo’naltirilgan ta’limning ko’zlangan masalalarni aniq hal etishga
imkon yaratadi. O’qituvchi ma’lum hayot yo’lini bosib tizimli tarzda ushbu pog’onaga, ya’ni
o’rgatish darajasiga yetib kelgan shaxsdir. Ammo o‘quvchilarning o‘rganishi kerak bo‘lgan
narsalar, qonuniyatlar esa cheksiz ko‘p – eng muhimi, ular hodisa va predmetlarga nisbatan to’g’ri
tushunchalarni o’z ongida hosil qila olishi, shaxsiy fikr-mulohazalar, g’oyalarga ega bo’lishi
shuningdek mehnatdan qochmaslikka, ongli, samarali, ijodkorona va mas’uliyat bilan mehnat
qilishga o‘rganishlari lozim. Bugungi kunda o‘qituvchilar oldiga qo‘yilayotgan talab ham shu:
o‘quv-tarbiya jarayonini muntazam takomillashtirib borish, ta’lim, tarbiya bilan bog‘liq,
rivojlantiruvchi va, albatta, amaliy masalalarni sifatli hamda majmuali tarzda hal etish zaruratidir.
O‘rgatishga intilish izlanishga undaydi. O‘qituvchi har bir o‘quvchisining maksimal
darajadagi faolligini, ayniqsa, jadal fikrlay olish qobiliyatini o‘stirishni ta’minlovchi ish shakllarini
izlashi, yangi ko‘rgazmali qurollar yaratish, yangi pedagogik texnologiyalarni qo‘llash yo‘lida ish
olib borishi shart. Shu tariqa u yangi ish usullari, o‘yinlar, juftlikda, guruhlarda faoliyat yuritishdan
foydalanish uchun o‘quvchilarning hayoti, ularni o‘rab turgan real borliq bilan bevosita bog‘liq
original, qiziqarli vaziyatlarni topishi, o‘rgatayotgan fani haqiqatan ham muloqot tili, o‘zaro fikr
almashish vositasi bo‘ladigan shart-sharoitlarni yaratishi joiz. Bu esa dars jarayoniga chuqur
o‘ylangan, butun usuliy tizimga muvofiq bo‘lgan o‘zgarishlar kiritilishini talab qiladi.
O‘qituvchining bu yo’nalishdagi amaliy mehnati o‘quvchilarning o’zlashtirish darajasi va ularda
shakllangan mantiqiy tafakkur saviyasida o’z natijasini ko’rsatadi va bular uyg’un holatda,
chinakam ijodiy faoliyatga aylanib ketishi kerak, shundagina u har ikkala tomonda qoniqish hissini
paydo qiladi. Faoliyat orqali biz muayyan maqsadga, natijaga erishishni istaymiz. Shuning uchun
o’qituvchilarning shaxsiyatida bu kabi jihatlarni shakllantirish ularning kelgusi faoliyatida obyekt
bo’lmish o‘quvchilarga ular nimalarga erishganliklarini namoyish etish, o‘z yutuqlarini tuyish
imkonini berish, shu tariqa keyingi hatti-harakatlarga rag‘batlantirish, ularni o‘z ishlari va
o‘rtoqlari faoliyatini nazorat qilishga yordam beradi. Hozirgi kundagi zamonaviy ta’lim sferasida
kadrlar tafakkurini va mantiqiy fikrlash qobiliyatini yaratish va bu yo‘nalishdagi aniq maqsadli
1
Ашуров М.О. Миллий тарбия асослари. – Самарканд: СамДУ, 2014. – Б. 100.
93
ishlar turli shakldagi umumlashtirish-takrorlash darslari bilan emas, balki yangicha pedagogic
texnologiyalar orqali amalga oshirilishi darkor. Ushbu ishlar hozirgi kunda kadrlar malakasini
oshirish va qayta tayorlash institutlarida bajarilishiga qaramay umumiy tahlillar bu tizimning yangi
o’zgarishlarga muhtojligini ko’rsatib bermoqda.
O‘qituvchining mahorati va dunyoqarash shakliga qarab o’quvchilar ham kuzatish, anglash,
takrorlash, eslab qolish, fikr yuritishga o‘rganadilar, shuningdek, birgalikda bajargan ishlaridan
quvonadilar, hayratlanadilar, xafa bo‘ladilar, baholaydilar, xulosa chiqaradilar, yakun yasaydilar.
Bunda o‘qituvchining mantiqiy yondashuvi va emotsional holati nihoyatda muhim ahamiyatga
ega, chunki bolalar uning o‘zlari bilan birga yashayotgani, ishlayotgani, o‘ylayotganini ko‘rib
turadilar. Xuddi shuningdek, o‘quvchilar uyda ham bu ishlarini davom ettirishlari kerak, shunga
yarasha uy vazifalari oladilar, aqliy faoliyatning u yoki bu usullarini mashq qildirishni nazarda
tutadigan topshiriqlarni bajaradilar. Dars jarayonida o‘zlashtirganlarini uyda takrorlashlari tavsiya
qilinadi, ularning egallagan bilimlari, orttirgan ko‘nikmalari tekshirilib, baholanadi.
Aytish joziki, mantiqiy fikrlashga murabbiylarning metodik o’rgatilishi o‘quvchilarda aqliy
faoliyat yo‘llarini shakllantirish bo‘yicha olib borilgan ishlar samaradorligini sezilarli darajada
o’zgartiradi va o‘z natijalarini beradi: ular o‘zlarini fikr yuritadigan, faol harakat qiladigan shaxs
sifatida anglaydilar, o‘qish katta iroda kuchini talab qiladigan og‘ir mehnat ekanini tushunadilar.
Darslar ularni o‘ylash, mulohaza yuritish, ongli ravishda mehnat qilish, mantiqiy fikrlash, darsga
dastlabki daqiqalardanoq kirishish, tanaffus haqida unutib, ishlashga o‘rgatadi.
Hozirgi kunda ta’lim tizimida bo’lajak kadrlar va amalda faoliyat olib borayotgan pedagog
xodimlarda mantiqiy tafakkurni shakllantirish metodik jihatdan o’z uslubiy va amaliy
xususiyatlariga ega. Chunonchi, o‘qituvchilarni mantiqiy-aqliy faoliyat yuritishga o‘rgatish
jarayonida ularning ijodiy fikrlashini rivojlantirishga alohida e’tibor beriladi. Bu ular
o’quvchilarga beradigan vazifalarini mustaqil hal etish yo‘llarini izlashlariga o’rgatish uchun ham
muhim bo’lib: isbotlash, asoslash, ishontirishga, o‘z fikrlarini hayajon bilan obrazli ifodalash,
hodisalarni voqelik bilan, o‘z hayotiy tajribasi bilan taqqoslash, biror axborot topish, uni tushunish,
unga o‘z munosabatini bildirish imkonini beradi. Boshlang’ich sinf o’qituvchilarining bu
kompetensiyani yuzaga chiqara olishi shubhasiz ularning keng dunyoqarashini shakllantirishga,
shu barobarda ma’naviy sifatlarni tarbiyalashga ham ko‘maklashadi
Amaliyotdan ma’lumki, guruhlarda ishlash bilim darajasi turlicha bo‘lgan o‘quvchilar uchun
foydali bo‘lib, ularning fikrlash-so‘zlash faoliyatini jadallashtirishning samarali shakllaridan biri
sanaladi. U o‘qituvchiga har bir o‘quvchini faoliyatga jalb etish, ijodiy faolligini oshirish, leksik-
grammatik materiallarning mustahkam o‘zlashtirilishini ta’minlash imkonini beradi, bilim va
94
ko‘nikmalar, malakalar darajasini ancha ko‘taradi, o‘rganilayotgan tilda muloqot qilish uchun
sharoit yaratadi. Guruhli ish tarbiyaviy ahamiyatga ham ega: ish yuzasidan o‘zaro muomala
qilishga, jamoa oldidagi mas’uliyatni his etishga, umumiy ish uchun jon kuydirishga, do‘stlar
ishonchini oqlashga, ishonchli sherik bo‘lishga, qat’iyatlilikka, o‘z harakatlarini, o‘rtoqlari
faoliyatini to‘g‘ri baholashga, talablarni qabul qilib, ularga bo‘ysunishga o‘rgatadi.
O’qituvchilarning o’zlari bilan bu tajribani amlga oshirish bugungi kunda ham o’z natijasini berib
kelmoqda.
O‘qituvchilarni guruhlarda ishlashga o‘rgatish uchun o’rgatuvchi o‘qituvchi ko‘pincha
O‘UM da taklif etilgan yoki o‘zi ishlab chiqqan o‘yin shaklidagi topshiriqlardan foydalanadi. U
o‘quvchilarni o‘z rollariga jiddiy tayyorlanishga, nutq shakli, hajmi, savodxonligiga, uning hissiy
jihatlariga ahamiyat berishga, o‘z “qahramonlari” xulqini aks ettirishga undaydi. Agar o‘qituvchi
dastlabki paytlarda guruhli ishni tashkil etish uchun juda ko‘p ishlasa, keyinroq bular mustaqil
tarzda bajariladigan bo‘ladi, ularni tashkil etish ekspertlar zimmasiga yuklanadi. Guruhlarda
muntazam ishlash o‘quvchilarni muloqotli vaziyatlarni mustaqil ravishda tuzishga o‘rgatadi.
Odatda, bular tabiiy hayotiy vaziyatlar bo‘lib, o‘yin jarayonida o‘quvchilarning mantiqiy saviyasi
va intelektual layoqati namoyon bo‘ladi, faolligi oshadi.
REFERENCES
1.
Ganiyeva, M. (2023). THE MAIN DIRECTIONS OF DEVELOPING THE LOGICAL
THINKING
OF
FUTURE
ELEMENTARY
SCHOOL
TEACHERS
(IN
MATHEMATICS LESSONS). Science and innovation, 2(B3), 30-33.
2.
Ganieva, M. (2023, June). EMPOWERING LOGICAL THINKING IN PRIMARY
SCHOOL STUDENTS THROUGH TIPS TECHNOLOGY. In Academic International
Conference on Multi-Disciplinary Studies and Education (Vol. 1, No. 12, pp. 62-63).
3.
Ganiyeva, M. (2021). Effective Methods of TRIZ.
