ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
384
FRAZEOLOGIK BIRLIKLER
Arzimova Aziza Saparbay qızı
Qaraqalpaqstan Respublikası Nókis qalası.
https://doi.org/10.5281/zenodo.8432136
Annotatsiya.
Bul ilimiy maqalada frazeologik birlikler, olardıń lingvistik turaqlılıqtı
támiyinlew degi ornı haqqında kórsetip berilgen.
Gilt sózler:
frazeologik birlik, sóz dizbegi, lingvistik turaqlılıq, leksik birlik.
PHRASEOLOGICAL UNITS
Abstract.
This scientific article describes phraseological units and their role in ensuring
linguistic stability.
Key words:
phraseological unit, phrase, linguistic stability, lexical unit.
ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИЕ ЕДИНИЦЫ
Аннотация.
В данной научной статье описаны фразеологизмы и их роль в
обеспечении языковой устойчивости.
Ключевые слова:
фразеологизм, словосочетание, языковая устойчивость,
лексическая единица.
Kirisiw.
Frazeologik birlikler, sonıń menen birge, idiomatik sóz dizbegiler yamasa turaqlı
sóz dizbegiler retinde de belgili, tilde sheshiwshi rol oynaydı, sebebi olar lingvistik turaqlılıqtı
támiyinleydi hám materiallıq ayriqshalıqlardı jetkeredi. Olar bir neshe sózlerden ibarat bolǵan,
bólek sózlerdiń sózme - sóz talqinidan parıq etetuǵın turaqlı hám kompozitsion bolmaǵan mániske
iye bolǵan leksik birlikler bolıp tabıladı. Frazeologik birlikler barlıq tillerde ámeldegi bolıp,
baylanıs hám túsiniwge úlken úles qosadı.
Frazeologik birliklerdi úyreniw olardıń dúzilisi, mánisi hám isletiliwin analiz qılıwdı óz
ishine aladı túrli kontekstler. Bunnan tısqarı, frazeologik birliklerdi túsiniw shet tilin uyreniwshiler
ushın maqsetli tildi joqarı dárejede biliw hám nátiyjeli ushırasıw ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı.
Bul dóretpede tildegi frazeologik birlikler túsinigi, onıń áhmiyeti, olardı klassifikaciyalaw hám
aytıwdıń túrli jantasıwları kórip shıǵıladı. Frazeologik birliklerdiń názik táreplerin úyrenip, bul
dóretpe olardıń roli, tábiyaatı hám tilden paydalanıwǵa tásirin jaqtılandıriwge qaratılǵan.
Frazeologik birliklerdiń bir neshe túrleri ámeldegi, olardıń hár biri ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa
iye. Birinshi túr erkin sóz birikpesi dep ataladı, ol eki yamasa odan artıq sózlerden ibarat bolıp,
olar mánis birligin qáliplestiriw ushın birlestiriledi, lekin baribir ulıwma mánisti ózgertirmesten
basqa
Sózler menen ózgertiliwi yamasa almastırılıwı múmkin. Mısalı, sáwbet yamasa óz-ara
tásirdi baslaw ushın "muzni sındırıw" sóz dizbegin ózgertirmasdan" muzni bóleklash" deyiw
múmkin mólsherlengen mánis. Taǵı bir túri-bul sóz dizbegi, sonıń menen birge, idioma retinde de
belgili, bul onıń mánisin joǵatmastán ózgertirip bolmaytuǵın turaqlı sóz dizbegi. Buǵan mısal etip
óliwdi ańlatıwchi" shelekti tebiw" sóz dizbegin keltiriw múmkin.
Bunnan tısqarı, "háreket qılıw" yaki" dush qabıllaw "sıyaqlı tilde tábiy ushraytuǵın sóz
birikpelerinen paydalaniletuǵın kollokatsiyalar bar." Bul kollokatsiyalar málim sózler ortasındaǵı
kúshli baylanısıw nátiyjesinde payda boladı hám kóbinese málim kontekstlerde birgelikte
isletiledi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
385
Frazeologiya filologiyanıń ǵárezsiz tarmaǵı retinde 20 -ásirdiń 40 -jıllarında orıs
filologliginde payda bolǵan. Onıń dáslepki qáliplesiwine orıs ilimpazları A. A. Potebnya, I. I.
Sreznevskiy, A. A. Shaxmatov dóretpelerinde tiykar salınǵan bolsa, turaqlı (turaqlı) sóz
birikpelerin bólek filologiya bólimi — Frazeologiyada úyreniw máselesi 20—40 -jıllardaǵı oqıw
-metodikalıq ádebiyatlarda — Ye. D. Polivanov, S. Abakumov, L. A. Bulaxovskiy dóretpelerinde
kóterip shıǵılǵan. Batıs Evropa hám Amerika filologliginde Frazeologiya filologiyanıń bólek
bólimi retinde ajratilmaydi.
Frazeologik birliklerdiń túrleri hám mısalları frazeologik birliklerdiń wazıypaları hám
áhmiyeti kóp qırlı. Birinshiden, frazeologik birlikler tildi islep shıǵarıw hám túsiniwde sheshiwshi
rol oynaydı. Olar bayanatshılarǵa óz pikirleri, ideyaları hám sezim-sezimlerin ańlatıw, sonıń
menen birge, quramalı mánislerdi etkazish ushın tez hám nátiyjeli usıldı usınıs etedi.
Bunnan tısqarı, frazeologik birlikler tekstlerdiń muwapıqlıǵı hám muwapıqlıǵına úles
qosadı, sebebi olar maǵlıwmattı shólkemlestiriw hám sóylewdiń túrli bólimleri ortasında logikalıq
baylanıslardı saqlaw ushın pútin tiykar jaratadı.
Bunnan tısqarı, frazeologik birlikler dóretiwshilik hám stilistik ańlatpa ushın kúshli qural
bolıp xızmet etedi, bul bolsa bayanatshılarǵa tildi ayriqsha hám este qolarli tárzde isletiwge
múmkinshilik beredi. Olar sóylew hám jazıwǵa reń, ura hám baylıq qosıp, baylanısti bayanatshı
hám tıńlawshı ushın jáne de qızıqlı hám jaǵımlı etedi. Bunnan tısqarı, frazeologik birlikler til
úyreniw hám oqıtıwda da zárúrli rol oynaydı.
Frazeologik birliklerdi úyreniw hám olardan paydalanıw arqalı oqıwshılar tekǵana sóz
baylıǵın keńeytirediler, bálki jergilikli sóylew naǵısları hám materiallıq nuanslarni tereńrek
túsinediler. Juwmaq etip aytqanda, frazeologik birlikler emes tek tosınarlı sóz birikpeleri, lekin
túrli funkciyalardı atqaratuǵın hám nátiyjeli baylanıske úlken úles qosatuǵın tildiń zárúrli
strukturalıq bólimleri.
Frazeologik birliklerdi úyreniw hám olardan paydalanıw til uyreniwshiler ushın bir neshe
qıyınshılıqlardı keltirip shıǵarıwı múmkin. Birinshiden, bul birliklerdiń mánisin túsiniw idiomatik
tábiyaatı sebepli qıyın bolıwı múmkin. Frazeologik birliktiń mánisi kóbinese onıń bólek sózleriniń
mánislerinen parıq etedi, bul bolsa oqıwshılar ushın olardı tuwrı aytıwdı qıyınlastıradı. Bunnan
tısqarı, oqıwshılar menen gúres múmkin bul birliklerdi quraytuǵın sózlerdiń kóplegen birikpelerin
yadlaw.
Kóplegen tillerde frazeologik birliklerdiń keń sheńberi ámeldegi hám olardı ózlestiriw úlken
kúsh hám haqıyqıy tilden paydalanıwdı talap etedi. Bunnan tısqarı, oqıwshılar frazeologik
birliklerdi óz sóylewlerinde yamasa jazıwlarında tuwrı isletiw qıyın bolıwı múmkin. Tuwrı
paydalanıw tekǵana birliktiń mánisin túsiniwdi, bálki málim bir pikirdi ańlatıw yamasa málim bir
mánisti etkazish ushın tiyisli frazeologik birlikti tańlawdı da óz ishine aladı.
Bul tekǵana tildi biliwdi, bálki tereń túsiniwdi de talap etedi bul birlikler isletiletuǵın
mádeniyat hám kontekst. Ulıwma alǵanda, frazeologik birliklerdi úyreniw hám olardan
paydalanıw daǵı qıyınshılıqlar tildi ózlestiriwdiń quramalılıǵın hám keń tásir qılıw hám
ámeliyattıń zárúrligini aytıp otedi.
Juwmaq etip aytqanda, frazeologik birlikler yamasa turaqlı sóz dizbegiler til baylanısında
sheshiwshi rol oynaydı hám sózlik, grammatika hám semantika sıyaqlı túrli lingvistik táreplerge
sezilerli tásir kórsetedi. Olar quramalı ideyalardı etkazish ushın jarlıq beredi hám natiyjeliligin
asırıwǵa járdem beredi baylanıs. Bunnan tısqarı, frazeologik birlikler tildiń materiallıq táreplerine
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
386
úles qosadı, sebebi olar kóbinese málim bir jámááttiń qádiriyatları, ıqtıqatları hám dástúrlerineni
sáwlelendiredi.
Til uyreniwshiler aldında turǵan qıyınshılıqlarǵa qaramay, frazeologik birliklerdi tuwrı
túsiniw hám olardan paydalanıw tuwrilik hám ana tiline uqsas ilmiy tájriybege erisiw ushın júdá
zárúrli bolıp tabıladı. Usınıń sebepinen, frazeologik birliklerdiń qásiyetleri, funkciyaları hám
isletiliwin úyreniw hám úyreniw tildi oqıtıw hám úyreniw usılların jetilistiriw ushın zárúr bolıp
tabıladı.
REFERENCES
1.
Anita Naciscione. Frazeologik birliklerdiń sóylewde stilistik isletiliwi. Jan Benjamins
Baspası, 1/1/2010
2.
Youbin Chjao. GLOB-alizatsiya boyınsha úshinshi xalıq aralıq konferenciya materialları:
dilmashlar hám dilmashlar ushın máseleler. Zhiqing Chjan, Amerika Akademikalıq
Baspasózi, 5/26/2020
3.
Tınısh Miller. Gáp dùzilisine lingvistikalıq kirisiw, Keyt Braun, Routledge, 14/10/202.
4.
Raxmetullayev Sh., Ózbek frazeologiyasınıń birneshe máseleleri, T., 1966;
5.
Raxmetullayev Sh., Ózbek tiliniń túsindirmeli frazeologik sòzlikleri, T., 1978.
