8
PEDAGOGIKA FANINING RIVOJLANISHI VA IJTIMOIY PEDAGOGIK
MADANIYATNING SHAKLLANISHI
Ismatov Otabek Otamurod о‘g‘li
Guliston Davlat pedagogika instituti 2-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8423967
Annotatsiya.
Ushbu maqolada pedagogika fanining tarixi, rivojlanishi va ijtimoiy
pedagogic madaniyat hususida so’z boradi.
Kalit sо‘zlar:
pedagogik madaniyat, induvid shakllanishi, predmetlar majmui, ommaviy
tashkiliy jarayonlar.
DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL SCIENCE AND SOCIAL PEDAGOGY
THE FORMATION OF CULTURE
Abstract.
This article deals with the history, development and social pedagogical culture
of the science of pedagogy.
Key words:
pedagogical culture, individual formation, set of subjects, public
organizational processes.
РАЗВИТИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ НАУКИ И СОЦИАЛЬНОЙ ПЕДАГОГИКИ
ФОРМИРОВАНИЕ КУЛЬТУРЫ
Аннотация.
В данной статье рассматривается история, развитие и социально-
педагогическая культура науки педагогики.
Ключевые слова:
педагогическая культура, формирование личности, совокупность
предметов, общественные организационные процессы.
Kirish
Bugun jamiyatimiz va xalqimiz hayotida muhim jarayonlarning sodir bо‘layotganligini
hisobga olgan holda pedagogik madaniyatning shakllanishi va zarurligi tо‘g‘risida fikr yuritamiz.
Yoshlarning ta’lim va tarbiya olish jarayonlarini tо‘g‘ri tashkil etish borasida zarur va kerakli
fikrlarni gazeta -jurnallar,televideniya-radiolar orqali xalqimizga tо‘g‘ri va aniq yetkazib berish
bizning burchimiz va vazifamizdir. Ular qay yо‘sinda bо‘lmasin jamiyatimiz uchun manfaatli
bо‘lsa amalga oshirish jarayonlarini tо‘g‘ri tashkil etishda barchamiz faol ishtirok etishimiz kerak.
Pedagogika sо‘zi yunoncha sо‘z bо‘lib, bolani yо‘ldan kuzatib boruvchi degan ma’noni
anglatadi. Bola tarbiyasi har qaysi davr va zamonda ham juda katta e’tibor va tajriba ta’lab qiladi.
Shu bois qadim davrdan to bugunga qadar rivojlanib kelayotgan pedagogik faoliyatning jamiyat
hayotidagi о‘rni yuksalib, ta’lim va tarbiya jarayonida ahamiyati har qachongidan muhim bо‘lib
9
qolmoqda . Pedagogik bilim va nazariyalar shakllanishi yangi g‘oya va maqsadlarning insonlar
orasidagi bilim va kо‘nikmalarning yangilanishini talab qiladi. Asosiy bilim va g‘oyalar har doim
yangilanadi va rivoj topadi. Biri ikkinchisini tо‘ldiribgina qolmasdan hozirgi global iqtisodiy
makonda global madaniyatlar tо‘qnashuvida о‘zining ahamiyatini yо‘qotmasdan yangi bir bilimlar
kо‘nikma mahoratlar metodlarni kashf qilishni talab etadi. Mana shu jarayonlar davomida
pedagogika fanining о‘rni yuksalib bormoqda desak hato bо‘lmaydi. Tо‘g‘ri pedagogika fan
sifatida hali yosh bо‘lishi mumkin ammo pedagog sifatida keng qamrovli va qadimiydir. Bu
jarayonlarni hisobga olgan holda pedagogik madanyatli kadrlarni tayyorlash birinchi va asosiy
vazifadir. Borlarni esa zamonaviy uzluksiz ta’lim jaranyoniga qamrab olgan holda ta’lim sifatini
yanada oshirish mumkin. Ta’lim jarayonini uzluksizligini uning sifat darajasini yuqori nuqtaga
kо‘tarishda ijtimoiy pedagogik madaniyatning e’tibor beradigan muhim va asosiy bо‘g‘ini bu –
tarbiyadir. Tarbiya – bu ijtimoiy pedagogik hodisadir. Uning rovoji va yuksalishi bevosita malakali
pedagogik kadrlarga bog‘liq hisoblanadi. Kadrlar masalasi jamiyatimiz uchun о‘zining sifat nuqtai
nazaridan bugungi rivojlangan davrda tubdan isloh qilishni talab qilmoqda.
Bu jarayonlarda bizdan talab qilinadigan narsa jamiyatimiz va millatimiz orasidagi ta’lim
va tarbiyaga oid kamchilik va nuqsonlarni bivosita kо‘rsatib ularning takomiliga о‘z hissamizni
qо‘shishimiz lozim. Kerak bо‘lsa uyma-uy, mahallama-mahalla kezib, eng kichik e’tibor talab
qilinadigan oilalarimizdagi muammolarni hal qilishimizda ta’lim va tarbiyaviy jarayonlarning
ijtimoiy madaniy gumonitar kamchiliklarni о‘rganib, ularning yechimini izlashga qо‘limizdan
kelgancha yordam berishga qaratmoq darkor. Muammo shundaki, biz aytayotgan eng kichik
muammomiz bu tarbiyadir. Bunday deyishdan maqsad (eng kichik) oilalarimizdagi aslida katta
hisoblangan tarbiyaviy jarayonlarga qaratilishi kerak. Shu bois ham biz aytayotgan eng kichik va
eng katta muammoimiz- tarbiyaviy jarayonlardir.
Tarbiyaning asosi- bu pedagogikadir. Pedagogika fani о‘zi nimani о‘rganadi va о‘rgatadi.
Pedagogika fanini ikki xil tushunish mumkin:
1.
О‘qish va о‘qitishga asoslangan pedagogik faoliyat;
2.
Amaliyotdagi pedagogik faoliyat bо‘lib, tarbiya jarayoni bilan shug‘ullanish;
Ijtimoiy pedagogikaning shakllanishi bu shaxsga bog‘liq bо‘lib, shaxs ijtimoiy pedagogik
faoliyatining asosiy predmet va unsurlarini tashkil etadi. Faoliyatimiz jarayonida hosil bо‘ladigan
kamchilik va nuqsonlarni kо‘nikma sifatida о‘zimizda yangi bir ijtimoiy hodisalarga tus berishda
foydalanamiz. Demak ijtimoiy hodisa bо‘lib shakllangan shaxs hayoti davomida yashashga
о‘rgatiladi. Aynan bu jarayonlarning bosh bо‘g‘inida ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy
madaniyatning о‘rni kattadir. Uning о‘rganuvchi asoslari quydagilar hisoblanadi:
10
1.
О‘z tiliga ega ekanligi bilan ajralib turadi;
2.
Ta’lim va tarbiya jarayonini tashkil etishda shaxs bilan individual shug‘ullanish;
- Shaxsni shakllantiruvchi jarayonlarga bevosita e’tibor berish;
3.
О‘zini –о‘zi yangilash va rivojlantirish bosqichlarini о‘rganish;
Ijtimoiy pedagogik madaniyatning shakllanishi asosida shaxs tarbiyasi birinchi о‘rinda turadi.
Shaxsni hayotga tayyorlash, jamiyatning ajralmas bir bо‘lagi sifatida rivojlantirishga
kо‘maklashadi. Bu jarayon tor doirada emas keng jamoatchilik- shu jumladan davlat muassasalari,
tashkilotlar, maktab va eng asosiysi oila muhitining har tomonlama ta’sirida amalga oshiriladi.
Ta’lim-bu shaxsning bilim, qobiliyat kо‘nikmalarini egallash, insoniyat tajribalarini о‘zlashtirish
jarayoni hisoblanadi.
Tarbiya esa ijtimoiy hodisa ya’ni yosh avlodning hayotdagi о‘rni va vazifalarni jamiyatdagi,
davlatdagi rolining naqadar muhim ekanligini tushuntirish shu о‘rinda undagi bor ijobiy hislatlarni
va qobiliyatlarni shakllantirishdagi asosiy omildir.
Ta’lim, ta’lim, tarbiya-bu ijtimoiy pedagogik jarayonning eng muhim va asosiy vazifasi
hisoblanadi. Rivojlanish qachon bо‘ladi? Qachonki ta’lim va tarbiya jarayonlarining va muhofaza
qilingan moddiy tomondan har tomonlama ta’minlangan jarayondagina rivojlanadi. Pedagogika
fani bu jarayonlarning asosini tashkil qiladi. Hozirgi davr nuqtai nazaridan oladigan bо‘lsak
pndagogik faoliyatning kо‘proq shaxs tarbiyasiga qaratilishiga urg‘u berishimiz kerak. Shaxs
о‘zining har tomonlama ta’minlangan bо‘lishini hohlaydi Jamiyat va davlat о‘rtasidagi
munosobatlarni tashkil etish jarayonida faol ishtirokchi bо‘lishga harakat qiladi.
Buning uchun shaxsning ijtimoiy pedagogik madaniyatini yuksaltirish undagi muammo va
kamchiliklarni tuzatishda har tomonlama kо‘mak berish ya’ni yuqori bosqichlarga kо‘tarish
lozim. Chunki eng katta qadriyatlar va eng katta о‘zgarishlar ijtimoiy sohalarda bо‘ladi. YA’niki
jamiyat va millat taqdirida mutloq mujassamlashadi. Bunday jarayonlarda xalq va hokimiyatning
ijtimoiy birdamligi, totuvligi kelajak avlod tarbiyasi uchun g‘amxо‘rligi, javobgarligi ma’sulligi
bilan chambarchas bog‘liq. Shu о‘rinda pedagogika fanining о‘rni kо‘zga yaqqol tashlanadi.
Yoshlar tarbiyasi ularning xulq atvori dunyo qarashi jamiyatdagi ishtirokchanligi aynan pedagogik
madaniyatliligi bilan belgilanadi. Ularning birdamligi va hamjihatligi asosida ijtimoiy faliyatning
asosiy belgisi bо‘lgan. Inson shaxsini tarbiyalashga katta sarmoyalar tikiladi. Biz xorijiy
tajribalardan tо‘g‘ri xulosa chiqargan holda, ta’lim va tarbiya jarayonida kuchli bilimga ega
shaxslarni tarbiyalashga ularning qobiliyatlarini shakllantirishga sharoit yaratuvchi institutsional
tashkilotlarning doimiy va uzluksiz tashkil etilgan reja va maqsadlarini aniq belgilashimiz lozim.
О‘zbekiston mustaqillikka erishgach ta’lim va tarbiya jarayoniga juda katta e’tibor kuch,
11
salohiyatini jalb etmoqda. Shu о‘rinda pedagogika fani ham mustaqillik sharofati bilan yangi bir
bosqichga kо‘tarildi. Bugungi kunda jamiyatimizda bu sohadagi kadrlarga qanchalik muhtoj
ekanligi
kо‘zga
tashlanmoqda.
Shu
munosobat
bilan
Muhtaram
Prezidentimiz
SH.M.Mirziyoyevning farmonlari asosida 2022 yil 24 iyundagi “Pedagogik ta’lim sifatini oshirish
va pedagog kadrlar tayyorlovchi oliy ta’lim muassasalari faoliyatini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari tо‘g‘risida”gi qarorga imzo chekdi. Respublikamizning 10ta OTMlarida pedagogika
institutlari tashkil etildi.
Ammo bu jarayondagi ba’zi bir e’tiborga olinadigan jarayonlar borki, buni aytib о‘tishni
lozim deb hisoblayman.
YA’ni yangi tashkil etilgan pedagogika institutlaring faoliyati tо‘g‘risida keng jamotchilikka
kerakli ma’lumotlarning tо‘liq taqdim etilmaganligi ulardagi ba’zi bir tushunarsiz holatlarning
yuzaga kelishiga sabab bо‘ldi.
4.
Bular institut va unversitetlarning yangi yо‘nalishlari bо‘yicha keng jamoatchilikka
tо‘liq axborotning tarqatilmaganligi;
5.
Televediniya yoki radio orqali e’lon qilinmaganligi;
6.
Ochilgan yо‘nalishlar bо‘yicha shtrix kodlarning tо‘g‘ri tashkil etilmaganligi;
7.
Qabul qilinayotgan Oliy ta’lim muassasasining tо‘liq nomi kо‘rsatilmaganligi;
8.
Fakultet va yо‘nalishlarning mutaxasisligi bо‘yicha barcha ish jarayonlari tо‘liq
begilanmaganligi, bu yilgi abuturent va talabalardan tushunmovchilik holatlarni yuzaga
keltirdi.
Bugungi global va raqamlashgan dunyoda hamma inson о‘zini hamma sohada va yoki jabhada
sinab kо‘rishga harakat qilmoqda. Shu jarayonlarni hisobga olgan holda kelasi yil topshiruvchi
abuturentlarda tushunmovchilik holatlarini oldini olishda bu jarayonlarga alohida e’tibor lozim
deb о‘ylayman. Buning barchasi insonlarda yangi tashkil etilgan soha va yо‘nalishlar bо‘yicha
tо‘g‘ri fikrning shakllanishiga olib keladi va ta’lim oluvchilarning faoliyatlarida
tushunmovchiliklar yuzaga kelmaydi. Aynan shunday jarayonlarning oldini olish uchun yuqorida
aytilganidek tushuntirish va targ‘ibot ishlarini keng jamoatchilikka kо‘proq va ommaviyroq
shaklda tarqatish tarafdorimiz. Zeroki, millatning butunligini saqlamoq uchun millat
farzandlariga bilim beruvchi pedagogik kadrlarimizni tayyorlaydigan ta’lim muassasalarining
ahamiyati juda katta hisoblanadi. Shunday ekan har birimiz bunday holatlarning
takrorlanmasligiga har jihatdan ma’sulmiz.
12
Global dunyoni tо‘g‘ri tahlil va tushungan holda bugungi pedagogik kadrlardan talab
qilinadigan eng katta vazifa о‘zining bilganlarini qizg‘onmasdan boshqalarga ham о‘rgatmog‘i
zarur deb о‘ylayman.
REFERENCES
1.
Yo’ldoshev, S.A.Usmonov. Pedagogik texnologiya asoslari. O’qituvchi. 2014.
2.
J.G.Yo’ldoshev. Ta’lim yangilanish yo’lida. O’qituvchi. 2020.
3.
Абдуллаева,
З.
И.
(2021).
ИЗУЧЕНИЕ
КОММУНИКАТИВНО-
ОРГАНИЗАЦИОННЫХ ОСОБЕННОСТЕЙ ОДАРЕННЫХ ДЕТЕЙ. Вестник науки
и образования, (8-2 (111)), 90-94.
4.
Каракулович Ю. А., Исмоиловна А. З. (2021). ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ
ИССЛЕДОВАНИЕ ЭМОЦИЙ И ЭМОЦИЙ В МИРОВОЙ ПСИХОЛОГИИ. Galaxy
International Interdisciplinary Research Journal, 9(10), 419-421.
5.
Исмоиловна А. З., Нарзуллаевна К. Г. (2022). В процессе формирования личности,
преодоления эмоционального состояния в семейном окружении. Евразийский
журнал гуманитарных и социальных наук, 6, 31-33.
6.
Ismoilovna, A. Z. (2021). Methodology of organizational capacity development in gifted
children. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(10),
1957-1961.
7.
Ismoilovna, A. Z. (2022). Prerequisites for identifying gifted children and shaping their
abilities. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 12(6), 308-
311.
