ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
711
UMUMIY O'RTA TA'LIM MAKTABLARI O'QUVCHILARINING
UMUMMADANIY KOMPETENTSIYALARINI RIVOJLANTIRISH MEXANIZIMI
("TARBIYA" FANI DINIY QADRIYATLAR MISOLIDA)
Abdiramanov Bahadır Sagidullaevich
NMPI 1-kurs tayanch doktorantı
https://doi.org/10.5281/zenodo.8040076
Annotatsiya.
Umumiy o'rta ta'lim maktablari, o'quvchilarning har bir sohasida
rivojlanishi kerak bo'lgan umummadaniy kompetentsiyalarini oshirish va rivojlantirishning asosiy
asboblaridan biridir. Bu kompetentsiyalar o'quvchilarning diniy qadriyatlar, qonunlar va
ma'naviy muhitning asosiy prinsiplari bo'yicha bilimlarini oshirish, shaxsiy rivojlanishlarini
ta'minlash va ularning jamiyatga foydali a'zolari bo'lishlari bilan bog'liqdir. Bu maqolada,
"Tarbiya" fanida diniy qadriyatlar misolida o'quvchilarning umummadaniy kompetentsiyalarini
rivojlantirish mexanizimi haqida ma'lumot beriladi.
Kalit so’zlar:
Diniy tarbiya, umumiy o'rta ta'lim, umummadaniy kompetentsiyalar, diniy
qadriyatlar, ma'naviy-axloqiy rivojlanish, adolat, hurmat, xushmuomalalik, hamkorlik, integrativ
yondashuvlar.
THE MECHANICS OF THE DEVELOPMENT OF UNIVERSAL
COMPETENCIES OF STUDENTS OF GENERAL SECONDARY EDUCATION
SCHOOLS (THE SUBJECT " UPBRINGING "IS ON THE EXAMPLE OF RELIGIOUS
VALUES)
Abstract.
Schools of general secondary education are one of the main tools for the growth
and development of universal competencies, which should develop in each area of students. These
competencies are concerned with improving students ' knowledge of religious values, laws, and
basic principles of the spiritual environment, ensuring their personal development, and making
them useful members of society. In this article, on the example of religious values in the discipline
"upbringing", information is given about the mechanics of the development of universal
competencies of students.
Keywords:
religious education, general secondary education, universal competencies,
religious values, spiritual and moral development, justice, respect, politeness, cooperation,
integrative approaches.
МЕХАНИЗМ РАЗВИТИЯ ОБЩЕКУЛЬТУРНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ
УЧАЩИХСЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛ (ПРЕДМЕТ"ВОСПИТАНИЕ"
НА ПРИМЕРЕ РЕЛИГИОЗНЫХ ЦЕННОСТЕЙ)
Аннотация.
Общеобразовательные школы являются одним из основных
инструментов повышения и развития общекультурных компетенций учащихся, которые
должны развиваться в каждой области. Эти компетенции связаны с повышением знаний
учащихся о религиозных ценностях, законах и основных принципах духовной среды,
обеспечением их личностного развития и становлением полезными для общества членами.
В данной статье дается информация о механизме развития общекультурных компетенций
учащихся на примере религиозных ценностей по дисциплине" воспитание".
Ключевые слова:
религиозное воспитание, общее среднее образование,
общекультурные компетенции, религиозные ценности, духовно-нравственное развитие,
справедливость, уважение, вежливость, сотрудничество, интегративные подходы.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
712
Umummadaniy Kompetentsiyalar: Umummadaniy kompetentsiyalar, o'quvchilarning
asosiy bilim va ko'nikmalarga qo'yiladigan ilmiy, amaliy, ijtimoiy va boshqa yutuqlaridir. Bu
kompetentsiyalar, o'quvchilarning o'zlarini rivojlantirish, boshqa insonlar bilan hamkorlik qilish,
muammolar va vaziyatlarga samarali echim topish, shaxsiy va jamiyatni yaxshilash uchun kerakli
bo'lgan sifatlarini oshirishga yordam beradi. Tarbiya fanida diniy qadriyatlar: Tarbiya fanida diniy
qadriyatlar, o'quvchilarning ma'naviy-axloqiy rivojlanishini ta'minlash, muhim aksiyadorlikni
tashkil qilish, ma'naviyat va diniy qadriyatlar orqali jamiyatga foydali bo'lishni o'rgatishni maqsad
qiladi. Bu fan orqali o'quvchilar, odamlar bilan yaxshi muloqot qilish, amalda yuqori ma'naviy
qadriyatlar bilan harakat qilish, boshqalar bilan adolatli muomala qilish kabi mavzularni
o'rganishadi. [1.85]
Umummadaniy kompetentsiyalar rivojlantirish mexanizimi: Umumiy o'rta ta'lim
maktablari, umummadaniy kompetentsiyalarni rivojlantirish uchun bir nechta mexanizmlarni o'z
ichiga oladi. Bu mexanizimlar quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin:
a. Diniy qadriyatlar darslarining integratsiyasi: Tarbiya fanida o'quvchilar diniy qadriyatlar
bilimini o'rganish imkoniyati beriladi. Diniy qadriyatlar darslari, qur'oni karim, hadislar, islom
tarihi va boshqa muhim mavzular asosida o'quvchilarga ta'lim beradi. Bu darslar orqali o'quvchilar
ma'naviy yondashuvlarini rivojlantirib, shaxsiy taqdir va adolatga erishishni o'rganishadi.
b. Ma'naviyat va madaniyat kuni: Maktab tizimida o'tkaziladigan ma'naviyat va madaniyat
kunlari orqali o'quvchilarga ma'naviy-axloqiy qadriyatlar o'rganish, qadr-qimmatni his qilish,
adabiyot va adabiyotshunoslik bilan tanishish va o'zaro munosabatlarni kuchaytirish imkoniyati
beriladi. Bu tadbirlar o'quvchilarning insonparvarlik, adolat, hurmat, mehnat va boshqalar bilan
xushmuna muomala qilishga erishishini ta'minlaydi.
c. Ilmiy konferensiyalar, musobaqalar va diniy tadbirlar: O'quvchilarning umummadaniy
kompetentsiyalarini rivojlantirishning bir qismini ta'minlash uchun ilmiy konferensiyalar,
musobaqalar va diniy tadbirlar o'tkazilishi mumkin. Bu tadbirlarda o'quvchilar o'z fikrlarini ifoda
qilish, ijodiy yondashuvlarni takomillashtirish va ma'naviy-axloqiy qadriyatlar orqali jamiyat bilan
hamkorlik qilish imkoniyatiga ega bo'ladi.
d. Murabbiylik faoliyatlari: Murabbiylik faoliyatlari, o'quvchilar bilan bire-bir
hamkorlikda o'tkaziladi. Bu faoliyatlarda murabbiylar o'quvchilarni shaxsiy rivojlanishlariga
yordam beradi, ularning ma'naviy-axloqiy qadriyatlarini taraqqiyotga yo'naltiradi va ularning
rivojlangan qobiliyatlarini kuzatib boradi.
e. O'quv dasturlari va qo'llanmalar: O'quv dasturlari va qo'llanmalar, umummadaniy
kompetentsiyalarni rivojlantirishga xizmat qiladigan diniy qadriyatlar bilimini o'z ichiga olgan
muhim vositalardir. Bu dasturlar o'quvchilarga ma'naviy-axloq qadriyatlar asosida tushunchalar
o'rgatilishi, o'quvchilarning o'zlarini rivojlantirish, ma'naviy-axloqiy qadriyatlarini oshirish va
amalda qo'llash imkoniyatlarini ta'minlayadi. Bu dasturlar o'quvchilarga tarbiya berishda, diniy
qadriyatlar asosida qonuniy va axloqiy tushunchalarni tushunish, o'zaro hurmat va hamkorlikni
o'rganish, boshqalarga yordam berish va xalqaro insonparvarlik tamoyillariga amal qilishni
o'rgatadi. [3.109]
O'quvchilar bilan murabbiylik munosabati: O'quvchilar bilan murabbiylik munosabati
umummadaniy kompetentsiyalarini rivojlantirishning asosiy qismidir. Murabbiylar, o'quvchilarga
ma'naviy-axloqiy maslahatlar berish, ularning o'zaro munosabatlarda adolat va hurmatni o'rganish,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
713
o'quvchilarni ma'naviy qadriyatlar asosida yaxshi insonlar bo'lishga o'rgatish va ularning shaxsiy
rivojlanishlarini kuzatishda muhim rol o'ynaydi. O'quv jarayonining tashkiliy-tartibi: Umumiy
o'rta ta'lim maktablari dars jadvali, tashkiliy-tartibiy to'garaklar, dars o'tishning isloh qilinadigan
metodikasi va boshqa qo'llanmalar orqali o'quv jarayonining tashkiliy-tartibini ta'minlayadi. Bu
tashkiliy-tartibiy usullar o'quvchilarning ma'naviy-axloqiy tarbiyasini muvaffaqiyatli amalga
oshirishga yordam beradi. [4.36]
Natijaviy qism: Umumiy o'rta ta'lim maktablari diniy qadriyatlar asosida o'quvchilarning
umummadaniy kompetentsiyalarini rivojlantirish mexanizimi o'quv jarayonini tashkil etish, diniy
qadriyatlar darslarini integratsiya qilish, ma'naviyat va madaniyat kunlarini o'tkazish, murabbiylik
faoliyatlari, o'quv dasturlari va qo'llanmalar, o'quvchilar bilan murabbiylik munosabati, tashkiliy-
tartibiy usullarni jamlagan bo'lib, bu mexanizimlar o'quvchilarning ma'naviy-axloqiy
qadriyatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Ushbu mexanizimlar orqali
o'quvchilar o'zlarini shaxsiy qadriyatlarini shakillantiradi.
Diniy mehnat va ijtimoiy xizmat faoliyatlari: O'quvchilarga diniy mehnat va ijtimoiy
xizmat faoliyatlari o'rganish orqali umummadaniy kompetentsiyalarini rivojlantirish imkoniyati
beriladi. Bu faoliyatlarda o'quvchilar jamiyatga foydali bo'lgan xizmatlarni ko'rsatish, xayriya va
qo'llab-quvvatlashga o'rganish, xalqaro insonparvarlik qiyofalarini o'rgatish va amalga oshirishga
intilishadi. Ma'naviy tarbiya markazlari va hamkorliklar: Ma'naviy tarbiya markazlari, madrasalar,
diniy o'quv markazlari va boshqa tashkilotlar o'quvchilarning ma'naviy-axloqiy qadriyatlarini
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Bu markazlar o'quvchilarga ma'naviy ta'lim berish,
ibodat va duolar asosida ma'naviy rivojlanishlarini yaxshilash, diniy marosim va tadbirlarga
qatnashish imkoniyatini ta'minlash, ularga murabbiylar yordam berish, ilm-fan va amaliy
bilimlarni oshirish imkoniyatini berishadi. [5.87]
Hamkorlik tarmoqlari bilan ishlash: O'quvchilarning umummadaniy kompetentsiyalarini
rivojlantirish uchun maktab hamkorlik tarmoqlari bilan ishlash muhimdir. Bunday tarmoqlar,
oilalar, diniy tashkilotlar, mahalla jamiyati va boshqa o'zaro hamkorlik tuzuvchilardan iborat
bo'lishi mumkin. Ular o'quvchilarni ma'naviy-axloqiy qadriyatlar asosida yo'lga qo'yishda, ularga
mentorlik qilishda va ularga diniy-axloqiy mashg'ulotlar tashkil etishda yordam beradi.
O'quvchilar bilan diniy kitoblar va maqollar bilan ishlash: Diniy kitoblar va maqollar
o'quvchilarning umummadaniy kompetentsiyalarini rivojlantirish uchun asosiy manba sifatida
ishlatilishi mumkin. Bu usul orqali o'quvchilar diniy qadriyatlar, tarixiy insonlar va ularning
tajribalari haqida o'quvchilarga ma'lumot berilishi, ularga o'zaro muloqot va tadqiqotlar uchun
diniy kitoblar va maqollar taqdim etilishi mumkin. Bu usul orqali o'quvchilar tarixiy va diniy
qadriyatlar asosida o'z fikrlarini shakllantirish, ta'lim olish va tafakkur qobiliyatlarini rivojlantirish
imkoniyatiga ega bo'ladi.
Tarbiyaviy darsliklar va resurslar: Tarbiyaviy darsliklar va resurslar, o'quvchilarning
umummadaniy kompetentsiyalarini rivojlantirishga yo'l qo'yadigan materiallar va asboblar sifatida
ishlatilishi mumkin. Bu darsliklar va resurslar diniy qadriyatlar, insonparvarlik, ma'naviy-axloqiy
qadriyatlar, axloqiy o'rinda qolish va boshqalar kabi mavzularni o'z ichiga oladi. O'quvchilar bu
darsliklar va resurslar orqali ma'naviy tarbiya olish, o'zlarini rivojlantirish va diniy qadriyatlar
asosida harakat qilishni o'rganishadi. Diniy qadriyatlar asosida talabalarning rejalashtirilishi:
Tarbiya fanida o'quvchilarning umummadaniy kompetentsiyalarini rivojlantirish uchun diniy
qadriyatlar asosida talabalarning rejalashtirilishi muhimdir. Rejalashtirish jarayoni orqali
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
714
o'quvchilar o'zlarining ma'naviy-axloqiy maqsadlarni belgilash, o'zlarini rivojlantirish uchun
xususiy doirasini aniqlash va harakatlarini yo'lga qo'yish uchun yo'l harakatini belgilashadi.
O'quv jarayonida diniy qadriyatlar asosida qirolliklarni o'rnatish: O'quvchilarning
umummadaniy kompetentsiyalarini rivojlantirishning bir qismi diniy qadriyatlar asosida
qirolliklarni o'rnatishdan iborat bo'ladi. Bu qirolliklar o'quvchilarning adolatga erishish,
xushmuomalali muomala qilish, o'zlarini rivojlantirish va jamiyat bilan hamkorlikda bo'lishni
o'rganishga yo'l qo'yadi.
Bundan tashqari, diniy qadriyatlar asosida umumiy o'rta ta'lim maktablari o'quvchilarining
umummadaniy kompetentsiyalarini rivojlantirish mexanizimi uchun ma'lum bir dastur yo'qligini
eslatish kerak. Har bir maktab o'z o'quv jarayonini, ma'ruzalarini va diniy qadriyatlar bilimini
o'rganish usullarini o'ziga xoslashtirishi mumkin. Shuningdek, diniy qadriyatlar asosida umumiy
o'rta ta'lim maktablari o'quvchilarining umummadaniy kompetentsiyalarini rivojlantirishning
samaradorligini baholash va o'quv jarayonini takomillashtirish uchun monitoring va baholash
tizimlari ham amalga oshirilishi tavsiya etiladi. Bu bilan birga, diniy qadriyatlar asosida umumiy
o'rta ta'lim maktablari o'quvchilarining umummadaniy kompetentsiyalarini rivojlantirish
mexanizimi davom etib, o'quvchilarning ma'naviy-axloqiy tarbiyasini kuchaytirish va ularni
ijtimoiy mavzularda muvaffaqiyatli shaxslar bo'lib o'stirishga yo'l qo'yadi.
REFERENCES
1.
Aripov, Abdulla. "Tarbiya." Toshkent, 2002.
2.
O'zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari.
3.
Hadislar to'plami.
4.
Axmadova, Rano. "Diniy tarbiya." Toshkent, 2009.
5.
Qodirov, Erkin. "Diniy ta'lim." Toshkent, 2015.
