136
TARMOQLARDA, XUSUSAN IQTISODIYOTDA SUN`IY INTELLEKTDAN
FOYDALANISH ISTIQBOLLARI.
Ubbiev Alisher Taiirovich
Ixtisoslashtirilgan ta`lim muassasalari agentligi direktori
https://doi.org/10.5281/zenodo.10027820
Annotatsіya.
Mazkur tezisda mamlakatimizning turli xo`jaliklarida, jumladan iqtisodiyot
sohasida sun`iy intellektdan foydalanish mexanizmlari, ushbu vositaning mohiyati hamda
istiqbollari muhokama etiladi.
Kalіt so‘zlar:
Sun`iy intellekt, iqtisodiyot, tarmoq, ilm-fan, sanoat, kommunikatsiya.
PROSPECTS FOR THE USE OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN
INDUSTRIES, IN PARTICULAR IN THE ECONOMY.
Abstact.
This thesis discusses the mechanisms for the use of artificial intelligence in various
farms of our country, including in the field of economy, the essence and prospects of this tool.
Keywords:
artificial intelligence, Economics, Network, Science, Industry, communication.
ПЕРСПЕКТИВЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА
В ОТРАСЛЯХ, В ЧАСТНОСТИ В ЭКОНОМИКЕ.
Аннотация.
В данной диссертации обсуждаются механизмы использования
искусственного интеллекта в различных хозяйствах страны, в том числе в сфере
экономики, сущность и перспективы этого инструмента.
Ключевые слова:
искусственный интеллект, экономика, сеть, наука,
промышленность, коммуникации.
KІRІSH
Ilm-fan va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari jadal taraqqiy etib borayotgan
bugungi sharoitda dunyoning rivojlangan mamlakatlarida davlat va jamiyat boshqaruvi,
iqtisodiyot, sanoat, ijtimoiy himoya, ta’lim, tibbiyot, bandlik, qishloq ho‘jaligi, mudofaa,
xavfsizlik, turizm va boshqa sohalarda axborot- kommunikatsiya texnologiyalari va sun’iy
intellekt imkoniyatlaridan keng foydalanish asosiy masalalardan bo‘lib qolmoqda. O‘zbekistonda
ham axborot- kommunikatsiya texnologiyalari va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish orqali 2030
yilga qadar innovatsion taraqqiy etgan yetakchi davlatlar qatoridan o‘rin egallash ustuvor vazifa
sifatida belgilangan.
ADABІYOTLAR SHARHІ
137
Sun’iy intellekt texnologiyalari, ularning raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishdagi roli, uning
xususiyatlari, qo‘llash soxalari va takomillashtirishni tadqiq qilish borasida xorijiy mamlakatlar
olimlari Ye.S. Nyakina, Ye.K. Pogodina, A.V.Keshelava, V.G. Budanov, V.Yu. Rumyansev va
boshqalar ilmiy ishlar olib borgan. Mahalliy iqtisodchi olimlar S.S.Gulyamov, B.A.Begalov,
I.Ye.Jukovskaya, O.Kenjaboev, B.G‘oyibnazarov, U.M. Axmedov, M.K. Abdullaev va
boshqalarning ilmiy ishlarida ilmiy-uslubiy va amaliy jihatlari qisman o‘z aksini topgan.
TADQІQOT METODOLOGІYASІ VA EMPІRІK TAHLІL
Sun’iy intellekt (SI) inson ongi bilan bog‘liq imkoniyatlar: tilni tushunish, o‘rgatish,
muhokama qilish, masalani yechish, tarjima va shu kabi imkoniyatlarga ega kompyuter tizimlarini
yaratish bilan shug‘ullanadi. Hozirda SI turli amallarni bajarishga mo‘ljallangan algoritm hamda
dasturiy tizimlardan iborat va u inson ongi bajarishi mumkin bo‘lgan bir qancha vazifalarning
uddasidan chiqa oladi.
SI ning yorqin namunalaridan biri-IBM Watson superkompyuteri bo‘lib, u o‘z bazasidan
kelib chiqib muayyan tilda berilgan savollarga javob beradi. Shuningdek, ko‘pchilikning doimiy
hamrohiga aylanib ulgurgan mobil yordamchi Siri, fotosuratlarni qayta ishlovchi Prisma kabi
dasturlarni SIning yutuqlaridan biri sifatida qayd etish mumkin. Hozirgi kunga kelib sun’iy
intellekt keng ko‘lamda ommalashib kundalik turmush tarzimizning deyarli barcha jabhalarini
qamrab olmoqda. Masalan, Xitoydagi Inchuan shahri aholisiga bank kartalarining keragi yo‘q.
Hisob-kitoblar bilan bog‘liq barcha jarayonlar sun’iy intellekt tomonidan insonning yuz qiyofasini
aniqlashtirish orqali amalga oshiriladi.
Sun’iy intellektning quyidagi 4 ta turini ajratib ko‘rsatish mumkin:
1.
Reaktiv mashinalar. Misol tariqasida 1990 - yillarda jaxon chempioni Garri
Kasparovni yutgan shaxmat programmasi bilan jixozlangan Deep Blue kompyuterini keltirish
mumkin. Deep Blue shaxmat doskasidagi figuralarni tanib olish va prognoz qilish xususiyatiga
ega kompyuter xisoblanadi.
2.
Chegaralangan xotira. Suniy intellektning bu tizimi kelgusidagi yechimlarni
shakllantirishda oldingi tajribalardan foydalanishlari mumkin. Avtonom transport vositalarida
karor kabul qilishning ma’lum bir funksiyalari shu tariqa ishlab chiqilgan. Olib borilgan
kuzatuvlardan kelgusida amalga oshiriladigan xarakatlar to‘g‘risida axborot olish uchun
foydalaniladi. Bu kuzatuvlar doimiy saqlanmaydi.
3.
Aql nazariyasi. Bu psixologik mavzu bo‘lib, boshqalarda qaror qabul qilishga ta’sir
qiluvchi o‘z e’tiqodlari, istaklari va niyatlari borligini tushunib yetishga taaluqli termin
138
xisoblanadi.
4.
O‘z-o‘zini anglab yetish. Sun’iy intellektning paydo bo‘lishi yozish tizimlarini
yaratish va kvant darajasida axborotlarni deyarli abadiy saqlashni o‘z ichiga oladi. O‘z-o‘zini
anglaydigan mashina o‘zining joriy holatini tushunadi va boshqalar nimani his qilayotganini
aniqlash uchun ma’lumotlardan foydalanadi.
SI dan foydalanish har qanday jarayonni avtomatlashtiribgina qolmay, balki uni inson,
tashkilot yoki ishlab chiqarishning muayyan vazifasiga muvofiq olib borish imkonini beradi. SI dan
foydalanish vaqt o‘tishi bilan yanada samarali bo‘ladi - neyron tarmog‘i tafsilotlarni va
ehtiyojlarni qanchalik yaxshi bilsa, u yaxshi ishlaydi.
Dastlab, ko‘pchilik SI faqat matnlarni tarjima qilish, ob’ektlarni tanib olish va inson
nutqining ma’nosini bilib olish mumkinligini taxmin qildi. Lekin 2020 yilga kelib, ko‘nikmalar
ro‘yxati shunchalik kengaydiki, u bir necha sahifani egalladi. Hozirda SI hayotimizning ko‘plab
sohalarida qo‘llanilmoqda, jumladan internet, tibbiyot, biznes, qishloq xo‘jaligi, transport va x.k.
Bugungi kunda mamlakatimizda sun’iy intellektni rivojlantirish bo‘yicha qator ishlar
amalga oshirilib kelinmoqda. Hukumatimiz tomonidan bu sohaga alohida e’tibor qaratilib,
iqtisodiy va ijtimoiy tarmoqlarda sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish, bu sohada ilmiy
salohiyatni rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2021 yil 17 fevralda “Sun’iy intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish uchun
shart-sharoitlar yaratish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PQ–4996-sonli, 2021 yil 26 avgustda
“Sun’iy intellekt texnologiyalarini qo‘llash bo‘yicha maxsus rejimni joriy qilish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” PQ–5234-sonli qarorlari qabul qilingan [4].
XULOSA VA MUNOZARA
Sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy qilishdagi mavjud muammolarga to‘xtaladigan
bo‘lsak, birinchidan infratuzilmada bulutli texnologiyalarga asoslangan hisoblash quvvatlari
yo‘qligini aytish mumkin, bu muammoni yechish uchun elektron hukumat ma’lumotlarini saqlash
va qayta ishlash markaziga sun’iy intellekt texnologiyalari uchun zarur grafik protsessorga ega
serverlar o‘rnatiladi, bu asosida sun’iy intellekt loyihalarini amalga oshiruvchi mahalliy
kompaniyalar uchun Cloud AI xizmati yaratiladi. Ikkinchidan, sun’iy intellektda qo‘llaniladigan
katta hajmdagi ma’lumotlar to‘plami tizimlashtirilmaganligi, buning uchun katta xajmdagi
ma’lumotlar AI Hub platformasi yaratiladi, AI Hub platformasida 14 dan ortiq katta xajmdagi
ma’lumotlar to‘plami joylashtiriladi.
139
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 17 fevraldagi "Sun’iy intellekt
texnologiyalarini jadal joriy etish uchun shart-sharoitlar yaratish chora- tadbirlari
to‘g‘risida” gi PQ-4996-son qarori.
2.
G‘ulomov S.S., Djumaniyozova M.Yu., Mirzanova N.M. Iqtisodiyotda sun'iy intellekt
texnologiyalari. Darslik. T. TFI. 2022.
3.
Abdrahmanova G.I., Vishnevskiy K.O., Gokhberg L.M. va boshqalar Raqamli iqtisodiyot
nima? Trendlar, malakalar, o'lchovlar: XX aprel uchun hisobot. xalqaro ilmiy konf. Iqtisodiy
va ijtimoiy rivojlanish muammolari bo'yicha, Moskva, 9-12 aprel. 2019 M.: Milliy tadqiqot
universiteti Iqtisodiyot oliy maktabi nashriyoti, 2019. 82 b.
4.
O‘zbekiston
Respublikasi Axborot – kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish
vazirligi ma’lumotlari. T. 2022 y.
5.
Isoqov, Y.A. Sun'iy intellekt / Y.A. Isoqov // Zamonaviy fan. - 2018. - № 6-1. - S. 25-27. –
https://elibrary.ru/item.asp?id=35277490
