209
KAMOLIDDIN BEHZOD-BUYUK MUSAVVIR
Urayimjonov Yodgorbek Olimjon o’g’li
Andijon davlat pedagogika instituti, “Ijtimoiy gumanitar fanlar va san’at fakulteti”
Tasviriy san’at va muhandislik grafikasi yo’nalishi 2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10048104
Annotatsiya.
Ushbu
maqola sharq musavvirlik san’atining yirik namoyondasi,
mo’yqalamning sehri bilan nafosat olamiga nur baxshida etgan buyuk musavvir Kamoliddin
Behzod hayoti va ijodiga bag’ishlangan.
Kalit so’zlar:
tasviriy san’at, musiqa, teatr, kino, Hirot, naqqosh, hattot.
КАМОЛИДДИН БЕХЗОД – ВЕЛИКИЙ ХУДОЖНИК
Аннотация.
Данная статья посвящена жизни и творчеству великого живописца
Камолиддина Бехзода, являющегося великим проявлением искусства восточной живописи,
просветившего мир утонченности магией кисти.
Ключевые слова:
изобразительное искусство, музыка, театр, кино, Герат,
художник, хеттот.
KAMOLIDDIN BEHZOD IS A GREAT ARTIST
Abstract.
This article is dedicated to the life and work of the great artist Kamoliddin
Behzod, who is a major representative of the oriental art, who enlightened the world of
sophistication with the magic of the brush.
Key words:
fine art, music, theater, cinema, Herat, painter, hattot.
Tasviriy san’at - eng qadimiy va keng tarqalgan san’at turlaridan biridir. Aslida san’atning
turlari juda ko‘p. Ular badiiy adabiyot, musiqa, tasviriy san’at, teatr, kino, xoreografiya,
me’morchilik, amaliy bezak kabi boshqa san’at turlari ham mavjuddir. Odatda, haqqoniy borliqni
tasviriy obrazlarda, shakllarda fazoviy kenglikda yoki tekislikda (qog'oz yuzasida) aks ettiradigan
san’at tasviriy san’at deb ataladi. Tasviriy san’at bu insonni madaniy hordiq chiqarishiga kata hissa
qo’shadi. Har bir inson go’zallikni sevadi va unga intiladi tasviriy san’atda rassomlar shu
go’zalliklarni o’z asarlari yaratadi.
Oʻrta Osiyo, jumladan, Oʻzbekiston xududida oʻrta asrlar sanʼatida musulmon Sharqi
mamlakatlarida boʻlgani kabi naqsh — bezak asosiy oʻrinni egallagan. Girih, islimiy naqshlarda
uslublashtirilgan oʻsimlik boʻlaklari koʻp ishlatilgan. Oʻrta Osiyoda shakllangan miniatyura
maktablari vakillari qoʻlyozma kitoblarga ishlagan rasm va bezaklar boʻyoqlarining uygʻunligi,
zamin sifatida manzara va meʼmorlikka eʼtiborning kuchliligi bilan diqqatga sazovor. Oʻrta Sharq
210
sanʼati, jumladan, Hirot, Oʻrta Osiyo miniatyura sanʼatida manzara yuksak darajada namoyon
boʻlgan. Ayniqsa, Kamoliddin Behzodning moʼjaz asarlarida manzara, tabiat koʻrinishi mahorat
bilan ishlangan.
Afsuski, bizgacha Behzodning hayoti, ijodiy faoliyati haqida juda kam malumot saqlanib
qolgan
Kamoliddin Behzod takrorlanmas ijodi, go`zal san`ati va ajoyib mahorati bilan nafaqat Sharq
xalqlari, balki butun dunyo xalqlari madaniyati tarixida sezilarli iz qoldirgan, uning taraqqiyoti
uchun barakali hissa qo`shgan zabardas musavvir. Kamoliddin Behzod Hirotda 1455-yilda
hunarmand-kosib oilasida dunyoga keldi. Tarixiy manbalarda yozilishicha, uning nomi Behzod
bo`lib, Hirot aholisi uni suyub, erkalab Kamoliddin, deb chaqirishgan ekan. Alisher Navoiy uni
o`z maktublaridan birida “ustod Behzod” deb ataydi.
Manbalarda yozilishicha, Behzod ota-onadan
juda erta yetim qolib, taniqli Hirot xattoti va rassomi Mirak Naqqosh Xurosoniy qo`lida tarbiya
oladi. O`z davrining mashhur rassomi, miniatyurasoz Mirak Naqqosh uyidagi nigoristonidagi
ijodiy muhit, go`zallik va nafosat yosh Behzodni ham san`at va hunarga havas qo`yishga undadi,
kelajakdagi taqdiri uchun ijobiy rol’ o`ynadi.Behzod turli ustozlardan tarbiya olgan. Manbalarda
Behzod Pir Sayid Ahmad Tabriziy shogirdi, deb ham ko`rsatilgan. Pir Sayid Ahmad Tabriziy esa
buxorolik ustod Jahongirning shogirdi, buxorolik Jahongir esa o`z navbatida ustod Gung shogirdi
bo`lganligi qayd etilgan. Behzodning asarlaridagi o`ziga xos xususiyatlarda ustozlarning ta`siri
kattadir.U yoshligida mashhur san`atkor Sulton Ali Mashhadiy bilan juda yaqin munosabatda
bo`lganini xattotning bizgacha etib kelgan quyidagi badihasidan ham bilsa bo`ladi:
KAMOLIDDIN BEHZOD
211
XV asrdagi hirot adabiy, badiiy-ilmiy, san`at va madaniyat olamida paydo bo`lgan juda ko`p
shaxslar singari Behzodning ham ijodiy kamolotida Alisher Navoiy hal qiluvchi ro’l
o`ynagan.Navoiyning shaxsiy kutubxonasida o`sha davrning yetuk san`atkorlari Mirak Naqqosh,
Hoji Muhammad kabi musavvirlar, Hofiz Muhammad, Zayniddin Mahmud, Sulton Muhammad
Nur kabi xattotlar ijod bilan band bo`lganlar. Behzod shu kutubxonada, ayniqsa, xattot Sulton Ali
Mashhadiy va Yoriy Muzaqqib bilan yaqin ijodiy hamkorlikda bo`lgan. Behzod ijodining mavzu
doirasi, qahramonlari shu erda Navoiy va boshqa san`atkorlar ijodi ta`sirida kamol topgan. Behzod
musavvir sifatida tanilgach, Sulton Husayn saroyida xizmatga chaqirilgan. 1487 yil Sulton Husayn
farmoni bilan Behzod saltanat kutubxonasiga rahbar etib tayinlangan. Keyinchalik bu joy o`z
davrining badiiy akademiyasiga aylanadi. Uni mutaxassislar “Nigor xonayi Behzod” yoki
“Behzod akademiyasi” deb ataganlar.
Manbalarda berilgan ma`lumotlarga ko`ra, 1520 yilda Shoh Ismoil yosh shahzoda
Tahmosibga rasm o`rgatish uchun Behzodni o`z saltanati poytaxti Tabriz shahriga taklif etadi.
1522-yil esa maxsus farmon bilan rassomni o`z kutubxonasidagi kitob aqli (kotib, naqqosh,
muzahhib, javdalkash, halkor, zarko`b, dojuvardsho`y va boshqalar)ga mutasaddi etib tayinlaydi.
Behzod Tabrizda istiqomat qila turib san`atkor sifatida hayotida yana bir bor jasorat ko`rsatdi.
hurbatda, g’oyat ruhiy azoblarda, ona shahridan olisda turib yana bir nafis tasviriy san`at maktabini
bunyod etadi. Hirotdagidek bu erda ham o`z atrofiga iste`dodli rassom, naqqosh va boshqa
hunarmandlarni to`pladi, ularga qunt bilan rahnamolik qilib, o`zining sehrgar san`atining sir-
asrorlarini o`rgata boshladi.Tabrizda Sulton Muhammad, Oho Mirak, Mir Mansur Musavvir, Mir
Said Ali singari o`nlab iste`dodli musavvirlarni tarbiyaladi. Manbalarda berilgan ma`lumotlarga
ko`ra, Behzod Safaviylar saroyiga juda yaqin, podsho saltanatidagi eng ishonchli san`atkor
212
bo`lgani uchun ham shahzoda Tahmosibga bolalik paytidanoq miniatyurasozlik ilmidan dars
berib, uni ham o`zining sehrgar san`atining sir-asroridan xabardor qilib borgan.
537 yilda keksayib qolgan Behzod Hirotda suyukli jiyani va shogirdi Rustam Alining o`lim
to`shagidа yotganligidan xabardor bo`lib, uni ko`rmoq uchun ona shahri Hirotga otlanadi. Lekin
u Rustam Ali diydoriga yetisha olmaydi. Behzod Hirotga etib kelguncha u olamdan o`tgan bo`ladi.
Bunday judolikdan qattiq qayg’urgan, keksa mo`ysafid Behzodning o`zi ham og’ir xastalanib,
1537 yilda Hirotda olamdan o`tadi. Musavvirning Qabri Ko`g’i Muxtor (Muxtor toqi; Afg’oniston
hududida)ning xushmanzara joyida.
Behzod chizgan rasmlar tarqab ketgan jahonga, Asl nusxasi etgan Parij va Londonga.Uning
ko`pgina qismi nasib etgan Eronga, Ba`zilarin toparsan borsang agar Afgona, Bu naqshlar sayd
ekan, qayrilar sayyod ekan. Mahmud Hasaniy Kamoliddin Behzod sakson yillik uzoq va
mazmundor hayoti davomida Sulton Husayn Mirzo (1469 – 1505), Muhammad SHayboniyxon
(1451 – 1510), Shoh Ismoil Safaviy (1501 – 1524), Shoh Taqmosib Safaviy (1524 -1576)lar
hukmronlik qilgan to`rt saltanatni ko`rdi.
Temuriylar sulolasi poytaxti Hirotda va Safaviylar poytaxti Tabrizda yashab, falak
gardishining yorqin kunlariyu, azob-uqubatlarini o`z ko`zi bilan ko`rib mushohada qildi, ijtimoiy
borliqdan olgan boy va rang-barang taassurotlarini, ichki kechinmalarini, kayfiyatlarini o`z ijodida
zo`r mahorat bilan tasvirladi. Behzoddan bizga qadar rang-barang janrlarda ko`plab asarlar qolgan.
U Sharq tasviriy san`atini janr, mavzu, g’oyaviy yo`nalishi, tuzilishi, ranglar tanosibi, shakl va
voqealar mutanosibligi jihatdan yangi taraqqiyot cho`qqisiga ko`taradi; oddiy hayotiy voqea-
hodisalardan tortib, mashrihzaminda keng yoyilgan an`anaviy lavhalar asosida go`zal
miniatyuralar chizdi, daho allomalarning shoh asarlarini, tarix kitoblarini bezadi; zamonasidagi
buyuk shaxslarning aksini – portretini yaratdi.Behzod ijodining dastlabki yillarida ko`proq tarixiy,
zamonasining dolzarb mavzularida (masjid qurilishi, tuyalar jangi, Doro sarguzashti, Amir Temur
saroyida qabul marosimi), qahramonlik mavzularida asarlar yaratgan bo`lsa, keyinchalik ko`proq
an`anaviy, xalq og’zaki ijodi va lirik qahramonlar timsollarini yaratishga kirishadi. Jumladan, u
Nizomiy Ganjaviy “Xamsa”si, Amir Hisrav Dehlaviyning “Layli va Majnun” (1492), Farididdin
Attorning “Mantiqut tayr” (1494) asarlariga g’oyatda go`zal miniatyuralar chizgan. Bu asarlar
doston yoki xikoyatda tasvirlangan voqeaning mo`jaz bir tarzda o`zidamujassalashtirgani,
qahramonlarning har biri o`ziga xos bir tarzda ifodalanganligi bilan kishi diqqatini o`zigа tortadi.
Masalan, Nizomiyning “Xamsa”siga chizilgan “Layli va Majnun maktabda” nomli surat o`zining
har jihatdan mukammalligi bilan diqqatga molik. Bundagi 40 dan ortiq go`zal miniatyura
Kamoliddin Behzod tomonidan ishlangan. “Temur tarixi muraqqa`si”. Ushbu albom 1467 yilda
213
noma`lum san`atkor tomonidan tuzilgan bo`lib, nuqra va tillakorlik hunarlari ila o`ta zo`r mahorat
bilan juda puxta va go`zal ishlangandir. Unda boshqa nafis tasviriy san`at namunalari bilan bir
qatorda Kamoliddin Behzodning bir necha miniatyuralari mavjud. Kamoliddin behzod nafaqat o’z
davrining balki hozirgi davrning ham buyuk rassomi hisoblanadi. Uning mehnati besamar
ketmadi.
Kamoliddin Behzod nomidagi milliy rassomlik va dizayn instituti,
Islom Karimovning 1997-yil 23-yanvardagi “Oʻzbekiston badiiy
akademiyasini tashkil etish haqi
da”gi Farmoni hamda Vazirlar Mahkamasining1997-yil 11-
martdagi 131-sonli Qaroriga asosan, 1954-yilda Toshkent teatr va rassomlik san’ati instituti
qoshida ochilgan rassomlik fakulteti negizida tashkil topdi. Institutni nafaqat jahon san’atining
ovroʻpacha yoʻnalishidagi, balki toʻla ma’noda sharqning boy me’rosini oʻzlashtirish asosida
tashkil etilishini davrning oʻzi taqazo etgan edi. Oliy badiiy ta’limni yoʻlga qoʻyishni mashhur
Rahim Axmedov, Oganes Tatevosyanlar
Xulosa qilib aytganda Kamoliddin Behzod
sharq musavvirlik san’atining yirik
namoyondasi,mo’yqalamning sehri bilan nafosat olamiga nur baxshida etgan buyuk musavvir
.U
o’z davrining buyuk tasviriy san’at ustozi ham hisoblanadi. U ta’lim bergan shogirdlari ham o’z
davrining buyuk musavvirlari bo’lib yetishgan. U biz yosh avlodlarga qoldirgan buyuk merosining
tasviriy san’atdagi o’rni beqiyosdir.
REFERENCES
1.
B.N.Oripov.“Tasviriy san’at va uni o’qitish metodikasi ,”ILM ZIYO” Toshkent- 2012.
2.
O.Mo’minov. “Rangtsvir” (Kasb-hunar kollejlari uchun o’quv qo’llanma).”Sharq”
NASHRIYOT- MATBAA AKSIYADORLIK KAMPANIYASI BOSH TAHRIRIYATI
TOSHKENT-2017.
3.
N.Abdullayev.San’at tarixi.2 jildi, 1986.
4.
B.Boymetov ,S.Abdirasilov.Chizma tasvir Toshkent,G’.G’ulom nomidagi nashriyot,2004.
5.
S.Abdirasilov.Tasviriy san’at atamalari.Toshkent.2003.
