183
UYG`ONISH DAVRIDA TASVIRIY SAN`AT
Urayimjonov Yodgorbek Olimjon o’g’li
Andijon davlat pedagogika instituti
Tasviriy sanat va muhandislik grafikasi yonalishi 3-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10035968
Annotatsiya.
Ushbu maqolada uyg`onish davrida tasviriy san`atning rivojlanishi,
insonlarni qobiliyatini rivojlanishi, uyg'onish davri san'ati nafaqat shaxsiyatning qadr-qimmati
va dunyodagi go'zallik haqidagi yangi g'oyalarning ko'zgusi, balki bilish vositasiga ham
aylanganligi haqida so`z yuritilgan.
Kalit so`zlar:
Tasvir, inson, muloqot, rassom, jism, kompozitsiya, haykaltarosh.
FINE ART DURING THE RENAISSANCE
Abstract.
This article discusses the development of fine art during the Renaissance, the
development of human abilities, and the fact that the art of the Renaissance is not only a mirror of
new ideas about the value of personality and beauty in the world, but also a means of knowledge.
Key words:
Image, human, communication, artist, div, composition, sculptor.
ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОЕ ИСКУССТВО ЭПОХИ ВОЗРОЖДЕНИЯ
Аннотация.
В данной статье говорится о развитии изобразительного искусства в
эпоху Возрождения, развитии способностей человека, а также о том, что искусство
Возрождения является не только зеркалом новых представлений о ценности личности и
красоты в мире, но и средства познания.z сохраняется.
Ключевые слова:
Образ, человек, общение, художник, тело, композиция, скульптор.
Tasvirlashga nisbatan bo`lgan qiziqish insonlarni qadimdan o`ziga jalb etib kelgan. Chunki
u ibtidoiy davr odamlariga o`zaro muloqat qilish, so`zlashish uchun zarur bo`lgan. Aksariyati
ovchilik bilan shug`ullanib kelgan qadimgi odamlar hayvonlarning yurgan yo`llarini o`rganib, tik
qoya va g`orlarda turli tasvirlar va ular orqali insoniyatning ilk davriga xos g`oyalar qoldirganlar.
Vaqt o`tishi bilan ularning tasvirlash qobiliyatlari rivojlanishi natijasida keyinchalik har xil ov
manzaralari aks ettirilib tasvirlar chizib o`sha davr xodisalarini ifodalay boshlaganlar.
Bu taraqqiyot davri Yevropa madaniyati tarixida “Uyg‘onish davri” deb nom oldi. Bu
iborani ilk bor italyan rassomi va san’atshunosi Jorjo Vazare tomonidan, Jorjo ijodiga nisbat berib
aytilgan eti. O‘rta asrlar davridan so‘ng san’at va adabiyotdagi markaziy e’tibor insonga uning
ijtimoiy hayotida tutgan o‘rniga qaratilganligi, uning “Uyg‘onishligini” belgisi edi.
184
Keyinchalik keng mazmun kasb etgan bu ibora Italiyadan tashqari Yevropaning boshqa
mamlakatlariga ularning feodalizm davridagi keyingi san’at va madaniyatlarini ta’riflashda
boshlandi.
Uyg‘onish davrida italiya san’ati va madaniyati uzoq davom etgan, o‘z harakatlarini to‘liq
namoyon etib, qator taraqqiyot bosqichlarini boshidan kechirdi. Bu quyidagi bosqichlardan iborat:
1. Uyg‘onish davri arafasi - protorensans (XIII-XIV asrlar)
2. Ilk uyg‘onish davri - (XV)
3. Yuqori Uyg‘onish davri - (XV asrning 90 yillari - XVI asrning 20-30 yillari)
4. So‘nggi uyg‘onish davri - (XVI asrning II yarmi)
Albatta bu davr barcha Yevropa malakatlarida turlicha kechdi. Masalan, Germaniya
so‘nggi uyg‘onish, Niderlandiya esa yuqori uyg‘onish davrini boshlaridan kechirdilar. Uyg‘onish
davri insoniyat taraqqiyotidagi muhim davr, muhim bosqich, ya’ni insoniyat o‘z boshidan
kechirgan o‘zgarishlar ichida eng buyuk progressiv o‘zgarish edi. Natijada ular chin ma’noda
xalqchil asarlar yaratdilar, xalq ommasining orzu-istaklarini, his-tuyg‘ularini ifodalab chiqdilar,
ilg‘or gumanistik g‘oyalarni ko‘tarib chiqdilar. Shu boisdan ham bu davr gumanizm asri, deb nom
oldi. Bu lotinchada insoniylik, insonparvarlik, degan ma’noni bildiradi. Uyg‘onish davri
madaniyati antik dunyo madaniyatidan ilhomlandi, Antik dunyo yodgorliklarini qunt bilan
o‘rgandi, ulardan ta’sirlandi. Antik dunyo yodgorliklarining Italiyada ko‘plab saqlanib qolganligi
bunga juda yaxshi imkon yaratdi. Lekin antik san’atdan farqli ravishda ular qullar sajda qilgan
hudolar deb ulardan shu yo‘sinda emas, balki o‘z fikrlarini, his-tuyg‘ularini, tushunchalarini
ifodalashda foydalandilar.
Boshqa tomondan, san'at uyg'onish davrida yuz bergan madaniy to'ntarishlarda ulkan
tarixiy rol o'ynadi. Uch asr davomida Uyg'onish davri faqat "tasviriy san'atning tiklanishi" sifatida
tushunilgani buni tasdiqlaydi. Va zamonaviy inson uchun Uyg'onish davri madaniyati birinchi
navbatda rasm, haykaltaroshlik, arxitektura san'ati bilan bog'liq.
Uyg'onish san'ati haqli ravishda davrning eng muhim namoyishi hisoblanadi. Bu uyg'onish
davri haqidagi dunyoni mohiyatini o'zida mujassam etgan san'at edi: insonning dunyodagi yangi
mavqei. Uyg'onish davri san'ati nafaqat shaxsiyatning qadr -qimmati va dunyodagi go'zallik
haqidagi yangi g'oyalarning ko'zgusi, balki bilish vositasiga ham aylandi.
Uyg'onish davrida san'atning yo'nalishi o'zgardi. Bu haqiqiy dunyodagi odam bilan
gaplashdi. Adabiyot va rassomchilikda "dunyoning kashfiyoti" XIV asr boshlaridagi idrokiga
to'g'ri keldi.
Yangi rasm san'ati uchta asosiy tasvirni o'z ichiga oldi:
185
rasmda tasvirlangan hodisalar ikkita tekislikka bo'lindi: old va orqa, kelajakda ularni oraliq
rejalar bilan asta -sekin to'ldirish;
jismlar kattaligi, ohangning yorqinligi va raqamlar va chegaralarning ravshanligi jismlar
uzoqdan uzoqlashganda kamayadi;
vizual nurlar va tasviriy makon bir nuqtada birlashadi, bu Uyg'onish davrida rasm odatda
ramka va syujetning markaziga to'g'ri keladi.
Uyg`onish davri tasviriy san`atning rivojlanishida yangi davrni ochdi. Rasm chizish
nazariyasi sohasida rassomlar yangicha metodlarni ishlab chiqa boshladilar. Salkam ming yillik
turg`unlikdan so`ng, ilmiy bilimlar va san`atni rivojlantirish muammolariga bo`lgan qiziqish yana
qaror topdi.
Tasviriy san`at, xususan qalamtasvir bajarishning yangi metodlari bo`yicha Chellini,
Rafael Alberti, Leonardo da Vinchi, Dyurer kabi ko`plab buyuk san`atkorlar shug`ullana
boshladilar. Ular tasviriy san`at sohasida ilmiy izlanishlar tabiat qonunlaridan kelib chiqadi deb
qaraydilar.
Rasm chizishga nisbatan ko`p bo`lmagan 4-6 o`quvchidan iborat guruhlar tashkil qilinib,
ular rassomlar ustaxonasida tahsil olar edilar. Qalamda tasvirlash kompozitsiya bilan chambarchas
bog`liq holda olib boriladi. Usta rassomlar qanday qilib qalamchizgi bajarishi, keyin uni
materialda ishlash hamda kartonda xomaki rasm tayyorlashgacha bo`lgan barcha bosqichlarni
o`rgatar edilar .
Uyg`onish davri rassomlari jahon tasviriy san`atining rivojlanishiga ulkan hissa qo`shdilar.
Ularning tasviriy san`at bo`yicha ishlab chiqqan perespektiva qonunlari keyinchalik ijodkor
rassomlarga misli ko`rilmagan darajada yordam beradi. Agar o`rta asrlarda tasvirlash metodikasi
buyumlar shaklu shamoyilining o`xshashligini e`tiborga olgan holda bajarilgan bo`lsa, endi bu
davr qalamtasvir ilmiy asoslangan anatomiya qonunlarini chuqur o`rganish, perespektiva
qoidalariga to`la-to`kis rioya qilish, yorug`likning buyumlarga tushush qonuniyatlarini hisobga
olib aks ettirilgan tasvirlash metodlari rivojlangan davr bo`ldi.
Tasviriy san`at tur va janrlarini nazariy jihatdan o`rganish, shuningdek talaba,
o`quvchilarga mashg`ulot yoki suhbat davomida ko`rgazmali qurollar orqali o`rgatishning uslubiy
asoslari, yo`l-yo`riqlari metodik jihatdan alohida o`ziga xos alifbosiga ega. Tasviriy san`at
voqealikni, borliqni shakllar, chiziqlar, ranglar, bo`yoqlar surtmasi orqali ma`lum bir tekislikda,
yuzada, makonda va hakozalar ijodkor (haykaltarosh va rassom ) tomonidan tasvirlanadigan
san`atdir. Shuningdek, tasviriy san`at mahobatli va dastgohli san`at ko`rinishlarga ega.
186
Biz ajdodlarimizning madaniyati va san`ati sirlarini qanchalik o`rganar ekanmiz, ular
qoldirlgan izlar aniqroq ko`zga tashalanaveradi, qadimgi manzilgohlar, ular yaratgan madaniy-
ma`naviy meroslar haqida batafsil hikoya qilaveradi. Biz ularni yaqindan o`rganib
dunyoqarshimizni boyitishimiz va tarixiy dalillar asosida tasviriy san`at metodikasini yanada
rivojlantirishga hissamizni qo`shishimiz kerak.
Uyg'onish davri rassomlarining hayotiyligi va qiziquvchanligi ko'pincha tafsilotlarga,
rassomlar o'z kompozitsiyalarini to'ldirgan turli xil ob'ektlarni tasvirlashga bo'lgan ehtirosga
aylanib ketar, ba'zan esa syujetning yaxlitligi evaziga. Ular juda ehtiyotkorlik bilan bezakning har
bir detalini, farishtaning qanotidagi har bir patni, jingalak boshidagi har bir jingalakni chizishdi.
Muqaddas Yozuvlarning sahnalari tasvirlangan rasmlarda biz gullar, qushlar, murakkab to'qilgan
ko'ylak naqshli vazalar, qimmatbaho toshlar, o'yilgan qo'l dayamalari, musiqa asboblari.
Bu vaqtda jamiyatning san'atga bo'lgan munosabatida muhim o'zgarishlar ro'y bermoqda.
Cherkov va davlat me'morchilik, rasm va haykaltaroshlik buyumlarining an'anaviy xaridorlari
bo'lib qolaveradi, lekin saroy aristokratiyasi, badavlat fuqarolar, gullab -yashnagan va homiylik
qiladigan dunyoviy mijozlar doirasi rivojlanmoqda. Italiya knyazlari saroylarida rassomlar va
musiqachilar, Uyg'onish davri shoirlari va me'morlari o'zaro muloqot qiladigan maxsus madaniy
muhit shakllanadi.
REFERENCES
1.
Abdullayev N.U. “San`at tarixi” T 2/1 Toshkent, San`at 2001.
2.
Abdullayev N.U. “San`at tarixi” elektron o`quv qo`llanma 2005.
