118
KOMPETENSIYAVIY YONDASHUV ASOSIDA BO‘LAJAK
TARBIYACHILARNI KASBIY FAOLIYATGA TAYYORLASH TEXNOLOGIYALARI
Ergasheva Ba’rno Ziyavitdin qizi
TDPU, o’qituvchi.
Maxmudova Diyora Akmalovna
TDPU, o’qituvchi.
maxmudova_diyora@tdpu.uz
Ramozonova Bahoroy Sadriddinovna
TDPU, o’qituvchi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10153031
Annotatsiya.
Mazkur maqola kompetentsiyaviy yondashuv asosida bo'lajak tarbiyachilarni
kasbiy faoliyatga tayyorlash texnologiyasini takomillashtirish xususida boradi.
Kalit so’zlar:
Kompetensiya,
kompetentlik,
faoliyat,
shart–sharoit,
tajriba,
moderinizatsiya, tizim, kreativ, texnologiya, kognitiv, yondashuv, kasbiy faoliyat, rivojlantirish.
TECHNOLOGIES OF PREPARING FUTURE TEACHERS FOR
PROFESSIONAL ACTIVITY ON THE BASE OF A COMPETENT APPROACH
Abstract.
This article is about improving the technology of preparing future teachers for
professional activity based on the competence approach.
Keywords:
Competence, competence, activity, conditions, experience, modernization,
system, creative, technology, cognitive, approach, professional activity, development.
ТЕХНОЛОГИИ ПОДГОТОВКИ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ К
ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ НА ОСНОВЕ КОМПЕТЕНТНОГО
ПОДХОДА
Аннотация.
В данной статье речь идет о совершенствовании технологии
подготовки будущих учителей к профессиональной деятельности на основе
компетентностного подхода.
Ключевые слова:
Компетенция, компетентность, деятельность, условия, опыт,
модернизация, системный, творческий, технология, познавательный, подход,
профессиональная деятельность, развитие.
Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev 2022 — 2026 yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning
119
taraqqiyot strategiyasida maktabgacha talim tizimiga aloxida to'xtalib o'tganlar va bir kancha
vazifalar bergilab berganlar Maktabgacha ta'lim tizimida ta'lim sifatini yangi bosqichga olib
chiqish Bog'cha xodimlarining professional tayyorgarligi va mahoratini oshirib borishning
takomillashtirilgan tizimini joriy etish. 2022 — 2026 yillarda 160 mingdan ziyod pedagog
kadrlarning malakasini oshirish. Maktabgacha ta'lim-tarbiya jarayonlarini ilmiy asoslangan
yondashuvlar asosida takomillashtirish to'grisida aloxida to'xtalib o'tganlar.
Shu bilan birga mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ko'plab isloxotlarda xam
demokratik tamoyillar asosidagi fuqarolik jamiyatini rivojlantirish jarayonida oliy ta'lim tizimida
talabalarning mutaxassisligi bo'yicha kasbiy tayyorgarlik sifatini oshirishda pedagoglarning
kasbiy kompetentsiyalarini yanada takomillashtirish zarurati ta'kidlab o'tilgan. Bozor
munosabatlari sharoitida mehnat bozorida ustuvor o'rin egallagan kuchli raqobatga bardoshli
bo'lish xar bir mutaxassisdan kasbiy kompetentlikka ega bo'lish, uni izchil ravishda oshirib borish
zarurligini ko'rsatmoqda. Bu vazifalarni amalga oshirishda ta'lim kontekstida ko'p bosqichli
uzviylik, uzluksizlik va izchillik tamoyillariga asoslangan samarali innovasion modellarni
yaratish, pedagoglarning kasbiy kompetentsiyalarini rivojlantirishni taqozo qilmoqda.
Bugungi ta'limni modernizatsiyalash sharoitida oliy ta'lim muassasalari rahbar va pedagog
kadrlarining kompetentsiyasini rivojlantirish va bu jarayonda quydagi yo’nalishlarga alohida
e'tibor qaratish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz:
• pedagog kadrlarda kasbiy faoliyat va sohaga tegishli yangi kompetentsiyalar va
ko’nikmalarni faol o’zlashtirish motivatsiyasini rivojlantirish;
• ta'lim jarayonida sifatga urg'u berish orqali pedagogik jarayonga ijodiy yondashuv va
novatorlikni rivojlantirish;
• hamkorlikdagi ta'lim, loyihaviy va muammoli ta'lim elementlarini o‘z ichiga olgan
«tadqiqotlar orqali ta'lim» kontseptsiyasini amaliyotga keng joriy etish;
• ijodiy seminarlar, kastinglar, master klasslar tashkillashtirish orqali pedagoglar va
talabalarni hamkorlikdagi tadqiqotchilik faoliyatini rivojlantirish va pedagoglarda tadqiqotchilik
faoliyatini tashkil etish va boshqarish sohasidagi zaruriy ko‘nikma va malakalarni rivojlantirish;
• pedagoglarning innovasion g‘oyalarni ishlab chiqish va tadqiqotchilik ko‘nikmalarini
rivojlantirishga xizmat qiluvchi maxsus kurslarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish muhim
yo‘nalishlardan sanaladi.
Kasbiy mahorat kasbiy kompetentlik mohiyatini ochuvchi pedagogik kategoriyalardan biri
bo‘lib, u pedagogik jihatdan shaxsga xos quyidagi sohalarini qamrab oladi. Bu borada tadqiqotchi
S.A.Drujilov quyidagilarni ajratadi. Ya’ni kasbiy mahoratining to‘rt muhim jihati deb
120
quyidagilarni nazarda tutadi:
1. Motivatsion-ixtiyoriy komponent (motivlar, maqsadlar, ehtiyojlar va qadriyatlar);
2. Funktsional komponent (ma’lum bir faoliyat usullari haqidagi bilimlar);
3. Kommunikativ komponent (fikrlarni to‘g‘ri ifoda etish, tahlil qilish, ishontirish, gapirish,
muloqotni tashkil qilish va axborotni uzatish qobiliyati);
4. Refleksiv komponent (o‘z faoliyati natijalarini boshqarish va baholash qobiliyati).
Demak, professionallik tushunchasi bo‘yicha quyidagicha xulosa qilishimiz mumkin: - ma’lum bir
kasbiy faoliyat turi uchun zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikmalarni o‘z ichiga oladi; - umumiy va qiyin
vaziyatlarda atrofdagi voqelikni aniq anglash, shuningdek, kasbiy muammolarni hal etish
san’atining puxta egallanganligi kerak
Kompetensiyaviy yondashuv asosida bo‘lajak tarbiyachilarni kasbiy faoliyatga tayyorlash
texnologiyasi omillarida quydagilar muhim o‘rin tutadi:
Psixologik tayyorlash asoslari.Bu asoslarda quydagilar negiz hisoblanadi :
a) bola psixologiyasi bo‘yicha bilim berish;
b) bola psixologiyasini rivojlantirish bo‘yicha metod bilan qurollantirish;
c) bola bilan psixologik ishlashga tayyorlash.
Bunday yondashuv kompetensiyaviy yondashuv asosida bo‘lajak tarbiyachilarni kasbiy
faoliyatga tayyorlashda psixologik omillarga tayanish imkonini beradi.
Pedagogik tayyorlash asoslari.Mazkur asoslarning eng muhim tayanchlarini quydagilar
tashkil etadi:
a) bolani aqliy rivojlantitish asoslari bilan tanishtirish;
b) bolani ijtimoiylashtirish asoslari bilan qurollantirish;
c)bolani maktabga tayyorlash asoslari bilan tayyorlash.
Mazkur pedagogik asoslar kompetensiyaviy yondashuv asosida bo‘lajak tarbiyachilarni
kasbiy faoliyatga tayyorlashning pedagogik tayanchlarini beradi.
Shunday qilib kompetensiyaviy yondashuv asosida bo‘lajak tarbiyachilarni kasbiy
faoliyatga tayyorlashning psixologik-pedagogik omillari o‘ziga xos xususiyatlari bilan muhim
ahamiyatga ega.
Zamonaviy tarbiyachining asosiy kompetensiyasi:
1. O‘z “ta’limiy kamchiliklari”ni mustaqil tuzatib, bolalar bilan birga ta’lim-tarbiya
jarayonini olib borishni bilish.
2. Bolalarni mustaqil faoliyatini rejalashtirish va tashkil etishni bilish.
3. O‘quv jarayonini sahnalashtirish bunda turli xil faoliyat usullaridan foydalanish, ularga
121
bolalarning moyilligi va qiziqishiga qarab ishlarni taqsimlash ko‘nikmasiga ega bo‘lish.
4. Tadqiqotchilik tafakkuriga, bolalarda tadqiqotchilik ko‘nikmasini tashkil etishni bilishi
kerak.
5. Bolalarni yutuq va rivojlanishlarini baholash tizimidan foydalanish.
6. O‘quv jarayonida kompyuter texnologiyalaridan foydalanishni bilish.
7. Dars jarayonida suhbat va bahs-munozara olib borish, bolalar o‘zlari xoxlab aytmoqchi
bo‘lgan fikr, qarash va munosabatlarini bayon eta olishlariga yo‘naltirilgan muhitni yaratish.
Nafaqat bolalar bir-birlari bilan balki, tarbiyachi bilan ham shaxsiy qarash va munosabat,
tanqidlarni tahlil qilishlari kerak. Tarbiyachilarning tayanch pedagogik kompetensiyasi yuzasidan
O’zbekistonda kasbiy standart talablari ishlab chiqarilgan bo‘lib, ular:
• ijtimoiy-shaxsiy kompetensiya;
• pedagogik faoliyat maqsad va vazifalarini amalga oshirish
• o‘quv faoliyati motivatsiyasi;
• informatsion kompetensiya;
• pedagogik dasturlarini ishlab chiqish va qaror qabul qilish;
• o‘quv faoliyatini tashkil etish.
Xulosa qiladigan bolsak,kompetensiyaviy yondashuv asosida bo’lajak tarbiyachilar
quydagi kompetensiyalarga ega bo’lishlari kerak.
1. Kompetensiyaviy yondashuv asosida bo'lajak pedagoglarni kasbiy faoliyatga yo'naltirish
kasbiy kompetentligining muxim tarkibi, innovasiyalarga nisbatan ochiqlik, analitik tafakkur,
ijodkorlik va tadqiqotchilik ko'nikma va malakalariga ega bo‘lish xamda kasbiy faoliyatda ulardan
samarali foydalanishga tayyorlash
2. Bo’lajak tarbiyachilarni kasbiy faoliyat va sohaga tegishli yangi kompetentsiyalar va
ko‘nikmalarni faol o‘zlashtirish motivatsiyasini rivojlantirish
3.Ta'lim jarayonida sifatga urg'u berish orqali pedagogik jarayonga ijodiy yondashuv va
novatorlikni rivojlantirish;
4.Hamkorlikdagi ta'lim, loyihaviy va muammoli ta'lim elementlarini o‘z ichiga olgan
«tadqiqotlar orqali ta'lim» kontseptsiyasini amaliyotga keng joriy etish;
5.Ijodiy seminarlar, kastinglar, master klasslar tashkillashtirish orqali pedagoglar va
talabalarni hamkorlikdagi tadqiqotchilik faoliyatini rivojlantirish va pedagoglarda tadqiqotchilik
faoliyatini tashkil etish va boshqarish sohasidagi zaruriy ko‘nikma va malakalarni rivojlantirishdan
iboratdir.
122
REFERENCES
1.
Ergasheva, B. (2022). TALABALARINING PEDAGOGIK MODERINIZATSIYA
SHAROITIDA KASBIY TAYYORGARLIGINI TAKOMILLASHTIRISH. Science and
innovation, 1(B7), 401-405.
2.
Barno,
E.
(2023).
OʻZBEKISTONDA
MAKTABGACHA
TALIM
MUASSASALARINING ZAMONAVIY TIZIMI. Research Focus International Scientific
Journal, 2(3), 103-105.
3.
Рамозонова, Б. С., & Абдумуминова, Д. (2023, March). ТЕХНОЛОГИИ РАЗВИТИЯ
УЧЕБНО-ПОЗНАВАТЕЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ СТУДЕНТОВ В ПРОЦЕССЕ
ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ПРАКТИКИ. In E Global Congress (No. 3, pp. 1-5).
4.
Sadriddinovna,
R.
B.
(2022).
TECHNOLOGIES
FOR
INCREASING
OF
STUDENTS'LEARNING COMPETENCIES IN THE COURSE OF PEDAGOGICAL
PRACTICE. Confrencea, 6(6), 226-227.
5.
Muratova, M. (2023). NEGATIVE CONSEQUENCES OF BULLYING IN RELATION TO
PRESCHOOL CHILDREN. International Journal of Pedagogics, 3(10), 43-47.
6.
Махмудова, Д. А. (2023). ПРОБЛЕМЫ ЦИФРОВОЙ ПЕДАГОГИКИ И РАЗВИТИЕ
ЦИФРОВОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ ОБУЧАЮЩИХСЯ. Лучшие интеллектуальные
исследования, 8(1), 143-147.
7.
MARASULOVA, D. (2022). NIGMATULLAEVNA Interactive and Problem-Situational
Methods of Teaching English to Children of Senior Preschool Age. Spanish Journal of
Society and Sustainability.—Published February, 8, 12-15.
