ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
26
KEKSALAR BILAN IJTIMOIY ISH OLIB BORISHDA SUN’IY TAFAKKURDAN
FOYDALANISH
Musurmonova Dilso‘z Majidovna
Samarqand davlat universiteti Kattaqo'rg'on filiali
Aniq va tabiiy fanlar fakulteti Ijtimoiy ish yo'nalishi
3-bosqich 21_16-guruh talabalari
https://doi.org/10.5281/zenodo.10277702
Annotatsiya.
Ushbu maqolada zamonaviy jamiyatda sun’iy intellekt tushunasi va mohiyati,
shuningdek keksalar bilan ijtimoiy ish olib borish jarayonida sun’iy tafakkurdan foydalanishning
ijobiy tomonlari haqida fikr yuritiladi.
Kalit so`zlar:
Sun’iy intellekt, keksalik, ijtimoiy institut, ijtimoiy ish, psixologik, kasbiy
tayyorgarlik, taraqqiyot.
USING ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN SOCIAL WORK WITH THE
ELDERLY
Abstract.
This article discusses the concept and essence of artificial intelligence in modern
society, as well as the positive aspects of using artificial intelligence in the process of social work
with the elderly.
Key words:
Artificial intelligence, old age, social institution, social work, psychological,
professional training, development.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА В СОЦИАЛЬНОЙ
РАБОТЕ С ПОЖИЛЫМИ
Аннотация.
В данной статье рассматривается понятие и сущность
искусственного интеллекта в современном обществе, а также положительные стороны
использования искусственного интеллекта в процессе социальной работы с пожилыми
людьми.
Ключевые слова:
Искусственный интеллект, старость, социальный институт,
социальная работа, психологическая, профессиональная подготовка, развитие.
Kirish
Hozirgi kunda ilm-fan taraqqiyotining jadal rivojlanishi insonni har tomonlama optimist
bo‘lishga undamoqda. Ilm-fan taraqqiyotining har qanday yutug‘i insoniyat mushkulini oson
qilishga, uning muammolarini qisman bo‘lsa-da hal etishga xizmat qilishi kerak.
Yangi davrda inson hayotini qulaylashtirish borasida ko‘plab yangiliklar amaliyotga tadbiq
qilinmoqda. Jumladan, sohalarni raqamlashtirish orqali sun’iy tafakkur texnologiyalarini joriy
qilish keng ommalashmoqda. Ayniqsa, davlat tomonidan taqdim etiluvchi ijtimoiy xizmatlardan
foydalanishda fuqarolarga qulaylik yaratish va tashkiliy ishlarni yengillashtirish borasida xorijiy
mamlakatlardan so‘nggi o‘n yillikda jadal ishlar amalga oshirib kelinmoqda. O‘zbekiston
Respublikasi rivojlanayotgan davlatlardan biri sifatida globallashuv sharoitida xalqaro
tajribalardan foydalanishi shart va zarurdir.
Bu borada davlatimiz olib borayotgan ijtimoiy siyosatning mazmuniga e’tibor berilsa,
davlat rahbari quyidagicha fikrlarni ilgari suradi: “Yangi O‘zbekistonni o‘z hayotidan rozi, baxtli
insonlar mamlakatiga, har tomonlama rivojlangan ijtimoiy makonga aylantirish ushbu
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
27
yo‘nalishdagi islohotlarimizning asosiy maqsadidir. Ijtimoiy himoyaga va doimiy yordamga
muhtoj shaxslarni o‘z vaqtida hisobga olish mexanizmlarini samarali ishlatish, muhtojlik belgilari
paydo bo‘lgan vaqtdan boshlab ularni kuzatib borish va qo‘llab-quvvatlashning, shu jumladan
zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda bunday shaxslarning
ijtimoiy ahvolini ta’sirchan monitoring qilish, ularning turmush sharoitlarini har tomonlama
baholash, individual rivojlanish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish, shuningdek, o‘z
vaqtida zarur yordam ko‘rsatish imkonini beruvchi tizimni yaratish va takomillashtirishga alohida
ahamiyat qaratish darkor.”
1
Davlat rahbari tomonidan kun tartibiga qo‘yilayotgan vazifalarni bajarish uchun
Respublikamizda bir qator huquqiy asoslar yaratilgan
2
va davlat dasturlari qabul qilingan.
3
Davlat va homiylik mablag‘lari hisobidan 20 trln so‘m va 11,5 mlrd AQSh dollari
yo‘naltirilgan.
Xo‘sh, sun’iy intellekt nima?
4
Bu – inson tafakkuriga o‘xshatib, uning ishlash
tamoyillariga asoslanib yaratilgan va maxsus kompyuter dasturlari doirasida ko‘plab
muammolarni hal qilishga qaratilgan intellekt yoki aql turidir. Bu kompyuter dasturlari insondagi
mantiqiy tafakkur qonuniyatlariga asoslanadi.
Sun'iy intellekt tizimi - bu ma'lum bir fan sohalari bilan boliq ijodiy muammolarni hal
qilishga qodir bo‘lgan, bilimlari intellektual tizim xotirasida saqlanadigan dasturiy-apparat
majmuasi.
5
Masalan, MYCIN deb nomlanuvchi dastur yuqumli kasalliklarni diagnostika qilishga
mo‘ljallangan bo‘lib, u yuzlab tibbiyot xodimlarining faoliyatida samara bilan ishlab kelmoqda.
Geologiya, sug’urta, mashinasozlik, tibbiyot, ekologiya sohasida ishlab chiqilgan ana shunday
dasturlar mashinalarning odamday ishlashini eslatadi.
Hozirgi kunda har qanday sohaga nazar solmaylik, albatta sun’iy intellektdan keng
foydalanilmoqda. U o‘zining samara va natijalarini ko‘rsatmoqda. Bugungi kunda ijtimoiy ish
sohasida ham ishimizni osonlashtirish va yengillashtirish maqsadida tashkil qilingan va
qilinayotgan zamonaviy texnika-texnologiya vositalari sezilarli darajada o‘zining samarasini
ko‘rsatmoqda. Jumladan, nogironligi bor shaxslar bilan ishlashda, gapirishda, eshitishda nuqsoni
bor shaxslar bilan ishlashda, keksalar bilan ishlashda, shu bilan birga aholining turli toifalari bilan
ishlashda sun’iy intelektning hissasi samaralidir.
1
Sh.Mirziyoyev Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi. – Toshkent: “O‘zbekiston” nashriyoti, 2021. 200-b.
2
PQ-4996-son 17.02.2021. Sun’iy intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish uchun shart-sharoitlar yaratish chora-
PF-5847-son 08.10.2019. O‘zbekiston Respublikasi oliy
ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida. //
PF-
6079-son 05.10.2020. “Raqamli O‘zbekiston-2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida. //
PF-4947-son 07.02.2017. O‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida. //
PF-60-son
28.01.2022. 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida. //
https://lex.uz/uz/docs/-5841063
3
PF-27-сон 28.02.2023. 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasini “Insonga
e’tibor va sifatli ta’lim yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida. URL:
http://old.lex.uz/docs/-6396146
4
Laptev V.A. Sun'iy intellekt tushunchasi va uning ishi uchun huquqiy javobgarlik // Qonun. Oliy Iqtisodiyot
maktabi jurnali. 2019. No 2. 83-bet.
5
I.A.Filipova-Sun’iy intellektni huquqiy tartibga solish, 7-bet.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
28
O‘rtacha umr ko‘rishning oshishi bilan turli xil surunkali va ruhiy kasalliklarga chalingan
keksa odamlarning nochor yashash davri ham oshadi. Surunkali patologik jarayonlarning
oqibatlarini har doim ham eng yangi farmakologik vositalar yordamida to‘xtatib bo‘lmaydi.
Keksalarning mutlaq ko‘pchiligi oila a’zolarimi, qo‘ni-qo‘shnimi, tibbiy, ijtimoiy yoki xayriya
tashkilotlari bo‘ladimi, begonalar tomonidan ko‘rsatilayotgan eng keng ko‘lamli xizmatlar va
yordamga muhtoj.
Keksa odamlar bilan ijtimoiy ish muammolari bugungi kunda ko‘plab ijtimoiy institutlar,
keksalar va qariyalar uchun maqbul turmush darajasini ta'minlashga qaratilgan ijtimoiy va tadqiqot
dasturlarining diqqat markazida.
"Hech kim kelajakni batafsil bashorat qila olmasa-da, inson darajasidagi (yoki undan
yuqori) aql-zakovatga ega kompyuterlar bizning kundalik hayotimizga va sivilizatsiyaning
kelajakdagi rivojlanishiga katta ta'sir ko‘rsatishi aniq"
6
. So‘nggi o‘n yil ichida sog'liqni saqlash
sohasida robotik ilovalar doirasi tez sur'atlar bilan kengaydi. Ushbu ilovalar dori-darmonlarni
tarqatishdan tortib, vasiylarga ko‘proq moslashtirilgan xizmatlarni taqdim etishgacha bo‘lishi
mumkin. Biroq, robotlashtirishning bunday turi jiddiy axloqiy va ijtimoiy oqibatlarga olib keladi.
Ijtimoiy interaktiv robotlarning dizayni va maqbulligini oshirish uchun ushbu tashvishlarni ko‘rib
chiqish va tahlil qilish kerak. RoPHa tadqiqot loyihasi g'amxo‘rlikka qaram odamlarni yanada
mustaqil hayot kechirishlarini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan. Ushbu bo‘lim loyihada robot
tizimini loyihalashda muhokama qilingan qariyalarni parvarish qilishdagi potensial axloqiy
muammolar va ta'sirlarni ko‘rib chiqadi. Yordamchi robototexnikaning qariyalar parvarishiga
ta'sirini amaliyotda baholash uchun MEESTAR modeli qo‘llanildiNatijalar robot tizimining roli,
uning texnik oqibatlari, iqtisodiy va ishonchsizlik to‘siqlari, mehnat xavfsizligi, ma'lumotlar
xavfsizligi, shuningdek, barcha ishtirokchilarning huquqiy va xavfsizlik mas'uliyatiga oid axloqiy
jihatdan dolzarb savollarni o‘z ichiga oladi.
Keksalarning qariyb 50 foizi ijtimoiy himoya tizimi mutasaddilari bilan birinchi
muloqotdan so‘ng yana ijtimoiy yordam so‘rab murojaat qilmayotgani, ularda achinish va
norozilik hissi saqlanib qolayotgani ham tashvishlidir. Bunday his-tuyg'ularning sabablaridan biri
aholining kam ta'minlangan qatlamlari uchun ijtimoiy xizmatlar va nafaqalar davlat tomonidan
yetarli darajada moliyalashtirilmaganligi, ijtimoiy himoyaning manzilliligi qat'iy e'tiborga
olinmaganligidir.
Ma'lumki, keksa odamlarning somatik, psixogen, psixologik muammolarining o‘zaro
bog'liqligi shunchalik murakkabki, ko‘pincha keksa odamning holatini belgilaydigan narsani etarli
bilim va maxsus tayyorgarliksiz aniqlash mumkin emas - somatik yoki ruhiy kasallik. Har bir
keksa odamning o‘ziga xos ehtiyojlarini hal qilishda ijtimoiy xodimlardan samaradorlik,
tashabbuskorlik, tezkor aql talab etiladi. Bunday tezkorlikka erishishda ham bizga albatta sun’iy
intellect bevosita yordam beradi.
Barcha mamlakatlarda keksalar bilan ishlash har jihatdan eng qiyinlaridan biri hisoblanadi:
ularga g'amxo‘rlik qilayotganlarning umidsizliklari katta; Bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun yuqori
kasbiy tayyorgarlik, keksa va keksa yoshdagi psixologik xususiyatlarni tushunish va bilish kerak.
6
Russell SJ, Norvig P. Sun'iy intellekt: zamonaviy yondashuv. Prentice Hall. Englewood Cliffs, NyuJersi. 1995 yil
3-bet
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
29
Keksa odamlar bilan muloqot qilish ko‘nikmalarini egallash oson ish emas; Keksa odamni
uning ehtiyojlarini tushungan holda tinglash qobiliyatidan tashqari, u haqida ob'ektiv ma'lumot
to‘plash, u duch kelgan vaziyatni tahlil qilish va baholash, uning ob'ektiv qiyinchiliklari nimada
ekanligini aniqlash kerak.
Qariyalar bilan tibbiy-ijtimoiy ishning asosiy strategik vazifasi ularning hayot sifatini
saqlash va yaxshilash deb qaralishi kerak. Nafaqat kasallik belgilarining og'irligini, balki keksa
odamning funktsional holatini, uning jismoniy va ruhiy salomatligi holatini, ijtimoiy faolligini,
o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish qobiliyatini, moddiy ta'minot va yashash sharoitlarini, shuningdek
o‘zining jismoniy va ruhiy farovonligi hissi bilan qoniqish, nisbatan sog'lom va kasal odamlarda
keksalik va qarilik davrining xususiyatlaridan biri bu tananing moslashuvchan mexanizmlarida
sezilarli stress va kuchlanishni keltirib chiqaradigan yaqinlashib kelayotgan ijtimoiy-psixologik
qayta qurishdir.
Keksalar bilan ishlashda sun’iy intelektdan foydalanish bizga quyidagi qulayliklarni va
natijalarni beradi: ijtimoiy ishchining xatolarini kamaytiradi, qaror qabul qilishni tezlashtiradi,7
kun davomida 24 soat tinimsiz mehnat qiladi, odamlar salomatligi uchun xavfli ishlarni ularning
o‘rniga bajarishi mumkin.
Sun'iy intellekt texnologiyalarining kelajakda neyrotexnologiyalar bilan uyunligi inson-
mashina gibrid intellektini yaratishni bashorat qilish imkonini beradi
7
, shuning uchun sun'iy
intellektning kelajagi, ehtimol, matematik va biologik usullarning simbiozida yotadi.
REFERENCES
1.
Laptev V.A. Sun'iyintellekttushunchasivauningishiuchunhuquqiyjavobgarlik // Qonun.
OliyIqtisodiyotmaktabijurnali. 2019.
2.
I.A.Filipova-Sun’iyintellektnihuquqiytartibgasolish.
3.
Russell SJ, Norvig P. Sun'iyintellekt: zamonaviyyondashuv. Prentice Hall.Englewood Cliffs,
NyuJersi.
4.
Filipova I.A. Neyrotexnologiyalar: ishlabchiqish,
amaliyotdaqo‘llashvahuquqiytartibgasolish // Sankt-Peterburguniversitetiaxborotnomasi.
To‘g'ri. 2021
7
Filipova I.A. Neyrotexnologiyalar: ishlab chiqish, amaliyotda qo'llash va huquqiy tartibga solish // Sankt-Peterburg
universiteti axborotnomasi. To'g'ri. 2021. V. 12. No 3. S. 502–521.
