120
OQÍWSHÍLARDA XALÍQ DÓRETPELERINE QÍZÍǴÍWSHÍLÍQTÍ
QÁLIPLESTIRIWDIŃ PEDAGOGIKALÍQ USÍLLARÍ
Bekimbetova Sevara
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Folklor hám etnografiya” qaniygeligi 3-kurs studenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10333773
Annotaciya.
Bul maqalada oqıwshılarda xalıq dóretpelerine qızıǵıwshılıqtı qáliplestiriwdiń
pedagogikalıq usılları haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi:
Muzıka, qosıq sabaǵı, nota, qural, usıl, nama, salt-dástúrler, úrip-adetler, saz, sóz.
PEDAGOGICAL METHODS OF TEACHING PEOPLE'S INTEREST IN EDUCATION
Abstract.
In this article, it is said about the pedagogic methods of teaching people's
behavior.
Key word:
Music, spoon lesson, note, instrument, style, nama, salt-dástúrler, úrip-adetler,
saz, soz.
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ ВОСПИТАНИЯ ИНТЕРЕСА ЛЮДЕЙ К
ОБРАЗОВАНИЮ
Аннотация:
В данной статье говорится о педагогических методах обучения
поведению людей.
Ключ слово:
Музыка, урок игры на ложке, нота, инструмент, стиль, нама, соль-
дастурлер, урип-адетлер, саз, соз.
1. Qosıq uyreniw hám atqarıw, muzıka tıńlaw
2. Teoriyalık bilimin arttırıw ushın gurrinlesiw ótkeriw
3. Muzıka haqqında ertek kitap oqıp hám tıńlaw arqalı xalıq dóretiwshiligi xaqqında
maglıwmat toplaw
4. Nota menen hár qıylı shınıǵıwlar aytıp, dóretiwshilik atmosferanı (ortalıktı) jedellestiriw
5. Unamlı xám unamsız obrazlardı salıstırıw arqalı shıǵarmanı tereńnen uyreniw
6. Ritmikalık háreket hám de muzıkalı oyınlar, emotsional qızıqtırıwshı usıllar sıpatıńda
qáliplestiriw
7. Tiykarǵı usıl-miliy muzıkaǵa qızıqtırıw, namalardıń tariyxın túsindiriw, saz shertiwge
qızıqtırıw hám úyretiw h.t.b.
121
Xalıq namaları oqıwshılarǵa ózligin ańlawı ushın, ata-babalarımız jasap etken etmish
tariyxın, salt-dástúrlerin, úrip-adetlerin, milliy koloritin ózlestiriwde óziniń ulken járdemin
tiygizedi.
Ulıwma orta tálim dástúri boyınsha mekteplerde muzıka sabaǵı 1-7 klasslar aralıǵında
oqıtıladı hám oqıw protsessi mámleketlik tálim standartı tiykarında alıp barıladı hámde standartka
tiykarlanıp pán ataması «Muzıka mádeniyatı» bolıp jurgiziledi.
Sabaqtı ótiwde háptede bir saat muǵdarında wakıt ajıratılǵan. Mekteptegi ulıwma tálim
beriw baǵdarı ekige belingen bolıp, ol baslanǵısh tálim (1-3 klass) hám ulıwma orta tálim (4-7
klass) qamtıydı.
Baslanǵısh tálimde mámleketlik standarları oqıw predmetleri boyınsha emes, al tálim
tarawları boyınsha beriledi. «Muzıka mádeniyatı» sabaǵı qatari hám jámiyet tálim tarawına
kiritilgen. Mektepte «muzıka mádeniyatı» sabaǵın etilgendegi tálim standartı talabına muwapık
oqıwshılar muzıka haqqında tómendegi bilim hám kónlikpelerge iye bolıwı shárt:
-qaraqalpaq hám ózbek xalıqınıń milliy namaları, janrları
hám atqarıwshları haqqında biliw.
-Eki dawıslı qosıqlardı taza, anıq aytıw, major hám minor
úsh dawıslıqların erkin ayırıp ayta alıw.
-qosıq aytqanda forte hám piano dinamik túrlerin atqara alıw,
ózi hám joldasları aytkan qosıqların atqarıw usılın hám kórkem sıpatın baklay biliw.
-qosıq aytıw hám tıńlaw mádeniyatına iye bolıw.
-Muzıka tariyxın, onıń kelip shıǵıwın, milliy muzıkamızdıń kelip shıǵıwı hám rawajlanıwı
haqqında sonıń menen bir qatarda xalqımızdıń milliy bay mádeniyatımızdı, qádiriyatlarımızdı
tusinip jetip, milliy muzıkamızdıń jáxán muzıka mádeniyatınıń ajıralmas bir belegi ekenin biliw.
Bul oqıwshılardıń biliwi shárt bolǵan talap hám kónlikpeleri bolıp esaplanadı. Demek
oqıtıwshı sabaq ótiw barısında oqıwshılarǵa usı talap kónlikpelerin uyretip barıwı kerek hám
oqıtıwshınıń jeke tájiriybesi qatarinda sheberligi hám joqarı mazmunǵa kóteriledi. Oytkeni qosıq
– saz hám sóz dóretpesi menen birigip jaratıladı.
İnsannıń obrazınıń kórinisi, qaysı bir xalıqtıń klassikalıq ádebiyatın alıp qarasaqta, solardıń
ishinde xalıq qosıqlarında kórnekli orın iyeleydi. Sebebi xalıq namaları danalıqa, jaydarı sózlikke,
tereń ideyaǵa bay.
Yaki naqıllar menen qosıqlar qısqa qatardan ibarat, birak ondaǵı oy-pikir menen dóretpeleri
barlık waqıtta adamnıń gózzallıkka degen swyispenshiligin arttırıp, óziniń en jańsı ideyaları menen
xalıqqa ástetikalık tárbiya berip otıradı.
122
Buǵan ápiwayı bir mısal: adam anadan tuwılǵannan, yaǵnıy dúnyaǵa kelgen kúnnen baslap,
onı ananıń «Besik jırı» kútip aladı. Sol waqıttan baslap insannıń balalık, jaslıq shaǵında ulıwma
onıń ómiri dawamında qosıq penen saz onıń bir ajıralmas joldası bolıp qalatuǵının atap ótsek
boladı.
Xalıq óziniń siyasiy turmıs tirishiligi dauamında, basınan keshirgen ruwxıy keypiyatın, salt-
dasturlerin, sana-sezimlerin hám psixologiyasın, keń janrlı dóretiushilik onerlerine sindirip kelgen.
Sol sebepli xalık doretiushilik onerleri, ozinin manisi jagınan tariyxıy uaqıyalarǵa bay bolıp keledi.
Nama adamlardı hadal miynet, shın doslıq, bekkem muhabbat hám qah’armanlıqa
ruwxlandırıp estetikalıq zawıqqa bólep kelgen. Olar jalpı xalıqtıń túsinigine, oylarına say bolıp,
adamlar qosıq, sóz arqalı oziniń quwanıshın hám shadlıǵın, muń-sherin, arzıw-ármanların,
niyetlerin bildirip otıradı. Óytkeni sóz benen jetkere almaytuǵın názik oylardı nama arqalı jetkerip
beriw, anagurlım ońay hám tásirli bolatuǵınlıǵı málim. Sonlıqtan xalıq namaları óz dárejesinen
xalıqtıń turmıs tirishiligi menen qaynap – pisip, xalıq tariyxı menen rawajlanıp keledi.
Qaraqalpaq xalıq namaları Orta Aziyanıń basqa xalıqlarınday-aq nota jazıwı bolmaǵanlıqtan
áwladtan-áwladka, atadan-balaǵa, ustazdan shákirtke shınjırma-shınjır ótiw jolı menen biziń
dáwirimizge shekem jetip kelgen. Olardı ásirler boyı xalıqtıń esinde saqlap kiyatırǵan muzıka
baylıǵınıń dóretiwshileri, saqlawshıları, qosıqshıları, baqsıları, jırawları, sazendeleri hám basqa da
xalıq dóretpeleriniń wákilleri boldı.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
123
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
12.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
13.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
14.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
15.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
124
16.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
17.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
18.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
19.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
20.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
21.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
22.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-
725.
23.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
24.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
25.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
26.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
27.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
28.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
125
29.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 849-
855.
30.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
31.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
32.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
33.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
34.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
35.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
36.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
37.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
38.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
39.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
40.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
41.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
42.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
126
43.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
